WPŁYW STATUSU LASÓW OCHRONNYCH I CHRONIONYCH NA OGRANICZENIE UŻYTKOWANIA DREWNA W RDLP KATOWICE Zimowa Szkoła Leśna Sękocin Stary marzec 2012 dr inż. Kazimierz Szabla RDLP Katowice 1
LESISTOŚĆ 28,9% RDLP w Katowicach 28,9% 26,4% 31,7% 2
3
Powierzchnia i liczba ludności województw Śląskiego i Opolskiego Powierzchnia 9 412 km2 Liczba ludności 1 044 tys. Gęstość zaludnienia 111 osób/km2 Powierzchnia 12 333 km2 Liczba ludności 4 654 tys. Gęstość zaludnienia 377 osób/km2 4
Lasy przypadające na jednego mieszkańca POLSKA 0,25 ha/osobę ŚLĄSK 0,08 ha/ osobę 5
RDLP w Katowicach powierzchnia administracyjna: 25 tys. km 2 powierzchnia całkowita: ca. 633 tys. ha powierzchnia leśna 590 tys. ha zasobność 228 m 3 /ha 38 nadleśnictw 2 gospodarstwa rybackie LP Zakład Transportu i Spedycji LP w Świerklańcu lasy niepaństwowe 127 tys.ha 6
Podział lasów chronionych na z uwagi na podstawy funkcjonowania: I. Ustawowe podstawy funkcjonowania lasów chronionych: 1. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. z późn.zm. 2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn.zm. 3. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. z późn.zm. II. Pozaustawowe podstawy funkcjonowania lasów chronionych: 1. Wymogi wynikające z przepisów branżowych np. ZHL, IUL. 2. Wymogi systemu certyfikacji np. FSC. 3. Oczekiwania NGO. 7
Powierzchnia lasów ochronnych i chronionych w RDLP Katowice : I. Powierzchnia lasów ochronnych z tytułu funkcjonowania ustawy o lasach to 472 407 ha, czyli 80%. /glebo, wodochronne, uszkodzone przez przemysł, powierzchnie badawcze, nasienne, ostoje zwierząt, wokół miast, uzdrowisk, obronne, cenne fragmenty rodzimej przyrody/ II. Powierzchnia lasów chronionych z tytułu funkcjonowania ustawy o ochronie przyrody to 363 374 ha, czyli 58%. /rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów/ Lasy obydwu form nakładają się na siebie. 8
Formy ochrony przyrody ustanowione na mocy ustawy o ochronie przyrody Łączna powierzchnia zredukowana wszystkich form ochrony przyrody w nadleśnictwach RDLP w Katowicach: 363 374 ha co daje 58% w stosunku do ogólnej powierzchni leśnej 9
Formy ochrony przyrody na gruntach RDLP w Katowicach Rezerwaty 97 / 5 309 ha Parki krajobrazowe 10 / 182 122 ha Obszary chronionego krajobrazu 11 / 110 759 ha Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 14 / 3 785 ha Użytki ekologiczne 131 / 746 ha Pomniki przyrody 647 obiektów Strefy ochronne wokół gniazd 67 / 4 736 ha Obszary Specjalnej Ochrony 10 26 515 ha Specjalne Obszary Ochrony OZW 52 72 754 ha 10
Rezerwaty przyrody Liczba rezerwatów na terenie RDLP Katowicach 97, powierzchnia rezerwatów - 5 309,12 ha powierzchnia leśna 5007,94 ha Wpływ przyjętych sposobów prowadzenia ochrony rezerwatowej na etat; Wyłączenie z użytkowania 5007,9 ha powierzchni leśnej Przyjęcie założenia, że średnia zasobności w RDLP wynosi 228 m3/ ha pozwala wyliczyć masę wyłączonego z pozyskania drewna na około 1 150 tys. m3 Rzeczywista zapas w rezerwatach jest znacznie wyższy od średniej, stąd masę drewna w rezerwatach wyłączoną z użytkowania można wyszacować na co najmniej 1 500 tys. m3 11
OCHRONA REZERWATOWA Nadl. Węgierska Górka Lasy gospodarcze przylegające do rezerwatu Barania Góra, uprzadkowana powierzchnia poklęskowa Rezerwat Barania Góra Wiatrołomy spowodowane huraganem BORA z 2004 r., pozostawione do naturalnego rozkładu 12
Otuliny rezerwatów przyrody Liczba otulin rezerwatów na terenie RDLP Katowicach 6, powierzchnia otulin rezerwatów 983 ha Wpływ przyjętych sposobów prowadzenia gospodarki leśnej w otulinach rezerwatów na etat; Otuliny rezerwatów nie będąc ustawową formą ochrony przyrody nie posiadają planów ochrony ani planów zadań ochronnych. Sposób ich użytkowania podlega uzgodnieniu z Regionalnym Konserwatorem Ochrony Przyrody i najczęściej sprowadza się do doboru rodzaju rębni minimalizującej wpływ cięć na rezerwat. Może to prowadzić do deprecjacji części surowca. 13
Parki krajobrazowe Liczba obiektów 10, Powierzchnia 182 122 ha Wpływ planów ochrony parków krajobrazowych na etat W projektach planów ochrony parków krajobrazowych znajdują się /lub znajdowały się/ zalecenia w sprawie przebudowy drzewostanów, podniesienia wieku rębności, nie wprowadzania do składów gatunkowych drzew obcego pochodzenia oraz wyłączania z użytkowania niektórych drzewostanów / o dużej różnorodności przyrodniczej, powierzchni referencyjnych, rosnących na jurajskich skałach itp./ Brak zatwierdzonych planów, pozwala jedynie na hipotetyczne, zgrubne wyszacowanie powierzchni lasów co do których sformułowane zostaną postulaty wyłączenia z użytkowania. Nie powinny one przekroczyć 5 zajmowanej przez parki powierzchni, czyli nie więcej jak 900 ha. 14
Parki krajobrazowe Liczba obiektów 10, Powierzchnia 182 122 ha Wpływ planów ochrony parków krajobrazowych na etat Wyłączenie z użytkowania 900 ha oznacza, przy założeniu średniej zasobności 228 m3/ha, rezygnację z pozyskania nieco ponad 200 tys. m3 drewna Pozostałe zapisy w projektach planów ochrony parków krajobrazowych dotyczące lasów są na tyle ogólne lub pozbawione racji merytorycznych iż najczęściej nie przekładają się na ograniczenia w użytkowaniu. 15
Obszary chronionego krajobrazu Liczba obiektów 9, powierzchnia 114 tys. ha Wpływ utworzenia obszarów chronionego krajobrazu na etat Rygory ochronne wyartykułowane w zarządzeniach powołujących tę formę ochrony przyrody praktycznie nie maja wpływu na prowadzenie gospodarki leśnej Mogą zdarzyć się konflikty z NGO i samorządami w przypadku istotnych zmian w szacie leśnej w wyniku przeprowadzonych lub planowanych do przeprowadzenia cięć. 16
Strefy ochronne wokół gniazd 69 strefy, powierzchnia 4 346 ha Wpływ ustanowienia ochrony strefowej na etat Ochrona jednego gniazda skutkuje objęciem ochroną strefową przeciętnie około 60 ha /często dotyczy to nawet 100 ha/ lasu Ustanowienie ochrony strefowej oznacza całkowite wyłączenie z użytkowania drzewostanów w strefie ochrony całorocznej oraz poważne jej ograniczenie w strefie ochrony okresowej. 17
Strefy ochronne wokół gniazd 69 strefy, powierzchnia 4 346 ha Wpływ ustanowienia ochrony strefowej na etat Spośród 4 346 ha lasów z ochroną strefową, ponad 1/5 czyli blisko 1000 ha objęta jest ochroną całoroczna Można uznać, że w wyniku ustanowienia ochrony strefowej dostępne zasoby pomniejszone zostały o co najmniej 200 tys. m3 drewna Choć ochrona strefowa ma charakter czasowy i zostaje zniesiona z chwilą opuszczenia lub zniszczenia gniazda, w praktyce powierzchnia ochrony strefowej utrzymuje stałą tendencję wzrostową, w wyniku zakładania nowych gniazd przez pary które je utraciły oraz stały wzrost populacji 18
Użytki ekologiczne Liczba obiektów 131, powierzchnia 0,7 tys. ha Wpływ utworzenia użytków ekologicznych na etat Nastąpiło tu nadużycie intencji ustawowych w wyniku dążenia aktywistów NGO i przedstawicieli samorządów do obejmowania lasów tą formą ochrony jako protezy rezerwatów, bardziej skomplikowanych proceduralnie i trudniejszych do powołania. Intencją ustawodawcy była bez kosztowa ochrona zanikających siedlisk i zbiorowisk roślinnych porastających nie użytkowane fragmenty gruntów. W praktyce ochrona użytków ekologicznych nie różni się znacząco od ochrony rezerwatowej - odnotowywane są w rejestrze gruntów, - wymagają otablicowania - utrzymanie części z nich wymaga obecnie lub wymagać będzie w przyszłości ochrony czynnej 19
Użytki ekologiczne Liczba obiektów 131, powierzchnia 0,7 tys. ha Wpływ utworzenia użytków ekologicznych na etat Z uwagi na wyjątkowość sytuacji w których lasy objęte są ochroną w formie użytku ekologicznego, ograniczenia w użytkowaniu mogą się zdarzyć jedynie incydentalnie. Na terenie RDLP w Katowicach, sytuacja taka występuje w 2 przypadkach, 28 ha enklawy położonej wśród zabudowy miejskiej Siemianowic Śląskich, oraz 14 ha drzewostanu bukowego porastającego jurajskie wzgórze w Nadleśnictwie Chrzanów. Ograniczenia w użytkowaniu obu obiektów można zignorować gdyż wynikają one również z innych przyczyn 20
Pomniki przyrody Liczba obiektów 665, w tym 629 przyrody ożywionej i 36 przyrody nieożywionej Wpływ ochrony pomników przyrody na etat Masę drzew pomnikowych można wyszacować na co najmniej 2 500 m3 21
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Liczba obiektów 11 powierzchnia 3,7 tys. ha Wpływ ochrony zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na etat Rygory ochronne praktycznie nie maja wpływu na prowadzenie gospodarki leśnej 22
Obszary Natura 2000 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk /SOO/ wg SDF 52 obiekty pow. 72 754 ha /LP/ Dokładna powierzchnia poszczególnych siedlisk w granicach ostoi będzie znana po opracowaniu zadań ochronnych lub planów ochrony. Dla potrzeb prezentacji wykorzystano dane z powszechnej inwentaryzacji siedlisk i gatunków NATURA 2000, przeprowadzonej na gruntach leśnych w latach 2006-2008. Powierzchnia ta jest o 12 tys. ha większa od Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym. Różnicę tę można pominąć z uwagi na zgłoszenie do Komisji Europejskiej dalszych projektów ostoi siedliskowych. Powierzchnia siedlisk leśnych na gruntach RDLP w Katowicach wg inwentaryzacji wynosi 87 248 ha 23
Obszary Natura 2000 Wpływ ustanowienia ostoi NATURA 2000 na etat Należy oczekiwać wyłączenia z użytkowania siedlisk rzadkich: - ciepłolubnych buczyn storczykowych 364 ha - ciepłolubnych dąbrów 76 ha - łęgów wierzbowo, topoplowo, olszowych i jesionowych 7446 ha - jaworzyn i lasów klonowo-lipowych 290 ha - górskich jaworzyn ziołoroślowych 1 ha - borów i lasów bagiennych 2 153 ha - borów dolno i górnoreglowych 6 575 ha - łęgowych lasów dębowo-wiązowo-jesionowych 3 263 ha Razem 20 168 ha Blisko 4 tys. ha spośród tych siedlisk objętych jest już ochroną rezerwatową. Znaczna część została też wyłączona z użytkowania decyzjami KTG. Ochrona części z tych siedlisk, zajmującej blisko 6 tys. ha /bez zasobów drzewnych w rezerwatach, olsach, łęgach i borach dolnoreglowych / skutkować będzie wyłączeniem z użytkowania około 1 500 tys. m3 24
Obszary Natura 2000 Wpływ ustanowienia ostoi NATURA 2000 na etat Na siedliskach łęgowych lasów dębowo-wiązowo- jesionowych oraz części łęgów wierzbowo, topolowo, olszowych i jesionowych oraz borów dolnoreglowych zajmujących około 10 tys. ha, należy liczyć się z pozostawieniem bez użytkowania drzewostanów referencyjnych o łącznej powierzchni około 1000 ha Realizacja tego postulatu ochronnego wyłączy z użytkowania masę około 230 tys. m3 25
Obszary Natura 2000 Wpływ ustanowienia ostoi NATURA 2000 na etat Na pozostałych 9 tys. ha siedlisk łęgowych lasów dębowo-wiązowojesionowych, części łęgów wierzbowo, topolowo, olszowych i jesionowych oraz borów dolnoreglowych pozostających w gospodarczym wykorzystaniu, oczekiwać można postulatów pozostawienia do naturalnego rozkładu drewna na 10% powierzchni siedliska, czyli na 900 ha Realizacja tego postulatu ochronnego wyłączy z użytkowania masę około 200 tys. m3 26
Obszary Natura 2000 Wpływ ustanowienia ostoi NATURA 2000 na etat Na 67 tys. ha pozostałych leśnych siedliskach naturowych oczekiwać należy postulatu pozostawienie w trakcie prowadzonych cięć do naturalnego rozkładu drewna na 10% powierzchni - Kwaśne buczyny - 25 167 ha - Żyzne buczyny - 18 575 ha - Grąd subkontynentalny i środkowoeuropejski - 15 828 ha - Śródlądowa kwaśna dąbrowa - 7 454 ha Oznaczać to będzie rezygnację z użytkowania około 6 700 ha o zasobności około 1 500 tys. m3 27
Obszary Natura 2000 Łącznie, wprowadzenie sieci obszarów chronionych NATURA 2000 skutkować będzie dla RDLP w Katowicach; Wyłączeniem z użytkowania 16 400 ha lasów Rezygnację z pozyskania blisko 3 500 tys. m3 28
Pozaustawowe podstawy funkcjonowania lasów chronionych: 1. Wymogi wynikające z przepisów branżowych np. ZHL, IUL. kępy i grupy ekologiczne, nasienniki i przestoje, drzewa biocenotyczne, ekotony, gospodarstwo specjalne (lasy na siedliska o ekstremalnie trudnych warunkach), martwe drewno 2. Wymogi systemu certyfikacji np. FSC. lasy HCFV /Lasy o Szczególnych Wartościach Ochronnych/ 3. Oczekiwania NGO. lasy referencyjne korytarze ekologiczne ostoje ksylobiontów 29
Zachowanie kęp i grup ekologicznych (refugiów) oraz nasienników i przestoi. Wg ZHL należy pozostawiać 20-40 sztuk nasienników na 1ha, które można usunąć lub pozostawić do naturalnego rozkładu, Pozostawiać kępy drzew wraz z warstwą dolną, powierzchni minimum 5% pow. manipulacyjnej, nie mniej niż 6 arów każda, /ZHL, IOL/ 30
Straty / utracone korzyści/ wynikające z pozostawienia nie użytkowanych kęp i grup drzewostanu oraz nasienników i przestoi w rębni zupełnej 40 nasienników x 0,7 m3 masa 1 drzewa x 3 300 ha zrębów zupełnych rocznie = 92 tys. m3. Roczny rozmiar zrębów zupełnych 3 300 ha x 5% x 350 m3/1ha = 58 tys. m3. Średnioroczna powierzchnia manipulacyjna rębni złożonych wynosi 9 000 ha. Pozostawienie 5% powierzchni bez użytkowania oznacza stratę około 80 tys. m3 Pozostawienie kęp i grup na zrębach oraz nasienników i przestoi w rębni zupełnej jest stratą 230 tys. m3 surowca rocznie 31
Drzewa biocenotyczne, martwe drewno Zgodnie z IOL przyjmuję się w celu utrzymania różnorodności biologicznej potrzebę pozostawiania w lesie drzew biocenotycznych (IOL nie precyzuje ilości). 32
Straty /utracone korzyści/ wynikające z pozostawienia drzew biocenotycznych oraz martwego drewna W wyniku przeprowadzenia Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu stwierdzono występowanie w lasach RDLP 1 507 tys. m3 drzew biocenotycznych (posusz stojący). Drewno martwe (leżanina) wg tej samej inwentaryzacji występuje w ilości 2 248 tys. m3. Pozostawienie posuszu, drzew biocenotycznych oraz martwego drewna stanowi 3 755 tys. m3 surowca. 33
Ochrona i kształtowania ekotonów Wyznacza się je wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych /drogi krajowe, wojewódzkie, torów kolejowych/, przy ciekach i zbiornikach wodnych /źródła, rzeki, jeziora, oczka, bagna, torfowiska/, granicy polno-leśnej oraz w otulinach rezerwatów i parków narodowych i oddziałach bezpośrednio do nich przylegających. /IOL, ZHL/ Odstąpienie w obszarach ekotonów od użytkowania zrębami zupełnymi powoduje utrudnienia w użytkowaniu, wydłużenie kolei rębu oraz prowadzi do deprecjacji części surowca. Z uwagi na znaczne rozczłonkowanie kompleksów leśnych, silnie rozwiniętą sieć drogową i kolejową przyjmuje się, że stanowią ok. 10% powierzchni RDLP, przy czym przyjmuje się, że drzewostany w wieku rębności zajmiją 12 tys. ha., z czego ok. 1 tys. ha (głównie wzdłuż cieków i zbiorników wodnych) nie podlega użytkowaniu rębnemu. Ochrona i kształtowanie ekotonów wyłącza z użytkowania 350 tys. m3 34
Ograniczenia w użytkowaniu wynikające z zaliczenia do gospodarstwa specjalnego Są to rezerwaty przyrody wraz z otulinami, projektowane rezerwaty, lasy uzdrowiskowe, lasy glebochronne na stromych stokach i zboczach, wyłączone powierzchnie badawcze i doświadczalne, wyłączone drzewostany nasienne oraz drzewostany zachowawcze, lasy o szczególnym znaczeniu dla obronności i bezpieczeństwa Państwa, lasy w granicach administracyjnych dużych miast, lasy znajdujące się na gruntach spornych i współwłasności. Część lasów z tej kategorii /rezerwaty/ uwzględniono w grupie lasów chronionych. Wyznaczenie pozostałych kategorii lasów ochronnych skutkuje wyłączeniem z użytkowania blisko 13 600 tys. ha Wyznaczenie tej kategorii lasów skutkuje wyłączeniem z użytkowania ponad 3 100 tys. m3 35
Lasy o szczególnych wartościach ochronnych - HCFV Tą grupę lasów, o szczególnych wartościach ochronnych, wyznacza się w ramach systemu certyfikacji gospodarki leśnej wg zasady 9 standardów FSC. Zalicza się do nich: lasy w rezerwatach, w parkach krajobrazowych, ostoje zagrożonych i ginących gatunków, lasy krajobrazowe, rzadkie i ginące ekosystemy, lasy wodochronne i glebochronne, lasy kulturowe są uwzględnione w ustawowo wyznaczonych i istniejących formach ochrony przyrody i lasach ochronnych. Ta kategoria lasów nie rodzi dodatkowych ograniczeń w użytkowaniu lasu /drzewostany wyłączone z użytkowania ujęto we wcześniej prezentowanych kategoriach/ 36
Potencjalny wpływ statusu lasów chronionych na całe leśnictwo może przejawiać się poprzez: podniesienie kosztów produkcji i pozyskania drewna z powodu narzucanych (niekiedy samodzielnie) licznych modyfikacji i ograniczeń sposobu, metod i terminów prowadzenia zabiegów. zaprzestanie uzyskiwania dochodu z produkcji tzw. utracone korzyści z powodu narzucanych (niekiedy samodzielnie) ograniczeń co do ilości lasów, gdzie możliwe jest prowadzenia zabiegów pozyskania i produkcji drewna. 37
Szacunek łącznego poziomu ograniczeń w użytkowaniu zasobów drzewnych w RDLP Katowice Z tytułu ochrony przyrody: - rezerwaty 5008 ha 1 500 tys. m3, - parki krajobrazowe 900 ha 200 tys. m3, - ochrona strefowa 1000 ha 200 tys. m3, - pomniki przyrody - 2, 5 tys. m3 - Natura 2000 16 400 ha 3 500 tys. m3 Suma ok. 5 402 tys. m3 Z tytułu lasów ochronnych i norm branżowych: - lasy ochronne - 3 100 tys. m3 - drzewa biocenotyczne i martwe drewno - 3 700 tys. m3 - ekotony - 350 tys. m3 Suma ok. 7 150 tys. m3 Łączna masa zasobów drzewnych podlegająca ograniczeniu wynosi około 12 552 tys. m3 - co stanowi 9% zasobów (139 792 tys. m3) - Masę tę należy powiększyć o 230 tys. m3 drewna pozostawianego corocznie w postaci kęp i grup na zrębach oraz nasienników i przestoi w rębni zupełnej 38