POLSKIE TOWARZYSTWO MEDYCYNY PRACY ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU 15-535 Białystok, ul. Wiewiórcza 10, tel: (085) 66-47-818; 66-47-810, email:pwomp@pwomp.wrotapodlasia.pl PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA U PERSONELU PIELĘGNIARSKIEGO okres realizacji 2014-2015 BIAŁYSTOK 2014
I. INFORMACJE O PROGRAMIE Istotą programu jest zwrócenie uwagi kadry zarządzającej w zakładach opieki zdrowotnej na problem występowania dolegliwości i chorób układu ruchu (zespoły bólowe kręgosłupa) u personelu pielęgniarskiego. 2. Nazwa Programu PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA U PERSONELU PIELĘGNIARSKIEGO 3. Koordynatorzy programu: Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy Oddział w Białymstoku 4. Partnerzy: Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Białymstoku Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie Oddział w Białymstoku Akademickie Koło PTP przy Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku Podlaski Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Białymstoku 5. Realizatorzy programu: Program realizowany będzie w zakładach opieki zdrowotnej przez Zespół Głównych Realizatorów w oparciu o ich własną kadrę (służby BHP, lekarzy medycyny pracy, kadrę zarządzającą, dział szkoleń) przy wsparciu merytorycznym i organizacyjnym koordynatorów programu. 6. Zasięg programu Program zakłada objęcie swoim zasięgiem pielęgniarek z dużych zakładów opieki zdrowotnej, w których potwierdzono badaniami istnienie problemu zespołów bólowych kręgosłupa wśród personelu pielęgniarskiego, z jednoznacznym wyrażeniem przez dyrektorów zgody na aktywne uczestnictwo pracowników w jego realizacji. 7. Okres realizacji programu: Realizacja programu planowana jest na lata 2014-2015 - 2 -
II. OPIS PROBLEMU Choroby układu ruchu stanowią poważny problem społeczno-ekonomicznych, a ich rozpowszechnienie sprawia, że są zaliczane do chorób społecznych. Są jedną z najczęstszych przyczyn czasowej niezdolności do pracy. Choroba układu ruchu spowodowana sposobem wykonywania pracy to koszty zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Zespoły bólowe kręgosłupa zaliczane są do chorób układu ruchu pośrednio związanych z pracą (dawniej parazawodowe). Są to choroby, w powstaniu których warunki pracy stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka wpływających na ujawnienie, przyśpieszenie bądź zaostrzenie choroby. Do rozpoznania choroby pośrednio związanej z pracą konieczne jest udokumentowanie i wykazanie niekorzystnego wpływu warunków lub sposobu wykonywania pracy na powstanie lub przebieg choroby. Czynniki mające wpływ na występowanie bólów kręgosłupa to: ciężka praca fizyczna, podnoszenie i przenoszenie ciężarów, wymuszone, statyczne pozycje ciała, praca w pozycjach ze skręceniem tułowia, w pochyleniu, narażenie na wibrację ogólną. Największy problem zdrowotny osób pracujących stanowią dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Bóle krzyża mogą świadczyć o różnych stanach chorobowych struktur zlokalizowanych w odcinku lędźwiowo-krzyżowym pleców. Szczególnie często zespoły bólowe kręgosłupa obserwuje się w grupach zawodowych, w których ze względu na sposób wykonywania pracy kręgosłup podlega różnorodnym obciążeniom. Wśród tych grup zawodowych znajdują sie pracownicy medyczni, w tym pielęgniarki, a schorzenia kręgosłupa stają się główna przyczyną absencji w pracy w tej grupie zawodowej. Większość czynności pielęgnacyjno-higieniczno-leczniczych wykonywana jest w pozycji wymuszonej, zarówno w charakterze statycznym jak i dynamicznym, a najbardziej uciążliwe są te które wymagają pokonania ciężaru, zwłaszcza podczas podnoszenia i przemieszczania pacjentów. Międzynarodowa Organizacja Pracy podkreślała potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pielęgniarek w miejscu pracy. (Konwencja ILO 157 i towarzyszące jej Zalecenia 147 z roku 1977). Światowe Zgromadzenie Zdrowia (WHA) od roku 1979 podkreśla wartość pracy pielęgniarek dla społeczności świata i potrzebę zapewnienia im bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy (WHA 36.11, 42.27, 45.5, 49.12 i 54.12). Międzynarodowe, krajowe i lokalne organizacje oraz wiele rządów jest zachęcanych do wprowadzania środków i regulacji prawnych chroniących pielęgniarki. - 3 -
Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie rekomenduje podjęcie działań, spójnych ze strategią Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy na lata 2006-2012: Wszelkie działania podejmowane w podmiotach działalności leczniczej dotyczące prac transportowych przy podnoszeniu i przemieszczaniu pacjentów muszą uwzględniać zapisy: Dyrektywy nr 90/269/EWG z 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (Dz.U. L 156 z 21.6.1990, str. 9), Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U.2000.26.313 z późn. zm.) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U.1996.114.545 z późn.zm.) Zarządzający podmiotami prowadzącymi działalność leczniczą przy wprowadzaniu zmian szacują koszty, przy czym należy podkreślić, że w rzeczywistości koszty nie są tak duże, a korzyści to m.in. mniejsza absencja w pracy, nieograniczanie wykonywania zadań przy pacjencie, z uwagi na pogłębiające się dolegliwości przekładające się na obniżenie jakości opieki. Z danych wynika, że zakup specjalistycznego sprzętu do opieki tj. łóżka, podnośniki, łatwo ślizgi, czy łóżka do kąpieli to zaledwie 0,3% kosztów jednostki. W profilaktyce zapobiegania zespołom bólowym kręgosłupa należy uwzględnić metody techniczno-organizacyjne i postępowanie medyczne: Dostosowanie ergonomiczne stanowiska pracy do wykonywanych czynności, Stosowanie częstych przerw w pracy, Prowadzenie szkoleń dotyczących zasad fizjologii pracy, Właściwy dobór zdrowotny kandydatów do pracy, Kwalifikowanie osób z zespołem bólowym kręgosłupa do grup czynnego poradnictwa, Właściwa współpraca służb medycyny pracy z pracodawcami, inspektorami BHP, inspekcją sanitarną i inspekcją pracy w zakresie poprawy warunków pracy, mająca na celu eliminacje bądź ograniczenie zawodowych czynników ryzyka choroby parazawodowej. Należy jednak pamiętać, że najskuteczniejszym i najtańszym postępowaniem jest upowszechnianie właściwego stylu życia, dobrych nawyków w życiu codziennym, w pracy zawodowej i podczas wypoczynku. - 4 -
1. CELE PROGRAMU Cel główny: Analiza porównawcza częstotliwości występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa wśród losowo wybranych pielęgniarek pracujących w placówkach opieki zdrowotnej na terenie powiatu białostockiego i miasta Białystok. Cele szczegółowe: Podniesienie poziomu świadomości pielęgniarek w zakresie zagrożeń zawodowych i możliwości ich ograniczania. Wyrobienie wśród pielęgniarek umiejętności zapobiegania powstawaniu przeciążeń układu kostno-mięśniowego. Zwiększenie wczesnej wykrywalności dysfunkcji układu ruchu i dobór stosowanych działań profilaktycznych. Doskonalenie działań organizacyjnych służących budowaniu bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy. Oczekiwane efekty Podniesienie świadomości pracowników i pracodawców poprzez ukierunkowaną edukację osób biorących udział w programie na temat: ergonomii pracy, czynników zwiększających zachorowalność, istoty choroby. Zmniejszenie absencji chorobowej wśród personelu pielęgniarskiego Zwiększenie liczby wykrywalnych przypadków chorób kręgosłupa we wczesnym stadium, w którym włączenie leczenia może zahamować tempo jej rozwoju. Objęcie przez pracodawcę profesjonalną opieką profilaktyczną osób z grup ryzyka. Podstawą powodzenia programów profilaktycznych mających na celu redukcję częstości występowania schorzeń układu ruchu pośrednio związanych z wykonywaną pracą jest skuteczność i fachowość służb BHP i medycyny pracy. Charakter działań profilaktycznych uzależniony jest od potrzeb osób do których są one kierowane 2. Grupa docelowa Personel pielęgniarski pracujący w zakładach opieki zdrowotnej na terenie powiatu białostockiego i miasta Białystok Pracodawcy - 5 -
3. Planowane działania wdrożeniowe w wytypowanych zakładach opieki zdrowotnej na terenie powiatu białostockiego i miasta Białystok: Podstawą prowadzenia programu profilaktycznego jest współpraca z pracodawcą, który będzie świadomy korzyści związanych z wdrożeniem programu profilaktyki chorób układu ruchu w zakładzie pracy. 1. Rozpoznanie skali problemu Analiza problemu i wstępne opracowanie założeń do badań ankietowych. Przeprowadzenie wstępnych badań ankietowych wśród losowo wybranych pielęgniarek. 2. Uświadomienie skutków społeczno-ekonomicznych Zorganizowanie konferencji informującej o istocie problemu występowanie dolegliwości bólowych kręgosłupa wśród personelu pielęgniarskiego, Przedstawienie w/w tematyki przez eksperta w dziedzinie medycyny pracy oraz specjalistę fizjoterapii i rehabilitacji, Przedstawienie wyników pilotażowych badań ankietowych przeprowadzonych wśród losowo wybranego personelu pielęgniarskiego 3. Nawiązanie współpracy z kierownictwem zakładów opieki zdrowotnej i pozyskanie ich akceptacji. Wyszukanie na terenie zakładu opieki zdrowotnej liderów i osób współpracujących przy realizacji programu (inspektor BHP i lekarz medycyny pracy sprawujący opiekę profilaktyczna nad pracownikami) Utworzenie z w/w zespołem i kadrą zarządzającą zakładami opieki zdrowotnej programu profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa wśród personelu pielęgniarskiego na miarę potrzeb i możliwości danego zakładu. Na poszczególne lata realizacji programu będą opracowane szczegółowe harmonogramy. 6. Monitorowanie i ewaluacja Monitorowanie i ewaluacja programu poprzez: Ocenę stopnia realizacji zadań na każdym z etapów Określenie zmian postaw i zachowań grup docelowych objętych działaniami programowi - 6 -