PLANY ZARZĄDZANIA DLA OBSZARÓW DORZECZY I REGIONÓW WODNYCH część I 2012-10-26 TYTUŁ 1 Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
CO WIEMY O RYZYKU POWODZIOWYM W POLSCE? Podstawy planów zarządzania ryzykiem powodziowym 2012-10-26 TYTUŁ 2 Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Powodzie są nieuchronne Kotlina Kłodzka, 1997 Deszcz padał od kilku dni. W niedzielę po południu, woda zaczęła wypływać ze szpar w podłodze. Wynieśliśmy trochę mebli i czekaliśmy, nie wiedząc, że to dopiero początek piekła". Byliśmy zupełnie bezradni. O 5.40 rano zdarzyło się coś, co widziałam tylko na katastroficznych filmach. Usłyszałam potężny huk i woda zalała w jednej chwili całe mieszkanie. Uciekliśmy przez głęboką już wodę do pobliskiego przedszkola. (relacja jednego z mieszkańców) Kraków, 1593 Klasztory i kościół oo. Bernardynów tak woda zalała, że ołtarze na dwie stopy przewyższała i zmusiła oo. Bernardynów do klasztoru oo. Franciszkanów się przenieść. Mniszki z oczywistego od wody niebezpieczeństwa wyratowane zostały na łodziach doprowadzonych w nocy do okien. Strzelce Małe, 1934 3
mld zł Szkody i straty powodziowe 25 20 15 7,5 prywatne komunalne Gminy dotknięte powodziami (1997, 2001, 2010) 10 5 0 13,6 12,8 4,2 1997 2001 2010 Straty (1997, 2001, 2010) poziom cen 2010 r. Ryzyko wzrasta, z uwagi na: zagospodarowywanie terenów zalewowych, zmniejszanie retencji naturalnej, coraz gwałtowniejsze zjawiska meteorologiczne. Struktura strat powodziowych (VI-VII 2010 r.) 4
Szkody i straty powodziowe Straty bezpośrednie zniszczona infrastruktura (drogi, mosty, wodociągi ) domy, mieszkania fabryki, firmy Straty pośrednie spadek produkcji problemy komunikacyjne spadek zarobków bankructwa firm zanieczyszczenie środowiska Straty niemierzalne utrata zdrowia utrata pamiątek rodzinnych zniszczenia dziedzictwa kulturowego Straty powodziowe 1998-2010 Źródło: dane GUS 5
Pojęcie ryzyka powodziowego Zmiana w sposobie myślenia: Nie ochrona przed powodzią, ale ograniczanie szkód i strat Nie reagowanie, ale zarządzanie ryzykiem powodziowym By zmniejszyć straty i szkody powodziowe powinniśmy ograniczać RYZYKO. Elementy ryzyka powodziowego skutki powodzi ZAGROŻENIE EKSPOZYCJA PODATNOŚĆ Odpowiednie strategie ograniczania ryzyka powodziowego PODSTAWY PLANÓW ZARZĄDZANIA 2012-10-26 RYZYKIEM POWODZIOWYM 6 odsuwamy powódź od ludzi odsuwamy ludzi od powodzi uczymy się żyć z powodzią
Dokumenty KE poprzedzające Dyrektywę Powodziową GŁÓWNE REKOMENDACJE Poprawa współpracy i lepsza koordynacja działań Opracowywanie i wykorzystywanie map zagrożenia powodziowego Usprawnienie wymiany informacji, dzielenie się doświadczeniami Budowanie silniejszych związków między środowiskiem naukowo-badawczym, a władzami Podnoszenie świadomości w zakresie zagrożenia powodzią. Uchwalenie Dyrektywy Powodziowej Strasburg, 23 października 2007 Spotkanie dyrektorów wodnych Państw Członkowskich UE, Norwegii, Szwajcarii i krajów kandydujących, Kopenhaga, listopad 2002 r. Inicjatywa Budapeszteńska Budapeszt, 30 listopada - 1 grudnia 2002 r. International Workshop on Precautionary Flood Protection in Europe, Bonn, luty 2003 r. Najlepsze praktyki w zakresie prewencji, ochrony i łagodzenia skutków powodzi dokument przyjęty przez dyrektorów wodnych z Państw Członkowskich UE, Ateny, lipiec 2003 r. Zarządzanie zagrożeniem powodziowym. Zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutków powodzi - dokument KE, 12 lipca 2004 r. Prace nad merytoryczną zawartością Dyrektywy Powodziowej, konsultacje tekstów dokumentów 2005 2006 r. 7
Wymagania Dyrektywy Powodziowej Dyrektywa 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. Dyrektywa Powodziowa zmierza do zminimalizowania skutków powodzi, kładąc szczególny nacisk na takie elementy, jak: życie i zdrowie ludzi środowisko dziedzictwo kulturowe działalność gospodarczą oraz na właściwe zarządzanie ryzykiem powodziowym. Dyrektywa Powodziowa zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania do 2015 roku planów zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP). Zobowiązuje także do opracowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego, koordynacji działań we wspólnie zarządzanych dorzeczach międzynarodowych oraz zapewnienie szerokiego procesu konsultacji społecznych na etapie planowania. 8
INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE Wdrożenie Dyrektywy Powodziowej w Polsce Implementacja Dyrektywy Powodziowej do polskiego prawa 5 stycznia 2011 r. nowelizacją Ustawy Prawo wodne. Proces sporządzania PZRP jest wieloetapowy, wymagający wielu analiz oraz współpracy różnych jednostek. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym mają konsekwencje dla planowania przestrzennego. Minister Środowiska - organ nadrzędny Prezes KZGW - sporządza PZRP dla obszarów dorzeczy, wstępną ocenę zagrożenia powodziowego (WORP) oraz mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, zapewnia udział społeczeństwa Dyrektor RZGW sporządza PZRP w regionie wodnym, przekazuje mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego właściwym instytucjom Minister TBiGM WORP oraz PZRP od strony morza Dyrektor Urzędu Morskiego mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego od strony morza Minister Administracji i Cyfryzacji dane do analiz ryzyka Wojewoda - opiniuje projekty WORP Marszałek województwa - opiniuje projekty WORP, uwzględnia w PZP województwa granice obszarów szczególnego zagrożenia powodzią z MZP i MRP oraz ustalenia PZRP, uwzględnia w strategii rozwoju województwa ustalenia PZRP. 9
Zawartość planów zarządzania ryzykiem powodziowym Prawo wodne Art. 88g ust.2 Plany zarządzania ryzykiem powodziowym zawierają: 1) mapę obszaru dorzecza, na której są zaznaczone obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, 2) mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego wraz z opisem wniosków z analizy tych map, 3) opis celów zarządzania ryzykiem powodziowym, 4) katalog działań służących osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, z uwzględnieniem ich priorytetu. 10
Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) Analiza mająca na celu wybór obszarów, dla których zostaną opracowane mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z założeniami Dyrektywy Powodziowej wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana w oparciu o łatwo dostępne źródła informacji. Identyfikacja i lokalizacja obszarów zagrożonych powodzią Wybór maksymalnych zasięgów powodzi Cel WORP: Identyfikacja znaczącego ryzyka powodziowego - wyznaczenie Obszarów Narażonych na Niebezpieczeństwo Powodzi (ONNP). Analiza zidentyfikowanych obszarów www.kzgw.gov.pl/pl/wstepna-ocena-ryzyka-powodziowego.html Wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi 11
Wstępna ocena ryzyka powodziowego źródła danych Powodzie prawdopodobne studia ochrony przeciwpowodziowej (RZGW) strategia ochrony brzegów morskich (UM) analizy geomorfologiczne, w tym mapy obszarów zagrożonych podtopieniami (PIG) analizy wpływu urządzeń wodnych na bezpieczeństwo powodziowe (OTKZ, GUNB) prognozy długofalowego rozwoju wydarzeń, w tym wpływu zmian klimatu na występowanie powodzi (uwzględniono tylko dla obszarów od strony morza). Powodzie prawdopodobne Powodzie historyczne dane archiwalne IMGW i inne źródła historyczne ankietyzacja gmin Maksymalne zasięgi powodzi prawdopodobnych i historycznych wyznaczyły obszary potencjalnie zagrożone powodzią. Powodzie historyczne 12
Wstępna ocena ryzyka powodziowego ocena znaczącego ryzyka powodziowego Znaczące ryzyko powodziowe określone zostało w wyniku oceny ryzyka powodziowego, prowadzonej dla obszarów potencjalnie zagrożonych powodzią, pod kątem następujących kryteriów (wskaźników): bezpośredni wpływ powodzi na życie i zdrowie ludzi gęstość zaludnienia w gminach, wpływ powodzi na obszary działalności gospodarczej wraz z infrastrukturą - formy pokrycia terenu: obszary zasiedlone, przemysłowe, drogi i szlaki kolejowe, rolnictwo, lasy (Corine Land Cover), skuteczność istniejących budowli przeciwpowodziowych - klasy budowli oraz stan bezpieczeństwa budowli. Analiza z uwzględnieniem kryterium wpływu na działalność gospodarczą i infrastrukturę 13
Wstępna ocena ryzyka powodziowego - wyniki Wyniki WORP Rzeki przeznaczone do modelowania w I cyklu planistycznym na tle gmin dotkniętych powodziami w 1997, 2001, 2010 roku 14
Wstępna ocena ryzyka powodziowego - podsumowanie Czym jest WORP? W wyniku WORP zostały zdiagnozowane odcinki rzek i obszarów morskich, na których powódź powoduje znaczące ryzyko powodziowe. Poziom znaczącego ryzyka został określony z uwzględnieniem wpływu na ludzi i ich zdrowie, działalność gospodarczą i infrastrukturę, skuteczność istniejących budowli hydrotechnicznych (wałów, sztucznych zbiorników wodnych). Jak należy traktować informację z WORP? Obszary wyznaczone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego nie stanowią podstawy do planowania przestrzennego. Celem WORP nie było wyznaczenie precyzyjnego zasięgu obszarów zagrożonych powodzią, lecz wstępne ich zidentyfikowanie. Dopiero obszary przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego będą podstawą do prowadzenia polityki przestrzennej. Co nie zostało uwzględnione? Ze względu na brak danych, we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego nie uwzględniono skutków zmian klimatu i możliwego rozwoju gospodarczego. 15
Mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego granice obszarów zagrożenia powodziowego głębokość wody prędkość i kierunek przepływu wody na obszarach mocno zurbanizowanych. Mapy ryzyka powodziowego wartość potencjalnych strat liczba mieszkańców obiekty o szczególnym znaczeniu kulturowym, przyrodniczym i gospodarczym zagrożone powodzią użytkowanie terenu. Oba rodzaje map są przygotowywane dla kilku scenariuszy: dla powodzi o prawdopodobieństwie przewyższenia 10%, 1% i 0,2% oraz dla przerwania wałów. 16
Mapy zagrożenia powodziowego - zawartość Mapa zagrożenia powodziowego - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (10%) 17
Mapy zagrożenia powodziowego - zawartość Mapa zagrożenia powodziowego - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (1%) 18
Mapy zagrożenia powodziowego - zawartość Mapa zagrożenia powodziowego - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (0,2%) 19
Mapy ryzyka powodziowego - zawartość Mapa ryzyka powodziowego - negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych; obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (0,2%) 20
Mapy ryzyka powodziowego - zawartość Mapa ryzyka powodziowego - negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej; obszary na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (0,2%) PODSTAWY RYZYKIEM PLANÓW POWODZIOWYM ZARZĄDZANIA 21
Mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego - podsumowanie W jakim celu wykonywane są mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego? Mapy przedstawiają poziomy zagrożenia i poziomy strat dla każdego scenariusza wód prawdopodobnych. Mapy wykonuje się w formie cyfrowej na podstawie bazy danych przestrzennych. Jakie są korzyści z opracowanych map? Informacje zawarte w bazie będą wykorzystane do analiz wykonywanych na etapie opracowywania planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Mapy są niezbędne do konsultacji społecznych i planowania w zarządzaniu ryzykiem powodziowym. Ograniczenia Brak systemu gromadzenia informacji o stratach powodziowych i analiz w Polsce w tym kierunku - metodyka określania strat została oparta o doświadczenia niemieckie (bawarskie). Brak systemu gromadzenia danych dotyczących podatności elementów zagospodarowania oraz lokalnych społeczności na zagrożenie. 22
Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej Analiza i diagnoza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej uwzględniająca analizę planów i programów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, w tym opracowanie spójnej, kompletnej i obejmującej obszar całego kraju, bazy danych w zakresie urządzeń wodnych. Termin realizacji: 01.10.2012 30.08.2013 r. Cel analizy Zgromadzenie podstawowych informacji w celu ustalenia głównych problemów działania systemu ochrony przeciwpowodziowej na obszarach dorzeczy i w regionach wodnych, Utworzenie bazy danych dla działań wejściowych do tworzenia wariantowych rozwiązań programów działań sporządzanych na poziomie obszaru dorzecza, regionu wodnego i zlewni. 23
Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej Diagnoza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej Analiza planów i programów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej Identyfikacja działań technicznych i nietechnicznych ograniczających ryzyko powodziowe Opracowanie spójnej, kompletnej i obejmującej obszar całego kraju, bazy danych w zakresie urządzeń wodnych Dodatkowe analizy w oparciu o dane zgromadzone w WORP 24
PODSUMOWANIE Podstawy planów zarządzania ryzykiem powodziowym Wstępna ocena ryzyka powodziowego XII 2011 Ocena ryzyka powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego Mapy ryzyka powodziowego XII 2013 Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej XII 2015 Metodyka opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym Plany zarządzania ryzykiem powodziowym Schemat procesu wdrażania Dyrektywy Powodziowej 25
Dziękuję za uwagę www.warszawa.rzgw.gov.pl www.kzgw.gov.pl www.powodz.gov.pl pzrp@kzgw.gov.pl 26