SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 11 - turystyczny szlak ornitologiczny Temat. Bielik Zwyczajny mieszkaniec gminy Żyrzyn Cele uczeń: potrafi obserwować ptaki drapieżne zna budowę morfologiczną ptaków drapieżnych występujących w Polsce (wygląd i ubarwienie) rozpoznaje charakterystyczne głosy ptaków drapieżnych dostrzega i docenia walory przyrodnicze najbliższego regionu doskonali umiejętność pracy w grupie poznaje budowę ptaków potrafi wymienić gatunki ptaków występujących w rezerwacie Piskory potrafi określić środowisko, w których gniazdują i zdobywają pożywienie ptaki na Piskorach wie, gdzie najczęściej buduje swoje gniazda i z jakich elementów Metody: praca z przewodnikami do oznaczania ptaków, obserwacja bezpośrednia, praca z kluczem do oznaczania ptaków drapieżnych w locie, wypełnianie arkuszy ucznia. rozmowa dydaktyczna, burza mózgów, praca w grupach. Formy pracy: indywidualna i grupowa Czas trwania zajęć: 2 jednostki lekcyjne Środki dydaktyczne: atlas geograficzny Polski, wycięte zdjęcia i rysunki ptaków, atlas ptaków. arkusza ucznia nr 2 Podstawowe informacje; Wygląd ; Bielik zwyczajny, bielik (Haliaeetus albicilla) gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. Dość powszechnie bielik jest błędnie uważany za orła, podczas gdy faktycznie należy on do innej podrodziny jastrzębiowatych do myszołowów. Największy ptak szponiasty północnej Europy. Charakterystyczna sylwetka charakteryzuje się masywnością oraz długimi i szerokimi skrzydłami o prostych, równoległych brzegach. Samice są nieznacznie większe od samców, lecz w upierzeniu nie ma różnic. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków głowa i szyja jasnobeżowa. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne o czerwonobrązowym łuskowaniu. Na spodzie u nasady skrzydeł mają białe pióra. 1
Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, początkowo ciemny, z każdym rokiem staje się coraz bardziej biały, by po 5 6 latach stać się śnieżnobiały oprócz głowy, która jasna jest dopiero po 8-10 latach. Dziób mocny, ciemnoszary u młodych, jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru kości słoniowej. Nogi żółte, mocne, zakończone silnymi szponami służącymi do rozrywania ciała ofiary, skok do połowy nieopierzony. Wyjątkowo spotkać można bardzo jasne odmiany płowo-beżowe. Bieliki są większe od orła przedniego, ale mniejsze od bielika amerykańskiego, który ma śnieżnobiałą głowę Wymiary: długość ciała ok. 85 95 cm, długość dzioba 6,9 cm, rozpiętość skrzydeł: samce do 220 cm, samice do 240 cm, waga: samce 3,5 4,5 kg, samice 4 6 kg. Bieliki łączą się w pary najczęściej na stałe, ptak zmienia partnera tylko w razie jego śmierci. Bieliki mają duże wymagania jeśli chodzi o powierzchnię swojego 2
areału pary lęgowe w czasie godów zajmują terytorium równe około 100 km². Zajęcie swojego rewiru obwieszczają donośnym, wysokim odgłosem, który przyrównać można do dźwięku dzięcioła czarnego. Na obszarach o dużej ilości starych lasów i jezior gniazda poszczególnych par mogą być oddalone o zaledwie 3-5 km, co powodować może regularne walki powietrzne na granicach rewirów. Przywiązanie do rewiru jest tak duże, że para bielików przepędza z niego nawet swoje dorosłe dzieci, a dla innych intruzów wtargnięcie może skończyć się śmiercią. Ptaki te żywią się głównie rybami, poluje również na ptaki (przede wszystkim wodne, do wielkości czapli/gęsi włącznie). Potrafi zapolować nawet na dorosłe łabędzie, głównie są to jednak perkozy, kaczki i łyski. Sporadycznie łapie ssaki zające, gryzonie, a także młode sarny. Zimą w jego diecie wzrasta udział ptaków. Przy braku świeżej zdobyczy, głównie zimą, zjada również padlinę. Może też zjadać resztki mięsa porzucane przez inne zwierzęta i ludzi, zwłaszcza rybaków. Zdarza się też, że bielik kradnie zdobycz innym ptakom szponiastym rybołowom, kaniom rudym, plądruje kolonie kormoranów, czapli siwych i mew. Występowanie ; Zamieszkuje północną, środkową i wschodnią Europę, Islandię, wschodnią Grenlandię aż po wschodnią Azję na północ od Himalajów. Wędrowne są głównie północne populacje, np. syberyjskie (zimują na południu), pozostałe, w tym polskie bieliki, są osiadłe. W Polsce nieliczny ptak lęgowy spotykany na całym niżu, ale głównie na zachodzie i północy kraju (635-720 par, w całej Europie jest ok. 2400 par). Najliczniej występuje na Pomorzu Zachodnim w lasach na wyspie Wolin (Woliński Park Narodowy) tu bije rekordy liczebności, bo na 13 km² powierzchni stwierdzono gniazdowanie 9 par, w Puszczy Wkrzańskiej oraz na Pojezierzu Myśliborskim i Drawskim. 50 bielików żyje w Parku Narodowym "Ujście Warty". Drugim co do liczebności obszarem jego występowania jest północno-wschodnia Polska (Pojezierze Olsztyńskie, Mrągowskie i Iławskie oraz Równina Mazurska i Kraina Wielkich Jezior 3
Mazurskich). Polska jest trzecim w Europie krajem co do liczby gniazdujących osobników tego gatunku (po Norwegii i Rosji).Na terenie Lubelszczyzny na Piskorach gmina Żyrzyn W Polsce ptak ten jest pod całkowitą ochroną. Tryb życia i środowisko życia; Rozmnażanie : W środkowej części Europy bieliki budują lęgi na wysokim, starym drzewie. Mogą jednak je lokować na nadmorskich klifach, a na Półwyspie Skandynawskim na skałach. Samiec przynosi zwykle materiał, a samica go układa. Wielkość gniazda przekracza niekiedy 2 metry wysokości i ciężar dochodzący do 1 tony. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając często 2 białe jaja w marcu lub kwietniu. Jaja wysiadywane są przez okres około 38-42 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta, początkowo okryte szarym puchem, opuszczają gniazdo po około 70 dniach. Na wolności bieliki żyją 21-4
30 lat. Śmiertelność młodych wynosi 20-30%, tylko lokalnie do 50%. Zagrożenia dla młodych stanowią linie energetyczne oraz urazy kości. Karta Pracy ucznia Korzystając z tabelki zaznacz gatunek ptaka jakiego zaobserwowałeś. Skorzystaj z lornetek, przewodników oraz atlasów do oznaczenia ptaków. Data... Godzina... Nazwa zbiornika wodnego... Miejscowość... Obserwatorzy... Nazwa gatunkowa Liczba osobników Samice młode samce Uwagi 5
Zadanie 2 Obserwuj go tak długo, jak się da. Zwróć uwagę na jego wygląd, a następnie zanotuj w tabeli jego cechy charakterystyczne oraz podaj jego nazwę gatunkową. Użyj w tym celu lornetki, przewodników oraz atlasów do oznaczania ptaków Obserwator Data obserwacji Miejsce obserwacji Warunki pogodowe Nazwa obserwowanego zbiornika Cechy charakterystyczne obserwowanego gatunku Wielkość Kształt Ubarwienie Dziób barwa Nogi Zachowania Wydawane dźwięki Cechy szczególne Nazwa gatunkowa ptaka 6
Informacje na temat ochrony Prawną ochronę na terenie całego kraju wprowadzono w 1952 roku, obecnie objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymieniony w Dyrektywie Ptasiej i Polskiej Czerwonej Księdze jako gatunek wymagający szczególnej uwagi. Wokół gniazd bielików obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 stycznia do 31 lipca) w promieniu do 500 m od gniazda. Ich lokalizacja jest objęta tajemnicą prawną, aby uchronić ptaki przed niepokojeniem, np. wybieraniem jaj i piskląt, fotografowaniem czy kłusownictwem. Zabiegi te przyczyniły się do wzrostu polskiej populacji w ostatnich latach do prawie 1,5 tys. os. Polskie bieliki wykorzystano do odtwarzania populacji tych ptaków w Irlandii, Wielkiej Brytanii i Izraelu. Pożywienie; Łowi głównie ryby (w 65%) duże leszcze, karpie, ale też szczupaki. Poluje również na ptaki (przede wszystkim wodne). Potrafi zapolować nawet na dorosłe łabędzie, głównie są to jednak perkozy, kaczki i łyski. Zjada też resztki mięsa porzucane przez zwierzęta i ludzi. Polowanie urządza z zasadzki (na ziemi lub na słupie) lub z lotu patrolowego. W obrębie swojego rewiru (są nimi wysokie drzewa), z których obserwuje jezioro lub staw. Spada na ofiarę z wyciągniętymi szponami. Może też rzucić się za nią w pościg. Zdarza mu się odebrać pokarm innym ptakom oraz wydrom. 7
8
Gra dydaktyczna.1 Wyrzucanka.Zadaniem jest jak najszybsze wycięcie i skompletowanie własnego orlika.gracz po rzucie kostką bierze część oznakowaną taka jaka liczba oczek,jaka wyrzycił. 9
Zabawa ruchowa 2 ORLI LOT ;-uczniowie poruszają się naśladując lot orła / lot z nieruchomymi skrzydłami / sposób zdobywania pożywienia, polowanie na ryby, ptaki/napadanie z nienacka, z góry lub z powierzchni wody, wbijanie szpon/ POWIETRZE, ZIEMIA,WODA -nauczyciel pokazuje ; powietrze ręka wzniesiona do góry, ziemia reka opuszczona w dół oraz woda prowadzący stwarza dość często mylące sytuacje ; mówi powietrze, w wskazuje wodę biorący udział w zabawie,którzy źle wskazali hasło,odpadają z gry. Rozwiązanie/w grupach/ krzyżówki z hasłem orzeł.nagrodzenie lizakami zwycięskiej grupy 1 2 3 4 1.królewskie krzesło 2. zima na rzece 3.upływa szybko 4 zwierze w paski 5 drogi medal 5 Układanie zdania z rozsypani wyrazowej praca indywidualna / jest, w, Godłem, Polski, orła, koronie / LITERATURA: Attenborough D. 1999. Prywatne życie ptaków, Muza S.A., Warszawa Jonsson L. 1998. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Multico, Warszawa Kerrod R. 1991.Ptaki wodne. Encyklopedia świata zwierząt. Wiedza i Życie. Meissner W., Cofta T. 1998. Ptaki Bałtyku. Gatunki nurkujące. GBPW Kuling, Wydawnictwo Gdańskie. 10
źródła www.wikipedia.org; **www.lornetki.com:http://pl.wikipedia.org/wiki/ http://www.koo.org.pl/krajoweptaki-szponiaste/pustulka,-http://ptaki-rolnictwo.bocian.org.pl/pustulka. 11