Odszkodowanie za szkody - jak ustalić jego wysokość? Wielu przedsiębiorców działających w obrocie na pewno nie raz spotkało się z sytuacją, kiedy po zawarciu umowy kontrahent nie wykonywał jej warunków, przez co przedsiębiorca ponosił szkodę. W takiej sytuacji należy mu się odszkodowanie. Czym jest jednak szkoda, jak ustalić jej wysokość oraz jak obliczyć odszkodowanie za szkody? Odpowiedź można znaleźć w niniejszym artykule. Odszkodowanie za szkody - odpowiedzialność kontraktowa a deliktowa W polskim prawie cywilnym wyróżniamy dwa rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej: odpowiedzialność deliktową oraz odpowiedzialność kontraktową. Zarówno jedna, jak i druga powstają, jeśli została wyrządzona szkoda. Jednak źródła powstania tej szkody, a tym samym odpowiedzialności, determinują, z którym rodzajem odpowiedzialności mamy do czynienia. Odpowiedzialność deliktowa została uregulowana w art. 415-449 k.c. i jest odpowiedzialnością z tytułu czynu niedozwolonego (a zatem zabronionego przez określony przepis prawny; czyn niedozwolony jest więc źródłem tej odpowiedzialności). Mamy z nią do czynienia, jeśli jeden podmiot wyrządził drugiemu szkodę poprzez zawinione określone działanie (np. jedna osoba pobiła drugą, uszkodziła jej mienie). Wskutek tego działania pomiędzy sprawcą a poszkodowanym powstanie zobowiązanie naprawienia szkody i nieważne jest, czy wcześniej te strony łączył jakikolwiek inny stosunek prawny. Odpowiedzialność kontraktowa natomiast została uregulowana w art. 471 i n. k.c. i wynika z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które powstało wcześniej między stronami na skutek zawarcia czynności prawnej (np. z odpowiedzialnością kontraktową będziemy mieli do czynienia w przypadku szkody poniesionej w wyniku niewywiązania się z umowy, którą strony wcześniej podpisały). Posługując się przykładami, z odpowiedzialnością deliktową będziemy mieli do czynienia np. jeśli kierowca samochodu potrąci na pasach pieszego, przez co spowoduje uszczerbek na jego zdrowiu lub mieniu (pieszy będzie mógł wtedy żądać od kierowcy odszkodowanie za szkody). Z odpowiedzialnością kontraktową będziemy mieli natomiast do czynienia, jeśli właściciel sklepu podpisuje umowę z dostawcą, w wyniku której dostawca zobowiązuje się do codziennego dostarczania towaru, jednak dostaw tych nie realizuje - przedsiębiorca będzie mógł dzięki temu wystąpić o odszkodowanie za szkody, czyli domagać się od dostawcy odszkodowania za niewykonanie warunków umowy. Warto podkreślić, że odpowiedzialność odszkodowawcza, wynikająca z przepisów prawa cywilnego, często występuje obok odpowiedzialności odszkodowawczej na gruncie prawa karnego. Przykładowo, jeśli pijany kierowca potrąci pieszego, będzie on ponosił zarówno odpowiedzialność karną (za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu oraz za uszkodzenie ciała), jak i cywilną, jeśli pieszy zdecyduje się wytoczyć mu sprawę za doznaną szkodę. W przeciwieństwie do spraw karnych, które najczęściej wszczynane są z urzędu (w zależności od rodzaju popełnionego przestępstwa), sprawy cywilne mogą być wszczęte tylko na wniosek pokrzywdzonego, od niego więc zależy, czy będzie dochodził odpowiedzialności odszkodowawczej za poniesioną szkodę przed sądem, czy nie. Szkoda - definicja Pojęcie szkody w prawie cywilnym nie zostało zdefiniowane w ustawie. Przyjmuje się, że jest to uszczerbek w prawnie chronionych dobrach lub interesach poszkodowanego, których doznał wbrew swej woli (w przeciwieństwie do uszczerbków, których doznaje na skutek własnych działań - np. wyzbycie się rzeczy). Można wyróżnić szkodę majątkową oraz niemajątkową. Szkoda majątkowa to uszczerbek w dobrach o wartości majątkowej, szkoda niemajątkowa to natomiast uszczerbek, polegający na ujemnych doznaniach, cierpieniach fizycznych lub psychicznych. W przypadku doznania szkody niemajątkowej odszkodowanie będzie się należeć, jeśli 15-06-2016 1 / 5
naruszone zostały dobra osobiste (np. zdrowie) - szkodę nazywa się wtedy krzywdą. W przypadku szkody majątkowej natomiast negatywne zdarzenia mogą oddziaływać bezpośrednio na mienie poszkodowanego lub na osobę poszkodowanego. Wśród szkody majątkowej możemy więc wyróżnić szkodę na mieniu lub szkodę na osobie (czyli szkoda na osobie może mieć zarówno postać majątkową, jak i niemajątkową). Szkoda majątkowa na osobie będzie występowała w przypadku uszczerbku na majątku poszkodowanego związanego z jego osobą (np. utracony zarobek wskutek wypadku - poszkodowany nie jest w stanie pracować), szkoda niemajątkowa na osobie (inaczej krzywda) natomiast nie będzie miała związku z majątkiem poszkodowanego (czyli np. szkoda w postaci bólu z powodu uszkodzenia ciała). Ze szkodą majątkową na mieniu mamy do czynienia w przypadku zniszczenia rzeczy (np. samochodu wskutek wypadku). Szkoda majątkowa Podstawowym przepisem, który reguluje kwestie odpowiedzialności za doznaną szkodę majątkową, jest art. 361 k.c.: Art. 361. 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Z powyższego przepisu wynika więc, że poszkodowany może żądać naprawienia szkody, które będzie obejmować: straty, które poniósł (strata jest rzeczywistym uszczerbkiem w majątku poszkodowanego), korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkoda nie została wyrządzona (utracone korzyści to majątek, jaki poszkodowany spodziewał się osiągnąć, ale nie zdołał wskutek wyrządzonej mu szkody, która uniemożliwiła osiągnięcie korzyści - jest to wszystko to, co weszłoby do majątku poszkodowanego, gdyby nie wyrządzono mu szkody, np. utrata zarobków, utrata spodziewanego zysku z transakcji handlowej). Obowiązek naprawienia szkody, zgodnie z art. 361 1 k.c., powstaje, jeśli zaistnieje związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą. Oznacza to, że poszkodowany musi udowodnić fakt poniesionych strat oraz to, że strat tych doznał na skutek konkretnego zdarzenia, które spowodowało szkodę. Co więcej, jeśli żąda zwrotu utraconych korzyści, powinien także udowodnić ich związek ze zdarzeniem - czyli wykazać prawdopodobieństwo, że uzyskałby utraconą korzyść, gdyby nie doszło do zdarzenia, które spowodowało szkodę. Zgodnie z art. 362 k.c., jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Kwestię naprawienia szkody natomiast reguluje art. 363 k.c.: Art. 363. 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. 15-06-2016 2 / 5
2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Szkoda więc może być naprawiona albo przez przywrócenie stanu poprzedniego, albo zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, z czego zapłata sumy pieniężnej jest obligatoryjna, jeśli przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe. Należy oczywiście pamiętać, że jeśli mamy do czynienia z odpowiedzialnością kontraktową i strony w umowie ustaliły inne warunki naprawy szkody, zastosowanie będą miały postanowienia umowy. Szkoda niemajątkowa Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, czyli inaczej nazywaną krzywdą, regulowane jest na podstawie takich przepisów kodeksu cywilnego jak: art. 24 (dotyczący naruszenia dóbr osobistych), art. 445 (dotyczący zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w przypadku odpowiedzialności deliktowej), art. 448 (dotyczący naruszenia dóbr osobistych w przypadku odpowiedzialności deliktowej). Szkoda niemajątkowa, jak zostało zasygnalizowane powyżej, to wszelkie negatywne skutki dla cielesnej i psychicznej kondycji poszkodowanego, które nie naruszają jego majątku. Szkoda niemajątkowa więc to wszystko to, co negatywnie wpływa na samopoczucie poszkodowanego, jego zdrowie, jakość życia, czyli wszelkie cierpienia fizyczne (ból), jak i psychiczne (np. żałoba po zmarłym członku rodziny). Szkoda niemajątkowa może występować samodzielnie lub równocześnie ze szkodą majątkową (tak więc poszkodowany może wtedy ubiegać się zarówno o odszkodowanie za szkodę majątkową, jak i zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową). Przykład 1. Poszkodowany, będąc pasażerem samochodu, ucierpiał wskutek wypadku spowodowanego przez kierowcę tego samochodu. W wypadku tym zginął krewny poszkodowanego. Ponadto laptop, który poszkodowany miał ze sobą, uległ zniszczeniu. W tej sytuacji poszkodowany może domagać się od kierowcy samochodu odszkodowania za szkodę majątkową na mieniu (zniszczony laptop), szkodę majątkową na osobie (wskutek uszkodzeń ciała poszkodowany nie mógł pracować, więc utracił część zarobku) oraz zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową na osobie (uszczerbek na zdrowiu poszkodowanego, ból po stracie bliskiej osoby, trauma po wypadku). Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową występuje tylko w przypadku odpowiedzialności deliktowej. Co do zasady pokrzywdzony więc nie może domagać się zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową w przypadku odpowiedzialności kontraktowej (wyjątkiem jest zbieg odpowiedzialności deliktowej oraz kontraktowej - art. 443 k.c.) Odszkodowanie za szkody w przypadku szkody majątkowej - jak ustalić wysokość? Ustalenie istnienia i wysokości szkody dokonuje się za pomocą metody różnicowej, zgodnie z którą szkodą będzie różnica między rzeczywistym stanem majątku poszkodowanego w chwili dokonywania ustalenia a stanem hipotetycznym, który istniałby, gdyby do zdarzenia powodującego szkodę nie doszło. Na ustalenie wysokości szkody mają wpływ nie tylko bezpośrednie skutki dla poszczególnych dóbr (np. zniszczenie mieszkania) - czyli strata, ale także dalsze konsekwencje (np. niemożliwość mieszkania w tym mieszkaniu) - czyli utracone korzyści. 15-06-2016 3 / 5
Ustalenie stanu rzeczywistego (czyli straty) jest względnie proste, natomiast ustalenie stanu hipotetycznego (czyli utraconych korzyści) może być trudniejsze. Przede wszystkim należy ustalić, czy wystąpienie określonych konsekwencji w danej sytuacji było możliwe, biorąc pod uwagę najbardziej prawdopodobny przebieg zdarzeń (będzie to potwierdzeniem faktu, że dane zdarzenie miało bezpośredni wpływ na powstanie szkody). Należy także ustalić, czy poszkodowany (biorąc pod uwagę jego standardową aktywność i dbałość o własne interesy) w rzeczywistości mógłby osiągnąć korzyść, gdyby szkoda nie wystąpiła. Należy więc wykazać wysoki stopień prawdopodobieństwa utraty korzyści (nie jest jednak konieczny dowód pewności wystąpienia). Bierze się również pod uwagę okoliczności, które wystąpiły po powstaniu szkody, ale które były od niej niezależne (np. okoliczności siły wyższej typu pożar, huragan, lub inne, które nawet jakby zdarzenie powodujące szkodę nie miało miejsca, to i tak do osiągnięcia korzyści by nie doszło). Przykład 2. Przedsiębiorca A i przedsiębiorca B zawarli umowę, w wyniku której przedsiębiorca B zobowiązał się codziennie dostarczać towar przedsiębiorcy A (wartość dostarczanego codziennie towaru wynosiła 500 zł), który sprzedawał w swoim sklepie. Przez 7 dni przedsiębiorca B nie dostarczał towaru. Wartość towaru, który przedsiębiorca B miał dostarczać przez 7 dni, wynosiła więc 3500 zł - jest to strata dla przedsiębiorcy A. Ustalając utracone korzyści powinno się wziąć pod uwagę: hipotetyczny zysk, jaki przedsiębiorca A uzyskałby ze sprzedaży niedostarczonych towarów - aby obliczyć ten zysk, można np. sprawdzić, jaki średni tygodniowy zysk przedsiębiorca A osiągał ze sprzedaży takich towarów w tygodniach wcześniejszych, czy do sprzedaży towarów w ogóle by doszło, gdyby zostały one dostarczone (może się np. okazać, że we wcześniejszych tygodniach ten towar w ogóle nie był kupowany, lub wskutek siły wyższej sklep w ogóle nie był w tym okresie otwarty, więc do sprzedaży i tak by nie doszło). Przedsiębiorca A może więc domagać się od przedsiębiorcy B odszkodowania w wysokości 3500 zł (rekompensata za stratę) oraz ewentualnych, oszacowanych w ww. sposób utraconych korzyści. Zgodnie z art. 363 3, odszkodowanie za szkody w postaci pieniężnej powinno być określone według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Co do zasady powinno się mieć na uwadze interes poszkodowanego. Jeżeli więc poszkodowany dokonał już nabycia rzeczy lub usługi, należy uwzględnić ich koszt, jeśli odpowiada to cenom obowiązującym na lokalnym rynku. Uwzględnienie cen z daty ustalenia odszkodowania ma na celu umożliwienie poszkodowanemu zakup takich samych rzeczy lub usług w momencie, w którym otrzyma odszkodowanie (jeśli więc okaże się, że cena towarów wzrosła od czasu wystąpienia szkody, poszkodowany powinien otrzymać odszkodowanie w wysokości aktualnej ceny tych towarów, a nie ceny sprzed wystąpienia szkody). Należy pamiętać, że na wysokość odszkodowania (a także tego, czy poszkodowany będzie mógł dochodzić utraconych korzyści) mają też wpływ takie czynniki jak: czy poszkodowany przyczynił się do poniesienia szkody, czy poszkodowany poniósł wydatki mające na celu zminimalizowanie szkody (np. wiedząc, że nie zostanie mu dostarczony towar, kupił go na własną rękę od innego przedsiębiorcy), czy poszkodowany poniósł wydatki na ustalenie wysokości odszkodowania (np. zwrócił się do rzeczoznawcy) - te koszty powinny być uwzględnione w odszkodowaniu, 15-06-2016 4 / 5
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Data: 2015-07-27 jakie były inne okoliczności sprawy (które albo uprawniałyby do wyższego odszkodowania, albo do jego obniżenia). Odszkodowanie za szkody - zastrzeżenie kary umownej przy zobowiązaniach umownych Strony mogą zastrzec w umowie, że jeśli któraś z nich nie dotrzyma postanowień umowy lub wykona ją nienależycie, drugiej będzie przysługiwało żądanie wypłacenia określonej sumy tytułem kary umownej. Podkreślić należy, że kara umowna jest możliwa jedynie w przypadku zobowiązań niepieniężnych (zobowiązanie pieniężne to takie, w którym świadczenie dłużnika określone jest kwotą pieniężną, np. cena sprzedaży, wynagrodzenie z umowy o dzieło; zobowiązanie niepieniężne to takie, w którym świadczenie dłużnika nie jest określone kwotą pieniężną, np. wydanie rzeczy). Zastrzeżenie kary umownej jest wygodne dla stron, ponieważ nie muszą wtedy dochodzić odpowiedzialności odszkodowawczej na drodze sądowej, oszczędzają czas i wypłacana jest im określona kwota w ramach odszkodowania (nie jest więc ważne, czy sprawca ponosił winę czy nie - samo niewykonanie umowy uprawnia do żądania kary umownej). Co do zasady, jeśli strony decydują się na karę umowną, odszkodowanie za szkody nie może być ponadto dochodzone w sądzie. Jednak w umowie strony mogą postanowić, że jeśli wartość poniesionej szkody będzie wyższa niż kwota kary umownej, to będą uprawnione do dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej (art. 484 1). Copyright Wszystkie prawa zastrzeżone 2006-2016 Web INnovative Software Sp. z o.o., Bolesława Krzywoustego 105/21 51-166 Wrocław, biuro@wfirma.pl KRS 0000342082, NIP 8982167294, Kapitał 60 000zł 15-06-2016 5 / 5