ZESPÓŁ RZECZOZNAWCÓW STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW WODNYCH I MELIORACYJNYCH ul. Żurawia 26/26a tel./fax (022) 629-19-26 00-515 Warszawa tel. (022) 628-94-33 TERENOWA GRUPA RZECZOZNAWCÓW SITWM ul. J. Piłsudskiego 74 tel. (071) 343-70-31(8) w.136 50-020 Wrocław Nr umowy: 16 KU-WE/0424/1/00 INSTRUKCJA GOSPODARKI WODNEJ dla zbiornika Turawa - aktualizacja INSTRUKCJA EKSPLOATACJI ZBIORNIKA I UTRZYMANIA dla zbiornika Turawa - aktualizacja Część I - Ogólny opis obiektu Imię i nazwisko Opracowujący: dr inż. Emil Pacześniak dr inż. Bronisław Chudzik Kierownik Terenowej Grupy Rzeczoznawców SITWM dr inż. Emil Pacześniak Wrocław, wrzesień 2000 r 1
CZĘŚĆ I - OGÓLNY OPIS OBIEKTU 1. WSTĘP 3 1.1. Podstawa, cel i zakres opracowania 3 1.2. Lokalizacja obiektu 3 1.3. Wysokościowy poziom odniesienia 3 1.4. Przeznaczenie instrukcji 3 1.5. Zatwierdzenie instrukcji 4 1.6. Okres ważności instrukcji 4 1.7. Organy kompetentne do wydawania decyzji i poleceń w sprawie gospodarki wodnej na zbiorniku 4 1.8. Przechowywanie instrukcji 4 1.9. Zestawienie związanych dokumentacji technicznych i miejsca przechowywania 4 1.10. Rejestry działalności technicznej oraz prowadzonych obserwacji i pomiarów 5 1.11. Instrukcje, wytyczne, normy i materiały wykorzystane w opracowaniu 5 2. PODSTAWY FORMALNO - PRAWNE EKSPLOATACJI ZBIORNKA TURAWA 7 2.1. Funkcja zbiornika 7 2.2. Pozwolenie wodnoprawne 7 2.3. Instrukcje 9 3. CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNA OBIEKTÓW 9 3.1. Zbiornik główny 9 3.1.1. Opis ogólny zbiornika 9 3.1.2. Obiekty i urządzenia zbiornika 9 3.2. Zbiornik wstępny Jedlice 10 3.3. Obiekty odwodnienia zawala w cofce zbiornika 12 3.4. Obwałowania 12 4. REMONTY I MODERNIZACJE PRZEPROWADZONE NA OBIEKCIE 13 5. ZATWIERDZENIE INSTRUKCJI 2
CZĘŚĆ I OGÓLNY OPIS OBIEKTU 1. WSTĘP 1.1. Podstawa, cel i zakres opracowania Niniejszą aktualizację instrukcji eksploatacji dla zbiornika Turawa opracowano na podstawie umowy Nr 16 KU-WE/0424/1/00z dnia 19.01.2000 r. zawartej pomiędzy Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, a Zespołem Rzeczoznawców Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych w Warszawie - Terenowa Grupa Rzeczoznawców we Wrocławiu, ul. Piłsudskiego 74. Celem instrukcji jest podanie zasad postępowania dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania i eksploatowania urządzeń zbiornika i budowli z nim związanych w okresie normalnej eksploatacji oraz w okresie przepływów powodziowych z uwzględnieniem potrzeb wszystkich użytkowników wód zawartych w aktualnym pozwoleniu wodnoprawnym [4]. Instrukcja zawiera podstawowe dane techniczne i ustalenia dotyczące obiektów zbiornika Turawa oraz obiektów z nim związanych, a mianowicie: zbiornik główny wraz z zaporą, urządzeniami zrzutowymi i elektrownią wodną, zbiornik wstępny Jedlice wraz z obiektami towarzyszącymi, przepompownie melioracyjne: Szczedrzyk, Antoniów, Jedlice. cofkowy odcinek rzeki Mała Panew powyżej zbiornika wstępnego, do mostu drogowego w Ozimku w ciągu drogi wojewódzkiej Opole - Częstochowa, odcinek rzeki Mała Panew poniżej zbiornika głównego, do przekroju wodowskazowego Turawa - Szkoła, cofkowe obwałowania odcinka cieku wodnego, który uchodzi bezpośrednio do zbiornika wstępnego, odcinek potoku Libawa, znajdujący się pod wpływem cofki zbiornika Turawa, rowy opaskowe okalające zbiornik oraz niektóre rowy odwadniające w rejonie zbiornika Turawa. Z uwagi na obszerny i różny zakres tematyczny i merytoryczny opracowania oraz możliwość wprowadzania danych ulegających częstym zmianom, całość opracowania podzielono na niezależne części, a mianowicie: część I - Ogólny opis obiektu, część II - Instrukcja eksploatacji i utrzymania, część III - Instrukcja gospodarki wodnej, część IV - Część graficzna, część V - Część tabelaryczna, część VI - Załączniki 1.2.Lokalizacja obiektu Zbiornik Turawa położony jest pomiędzy miejscowościami: Kotórz Wielki, Turawa, Rzędów, Dylaki, Antoniów i Szczedrzyk (rys.1). Pod względem administracyjnym miejscowości te należą do: Kotórz Wielki, Turawa, Rzędów - Urząd Gminy w Turawie, powiat opolski, woj. opolskie, Dylaki, Antoniów, Szczedrzyk - Urząd Miasta i Gminy Ozimek, powiat opolski, woj. opolskie. 3
1.3. Wysokościowy poziom odniesienia Wszystkie rzędne podane w instrukcji są odniesione do układu odniesienia Amsterdam (NN) i Kronsztat (Kr). 1.4. Przeznaczenie instrukcji Postanowienia niniejszej instrukcji obowiązują wszystkich pracowników nadzoru i obsługi technicznej zbiornika oraz osób czasowo przebywających - za zgodą RZGW - na obszarze stosowania instrukcji. Granice obszaru dla którego obowiązują postanowienia niniejszej instrukcji eksploatacji i utrzymania, pokazano na planie poglądowym (rys.1) oraz na planie sytuacyjno - wysokościowym (rys.3). 1.5. Zatwierdzenie instrukcji Instrucję eksploatacji zbiornika wodnego Turawa zatwierdza Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Opoluna wniosek administratora obiektu Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. 1.6. Okres ważności instrukcji Ważność niniejszej instrukcji ustala się na maksimum 5 lat, czyli do końca 2005 r. Po tym okresie ważność instrukcji może zostać przedłużona pod warunkiem, że nie wystąpią żadne zmiany w obiektach i zasadach gospodarowania wodą. Wcześniejsza aktualizacja instrukcji będzie również wymagana w przypadku konieczności wprowadzenia dodatkowych zmian w zasadach gospodarowania wodą na zbiorniku. 1.7. Organy kompetentne do wydawania decyzji i poleceń w sprawie gospodarki wodnej na zbiorniku 1) W okresie normalnego użytkowania gospodarkę wodną na zbiorniku Turawa prowadzi Dział Administacji Wodnej RZGW o/opole. 2) Decyzje w sprawie gospodarki wodnej w okresie wezbrania i powodzi, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawnymi, podejmuje Wojewódzki Komitet Przeciwpowodziowyw Opolu na wniosek Regionalnego Ośrodka Koordynacyjno - Informacyjnego Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego w Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej we Wrocławiu w porozumieniu z Wojewódzkim Komitetem Przeciwpowodziowym we Wrocławiu. 3) Decyzje do Kierownictwa zbiornika wodnego Turawa przekazuje Dyrektor RZGW we Wrocławiu, a pod jego nieobecnośćwłaściwy zastępca Dyrektora. W przypadku braku łączności decyzje podejmuje Kierownik zbiornika w turawie, mając na uwadze bezpieczeństwo zbiornika. Decyzja powinna być przekazana telefonicznie i potwierdzona faksem. 1.8. Przechowywanie instrukcji Niniejsza instrukcja, stanowiąca jedno zwarte opracowanie, powinna być przechowywana i wykorzystywana przez: Kierownictwo Zbiornika Wodnego Turawa -1 egz. Dział Administracji Wodnej RZGW o/opole -1 egz. Dział Eksploatacji i Rozrzadu Wód RZGW Wrocław - 1 egz. Archiwum RZGW o/opole - 1 egz. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Opolu -1 egz. Razem stanowi to 5 egzemplarzy instrukcji znajdującej się w obiegu. 4
1.9. Zestawienie związanych dokumentacji technicznych i miejsca ich przechowywania W posiadaniu Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej - administratora zbiornika wodnego Turawa oraz w archiwum kierownictwa zbiornika, powinny się znajdować następujące dokumentacje techniczne, dokumenty prawne i opracowania: 1. Aktualny operat wodno prawny i wydane na jego podstawie aktualne pozwolenie wodno prawne. 2. Aktualna instrukcja eksploatacji. 3. Kompletna dokumentacja graficzna obiektu, w tym komplet rysunków powykonawczych budowli, obiektów związanych i urządzeń z uwidocznionymi ważniejszymi rzędnymi i wymiarami. 4. Kompletne dokumentacje powykonawcze ważniejszych lub bardziej skomplikowanych robót remontowych, naprawczych i innych. 5. Dokumentacja geologiczna podłoża zapory. 6. Dokumentacje, ekspertyzy, opracowania techniczne dotyczące stanu budowli, warunków funkcjonowania budowli oraz wyników prowadzonych badań, pomiarów i obserwacji: a/ opracowania dotyczące analiz i ocen stanu budowli głównych i związanych, b/ opracowania dotyczące wyników pomiarów odkształceń budowli, c/ opracowania dotyczące wyników pomiarów przebiegu krzywej filtracji oraz pomiarów odpływu z drenażu zapory, d/ opracowania dotyczące wyników pomiarów zamulania zbiornika, e/opracowania dotyczące wyników pomiarów stanów wody górnej i wody dolnej. 1.10. Rejestry działalności technicznej oraz prowadzonych obserwacji i pomia rów W archiwach RZGW Wrocław, RZGW o/opole oraz kierownictwa zbiornika, powinny się znajdować rejestry z działalności technicznej oraz prowadzonych obserwacji i pomiarów, a przede wszystkim: rejestr (książka) przeprowadzonych komisyjnych przeglądów okresowych, awaryjnych i poawaryjnych poszczególnych obiektów i urządzeń wraz z protokołami przekazania do eksploatacji, rejestr przeprowadzonych remontów okresowych i kapitalnych, rejestr środków trwałych i materiałów, rejestr i zbiory kart dokumentacyjnych przeprowadzonych obserwacji i pomiarów, w tym: - obserwacje sieci piezometrycznej, - obserwacje przemieszczeń pionowych sieci reperów, - pomiary wielkości odpływów z drenażu zapory i przepływów w rowach opasko wych, - obserwacje stanów wody na wodowskazach, - obserwacje wielkości i zasięgu rozmyć brzegowych i zamuleń dna zbiornika, - aktualna ocena stanu technicznego. - W biurze kierownictwa zbiornika powinien się znajdować Dziennik Czynności. Dziennik ten powinien mieć formę zeszytu o numerowanych stronach z podziałem na rubryki. Na każdy dzień powinny być wykazane czynności obsługi oraz dokonany wpis zaobserwowanych zdarzeń, nieprawidłowości itp, a także forma ich zgłoszenia jednostkom nadrzędnym. 5
1.11. Instrukcje wytyczne, normy i materiały wykorzystane w opracowaniu Przy sporządzaniu instrukcji wykorzystano następujące wytyczne, materiały i opracowania: [1] Wytyczne opracowywania instrukcji utrzymania budowli piętrzących wodę oraz eksploatacji mającej wpływ na ich bezpieczeństwo. Załącznik do Zarządzenia Nr 49 Prezesa CUGW z dnia 18 listopada 1969 r. Warszawa 1971. [2] Instrukcja utrzymania budowli piętrzących. Wytyczne projektowania. Ośrodek informacji technicznej. Biblioteka projektanta CBSiPBW HYDROPROJEKT. Warszawa 1987. [3] Decyzja wodnoprawna na szczególne korzystanie z wód z rzeki Mała Panew w celu ich gromadzenia w zbiorniku Turawa, Nr GT II - 7211/27/81 z dnia 17.08.1981 r. wydana przez Urząd Wojewódzki w Opolu, Wydział gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska [4] Decyzja wodnoprawna na szczególne korzystanie z wód z rzeki Mała Panew na piętrzenie, pobór i gromadzenie wód rzeki Mała Panew w zbiorniku Turawa Nr OŚ III- 6210/89/95 z dnia 1995.12.06 wydana przez Urząd Wojewódzki w Opolu, Wydział Ochrony Środowiska. [5] Decyzja nr OS-III-6210/103/92-7 z dnia 1992.12.30 na szczególne korzystanie z wód przez Elektrownię Opole S.A. [6] Umowa z 1993.02.11 spisana przez ODGW Wrocław i Elektrownię Opole S.A. na dostawę wody ze zbiornika Turawa. [7] Instrukcja gospodarki wodnej na zbiorniku Turawa, CBSiPBW HYDROPROJEKT, Wrocław 1978 r. [8] Instrukcja gospodarki wodnej zbiornika Turawa na rzece Mała Panew w km18,5. NOT Opole 1985. [9] Instrukcja eksploatacji zbiornika wodnego Turawa. Centrum Badawczo-Projektowe Żeglugi Śródlądowej NAVICENTRUM. Wrocław 1988. [10] Instrukcja gospodarki wodnej zbiornika Turawa - aktualizacja. CBSiPBW Hydroprojekt Wrocław 1991. [11] Instrukcja gospodarki wodnej na zbiorniku Turawa, rzeka Mała Panew, km 18+500. WATER SERVICE Sp z o.o. Wrocław 1993. [12] Paszportyzacja zbiornika wodnego Turawa. Aktualizacja. CBSiPBW HYDROPRO- JEKT o/wrocław. Wrocław 1982. [13] Ocena funkcjonowania przepompowni Antoniów oraz określenie wytycznych jej przebudowy. BUKT Towarzystwo Konsultantów Polskich. Wrocław 1988. [14] Ekspertyza w sprawie wykorzystania zbiornika wstępnego jako osadnika dla wód rzeki Mała Panew wraz z określeniem potrzeb remontowych jazu. BUKT Towarzystwo Konsultantów Polskich. Wrocław 1998. [15] Pomiary kontrolne i ocena stanu technicznego zbiornika Turawa. IMGW Ośrodek Technicznej Kontroli Zapór. Warszawa1997. [16] Projekt systemu pomiarowego w rowach podskarpowych zapory czołowej zbiornika wodnego w Turawie. Akademia Rolnicza we Wrocławiu. Instytut Inżynierii Środowiska. Wrocław 1998. [17] Operat wodno prawny dla zbiornika Turawa na rzece Mała Panew. HARTs.c. Wrocław 1995 [18] Instrukcja gospodarki wodnej - aktualizacja. WATER SERVICE Wrocław1993 [19] Aktualizacja instrukcji eksploatacji zbiornika Turawa. WATER SERVICE Wrocław 1998. [20] Średnioterminowa prognoza dopływu do zbiornika w Turawie. IMGW o/ Katowice. Biuro Hydrologiczno-Meteorologiczne, Katowice 1999 r. 6
[21] Koncepcja ochrony przeciwpowodziowej doliny Małej Panwi na odcinku powyżej zbiornika w Turawie do mostu drogowego w Ozimku. Instytut Inżynierii Środowiska Akademii Rolniczej we Wrocławiu, grudzień 1998 [22] Mapa terenu w skali 1:10 000 z naniesionymi terenami zalanymi w czasie powodzi 1997 r. Mapy udostępnione przez Gminny Komitet Przeciwpowodziowy w Ozimku. [23] Prawo budowlane. (Dz.U. nr 89, poz. 414 z 1994 roku z późniejszymi zmianami). [24] Prawo wodne (Dz. U. 38, poz. 230 z późniejszymi zmianami). [25] Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. nr 114, poz. 493 z 1991 ze zmianami). [26] Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. nr 49, poz. 196 z 1994 ze zmianami). [27] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 20.12.1996 w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz. U. nr 21, poz. 111 z 1997) [28] Dziennik gospodarki wodnej na zbiorniku za 1997 rok. 2. PODSTAWY FORMALNO - PRAWNE EKSPLOATACJI ZBIORNKA TURA- WA 2.1. Funkcja zbiornika Zgodnie z aktualnym pozwoleniem wodnoprawnym [4] do podstawowych zadań zbiornika wodnego Turawa należy; alimentacja rzeki Odry dla potrzeb żeglugi, ochrona przeciwpowodziowa, energetyczne wykorzystanie zasobów wodnych, zasilanie w wodę Elektociepłowni Opole rekreacja i gospodarka rybacka, zaspokojenie potrzeb wodnych innych użytkowników posiadających pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód. 2.2. Pozwolenie wodnoprawne Podstawowym dokumentem prawnym umożliwiającym eksploatację zbiornika jest pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu posiada aktualne pozwolenie wodnoprawne wydane przez Urząd Wojewódzki w Opolu, Wydział Ochrony Środowiska w zakresie: 1. Pobór wody z rzeki Mała Panew przy wszystkich stanach i retencjonowanie ich w zbiorniku Turawa w celu: alimentacji rzeki Odry dla potrzeb żeglugi, ochrony przeciwpowodziowej, zasilanie w wodę Elektrowni Opole, zaspokajanie potrzeb innych użytkowników wymienionych w instrukcji gospodarowania wodą. Piętrzenie wód rzeki Mała Panew w zbiorniku Turawa za pomocą zapory czołowej zlokalizowanej w km 18+900 rzeki Mała panew do rzędnej 176.35n NN (w układzie Amsterdam) przy przepływach normalnych do rzędnej 177.03 m NN przy przepływach powodziowych. Dopuszcza się piętrzenie do rzędnej 11.10 m NN w okresie awaryjnego przeciążenia. Objętość zmagazynowanej wody wynosić będzie: 7
Rodzaje pojemności Pojemność w mln m 3 cząstkowa A. Zapas żelazny 167.0 169.0 m NN 4.0 4.0 B. Rezerwa zastrzeżona 169.0 170.0 m NN 5.2 9.2 C. Pojemność użytkowa dla: a) Elektrowni Opole przy pracy 6 bloków energetyczych 170.0 170.65 b) potrzeb żeglugi 170.65 176.35 D. Pojemność powodziowa: a) stała 176.35 176.50 m NN b) forsowana 176.50 177.03 m NN c) awaryjna 177.03 177.10 m NN 4.7 78.6 3.0 10.7 1.4 całkowita 13.9 92.5 95.5 106.2 107.6 3. Odprowadzanie wody ze zbiornika Turawa do rzeki Mała Panew poniżej zapory w ilości: 1) gwarantowane odpływy: w okresie wegetacyjnym od 15.05 31.08 każdego roku Q = 2.8 m 3 /s (w tym 1.3 m 3 /s dla Elektrowni Opole przy pracy 6 bloków energetycznych), w okresie pozawegetacyjnym od 1.09 14.05 każdego roku Q = 2.3 m 3 /s (w tym 1.3 m 3 /s dla Elektrowni Opole przy pracy 6 bloków energetycznych), 2) odpływy alimentacyjne dla żeglugi: w okresie normalnego zasilania - 9.0 do 18.0 m 3 /s (w tym 1.3 m 3 /s dla Elektrowni Opole przy pracy 6 bloków energetycznych), w okresie wyjątkowych niedoborów wody w rzece Odrze do 54.0 m 3 /s (w tym 1.3 m 3 /s dla Elektrowni Opole przy pracy 6 bloków energetycznych), przy czym odpływ ten nie może trwać dłużej jak 5 dni jednorazowo Zastrzeżenie : Zrzuty wody dla potrzeb żeglugi powinny zapewnić równocześnie pracę jed nego lub dwóch turbozespołów Elektrowni wodnej Turawa. 3) odpływy w okresach powodziowych: odpływ dozwolony 54.0 m 3 /s, odpływ dopuszczalny 85.0 m 3 /s 4) specjalne odpływy energetyczne dla potrzeb dla potrzeb techniczno - eksploatacyj nych elektrowni wodnej Turawa : odpływ minimalny 2.50 m 3 /s w okresie zimowym maksymalnie dwa razy w tygodniu po 2 godziny, odpływ 4.0 m 3 /s w okresie zimowym (przy temperaturze poniżej 10 0 C) w ciągu 6 godzin do celów ogrzewczych z pojemności użytkowej zbiornika powyżej rzędnej 170.65 m NN. 5) specjalny jednorazowy zrzut wody w ilości 100 tys. m 3 dla odtworzenia piętrzenia na jazie Fabryki Wyrobów Metalowych w Osowcu, po awaryjnym lub niekontrolowa nym obniżeniu tego piętrzenia. Zrzut ten będzie następował na wniosek Fabryki Wy robów Metalowych w Osowcu. Integralną część decyzji wodnoprawnej stanowi Instrukcja gospodarki wodnej - aktualizacja zb. Turawa na rzece Mała Panew opracowana przez WATER SERVICE spółka 8
z o.o., Wrocław, ul. Dembowskiego, czerwiec 1993 r. [11]. Aktualne pozwolenie wodnoprawne nie uwzględnia piętrzenia na jazie klapowym zbiornika wstępnego Jedlice. Charakterystyczne poziomy piętrzenia wody, pojemności i powierzchnie zalewu na zbiorniku z uwzględnieniem zmian wywołanych zasilaniem ujęcia wody dla Elektrowni Opole zestawiono wponiższej tabeli: Poziom piętrzenia Rzędna [mnn] Pojemność [mln m 3 ] Nazwa warstwy Obj. [mln m 3 ] Pow. lustra [ha] Minimalny poziom piętrzenia 169.00 4.00 Zapas żelazny 4.0 416 Poziom piętrzenia dla rezerwy 170.00 9.20 Dla rybactwa 5.2 612 zastrzeżonej Normalny poziom piętrzenia 176.35 92.50 Użytkowa 83.3 1966 Poziom piętrzenia dla rezerwy 176.50 95.50 Rezerwa powodziowa 3.0 1986 powodziowej stałej stała Max poziom piętrzenia 177.03 106.2 Rezerwa forsowana 10.7 2080 Poziom nadzwyczajnego piętrzenia 1.4 2090 przy Q k 177.10 107.6 Rezerwa powodziowa przy przepł. kontrolnym 2.3 Instrukcje Eksploatacja zbiornika Turawa powinna być prowadzona w oparciu o obowiązujące instrukcje obsługi i utrzymania obiektu oraz o instrukcję gospodarki wonej. 3. CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNA OBIEKTÓW 3.1. Zbiornik główny 3.1.1 Opis ogólny zbiornika Zbiornik wodny Turawa, obiekt I klasy technicznej, powstał przez przegrodzenie zaporą ziemna doliny rzeki Mała Panew w km 18+900 jej biegu. Zbiornik położony jest pomiędzy miejscowościami Kotórz Wielki, Turawa, Rzędów na terenie UG Turawa oraz Dylaki, Antoniów i Szczedrzyk na terenie UMiG Ozimek w powiecie opolskim, woj. opolskim (rys. 1). Czasza zbiornika rozciąga się z zachodu na wschód. Jej długość wynosi 7,0 km, a szerokość od 2,50 do 4,0 km - rys. nr 3. W czaszy zalegają na ogół przepuszczalne utwory dyluwialne. Poniżej, z reguły na większych głębokościach, występują gliny pliocenowe. Wysokościowe ukształtowanie obrzeży zbiornika jest zróżnicowane. Tereny po północnej stronie zbiornika są pofałdowane i na ogół wznoszą się znacznie ponad poziom piętrzenia wody w zbiorniku. Po stronie południowej i w części wschodniej zbiornika brak jest wyraźnie wykształconej doliny, a tereny są prawie płaskie. Stad na znacznych długościach obrzeże zbiornika ograniczone jest wałami bocznymi. Zachodnia część zbiornika tworzy zapora ziemna z wbudowanym blokiem urządzeń zrzutowych, będącą główną budowlą piętrzącą 3.1.2 Obiekty i urządzenia zbiornika Na zbiorniku wodnym Turawa znajdują się następujące obiekty i urządzenia: Zapora czołowa ziemna o rzędnej korony 179,10 m NN posiada długość 6025 m.. Korpus zapory (rys.8) wykonano z gruntów piaszczystych i żwirowych. Zapora uszczelniona jest ekranem z iłu o grubości 1,0 m znajdującym się od strony odwodnej. Od strony odwodnej, w zależności od miąższości warstw przepuszczalnych, w podłoże na głębokość 4,50 24,50 m zabita została stalowa ścianka szczelna. Skarpy zapory posiadają stosunkowo łagodne nachylenie (1:5 do 1: 2). Korona zapory o szerokości 5,0 m pokryta jest żwirem, skarpa odwodna 9
brukiem kamiennym na sucho, skarpa odpowietrzna porostem traw. Na skarpie odpowietrznej umieszczono pryzmę drenażowa trójwarstwową z drenażem z perforowanych rur kamionkowych o średnicy 250 mm. Woda z drenażu odprowadzana jest do rowów opaskowych przebiegających wzdłuż stopy zapory. Łączna długość rowów wynosi 6130 m. Przekrój typowy zapory czołowej pokazano na rys. nr 8. Zblokowana budowla upustowa, wykonana została z betonu w postaci dwóch wież o przekroju kołowym z wbudowanymi ujęciami, dwoma sztolniami pod zaporą i budynkiem elektrowni zamykąjcym wyloty sztolni od strony wody dolnej. W skład urządzeń upustowo - zrzutowych wchodzą: a) dwa upusty robocze (jałowe) wykonane z rur stalowych o średnicy 1600 mm i długości 81 m każdy, zamykanych zaworami klapowymi typu Johnsona na wylocie oraz dodatkowo stalowymi zasuwami płaskimi na wlocie. Rury stalowe na odcinku pod zaporą główna poprowadzono w dwóch betonowych sztolniach o długości 48 m każda. Wyloty upustów wyprowadzono na dolne stanowisko stopnia. Upusty robocze od strony wody górnej zamykane są zasuwami płaskimi. Dodatkowe wyposażenie upustu roboczego stanowi dźwig z napędem ręcznym dla potrzeb prowadzenia prac remontowych zaworu Johnsona. Przekrój podłużny przez przelew i upust jałowy pokazano na rys. nr 6. b) dwa upusty energetyczne wykonane z rur stalowych o średnicy 2400 mm i długości 80 m każdy. Zamknięcia upustów stanowią zasuwy płaskie. Przekrój podłużny przez przelew i upust energetyczny -sztolnię energetyczną pokazano na rys. nr 7. c) dwa upusty denne, posiadające wspólne z przelewami niecki do rozpraszania energii oraz wspólne sztolnie odprowadzające wodę. Wloty do upustów dennych mają kształt prostokątny o wymiarach 3,0 x 2,0 m. Zamknięcia upustów stanowią podwójne zasuwy stalowe. Na wlocie do upustów dennych zainstalowano również zamknięcia awaryjne w postaci dwóch kompletów szandorów. Zamknięcia upustów dennych i roboczych posiadają stosowne mechaniczno - elektryczne wyposażenie. Przekrój przez przelew, sztolnię upustowa i spust denny, pokazano na rys. nr 5. d/ dwa przewody wieżowe (kielichowe) o średnicy w koronie 24,20 m i rzędnej korony 176,50 m NN. Dno każdego z przelewu stanowi rodzaj niecki o gruszkowatym kształcie dla skutecznego rozpraszania energii wody spadającej z przelewów lub wypływającej z upustów dennych. Każda niecka zakończona jest progiem odbojowym. Progi odbojowe stanowią początek owalnych sztolni betonowych o wysokości 6,20 m i szerokości 4,70 m każda, służących do odprowadzania wody z upustów dennych lub z przelewów na stanowisko dolne. Długość każdej ze sztolni wynosi 46.40 m. W każdym z symetrycznie usytuowanych bloków przelewowych znajduje się: wieże i po jednym upuście jałowym, energetycznym i dennym oraz po jednej sztolni wspólnej dla spustu dennego i przelewu. Na obu wieżach przelewowych znajdują się elektrocięgi (rodzaj dźwigu), obsługujące zamknięcia awaryjne oraz kraty na wlotach do upustów przy ich czyszczeniu. Przekrój poprzeczny przez wieżę przelewo wą pokazano na rys. nr 4. Elektrownia wodna, wyposażona została w dwie turbiny Kaplana o mocy po 900 kw i przełyku po 9,0 m 3 /s każda, znajduje się w zarządzie Zakładu Energetycznego Opole SA. Budynek elektrowni posadowiony jest na sztolniach upustowych od strony dolnego stanowiska. Do zamykania koryta odpływowego na stanowisku dolnym zainstalowane są dwa komplety zamknięć iglicowych (rurowych). Z kolei dla odwadniania sztolni upustów roboczych służą dwie pompy z napędem elektrycznym. 3.2. Zbiornik wstępny Jedlice Zbiornik wstępny Jedlice (rys.3) zlokalizowany jest na wlocie rzeki Mała Panew do zbiornika głównego. Od zbiornika głównego zbiornik wstępny oddzielony jest wałem z dwu- 10
przęsłowym jazem klapowym o świetle 2 x 13,50 m i średniej wysokości piętrzenia ( zależnej od poziomu piętrzenia w zbiorniku Turawa ) około 3,40 m ze stosownym wyposażeniem elektromechanicznym. Aktualnie jaz wyłączony jest z eksploatacji, z uwagi na jego zły stan techniczny. Brzegi zbiornika wstępnego są obwałowane, przy czym obwałowanie to przechodzi w wały cofkowe wzdłuż rzeki Mała Panew. Początkowo całkowita pojemność zbiornika wstępnego wynosiła 600.000 m 3, zaś powierzchnia zalewu okło37.50 ha. Usytuowanie zbiornika wstępnego, pokazano na rys.3. Według pierwotnych rozwiazań projektowych [13], górna część zbiornika Turawa oraz rzeka Mała Panew na wlocie do tego zbiornika, ze względu na zbyt niskie ukształtowanie terenu wymagały obwałowania. Wykorzystując tą sytuację wykonano zbiornik wstępny, który miał spełniać funkcje energetyczne oraz osadnika. Elektrownia wodna miała się mieścić w budynku przepompowni Jedlice i pracować na spadzie pomiędzy zwierciadłem wody w zbiorniku wstepnym, a poziomem wody w zbiorniku Turawa. Byłaby to typowa elektrownia przepływowa o mocy znamionowej około 260 350 kw i pracy okresowej od 6 do 9 miesięcy w ciągu roku. w zbiorniku wstępnym zakładano piętrzenie normalne na rzędnej ca 176.00 m0 npm. Do chwili obecnej pierwotne założenia projektowe nie zostały zrealizowane. Obecnie całośc obiektu składa się z następujących budowli: zbiornik wstępny. jaz klapowy, elektrownia nie istniejąca, przepompownia Jedlice, których charakterystykę techniczną przedstawiono poniżej: Zbiornik wstepny Jedlice (rys.3,13) tworzy wał czołowy o długości 680.0 m i wały boczne, przechodzące w wały cofkowe Małej Panwi. Górną granicę zbiornika wstępnego przyjmuje się w odległości około 750. 0 m wału czołowego, w miejscu gdzie wały boczne załamują się i zbliżają do do koryta Małej Panwi. Kształt tego zbiornika podobny jest do trapezu, którego podstawą jest wał czołowy. Wał czołowy posiada koronę o szerokości 4.0 m na rzędnej 178.80 m npm. Skarpy wału posiadają nachylenie 1 3 i są ubezpieczone brukiem kamiennym do wysokości ca 177.50 m npm. Wały boczne zbiornika wstępnego mają koronę na zmiennych wysokościach od 178.30 do 178.80 m npm. Szerokość w koronie obydwu wałów wynosi 3.0 m. Nachylenie skarp odwodnych kształtujesię w granicach od 1 2.5 do 1 3. Skarpy odwodne posiadają ubezpieczenie kamienne. Wzdłuż wałów bocznych zbiornika wstępnego i wałów cofkowych rzeki Małej Panwi znajdują się rowy opaskowe. Rów prawostronny przejmuje wody wody rowu opaskowego biegnącego wzdłuż wału Dylaki - Antoniów, wody ze zlewni prawego zawala (rejon Dylak i Antoniowa) oraz wody filtracyjne. Odprowadzenie tych wód następuje poprzez syfon pod korytem Małej Panwi do tzw. kanału Fabrycznego. Kanał ten przejmuje również wody lewostronnego rowu wzdłuż wału cofkowego oraz z innych rowów melioracyjnych na brzegu lewym. Kanał Fabryczny poza terenem Huty Szkła Jedlice stanowi zbiornik wyrównawczy dla przepompowni Jedlice. Wały cofkowe powyżej zbiornika wstępnego wynoszą około 1850.0 m, tworząc zwarte koryto dwudzielne rzeki Mała Panew. Od zbiornika wstępnego do mostu drogowego na trasie prowadzącej z antoniowa do Huty Szkła Jedlice oraz do Szczedrzykawały cofkowe posiadają koronę mniej więcej w poziomie na rzędnej 178.50 m npm. Powyżej mostu drogowego wysokość korony stopniowo się podwyższa i osiąga w miejscu ich zakończenia ( około 1.50 km powyżej mostu) rzędną ca 179.20 m npm. Wały cofkowe w koronie posiadają szerokość 3.0 m i nachylenie 1 3 z częściowym ubezpieczeniem kamiennym do rzędnej 176.10 m npm. Jaz klapowy (rys.10,11,12). W wale czołowym dla potrzeb piętrzenia i przepuszczania wód znajduje się jaz ruchomy, który posiada dwa przęsła o świetle 13.50 m zamykane napędem 11
elektrycznym lub ręcznym. Nad przęsłami znajduje się żelbetowa konstrukcja mostowa. Przy pomocy jazu klapowego spiętrzano wody rzeki Mała Panew do rzędnej nie przekraczającej 175.50 m npm, w okresach gdy stany wody w zbiorniku Turawa były niższe. Na skutek regulacji koryta rzeki Mała Panew na odcinku cofkowym, a także z powodu robót drenażowych w rejonie Antoniowa zrezygnowano z piętrzenia wód w zbiorniku wstępnym. Ta sytuacja oraz zupełny brak robót konserwacyjnych, w latach 70-tych obecnego stulecia, doprowadziły tą budowlę do stanu krytycznego ( szczególnie dotyczy to zamknięć jazu). Elektrownia wodna, w myśl założeń projektowych miała pracować jedynie przy małych stanach wody w zbiorniku Turawa (poniżej rzędnej 173.70 m npm) i nigy nie została oddana do użytku. Przepompownia Jedlice (rys.18) zlokalizowana jest przy zbiorniku wstępnym u zbiegu wału bocznego Szczedrzyk - Jedlice na zbiorniku Turawa oraz lewego wału zbiornika wstępnego. W budynku przepompowni przewidywany był montaż turbin wodnych. Dane techniczne przepompowni przedstawiono w dalszej części opracowania. Aktualne pozwolenie wodnoprawne [4] nie uwzględnia piętrzenia na jazie klapowym zbiornika wstępnego Jedlice, natomiast w pozwoleniu wodnoprawnym z 1981 r. [3] zawarte są następujące warunki: w okresie od 1.04 14.12 dopuszcza się piętrzenie na jazie w Jedlicach do rzędnej 175.60 NN za wyjątkiem następujących sytuacji: -gdy poziom wody w zbiorniku głównym przekroczy rzędną 175.00NN, - w czasie trwania powodzi na rzece Mała Panew (przekroczone stany alarmowe), - w okresie zimowym 0d 15.12 31.03, przy utrzymywaniu normalnego piętrzenia na rzędnej 175.60 m NN na zbiorniku Jedlice dopuszcza się wahania zwierciadła wody 5 cm. Prędkość obniżania zwierciadła wody w zbiorniku wstępnym nie może być większa od 15 cm/godz. Analizując przeznaczenie istniejącego zbiornika wstępnego Jedlice oraz obiektów towarzyszących, w świetle aktualnego pozwolenia wodnoprawnego oraz poprzednich, należy stwierdzić, że nie ma on żadnego wpływu na warunki przepuszczania wielkich wód przez zbiornik główny Turawa. 3.3. Obiekty odwodnienia zawala w cofce zbiornika Wokół zbiornika funkcjonuje system odwodnieniowy w postaci rowów opaskowych, zbiorników wyrównawczych i przepompowni, a mianowicie: rowy opaskowe z kładkami i przepustami, przebiegają wzdłuż wałów bocznych i cofkowych, zbierając wodę z przylegających zlewni o powierzchni około 23 km 2 i odprowadzając je do przepompowni Jedlice i Szczedrzyk, przepompownia Jedlice (rys.18) wyposażona jest w cztery pompy o wydajności 2300 m 3 /h (jedna awaryjna). Każda z pomp posiada przewód tłoczny o średnicy 900 mm, klapę zwrotną i zawór zwrotny, kanał Fabryczny Huty Szkła w Jedlicach, spełniający rolę zbiornika wyrównawczego dla przepompowni Jedlice, odbierający wodę z rowu opaskowego wzdłuż wału bocznego Jedlice - Szczedrzyk. Rów ten zaś stanowi odcinek kanału przerzutowego przepompowni Jedlice-Szczedrzyk, kanał przerzutowv wykonany dla usprawnienia odprowadzania wód z terenów Zawale dla przepompowni Szczedrzyk i Jedlice, przepompownia Szczedrzyk (rys.19) wyposażona w trzy pompy (jedna awaryjna) o wydajności 270 450 m 3 /h, dwa przewody tłoczne o średnicy 300 mm każdy z 12
klapą zwrotną od strony zbiornika głównego i przewód grawitacyjny o średnicy 1000 mm również z klapą zwrotną, zbiornik wyrównawczv przy przepompowni Szczedrzyk, jest on połączony ze zbiornikiem przepompowni Jedlice, przepompownia Antoniów o wydajności pomp 2 x 27 l/s (w tym jedna awaryjna) odwadniająca tereny zabudowane miejscowości Antoniów, przewód grawitacyjny dla odprowadzenia wód z rowów opaskowych w rejonie Antoniowa, przebiegający przez tereny Huty Szkła, syfony na rowie opaskowym pod rzeką Mała Panew - żelbetowy o średnicy 1,10 m i długości 115,50 m i pod potokiem Rosa - żelbetowy o średnicy 2 x 1,0 m i długości 44,0 m. 3.4. Obwałowania Poza zaporą czołową, zbiornik główny ograniczony jest obwałowaniami bocznymi oraz cofkowymi (rys.3), a mianowicie: wał boczny południowy w rejonie tzw. jeziora średniego o długości 1500 m i rzędnej korony 178,16 m NN, szerokość korony 6,0 m, wał boczny Szczedrzvk - Jedlice o długości 4280 m i rzędnej korony 178,20 178,50 m NN, szerokość korony 3,0 m z przepustami wałowymi, wał boczny Dylaki -Antoniów o długości 1445 m i rzędnej korony 178,37 178,82 m NN, szerokość korony 3,0 m, wał czołowy - rozdzielczy zbiornika wstępnego o długości 680 m i rzędnej korony 178,49 179,60 m NN, szerokość korony 4,0 m, oddzielający zbiornik wstępny od zbiornika głównego, wały boczne zbiornika wstępnego o długości 1950 m i rzędnej korony 178,41 178,92 m NN, szerokość korony 5,0 m, wały cofkowe wzdłuż koryta rzeki Mała Panew, powyżej zbiornika wstępnego o łącznej długości 3788 m i rzędnej korony 178,84 179,90 m NN, wały cofkowe potoku Rosa o łącznej długości około 2000 m i rzędnej korony 178,41 178,92 m NN, szerokość korony 5,0 m. 4. REMONTY I MODERNIZACJE PRZEPROWADZONE NA OBIEKCIE 1). Podwyższenie korony wież przelewowych o 0.25 m poprzez ich nadbetonowanie. 2). Wybudowanie niskiego muru oporowego z odbijaczem fal (na wysokości jeziora średniego i małego) od strony południowej. 3). Wybudowanie pompowni w Szczedrzyku o wydatku Q = 3 0.800 m 3 /s = 2.400 m 3 /s. Stara pompownia posiadała wydatek Q = 2 0.133 m 3 /s =0.266 m 3 /s. 4). Przebudowa pompowni w Jedlicach pod kątem zwiększenia jej wydatku z Q = 4 1.250 m 3 /s = 5.00 m 3 /s do Q = 3 1.800 m 3 /s + 1 0.800 m 3 /s = 6.200 m 3 /s. 5). Wybudowanie drenażu zapory bocznej Szczedrzyk - Jedlice z rur perforowanych kamionkowych 100 mm w obsypce filtracyjnej. 6). Przebudowanie rowów opaskowych Szczedrzyk - Jedlice przez wyłożenie skarp i dna żelbetowymi płytami perforowanymi. 7). Wykonanie systemu odwadniającego wieś Antoniów na prawym brzegu rzeki Mała Panew wraz z pompownią o wydatku Q = 2 0.020 m 3 /s = 0.040 m 3 /s. W trakcie realizacji inwestycji zainstalowane były pompy o znacznie niższej wydajności, które nie mogły się włączać automatycznie z uwagi konieczność ich uprzedniego zalewania. Obecna pompy zanurzalne zainstalowano po zalaniu pompowni w czasie powodzi w lipcu 1997 roku. 13
5. ZATWIERDZENIE INSTRUKCJI Instrukcję eksploatacji zbiornika wodnego Turawa zatwierdza Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Opolu na wniosek administratora obiektu tj. Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. 14