Janusz Szwaja Zmiana skapitalizowanej renty. Palestra 8/10(82), 14-20

Janusz Szwaja Zmiana skapitalizowanej renty Palestra 8/10(82), 14-20 1964

14 Janusz Szwaja N r 10 (82) B rak je st w p.o.p.c. odpow iedniego przepisu. P o trzeb a jego w y n ik a z zasad ro z ra c h u n k u gospodarczego. Art. 41 stw ierd za, że jeżeli u staw a lu b o p a rty n a niej s ta tu t n ie stanow i in aczej, siedzibą osoby prawnej je st m iejsce, w k tó ry m m a siedzibę je j o rgan zarządzający. B ra k je s t odpow iedniego p rzepisu p.o.p.c. N ato m iast procesow ym jego su b stra te m je st a rt. 26 k.p.c., dotyczącego w łaściw ości sąd u w sp raw ach p rzeciw ko osobom p raw n y m. Art. 42 p rz e w id u je m ożność ustanowienia kuratora przez sąd, ale w odróżnieniu od a rt. 38 p.o.p.c. ty lk o dla tak iej osoby p ra w n e j n ie będącej je d n o stk ą gospodarki uspołecznionej (zob. a rt. 31 2), k tó ra nie m oże p row adzić sw oich sp ra w z b ra k u pow ołanych do tego organów. O bow iązki k u ra to ra są u stalo n e ta k sam o ja k w a rt. 38 p.o.p.c. M ianow icie je st on obow iązany p o starać się o pow ołanie organów d an ej osoby p ra w n e j, a w razie p o trzeby o je j lik w id ację. W obec b ra k u odpow iednich dyspozycji w k.c. w sto su n k u do osób p raw n y ch, k tó re nie są jed n o stk a m i g o spodarki uspołecznionej, n ależy stosow ać przepisy, na podstaw ie k tó ry c h zostały one utw orzone i o p a rty n a nich sta tu t. W reszcie art. 43 n a k a z u je odpow iednio stosow ać do osób p ra w n y c h p rzep isy o ochronie d ó b r osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24). Jego o d p ow iednikiem je s t a rt. 39 p.o.p.c. Pow yższe zestaw ien ie w y c z e rp u je przeg ląd poró w n aw czy przepisów odnoszących się do działu p ra w a, k tó ry o k reślam y n azw ą prawa osobowego. W prow adzone przez k.c. w ty m dziale p ra w a zm ian y d a ją się sch arak tery zo w ać w sposób n a stę p u ją c y : 1. P rzep isy dotyczące osób u ję to w k.c. w system je d n o lity, łącząc w n im p rz e pisy um ieszczone w ró żn y ch działach p.o.p.c. i z jed n ej stro n y u zu p e łn ia ją c je, a z d ru g iej u su w a ją c p rzep isy zbędne lu b należące do innych dziedzin p raw a. 2. Z nacznem u ro zb u d o w an iu uległy przep isy o och ro n ie d ó b r osobistych i o osobach p raw n y ch. 3. Z m ian y m ery to ry c zn e dyspozycji u staw o w y ch zaw a rty c h w p.o.p.c. są n ie liczne. 4. W prow adzono szereg zm ian term inologicznych dla u jed n o licen ia term inologii oraz w iele zm ian sty listy czn y ch w celu uściślen ia dyspozycji ustaw ow ych. (dalszy ciąg nastąpi) JANUSZ SZWAJA Zm ia n a skapitalizow anej renty W p ra k ty c e ad w o k ack iej, zw łaszcza w w islk ic h m iastach i o k ręg ach p rzem y słow ych, pow ażne m iejsce z a jm u ją sp ra w y o o d szkodow anie za w y rząd zen ie szkody,;na o so b ie.1 i P o jęcie szkody na o so b ie om aw ia S. G arlicki w p ra c y p t. : O dpow iedzialność cyw iln a za n ieszczęśliw e w y p a d k i, W arszaw a 1959.

N r 10 (82) Zmiana skapitalizowanej renty 15 W w y p ad k u kiedy poszkodow any u tra c ił w całości lub w części zdolność d o p r a cy zarobkow ej bądź też gdy zw iększyły się jego potrzeby lu b zm n iejszy ły w id o k i pow odzenia w przyszłości, m oże on żądać p rzy zn an ia re n ty o d p o w iad ają cej w y rz ą dzonej szkodzie na podstaw ie a rt. 161 2 k.z. Z w ażn y ch pow odów sąd m o że przyznać zam iast ren ty jed n o razo w e odszkodow anie zgodnie z a rt. 164 k.z. P ro je k t kodeksu cyw ilnego z 1962 r. w in te re su ją c e j n as sp raw ie n ie w p ro w a d z a istotnych zm ian. P rzepis a rt. 905 2 p ro je k tu n iem al dosłow nie p o w ta rz a tre ść a rt. 161 2 k.z. P rzepis zaś a rt. 908 p ro je k tu brzm i n astępująco:,,z w a ż n y c h pow odów sąd m oże n a żądanie poszkodow anego przyznać m u zam iast całej re n ty lu b części re n ty jednorazow e odszkodow anie. D otyczy to w szczególności w y p a d ku. gdy poszkodow any sta ł się in w alid ą, a p rzy zn an ie jed n o razo w eg o o d szk o d o w a n ia u łatw i m u w y k onyw anie now ego zaw o d u. Ja k w iadom o, w całym szeregu w ypad k ó w u ja w n ia ją się po pew n y m czasie w organizm ie poszkodow anego now e niek o rzy stn e n a stę p stw a w y p ad k u, k tó re p rz e d tem. bezpośrednio po w y p ad k u, ja k rów nież w toku procesu, nie w y stę p o w a ły i naw et nie m ożna było ich n astąp ien ia przew idzieć. P o ciąg ają one za sobą częstokroć zw iększenie się stopnia niezdolności poszkodow anego do p ra c y czy n a w e t całkow itą u tra tę zdolności do p racy zarobkow ej. C zasam i znów odw rotnie stan zdrow ia poszkodow anego d o zn aje is to tn e j p o p raw y, po w o d u jąc w re z u ltacie zm niejszenie ro zm iaró w szkody. N ależy dodać, że te sy tu acje m ogą być n astępstw em n ie tylko p o gorszenia czy polepszenia sta n u zdrow ia poszkodow anego, ale rów nież m ogą one w y n ik ać w s k u tek zm iany jak iejk o lw iek okoliczności, isto tn ej d la u sta le n ia w ysokości re n ty.2 P rzew id u jąc ta k ie ew en tu aln o ści, u staw o d aw ca w p ro w ad ził przep is a rt. 163 2 k.z. S tosow nie w ięc do zm iany okoliczności poszkodow any m oże żądać n a p o d sta w ie tego przepisu podw yższenia ren ty. W in n y ch zaś w y p ad k ach d łu żn ik m oże żądać zm niejszenia re n ty bądź też całkow itego je j uchylenia. J a k je d n a k p rzed staw ia się sy tu acja, gdy poszkodow anem u p rzy znane zostało jednorazow e odszkodow anie? Czy w razie zm iany okoliczności może on żądać p o d w yższenia jednorazow ego odszkodow ania? A lbo czy dłużnik w razie o d zy sk an ia przez poszkodow anego zdolności do p racy zarobkow ej m ógłby żądać u sta le n ia m niejszego jednorazow ego odszkodow ania i zw ro tu różnicy m iędzy obecnie u s ta lonym a poprzednio zapłaconym jednorazow ym odszkodow aniem? W odpow iedzi n a to należy stw ierdzić, że ani kodeks zobow iązań, an i p ro je k t kodek su cy w iln e go z 1962 r. n ie zaw ie ra ją żadnego przep isu pośw ięconego p ro b lem o w i zm ian y jednorazow ego odszkodow ania. We F ra n c ji sąd w w y ro k u, w k tó ry m p rzy zn ał odszkodow anie n a m ocy a rt. 1382 K.N., m oże zastrzec m ożliw ość zm iany tego w y ro k u w ted y, gdy u sta lo n y p rz e zeń ro zm iar szkody ulegnie w przyszłości zm ianie; w ów czas k ażd a ze stro n m oże w ystąpić z żąd aniem zm iany ustalonego odszkodow ania. N ależy dodać, że choćby sąd takiego zastrzeżen ia nie uczynił, poszkodow any zaw sze m oże żądać zw ięk szen ia ren ty, jeśli tylko w tej fo rm ie odszkodow anie zostało p rzyznane. Jeśli n a to m iast odszkodow anie zostało p rzy zn an e w fo rm ie re n ty sk ap italizo w an ej, to is tn ie ją w ątpliw ości, czy poszkodow any m oże w razie w y stąp ienia now ych szkód w n a stępstw ie w y p ad k u bądź n asilen ia istn iejących u p rzednio dolegliw ości d o m a gać się odszk o d o w an ia u zupełniającego. P rzew aża jed n a k pogląd, że p o szk o d o w a n em u p raw o tak ie p rzy słu g u je.3 - Co do p rzesłan e k zm ian y re n ty zob. S. Garlicki, op. cit., s. 217 i n. ; por. te z uchw ałę 7 sędziów S.,N. z 26.VI.1960 r. 1 Co 10/60 (OSN 1961 I 4 i OSPiKA 1961 IV 1125. 3 T ak w szczególności M. Planiol, G. Riper t, J. Boulanger: T ra ité é lé m e n ta ire

Janusz Szwaja N r 10 (82) P ra w o szw ajcarsk ie z aw iera przep is (art. 46 zd. d ru g ie szw. p r. obi.), k tó ry zezw ala sądow i zastrzec w w y ro k u jeżeli w chw ili o rzek an ia nie je s t rzeczą m o ż liw ą d o k ład n e o k reślen ie szkody że w ciągu określonego czasu (najw yżej dw u la t) w y ro k m oże ulec r3u7izji. Z m iana w y ro k u m oże n astąp ić zarów no na korzyść poszkodow anego, ja k i n a korzyść d łu żn ik a. 'G dyby okres d w u letn i n ie b y ł w y s ta r czający do dokładnego zo rien to w an ia się w ro zm iarze szkód, poszkodow any p o w i n ie n zaczekać z w y stąp ieniem n a d rogę procesu do chw ili, kied y będzie d o k ładnie zn an y ro zm iar szkody. P rzed tem m oże on ew e n tu a ln ie w y stąp ić z żąd an iem u s ta le n ia odpow iedzialności pozw anego za szkodę.4 W lite ra tu rz e p olskiej o m aw iany p roblem je s t sporny. L. D om ański zajm u je stanow isko, że k a p ita liz a c ja re n ty połączona je s t z ry z y kiem d la obu stro n, w obec czego żad n a z n ich nie m oże żądać p o tem zw iększenia lu b zm n iejszen ia p rzy zn an ej sum y pod pozorem zm iany okoliczności.5 J. K orzonek i J. R o senbliith w y ra ż a ją pogląd, że w w y p ad k u p rzy zn an ia jed n o razo w eg o odszkod o w a n ia art. 163 2 k.z. n ie m oże m ieć zasto so w an ia.6 Jed n o razo w e bow iem o d szk o d o w an ie stanow i ro d zaj o d p raw y i z tego w zg lęd u m im o zm iany okoliczności nie m ożna po jego p rzy znaniu n a zasadzie a rt. 163 2 k.z. dom agać się re n ty.7 O statn io Sąd N ajw yższy w ypow iedział pogląd, że jed n o razo w e odszkodow anie m a m. in. rów nież tę u je m n ą stro n ę, że p ozbaw ia poszkodow anego m ożności d o chodzenia dalszych roszczeń w razie u jaw n ie n ia się w przyszłości n ie znanej jeszcze w chw ili o rzek an ia szkody.8 O d m ienne stanow isko z a jm u je J. N am itkiew icz, k tó ry uw aża, że sikoro sk a p ita lizo w an a re n ta zastę p u je bieżącą w y p ła tę, to sto su je się do n ie j a rt. 163 2 k.z.a P o g ląd ten w y d aje się trafn ie jszy. Z m ian a jednorazow ego odszkodow ania polegać będzie w p ra k ty c e przede w szy s tk im n a p rzy zn an iu poszkodow anem u dodatkow ego odszkodow ania ze w zględu na to, że u ja w n iły się dalsze n a stę p stw a w y rząd zo n ej szkody, polegające zazw yczaj n a pogorszeniu się sta n u zdrow ia poszkodow anego. M ożna by w y su n ąć szereg a rg u m entó w p rzem aw iających za tym, że zm iana je d n o razow ego odszkodow ania je s t dopuszczalna. T ak w ięc jed n o razo w e odszkodow anie, p rzy zn aw an e zam iast ren ty, obliczane je s t w terj sposób, że n a jp ie rw u sta la się w ysokość re n ty, a dopiero potem d o k o n u je k a p ita liz a c ji.10 Z tego w zględu okoliczności, k tó re m a ją w p ły w na w ysokość re n ty, p ow inny m ieć rów nież w p ły w n a w ysokość sk ap italizo w an ej ren ty. O d rzu - de d ro it civil, w yd. II, P a ry ż 1947, t. I, s. 397 o raz H. Mazeaud, L. Mazeaud, A. Tunc: T ra ité th é o re tiq u e e t p ra tiq u e de la re sp o n sab ilité civ ile d e lic tu e lle e t c o n tra c tu e lle, w y d. V, P a ry ż, t. I, s. 289 290, p rz y czym ze szczególnym n acisk ie m p o d k re śla ją tu u p ra w n ie n ie p o sz k odow anego H. Lalou, P. Azard: T ra ité p ra tiq u e de la re sp o n sab ilité civile, w y d. V I, P a ry ż 1962, s. 183. P rz eciw k o, choć z p o d k reślen iem ch w iejn eg o sta n o w isk a o rzeczn ictw a, M. Planiol, G. Riper t, P. Esmain: T ra ité p ra tiq u e de d ro it civil fra n ç a is, w yd. II, P ary ż 1952, t. VI, s. 949. T ak w szczególności H. Oser, w. Schönenb-erger: K o m m e n ta r zum sc h w e iz e risciien Z ivilgesetzbuch. D as O b ligatio n en -rech t, w yd. II, Z u ry ch 1929, t. V, s. 331. j L. D omański: In sty tu c je k o d ek su zobow iązań Część ogólna, W arszaw a 1936, s. 683. J. K orzonek, L. Rosenbliith: K odeks zo bow iązań K o m en tarz, w yd. II, K rak ó w 1936, t. I, s. 433. 7 L. R osenbliith: R e n ta w ed łu g k o d ek su zobow iązań. E n cy k lo p ed ia p o d ręczn a p ra w a p ry w a tn e g o, W arszaw a, s. 2054. O rzeczenie S.N. z 14.X.1961 r. 4 CR 86/61 (OSNCP 1963 V 98). > J. N am itkiew icz: K odeks zobow iązań K o m en tarz dla p ra k ty k i, Łódź, 1949, t. I., s. 278. i«r. Longcham ps: Z obow iązania, w yd. III, P o zn ań 1948, s. 296.

N r 10 (82) Z m ia n a sk a p ita lizo w a n ej re n ty 17 cen ie m ożliw ości m o d y fik o w an ia jednorazow ego odszkodow ania m ogłoby być ty lk o sk u tk ie m o drzucenia zasady, że re n ta m oże być zam ien ian a stosow nie do o k o liczności. Jednorazow e odszkodow anie m a zastąpić re n tę, w obec czego p o w in n o się o n o ja k 'najbardziej zbliżać do sum y, ja k ą w efek cie o trzy m ałb y poszk o d o w an y, g d y b y otrzym yw ał re n tę przez tak i czas, za ja k i została ona sk a p ita liz o w a n a. S k o ro m ożliw a jest z m ian a p rzyzn an ej praw om ocnie re n ty ze w zg lęd u n a z m ia n ą okoliczności, to pow inno być m ożliw e dokonan ie zm iany przy zn an eg o je d n o ra z o w ego odszkodow ania. * D alej sąd m oże sk ap italizo w ać re n tę nie ty lk o n a żąd an ie poszkodow anego, a le tak że n a żądanie d łu żn ik a.11 W ydaje się zatem, że szczególnie w te d y tru d n o b ro n ić tezy o niezm ienności jednorazow ego odszkodow ania. B yłoby w rę c z 'n ie sp ra w ied liw e, żeby poszkodow any ponosił ry zy k o u jaw n ien ia się w przyszłości d alszy ch szkód, skoro re n ta została sk ap italizo w an a na żądanie d łu żn ik a, k tó ry za szkodę o d p o w iad a. O dpow iedzialny za szkodę pow inien ponosić ciężar u ja w n ia ją c y c h się sto p n io w o szkód, a n ie p rzerzu cać go n a poszkodow anego. Z a ta k im w ła śn ie ro z w iązan iem przem aw ia a rt. 157 2 k.z. B rak n a to m ia st podstaw, b y in aczej tr a k to w ać sy tu ację, kiedy re n ta została sk ap italizo w an a n a żąd an ie poszkodow anego, a in aczej, kiedy stało się to n a żąd an ie dłużnika. S tąd też dopuszczenie w je d n y m z ty c h w y p ad k ó w p ra w a żąd an ia zm iany jednorazow ego odszk o d o w an ia p o ciąg a za so b ą dopuszczenie jej ró w n ież w d ru g im w y padku. N astęp n ie jeżeli n a w e t stro n y w drodze um ow y u staliły jed n o razo w e odszkodow a n ie zam iast ren ty, to chyba rów nież i w tedy w razie zm iany okoliczności m o żn a by się zastanow ić, czy n a podstaw ie art. 47 2 p.o.p.c. i e w e n tu a ln ie a r t 621 k.z. u stalo n e początkow o odszkodow anie nie pow inno ulec zm ianie. C elem bow iem um ow y stro n było w y n ag ro d zen ie szkody, a p o d staw ą te j u m o w y b y ło przy jęcie przez obie stro n y tak iej szkody, jak a istn iała i b y ła z n an a w chw ili z a w ie ra n ia um ow y. Skoro je d n a k ich oceny i przew id y w an ia o kazały się m y ln e, to zap ew n e m ogą pow stać roszczenia o zw iększenie lu b zm niejszenie u sta lo n e j p ie r w o tn ie sum y.12 D alej. P o d staw o w ą zasadą w y n ag ro d zen ia szkody w kodek sie zobow iązań, n ie zależnie od form y odszkodow ania, je s t zasada pełnego odszkodow an ia w y ra ż o n a w a rt. 157 1 k.z. Z tego w zględu w w y p ad k ach w ątp liw y ch n ależy p rzy jm o w ać ta k ie rozw iązanie, k tó re je s t b ard ziej zgodne z tą zasadą, a 'nie tak ie ro zw iązan ie, k tó re dopuszcza m ożliw ość istn ie n ia rozbieżności m iędzy w ielk o ścią w y rząd zo n e j szkody a w ielkością odszkodow ania (oczyw iście przy założeniu, że n ie w ch o d zi w g rę p rzep is a rt. 158 1 lu b 2 k.z.). D latego też należy p rzychylić się do p o g ląd u dopuszczającego m od y fik o w an ie także jednorazow ego o d szkodow ania w razie zm ian y okoliczności podobnie ja k w w y p ad k u m o d y fik acji ren ty. N ajw ażniejszą je d n a k k w estią je st to, czy n a przeszkodzie zm ian y je d n o ra z o w ego odszkodow ania nie st«i p rzy p ad k iem pow aga rzeczy o sąd zan ej? W y d aje się jed n ak, że nie. O rzek ając o o d s 2 kodow aniu, sąd d o k o n u je sw ych u sta le ń co do ii K o m isja K o d y fik a c y jn a : U zasad n ien ie p ro je k tu k o d e k su zo bow iązań w o p ra c o w a n iu R. L o n g ch am p s a, W arszaw a 1936, t. I, s. 243 244; L. Domański: In s ty tu c je k o d e k s u zobow iązań Część ogólna, W arszaw a 1936, s. 683. iz W razie pogorszenia się sta n u zdrow ia poszkodow anego po zaw arciu um ow y, k tó re to pogorszenie nie było przez stro n y przew idziane, jeżeli w um ow ie nie zostało w y raźn ie u m ó w ione, że poszkodow any zrzeka się w szelkich dalszych roszczeń d o k try n a fra n c u sk a dopuszcza m ożliw ość w ystąp ienia przez poszkodow anego z żądaniem dodatk o w eg o odszkodow an ia. T ak M. P 1 a n i o 1, G. Ripert, P. Es ma ln: T ra ité p ra tiq u e de d ro it c iv il fra n ç a is, w yd. II, P a ry ż 1952, t. VI, s. 949; H. Laou, P. A z a r d: T ra ité p ra tiq u e d e la re sp o n sa b ilité civile, w yd. VI. P ary ż 1962, s. 190. a P a le s tra

18 Janusz Szwaja N r 10 (82) ro zm iaró w szkody n a podstaw ie istn iejąceg o sta n u fak ty czn eg o i p rz e w id u je, ja k i będzie w przyszłości stan poszkodow anego. Je d n a k ż e ocen a ta k a b a rd z o często m oże okazać się m ylna, i szkoda znacznie w ięk sza, niż p ie rw o tn ie m ożna się było spodziew ać. Jeśli poszkodow any dochodzi d o datkow ego odszkodow ania, to p o d sta w ą tego żądania są now e fa k ty, k tó re zaszły ju ż,po w y d a n iu w y ro k u. F a k ty te,, tzn. najczęściej pogorszenie się sta n u zdrow ia poszkodow anego, n ie is tn ia ły p rz e d tem i n ie m ogły stan o w ić an i podstaw y fa k ty c z n e j ż ą d a ń pow oda, a n i p o d sta w y w y ro k u. Z tego w zględu żąd an ia procesow e poszkodow anego nie są tożsam e i d la tego n ie będzie n aru szo n a m a te ria ln a praw om ocność poprzedniego o rzeczen ia. S to sow nie do art. 367 k.p.c. pow aga rzeczy osądzonej o b e jm u je tylko to, co w zw iązku z p o d staw ą sporu stan o w iło p rzed m io t ro zstrzy g n ięcia.13 W o m aw ian y m p rz e z n a s w y p a d k u p o d staw a fa k ty czn a sporu w d ru g im procesie będzie in n a n iż w p ierw szym. W reszcie arg u m en t dodatkow y. O dszkodow anie m ające w y n ag ro d zić poszkodow a n e m u u tr a tę zdolności do p racy zarobkow ej, zw iększenie się p o trzeb czy z m n ie j szenie w id o k ó w pow odzenia w przyszłości m a c h a ra k te r zbliżony do alim en tó w.11 Jed n o razo w a zaś z a p ła ta sk ap italizo w an y ch a lim en tó w, d o k o n an a n a w e t za zgodą stron, n ie stoi n a przeszkodzie ew entu aln em u dochodzeniu dalszy ch alim e n tó w, jeśli się okaże, że zapłacona sum a nie p o k ry w a ju ż alim entó w u stalo n y ch sto so w n ie do istn iejący ch okoliczności w późniejszym m o m en cie.15 P rzeciw k o b ronionem u tu ro zw iązan iu m ożna b y w y su n ąć arg u m e n t w y n ik a ją cy z w y k ła d n i g ram aty czn ej. A rt. 164 1 k.z. m ów i o odszkodow aniu je d n o ra zow ym, a w ięc, być m oże, tak im, k tó re płaci się ty lk o jeden raz. Je d n a k ż e odszkodow anie to nie m usi być n a pew no zapłacone za jed n y m razem, bo przecież będziem y m ieli do czynienia z odszkodow aniem jednorazo w y m tak że w tedy, gdy sum a należneg o odszkodow ania zostanie zap łaco n a w k ilk u ra ta c h. O k reślen ie je d n o razo w e zostało użyte w a rt. 164 1 k.z. raczej d la p o d k reślenia tego, że w tym w y p a d k u odszkodow anie nie p rzybiera form y re n ty, do k tó rej isto ty należy p e rio dyczne p łacen ie r a t w ok reślo n y ch odstępach czasu. Ze w zg lęd u n a to, że a rt. 161 2 k.z. i art. 164 1 k.z. dotyczą szkód tego s a m ego ro d zaju, należy dopuścić dla jednorazow ego o d szkodow ania analogiczne ro z w ią z a n i, ja k ie dla re n ty w y raźn ie p rzew id u je a rt. 163 ' 2 k.z. B rak p rzep isu o d noszącego się sp ecjaln ie do jednorazow ego o d szkodow ania nie m oże przesąd zać w o m aw ianej tu k w estii n eg atyw nego ro zstrzy g n ięcia, gdyż in s ty tu c ja tego odszk o d o w an ia, ja k o z n a jd u ją c a zastosow anie w sto su n k o w o nielicznych ty lko w y p a d k a c h, nie zo stała w y czerp u jąco u reg u lo w an a w kodeksie. D latego też należy sięgnąć do zasad zaw a rty c h w p rzepisach reg u lu jący ch podobne sy tu acje, skoro an alo g ia n ie została w y ra fn ie w yłączona. R ozw iązanie zezw alające n a zm ianę ustalonego p rzed tem jednorazow ego o d szk o d o w an ia n a jle p ie j chroni in te re sy poszkodow anego. W ra z ie u jaw n ien ia się d a l szych szkód m oże o n żądać podw yższenia przy zn an eg o m u odszkodow ania n a p o d sta w ie a rt. 163 2 i 164 1 k.z. Z achodzi rów nież sy tu acja, w k tó rej dopuszczenie do zm iany jed n o razo w eg o o d szk o d o w an ia m oże służyć o chronie m ien ia społecznego. T ak w ięc w m yśl przepisów a rt. 24 ust. 1 i art. 25 ust. 1 d e k re tu z d n ia 25 czerw ia O p o ję c iu i z ak resie p raw om ocności orzeczenia p o r. W. Siedlecki: P o stę p o w a n ie cyw ilne * Część szczegółow a, W arszaw a 1959, s. 196. 14 P o r. u ch w ałę 7 sędziów S.N. z 23.X. 16.XI.1954 r. 1 CO 41/54 (OSN 1956 I 3, P ip 1955 X il, s. 1032) o raz o rzeczenia S.N.: z 26.VI.1E61 r. 1 CR 100/61 (O SPiK A 1962 IV 113), z 12.V II.1962 r. VI KO 1*769. (CSNKW, 1963 III 48, P ip 1963 I, s. 178). 15 P o r. B. D obrzański w p ra c y zb io ro w ej: K o d ek s ro d z in n y K o m en tarz, w y d. li* W arszaw a 1959, s. 625 i cytow ane tam orzecznictw o oraz lite ra tu rę.

N r 10 (82) Z m ia n a sk a p ita lizo w a n e j re n ty i? ca 1954 r. o pow szechnym zao p atrzen iu em ery taln y m praco w n ik ó w i ich ro d z in 16 zakład pracy o b o w iązan y je s t zw rócić Z U S17 św iadczenia w y p łaco n e p rzezeń osobom upraw n io n y m do św iadczeń z zao p atrzen ia em erytalnego. U społeczniony z a k ła d pracy o b ow iązany je s t do zw rotu św iadczeń, jeżeli śm ierć, niezdolność do p ra c y lu b choroba p racow n ik a spow odow ana została n aru szen iem p rzez zak ład p ra c y obow iązków w y n ik a ją c y c h z przepisów dotyczących o chrony życia""! z d ro w ia pracow ników. N a to m ia st n ie uspołeczniony zakład p racy o b o w iązan y je s t do z w ro tu ró w n o w arto ści św iadczeń, jeżeli śm ierć, niezdolność do p racy lu b choroba p ra c o w n ik a jest n a stę p stw e m okoliczności u zasad n iających odpow iedzialność teg o ż z a k ła d u w m yśl p rzepisów p ra w a cyw ilnego. Jeżeli ś w ia d c z e n i z zaopatrzen ia em ery taln eg o p rzy b iera fo rm ę św iadczeń p e rio d ycznych (art. 3 ust. 1 p k t 1 4 d ek retu ), zakład p racy obow iązany je st do su k c e sy w n eg o zw rotu św iadczeń w takich ro zm iarach, w ja k ic h Z ak ład U bezpieczeń S połecznych w y p łacił je osobom u praw nionym. Jednakże je śli zobow iązanym do z w ro t ' je s t nie uspołeczniony zakład pracy, to Z ak ład U bezpieczeń S połecznych m oże w tedy żądać zam iast ró w n o w arto ści re n ty jednorazow ego o d szk o d o w an ia, ob':c7one o na zasadach p ra w a cyw ilnego (art. 25 ust. 1 zd. 2 dek retu ). D o u sta le - n 'a tak ieg o jednorazow ego odszkodow ania stosow ać się będzie przepisy a rt. 164 1 i 2 k.z., przy c z jm sąd będzie obow iązany zasądzić jednorazow e odszk o d o w an ie, ; żeli 7 am ad U ''ezoieczeń S połecznych zgłosi ta k ie żądanie. Z ak ład Ub. Społ. zw o l- n o.iy je s t od obow iązku w y k azy w an ia w ażnych pow odów k a p ita liz a c ji ren ty. Po p rzy zn an ej re n t *, u p raw n io n y do św iadczeń z zao p atrzen ia e m e ry ta ln e g o w sk u te k postępującego pogorszenia sta n u zdrow ia m oże uzyskać zaliczenie do w yższej g ru n y w ardów w zw iązku z tvm p rzy słu g u je m u p raw o do p o b ieran ia w yższej re n ty. Z tego w zględu w zro sn ą św iadczenia Z akładu U bezpieczeń S połecznych. S y tu a c ja ta k a m oże pow stać w tedy, kiedy n a rzecz Z ak ład u U bezpieczeń S ołecznvch zostało ju ż zasądzone jednorazow e odszkodow anie. G dyby w ięc 'nie b ło d o o u szcza n? w 7 - - r : do at' ow ego o Iszkodow ania, to oczyw iście Z akład U bezpieczeń Społecznych n > ' ' 7 sk a.b y pełnego zw rotu w y p łaconych św iadczeń i w sk u te k tego jednostk a pa stw ow a, płacąca u p raw n io n em u do św iadczeń z z a o p a trz e n ia err e ry taln ego ren tę, zw olniłaby od odpow iedzialności i oszczędziła w y d a t ków ;e c n o stc e n ie uspołecznionej (arg. z a rt. 25 ust. 2 dek retu ). N ato m iast do puszczenie ao ż ą ia n a zm iany skap italizo w an ej ren ty pozw oli jed n o stce p a ń stw o w ej, ja> ą je s t Z a k.a 1 U oezoieczeń Społecznych, uzyskać od jed n o stk i nie u sp o łecznionej zw rot ró w n o w arto ści w ypłaconych św iadczeń. To w ła śn ie je s t d a lszy m arg u m e n te m za dopuszczeniem zm ian - jednorazow ego odszkodow ania. G dy po p rzy zn an iu skap italizo w an ej re n ty zm iana okoliczności u zasad n ia u c h y lenie lu b obniżenie ren ty, d łu żn ik m oże żądać zm niejszenia p rzyznanego odszkodow a n ia i zw ró cen ia m u przez poszkodow anego różnicy m iędzy p ierw o tn ie św ia d - c z o n jm a o stateczn ie n a le ż n jm ojszkodow E niem. P oszkodow any byłby w te d y zo b o w iązan y do zw ro tu różnicy w sposób określony w przep isach a rt. 133 1 i a rt. i«t ek st Jed n o lity : Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97 (pow oływ any dalej ja k o d ek ret). 17 N a m ocy a rt. 8 ust. 1 u sta w y z dnia 13 k w ie tn ia 1960 r. o u tw o rz e n iu K o m ite tu P ra c y i V c t. o zr i"i ch w łaściw ości w d ied rin ie ubezp ieczeń społecznych, re n t, z a o p a trz e ń i opieki społecznej (Dz. U. N r 20, poz. 119) sp raw y ubezpieczeń społecznych, re n t i zao p a trz e ń p rz e sz ły do z a k re su d zia ła n ia pow ołanego tą u sta w ą Z ak ład u U bezpieczeń S poleczr.. ^ c 'p o ło w y z ak res d u e łs n ia Zeki du U bezpieczeń S połecznych o k reślo n y został ro z p o rządzeniem R ad y M inistrów z d n ia 27 kw ietn ia 1960 r. o zak resie i try b ie działan ia Z ak ładu U bezpieczeń Społecznych (Dz. U. N r 23, j oz. 134). P rzepis 2 p k t 10 rozporządzenia p rzew id u je w łaściw ość oddziałów Z ak ład u U bezrieczeń Społecznych do dochodzenia zw ro tu ró w n o w a rto śc i w y p łaco n y ch św iadczeń.

20 Andrzej Rembieliński N r 10 (82) 127 k.z. P rzep isy te łag o d n ie tr a k tu ją osobę zobow iązaną do zw ro tu nienależnego św ia d c z e n ia i dlatego n ie m a o baw y, by in te re sy poszkodow anego m ogły tu doznać uszczerb k u. P o d o b n ie p rzed staw ia się sp ra w a zw ro tu nien ależn eg o św iad czen ia n a g ru n cie p ro je k tu kodek su cyw ilnego z 1962 r., k tó ry n o rm u je tę k w estię w a rt. 870 i 871. P o d n ieść je d n a k należy, że p rzy jęcie proponow anego ro zw iązan ia m oże spow o d o w ać rów nież pew ne u je m n e sk u tk i. Do ty ch sk u tk ó w zaliczyć trz e b a przed e w sz y stk im m ożliw ość w szczy n an ia bezzasadnych procesów o podw yższeniu je d n o razo w eg o odszkodow ania. Z d ru g ie j je d n a k stro n y p rzy p rz y z n a w a n iu re n ty is tn ie je ró w n ież m ożliw ość w y taczan ia b ezp odstaw nych pow ództw o podw yższenie re n ty. W y d aje się, że sądy, dopuszczając m ożliw ość żą d a n ia podw yższenia jed n o razo w eg o odszkodow ania, pow in n y postępow ać tu bardzo o stro żn ie i stosunkow o rz a d ko. Z resztą z n a tu r y rzeczy oraz z tego, że z reg u ły p rzy zn aw an a je s t re n ta, w y n ik a w sposób oczyw isty, że w y p ad k i, w k tó ry ch b y łab y u zasad n io n a zm ian a je d no razo w eg o o dszkodow ania, należeć b ędą do b ard zo rzad k ich. ANDRZEJ REMBIELIŃSKI O dpow iedzialność za wypadki samochodowe w nowym kodeksie cywilnym i U ch w alo n y u sta w ą z d n ia 23 k w ie tn ia 1964 r. k o d ek s cy w iln y (Dz. U. N r 16, poz. 93) sta n ie się z d n iem 1 sty c zn ia 1965 r. p ra w e m obow iązującym. J a k w iadom o, k ażd a zm iana u staw o d aw stw a w y w o łu je ożyw ienie w ru c h u p ra w n ic z y m, sk ła n ia do z astan o w ien ia się n a d tre śc ią now ych przepisów, n a s u w a cały szereg re fle k sji i uw ag. W in te re su ją c e j n as dziedzinie u w ag i ta k ie są ty m b ard ziej konieczne, że p ro b lem w y p ad k ó w sam ochodow ych i odpow ied zia l n o ści cy w iln ej za te w y p a d k i n ie ty lk o n ie p rz e sta je być a k tu a ln y, lecz w ręcz p rzeciw n ie, z k ażdym ro k ie m n a b ie ra coraz w iększego zn aczen ia, a w m ia rę ro z w o ju m o to ry zacji i ru c h u k o m u n ik acy jn eg o n a d ro g ach p u b liczn y ch znaczen ie to jeszcze będzie w zrastało. G odne u w agi je st w ięc sp o jrzen ie n a now e p rzep isy n ie ty lk o pod k ątem w id zenia zm ian, ja k ie one w p ro w ad zają, ale p rz e d e w sz y stk im pod k ą te m w id zen ia a k tu aln o ści dotychczasow ego d o ro b k u n a u k i i orzeczn ic tw a, k tó re te m u d ziało w i p ra w a cyw ilnego pośw ięciły szczególną uw agę. Z asłu g ą u staw o d aw cy je s t to, że w y d a ją c n o w e p rzepisy, u trz y m a ł w zasad zie d o ty ch czaso w ą k o n cep cję odpow iedzialności, że d zięk i te m u zach o w ana zo stan ie -ciągłość dotychczasow ych o siągnięć w te j dziedzinie, co m a ogrom ne znaczenie zaró w n o d la b a d a ń teo rety czn y ch, ja k i co je s t szczególnie w ażn e d la p ra k ty k i sąd o w ej. W szelkie zm ian y o c h a ra k te rz e ra d y k a ln y m są zjaw isk iem ra c z e j n iep o żądan y m, i dobrze się stało, że w łaśn ie w z a k re sie odpow iedzialności sam o c h o d o w e j zm ian y te n ie n a stą p iły, że zo stały p rzezw yciężone pew n e w a h a n ia sy g n alizo w a n e p rzed tem w n ie k tó ry c h w e rsja c h p ro je k tu k o d ek su cyw ilnego. P o n iższe u w ag i b ęd ą m iały n a celu an a liz ę now y ch p rzep isó w z p u n k tu w id z e n ia dok o n a n y c h zm ian i m ożliw ości w y k o rzy stan ia dotychczasow ego s ta n u n a u k i i orzecznictw a.