KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

1. KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 22.4.2015 r. COM(2015) 176 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW w sprawie przeglądu procesu decyzyjnego dotyczącego organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) PL PL

1. WPROWADZENIE Komisja Europejska została mianowana na podstawie wytycznych politycznych, które przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu. W wytycznych tych Komisja zobowiązała się do przeprowadzenia przeglądu obowiązujących przepisów dotyczących zatwierdzania organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO). W niniejszym komunikacie przedstawiono wyniki przeglądu procesu decyzyjnego w sprawie zatwierdzania GMO oraz przedstawiono motywy, które stoją za wnioskiem ustawodawczym przyjętym przez Komisję 1. Proces decyzyjny w dziedzinie GMO jest uregulowany zarówno przepisami sektorowymi, jak i wspólnymi przepisami instytucjonalnymi. W niniejszym komunikacie pokrótce opisano kontekst takich decyzji, omówiono sposób, w jaki proces zatwierdzania GMO działa w praktyce, oraz przedstawiono niedawno wprowadzone zmiany. W komunikacie wyjaśniono także wnioski, do jakich doszła Komisja i kwestie, które wzięła pod uwagę: wyjątkowe okoliczności dotyczące GMO, na których opiera się zobowiązanie zawarte w wytycznych politycznych, w szczególności zagadnienia demokratyczne i prawne. 2. PROCES DECYZYJNY W DZIEDZINIE GMO 2.1. Ramy prawne Unia Europejska dysponuje kompleksowymi ramami prawnymi dotyczącymi zatwierdzania, identyfikowalności i etykietowania GMO. Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy 2 ( rozporządzenie z 2003 r. ) obejmuje żywność, składniki żywności oraz paszę zawierające GMO, składające się z nich lub z nich wyprodukowane. Obejmuje ono także GMO do innych zastosowań, takich jak uprawa, jeżeli mają być wykorzystane jako materiał źródłowy do produkcji żywności i paszy. Wszystkie wyżej wymienione produkty objęte zakresem rozporządzenia z 2003 r. są dalej zwane genetycznie zmodyfikowaną żywnością i paszą. Innym aktem prawnym, który obowiązuje w tym obszarze, jest dyrektywa 2001/18/WE w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie 3 ( dyrektywa z 2001 r. ) Obejmuje ona GMO do innych zastosowań niż żywność i pasza (mianowicie do uprawy). Procedury zatwierdzania określone w obu aktach prawnych mają na celu zapewnienie, by wprowadzanie do obrotu danych produktów nie stwarzało ryzyka dla zdrowia ludzi, zdrowia zwierząt lub dla środowiska. W związku z tym sednem procedury jest naukowa 1 2 3 Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 w odniesieniu do umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu stosowania genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy na swoim terytorium (COM(2015) 177 final). Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz.U. L 268 z 18.10.2003, s. 1). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG (Dz.U. L 106 z 17.4.2001, s. 1). 2

ocena ryzyka: każda decyzja o zatwierdzeniu wprowadzania produktu do obrotu musi być należycie uzasadniona, a głównym elementem, na którym może opierać się to uzasadnienie, jest ocena naukowa 4. Przepisy powierzają odpowiedzialność za sporządzanie naukowych ocen ryzyka Europejskiemu Urzędowi ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), we współpracy z instytucjami naukowymi państw członkowskich. Z prawnego punktu widzenia decyzje o zatwierdzeniu GMO mają formę aktów wykonawczych przyjmowanych przez Komisję 5. Komisja pełni zatem rozstrzygającą rolę w procesie zatwierdzania, jednak państwa członkowskie mają w nim również istotny udział. Udział państw członkowskich w fazie zatwierdzania Państwa członkowskie biorą udział w procedurze na dwóch etapach: głosują nad wnioskami złożonymi przez Komisję w Stałym Komitecie oraz, jeżeli nie można osiągnąć porozumienia na tym poziomie, głosują następnie w komitecie odwoławczym. 6 Tak jak we wszystkich innych komitetach ustanowionych przepisami UE, państwa członkowskie głosują w tych komitetach większością kwalifikowaną zdefiniowaną w Traktacie 7. Jeżeli w komitecie odwoławczym nie zebrano większość kwalifikowanej ani za projektem decyzji ani przeciwko niej, wynik głosowania to brak opinii. Ostateczne przyjęcie przez Komisję Zgodnie z przepisami regulującymi tę procedurę (rozporządzenie (UE) nr 182/2011 8 ) jeżeli komitet odwoławczy nie wyda żadnej opinii, Komisja może przyjąć projekt aktu wykonawczego 9. Z brzmienia tego przepisu wynika, że Komisja dysponuje pewną dozą uznania 10. Jednakże w przypadku decyzji dotyczących GMO rozporządzenie z 2003 r. i dyrektywa z 2001 r. znacznie ograniczają pole manewru do dyspozycji Komisji. System uprzedniego zatwierdzania, interpretowany w świetle art. 41 Karty praw podstawowych i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości 11, wymaga przyjęcia przez Komisję decyzji 4 5 6 7 8 9 10 11 Art. 7 i 19 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 stanowią, że oprócz opinii EFSA Komisja może uwzględnić inne uzasadnione czynniki istotne dla przedmiotowej sprawy. Zgodnie z procedurą sprawdzającą określoną w rozporządzeniu (UE) nr 182/2011. Jeżeli Stały Komitet wyda opinię negatywną (większość kwalifikowana przeciwko) lub nie wyda opinii, Komisja może postanowić o przekazaniu sprawy do komitetu odwoławczego. Art. 16 ust. 4 i 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Od dnia 1 listopada 2014 r. większość kwalifikowana oznacza liczbę głosów reprezentującą co najmniej 55 % z 28 państw członkowskich oraz co najmniej 65 % liczby mieszkańców UE. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję (Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 13). Art. 6 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 182/2011. Jest to różnica w stosunku do poprzedniej procedury określonej w decyzji Rady 1999/468/WE. Zgodnie z tamtą procedurą Komisja nie miała marginesu uznania w przypadku, gdy Rada nie była w stanie wydać opinii za proponowanymi środkami lub przeciwko nim. Jeżeli Rada w wyniku głosowania nie wydała opinii (lub nie podjęła żadnych działań w ciągu trzech miesięcy), Komisja miała obowiązek przyjąć wniosek przedłożony Radzie. Zob. w szczególności wyrok TSUE w sprawie C-390/99, Canal Satélite Digital SL, zgodnie z którym procedury uprzedniego zatwierdzenia, takie jak system zatwierdzania GMO oraz genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy, uniemożliwiają wprowadzenie produktu do obrotu bez zatwierdzenia i w związku z tym są zgodne z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), o ile: 1) są należycie uzasadnione (np. oceną potencjalnych skutków dla zdrowia lub środowiska), oraz 2) ze względu na długość, wysokość związanych z nimi kosztów lub wieloznaczność warunków do spełnienia nie zniechęcają przedsiębiorców do realizacji ich planów biznesowych. 3

(zatwierdzającej wprowadzenie produktu do obrotu w UE lub zakazującej takiego wprowadzenia) w rozsądnym terminie. Oznacza to, że jeżeli przepisy zakazują wprowadzania produktu (w tym przypadku GMO) do obrotu, o ile nie jest on zatwierdzony, organ zatwierdzający (w tym przypadku Komisja) nie może po prostu wstrzymać się przez nieokreślony czas od podjęcia decyzji (czy to zatwierdzającej, czy to zakazującej), jeśli wpłynął ważny wniosek o zatwierdzenie. A zatem, jeżeli w wyniku głosowania nie zostanie przyjęta żadna opinia, Komisja nie może po prostu powstrzymać się od podjęcia decyzji. Możliwe środki nadzwyczajne na poziomie UE lub państw członkowskich Rozporządzenie z 2003 r. zawiera przepisy, które pozwalają Komisji lub państwom członkowskim na przyjęcie środków nadzwyczajnych, aby zapobiec wprowadzeniu do obrotu lub stosowaniu zatwierdzonego GMO. Można korzystać z takich środków tylko wtedy, gdy z dowodów naukowych wynika, że produkt najprawdopodobniej stanowi istotne ryzyko dla zdrowia lub środowiska. 2.2. Podejmowanie decyzji w sprawie zatwierdzenia GMO w praktyce Od czasu wejścia w życie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 państwa członkowskie nigdy nie osiągnęły większości kwalifikowanej za projektem decyzji Komisji zatwierdzającej GMO lub przeciwko takiemu projektowi, ani w odniesieniu do GMO przeznaczonego do uprawy, ani w przypadku genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy 12. Głosowanie zawsze kończyło się niewydaniem opinii. Działo się tak na wszystkich etapach procedury (zarówno w Stałym Komitecie, jak i w komitecie odwoławczym na gruncie obecnych przepisów oraz w przeszłości w Radzie) (zob. tabele 1 3 oraz wykres 1 w załączniku). GMO przeznaczone do uprawy Uprawa GMO w UE jest ograniczona. Od 1990 r. do celów uprawy zatwierdzono tylko trzy GMO, a obecnie zatwierdzony jest tylko jeden produkt (kukurydza MON810). Uprawia się ją w pięciu państwach członkowskich, a obszary jej upraw stanowią tylko 1,5 % całkowitego obszaru przeznaczonego na uprawę kukurydzy w UE 13. Niewielka, jak do tej pory, liczba zatwierdzeń dotyczących upraw, oraz klauzule ochronne przyjęte przez niektóre państwa członkowskie w celu uniemożliwienia stosowania GMO zatwierdzonych przepisami UE 14 pokazują, jakie jest stanowisko wielu państw członkowskich w tej kwestii. W ostatnich latach wzrósł sprzeciw wobec upraw GMO w 12 13 14 Tylko dwa GMO są zatwierdzone w Unii do zastosowań innych niż uprawa oraz żywność i pasza. Są to rodzaje goździków zatwierdzone do wprowadzania do obrotu do celów dekoracyjnych. Głosowanie dotyczące takich GMO przebiega podobnie jak w przypadku zatwierdzania żywności i paszy. Wynikiem głosowania był zawsze brak opinii, przy czym więcej państw głosowało za niż przeciw. Sposób głosowania jest podobny, niezależnie od tego, czy dotyczy ono zatwierdzenia GMO do uprawy, jako żywność i paszę czy do innych celów. W 2013 r. 148 660 ha, głównie w Hiszpanii (136 962 ha), mniejsze obszary w Portugalii, Republice Czeskiej, Rumunii i Słowacji. Dziewięć państw członkowskich wprowadziło klauzule ochronne uniemożliwiające wprowadzanie do obrotu i stosowanie na ich terytoriach jedynego GMO, który jest obecnie zatwierdzony do uprawy w UE. 4

lutym 2014 r. wiele państw członkowskich głosowało w Radzie przeciwko zatwierdzeniu kukurydzy 1507 15 (zob. tabela 1 w załączniku). Genetycznie zmodyfikowana żywność i pasza Liczba dostępnych w sprzedaży genetycznie zmodyfikowanych produktów spożywczych jest niewielka (mimo że w związku ze wspólnym zatwierdzaniem żywności i paszy zatwierdzono większą ich ilość). Badania opinii potwierdzają ogólne wrażenie, że obywatele UE są przeciwni genetycznie zmodyfikowanej żywności 16. Wiele przedsiębiorstw prowadzących detaliczny handel żywnością postanowiło nie sprzedawać takiej żywności. Może to wynikać z wymogów w zakresie etykietowania 17 genetycznie zmodyfikowanej żywności, a także z dostępności zamienników niezmodyfikowanych genetycznie. Niektórzy konsumenci chcą mieć pewność, że na żadnym etapie produkcji żywności, którą kupują, nie było GMO. Wielu producentów żywego inwentarza czy też handlowców w różnych państwach członkowskich usiłowało więc wykorzystać unikanie GMO jako swój atut. Pojawiły się etykiety takie jak karmione paszą bez GMO 18 lub ekologiczne. Inaczej niż w przypadku genetycznie zmodyfikowanej żywności rynek genetycznie zmodyfikowanej paszy jest w UE całkiem pokaźny. Dotyczy to w szczególności mieszanek paszowych mieszanin materiałów paszowych dla zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych, stosowanych ze względu na ich wysoką wartość energetyczną i wysoką zawartość białka. Większość pasz stosowanych w UE pochodzi z przywozu (ponad 60 % zapotrzebowania na białko roślinne w 2013 r. pokryły towary z przywozu głównie soja i śruta sojowa). Pasze te przywożone są głównie z państw, w których dominują uprawy GMO 90 % przywożonych towarów pochodzi z państw, w których ok. 90 % obszarów uprawy soi jest obsadzonych soją genetycznie zmodyfikowaną 19. Główne 15 16 17 18 19 Gdy w 1998 r. Stały Komitet głosował w sprawie zatwierdzenia kukurydzy MON810, za wnioskiem opowiedziała się większość kwalifikowana (Rada nie musiała więc głosować): 10 państw członkowskich oddało głosy za, 1 przeciw, 4 państwa członkowskie wstrzymały się od głosu. Gdy w 2007 r. Rada głosowała nad decyzją w sprawie ziemniaka Amflora, nie wydano opinii: 10 państw członkowskich oddało głosy za, 11 przeciw, 6 państw członkowskich wstrzymało się od głosu. Gdy w 2009 r. Stały Komitet głosował w sprawie kukurydzy 1507 i Bt 11, nie wydano opinii: 6 państw członkowskich oddało głosy za, 12 przeciw, 7 państw członkowskich wstrzymało się od głosu. Gdy w 2014 r. Rada głosowała w sprawie kukurydzy 1507, nie wydano opinii: 5 państw członkowskich oddało głosy za, 19 przeciw, 4 państwa członkowskie wstrzymały się od głosu (głosowanie nieformalne). Wyniki specjalnego badania Eurobarometru na temat biotechnologii opublikowane w październiku 2010 r. wykazały, że według obywateli UE genetycznie zmodyfikowana żywność nie oferuje korzyści, może być niebezpieczna lub nawet szkodliwa. Europejczycy nie są też zwolennikami prac nad nową genetycznie zmodyfikowaną żywnością. Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1829/2003 na etykiecie produktów spożywczych zawierających GMO lub z nich się składających, jak też wszystkich produktów spożywczych i paszy pochodzących z GMO, należy podać informację o modyfikacji genetycznej. Zgodnie z przepisami żywność i pasza nie muszą być etykietowane jako genetycznie zmodyfikowane, jeżeli genetycznie zmodyfikowany materiał stanowi nie więcej niż 0,9 % składników żywności i paszy rozpatrywanych indywidualnie lub żywności i paszy składających się z jednego składnika, o ile obecność takiego materiału jest przypadkowa lub technicznie nieunikniona. W praktyce rynek ten jest nadal niewielki, a dostępny asortyment takich produktów jest stosunkowo ograniczony. W 2013 r. 43,8 % paszy przywożonej do UE pochodziło z Brazylii, w której 89 % upraw soi było zmodyfikowanych genetycznie; 22,4 % pochodziło z Argentyny, gdzie 100 % upraw soi było zmodyfikowanych genetycznie; 15,9 % pochodziło ze Stanów Zjednoczonych, gdzie 93 % upraw soi 5

przyczyny powszechnego stosowania genetycznie zmodyfikowanej śruty sojowej to jej dostępność, cena 20 i konkurencyjność 21. Fakt, że genetycznie zmodyfikowana pasza jest powszechnie stosowana, nie wpłynął jednak na sposób głosowania. Nadal głosowania w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy systematycznie kończą się niewydaniem opinii (zob. Tabele 2 i 3 oraz wykres 1 w załączniku). Z biegiem czasu państwa członkowskie mniej więcej ustabilizowały stanowiska zajmowane w tych głosowaniach, przy czym zwykle więcej państw głosowało za projektami decyzji niż przeciwko nim. O ile państwa członkowskie chętnie wprowadzały klauzule ochronne, aby zapobiec stosowaniu GMO do celów uprawy, klauzule takie nie były często wykorzystywane w stosunku do genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (obecnie tylko jedno państwo stosuje takie środki w odniesieniu do trzech produktów). Niemniej jednak liczba państw głosujących przeciwko zatwierdzeniu genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy wskazuje na to, że w odczuciu państw członkowskich proces decyzyjny nie uwzględnia w pełni ich obaw. Wnioski dotyczące procesu decyzyjnego Stało się normą, że sprawa zatwierdzenia GMO wraca do Komisji, do której należy ostateczna decyzja. Podejmowanie decyzji w tym obszarze jest więc bardzo szczególnym wyjątkiem od normalnego funkcjonowania unijnej procedury komitetowej 22. Zastrzeżenia podnoszone przez państwa członkowskie, które głosowały przeciwko zatwierdzeniu, najczęściej nie są oparte na przesłankach naukowych, lecz odzwierciedlają obawy państw członkowskich, związane nie tylko z bezpieczeństwem GMO dla zdrowia lub środowiska. Mimo że obecne przepisy pozwalają Komisji na uwzględnienie innych uzasadnionych czynników oprócz oceny ryzyka przeprowadzonej przez EFSA, Komisja nie była w stanie uzasadnić ogólnounijnego zakazu produktów uznanych za bezpieczne przez EFSA na podstawie takich czynników 23. W rezultacie w praktyce Komisja systematycznie znajduje się w sytuacji, w której musi podejmować decyzję o zatwierdzeniu bez wsparcia państw członkowskich w odpowiednich komitetach. Sytuacja ta jest specyficzna dla procedury zatwierdzania GMO. 20 21 22 23 było zmodyfikowanych genetycznie; 7,3 % pochodziło z Paragwaju, gdzie 95 % upraw soi było zmodyfikowanych genetycznie. Źródło: Eurostat i Międzynarodowa Rada Zbożowa. Z danych branżowych wynika, że w ramach umów długoterminowych premia cenowa wynosi ok 40 EUR za tonę, sięgając 100 EUR za tonę na rynku kasowym paszy niezmodyfikowanej genetycznie. Koszty zakupu mieszanek paszowych stanowią ponad 32 % wartości produkcji zwierzęcej w UE. W 2012 r. w Stałym Komitecie odbyło się 1946 głosowań w ramach unijnej procedury komitetowej. Tylko 82 z nich zakończyło się niewydaniem opinii. Dziewięć z tych spraw przekazano do komitetu odwoławczego. (Dane za lata 2013 i 2014 przedstawiają się następująco: 1959/53/28 i 1908/46/21). Powołanie się przez Komisję na inne uzasadnione czynniki wymienione w rozporządzeniu (WE) nr 1829/2003 jako na powody odmowy zatwierdzenia GMO może być zgodne z prawem tylko wtedy, jeżeli jest umotywowane nadrzędnymi względami interesu publicznego tego samego rodzaju, co względy wymienione w art. 36 TFUE i w związanym z nim orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (zob. np. TSUE, 20.02.1979, sprawa 120/78 Rewe-Zentral (Cassis de Dijon), 1979 Rec., s. 649) oraz celami interesu ogólnego wymienionymi w art. 52 ust. 1 Karty praw podstawowych i w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (zob. np. TSUE, 12.07.2012, sprawa C-59/11, Association Kokopelli, ECLI:EU:C:2012:447). 6

3. OSTATNIA REFORMA PRZEPISÓW DOTYCZĄCYCH GMO ZATWIERDZONYCH DO UPRAWY W 2010 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie zmiany przepisów dotyczących GMO, rozszerzającej powody, z których państwa członkowskie mogły ograniczyć lub zakazać uprawy zatwierdzonych GMO na swoich terytoriach ( klauzule opt-out ). W uzasadnieniu wniosku Komisja wyjaśniła, że krajowe, regionalne lub lokalne ramy decyzyjne uznaje się za najodpowiedniejsze dla rozpatrywania specyficznych aspektów uprawy GMO. Proponowana zmiana została wprowadzona do prawa UE dyrektywą (UE) 2015/412 24 ( dyrektywa z 2015 r. ). Umożliwia ona państwom członkowskim ograniczenie lub zakazanie uprawy GMO na swoich terytoriach (lub na ich części), o ile takie środki są uzasadnione z istotnych względów innych niż ryzyko dla zdrowia ludzi lub zwierząt bądź dla środowiska, czyli innych niż kryteria, które EFSA uwzględnia w swojej ocenie ryzyka. Jest to ważna zmiana, umożliwia bowiem państwom członkowskim uwzględnienie ich kontekstu krajowego w sytuacji, gdy istnieją uzasadnione podstawy do ograniczenia lub zakazania uprawy GMO, inne niż względy związane z ryzykiem dla zdrowia lub środowiska. Państwa członkowskie mogą wziąć pod uwagę przesłanki nieobjęte unijnym systemem zatwierdzania, który koncentruje się na ocenie naukowej i funkcjonuje w ramach wyznaczonych prawem UE. Nowe przepisy mają zastosowanie zarówno do przyszłych decyzji zatwierdzających, jak i do GMO, które już zostały zatwierdzone na poziomie UE. Dyrektywa z 2015 r. daje zatem państwom członkowskich większą elastyczność w zakresie podejmowania decyzji co do upraw GMO na swoim terytorium, przy czym system zatwierdzania na poziomie UE nadal jest oparty na ocenie ryzyka. Dyrektywa odnosi się zatem do jednego z największych zarzutów do procedury zatwierdzania, który zgłaszano od lat, i jest w pełni zgodna z podejściem nakreślonym w wytycznych politycznych przedstawionych przez Komisję Parlamentowi Europejskiemu. Dyrektywa z 2015 r. ma jednak zastosowanie tylko do GMO przeznaczonych do uprawy, nie zaś do genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy, które stanowią większość GMO zatwierdzanych w UE. 4. WNIOSEK KOMISJI Wobec powyższych względów Komisja proponuje zmianę rozporządzenia z 2003 r. w taki sposób, aby umożliwić państwo członkowskim ograniczenie lub zakazanie stosowania, na części lub całości terytorium, genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy zatwierdzonej na poziomie UE, z istotnych względów innych niż ryzyko dla zdrowia ludzi lub zwierząt bądź dla środowiska, czyli ze względów, których EFSA nie uwzględnia w swojej ocenie ryzyka 25. 24 25 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/412 z dnia 11 marca 2015 r. w sprawie zmiany dyrektywy 2001/18/WE w zakresie umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu uprawy organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) na swoim terytorium (Dz.U. L 68 z 13.3.2015, s. 1). Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 w odniesieniu do umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu stosowania genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy na ich terytorium (COM(2015) 177 final). 7

Środki przyjęte przez państwa członkowskie muszą być zgodne z przepisami dotyczącymi rynku wewnętrznego, szczególnie z art. 34 TFUE, który zakazuje środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w swobodnym przepływie towarów. Państwa członkowskie korzystające z tej możliwości będą zatem musiały uzasadnić wprowadzone środki przesłankami zgodnymi z art. 36 TFUE oraz z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym nadrzędnych względów interesu publicznego 26. Państwo członkowskie, które chce skorzystać z takiej klauzuli opt-out, będzie musiało przedstawić uzasadnienie tego konkretnego środka, biorąc pod uwagę dany GMO, rodzaj planowanego środka oraz konkretne okoliczności na poziomie krajowym lub regionalnym, które stanowią podstawy skorzystania z takiej klauzuli. Wykonując to nowe uprawnienie, państwa członkowskie muszą w pełni przestrzegać swoich zobowiązań międzynarodowych, w tym przepisów WTO. Przedmiotowy wniosek stanowi odzwierciedlenie i uzupełnienie praw przyznanych już państwom członkowskim dyrektywą z 2015 r. w odniesieniu do GMO przeznaczonych do uprawy. Objąłby on znacznie większą liczbę decyzji zatwierdzających, dotyczących żywności i paszy. Dzięki temu UE zyskałaby spójny zestaw przepisów dotyczących zatwierdzania GMO przeznaczonych do uprawy oraz jako żywność i pasza. Tak jak w przypadku dyrektywy z 2015 r., praktyczny rezultat tej propozycji będzie zależał od tego, w jakim stopniu państwa członkowskie będą korzystać z tych przepisów. Zdaniem Komisji jest to dobry sposób rozwiązania problemów dotyczących procesu decyzyjnego na szczeblu UE. Przygotowując przedmiotowy wniosek, Komisja wzięła pod uwagę następujące główne kwestie: Po pierwsze, Komisja uważa, że raczej należy utrzymać jeden system zarządzania ryzykiem oparty na niezależnej ocenie ryzyka niż system polegający na wzajemnym uznawaniu krajowych decyzji zatwierdzających. Jeden system zarządzania ryzykiem to najskuteczniejszy sposób zapewnienia jednolitego poziomu ochrony w całej UE, a także zagwarantowania funkcjonowania rynku wewnętrznego. Po drugie, art. 41 Karty i orzecznictwo Trybunału dotyczące systemów uprzedniego zatwierdzania zobowiązują Komisję, jako podmiot zarządzający ryzykiem, do podejmowania decyzji w sprawie wniosków o zatwierdzenie. Komisja nie ma prawa w nieskończoność wstrzymywać się od podjęcia decyzji, tj. de facto wprowadzać moratorium na zatwierdzenie GMO. Po trzecie, należy przestrzegać obowiązujących ram prawnych i instytucjonalnych UE. Względna waga głosów państw członkowskich w Radzie jest określona w Traktatach, a rozporządzenie dotyczące przyjmowania aktów wykonawczych jest oparte na tych zasadach głosowania. W tym samym rozporządzeniu ustanowiono także przepisy, które stosuje się w sytuacji, w której nie osiągnięto większości kwalifikowanej za projektem środka wykonawczego lub przeciwko niemu. Przepisy te stosują się do wszystkich obszarów polityki. Komisja uważa, że odstępstwo od uzgodnionych horyzontalnych przepisów proceduralnych dotyczących wykonywania dorobku prawnego UE jest nieuzasadnione. 26 TSUE, 20.02.1979, Sprawa 120/78 Rewe-Zentral (Cassis de Dijon), Rec. 1979, s. 649. 8

5. WNIOSKI Komisja uważa, że należy zmienić ramy prawne procesu decyzyjnego dotyczącego genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy. W wytycznych politycznych przedstawionych przez Komisję Parlamentowi Europejskiemu wyjaśniono problem, z którym mamy do czynienia w specyficznym kontekście GMO: system nie pozwala na uwzględnienie indywidualnych obaw demokratycznie wybranych rządów. Komisja proponuje, by państwa członkowskie mogły z uzasadnionych względów ograniczyć lub zakazać stosowania GMO na swoich terytoriach, jednocześnie zapewniając, by środki te były zgodne z przepisami dotyczącymi rynku wewnętrznego i z ramami instytucjonalnymi UE. Umożliwi to państwom członkowskim uwzględnienie na szczeblu krajowym kwestii, które nie zostały poruszone w unijnym procesie decyzyjnym. W swoich wytycznych politycznych Komisja podkreśliła, że zobowiązuje się do pogłębienia rynku wewnętrznego. Wnioski przedstawione w niniejszym komunikacie dotyczą problemów, które występują w kontekście przyjmowania aktów wykonawczych dotyczących GMO. Wnioski te nie mają zastosowania poza tym konkretnym kontekstem. Komisja proponuje zatem Parlamentowi Europejskiemu i Radzie zmianę ram prawnych dotyczących genetycznie zmodyfikowanej żywności paszy, tak by rozwiązanie uzgodnione na początku tego roku przez Parlament Europejski i Radę w sprawie GMO przeznaczonych do uprawy zostało rozszerzone na genetycznie zmodyfikowaną żywność i paszę. 9