LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI WYDZIELONEJ CZĘŚCI MIASTA WOŁOMIN NA LATA 2009-2015

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI WYDZIELONEJ CZĘŚCI MIASTA WOŁOMIN NA LATA 2009-2015 Załącznik d uchwały nr./2009 Rady Miejskiej w Włminie z dnia 2009

Spis treści: WSTĘP Metdlgia prac Rzdział I Charakterystyka sytuacji spłeczn-gspdarczej... 9 1.1 Płżenie miasta i zagspdarwanie przestrzenne... 9 1.1.1 Płżenie gegraficzne i pwiązania kmunikacyjne... 9 1.1.2 Histria... 12 1.1.3 Zasby śrdwiska przyrdniczeg... 13 1.1.4 Turystyka... 14 1.1.5 Własnść budynków... 16 1.1.6 Zasby infrastruktury technicznej miasta... 18 1.1.7 Strefa chrny knserwatrskiej... 19 1.2 Gspdarka... 20 1.2.1 Struktura działalnści gspdarczej... 20 1.2.2 Struktura pdstawwych branż gspdarki... 21 1.2.3 Ilść pdmitów gspdarczych... 23 1.2.4 Obszary aktywnści gspdarczej w mieście... 28 1.3 Sfera spłeczna... 28 1.3.1 Liczba ludnści... 28 1.3.2 Struktura ludnści... 29 1.3.3 Przyrst naturalny... 31 1.3.4 Migracja... 32 1.3.5 Grupy wymagające wsparcia... 33 1.3.6 Organizacje pzarządwe... 34 1.3.7 Infrastruktura spłeczna... 35 1.3.8 Rynek pracy... 41 1.3.9. Charakterystyka zjawiska marginalizacji spłecznej w Włminie prblem patlgii spłecznych raz przestępczści... 45 1.4 Identyfikacja najważniejszych prblemów... 46 2

Rzdział II Analiza SWOT... 47 Rzdział III Nawiązanie d strategicznych dkumentów dtyczących rzwju przestrzenn spłeczn gspdarczeg miasta i reginu... 51 Rzdział IV Załżenia Lkalneg Prgramu Rewitalizacji... 59 4.1 Okres realizacji Lkalneg Prgramu Rewitalizacji... 59 4.2 Zasięg terytrialny rewitalizwanych bszarów... 60 4.3 Obszar rewitalizacji... 61 4.4 Uzasadnienie wybru bszarów rewitalizacji... 61 4.5 Cele przestrzenne rewitalizacji... 66 4.6 Planwane działania przestrzenne na bszarze rewitalizwanym... 67 4.7 Cele rewitalizacji w bszarze gspdarczym... 68 4.8 Planwane działania na bszarze rewitalizwanym w sektrze gspdarczym. 70 4.9 Cele rewitalizacji w bszarze spłecznym... 71 4.10 Planwane działania na bszarze rewitalizwanym w bszarze spłecznym... 72 Rzdział V System wdrażania Lkalneg Prgramu Rewitalizacji... 73 Rzdział VI Spsby mnitrwania, ceny i kmunikacji spłecznej... 75 3

WSTĘP W zrównważnym rzwju krajów eurpejskich rewitalizacja traktwana jest jak metda rzwiązywania prblemów spłecznych, gspdarczych i przestrzennych. W krajach Unii Eurpejskiej główne cele gspdarki przestrzennej kreślne są w Eurpejskiej Karcie Zagspdarwania Przestrzenneg, która wyznacza standardy przestrzenne dnśnie zapewnienia zrównważneg rzwju spłeczn gspdarczeg we wszystkich reginach, pprawy jakści życia, dpwiedzialneg gspdarwania zasbami raz racjnalneg wykrzystania terenów. Tadeusz Kaczmarek w pracy Rewitalizacja miast w Plsce na tle dświadczeń eurpejskich terminem rewitalizacja kreśla planwe działania w celu zmiany struktury funkcjnaln przestrzennej zdegradwanych bszarów miasta i w knsekwencji ich żywienia gspdarczeg i spłeczneg. Jeszcze trafniejsza definicja rewitalizacji zstała sfrmułwana przez dr Andreasa Billerta: Rewitalizacja dnsi się d kmpleksweg prcesu dnwy bszaru zurbanizwaneg, któreg przestrzeń, funkcje i substancja uległy prceswi strukturalnej degradacji, wywłującej stan kryzyswy, uniemżliwiający lub znacznie utrudniający prawidłwy rzwój eknmiczny i spłeczny teg bszaru, jak i zrównważny rzwój całeg miasta. 1 Kluczwe w tej definicji jest stwierdzenie, że rewitalizacja t reakcja na stan kryzyswy, który przejawia się nie tylk w degradacji substancji, ale także a nawet przede wszystkim w degradacji funkcji i przestrzeni. A więc rewitalizacja t działania charakterze naprawczym w sferze architektniczn-urbanistycznej (substancja), spłecznej i gspdarczej (funkcja) raz eklgiczn-przestrzennej. A. Billert stwierdza wręcz: Rewitalizacja jest, więc dpwiedzią na stan kryzyswy bszaru miejskieg i bejmuje zespół kmplekswych działań, krdynwanych i zarządzanych przez sektr publiczny (gminę), partych na aktywnej współpracy rganów i instytucji plityczn-administracyjnych raz pdmitów spłecznych. 2 1 Andreas Billert, Centrum starmiejskie w Żarach; prblemy, metdy i strategie rewitalizacji; Słubice 2004, s. 6 2 Ibidem, s. 6 4

Wreszcie wart prównać przytczne definicje z klejną, sfrmułwaną przez Wjciecha Kłswskieg: Rewitalizacja znacza pnwne żywienie prcesów spłeczn-gspdarczych na bszarze, w którym prcesy te zamarły. Obszary wymagające rewitalizacji t nie bszary wybrane pd kątem wartści zabytkwej, ale bszary szczególnej kumulacji prblemów spłeczn-gspdarczych (w tym także najczęściej remntw-architektnicznych). W histrycznych miastach eurpejskich bardz częst bszarami takimi są najstarsze dzielnice miast, stanwiące zespły zabytkwe. Jednak t nie zabytkwy charakter predystynuje je d rewitalizacji, ale właśnie szczególna kumulacja wielu prblemów spłecznych i gspdarczych w jednym miejscu 3. I dalej: Rewitalizacja musi angażwać zawsze wszystkich aktrów lkalnej sceny: władzę samrządwą i różne służby publiczne, a z drugiej strny biznes i rganizacje bywatelskie, a wreszcie samych mieszkańców 4. W cytwanych definicjach pdkreśla się t, c pzwala dróżnić rewitalizację d innych frm kmplekswej interwencji w przestrzeń miejską. Widzimy więc, że cele rewitalizacji są usytuwane w sferze spłeczn-gspdarczej i eklgicznprzestrzennej, a działania infrastrukturalne i architektniczn-urbanistyczne są tym celm pdprządkwane (mają charakter narzędziwy); nie jest więc rewitalizacją działanie wyłącznie remntw-budwlane, które nie ma wskazaneg celu spłeczneg, gspdarczeg lub eklgicznprzestrzenneg. Tadeusz Kaczmarek zwraca uwagę, że działania rewitalizacyjne mają wymiar: przestrzenny nwy wizerunek bszarów rewitalizwanych, funkcjnalny nwe przeznaczenie terenu nwe funkcje lub drdzenie dawnych, ale częst w nwym wymiarze jakściwym, gspdarczy pwstanie nwych impulsów rzwju gspdarczeg, rzwój istniejących lub implantacja nwych działalnści, rzbudzenie mechanizmów rynkwych (np. krzyści dla aglmeracji), spłeczny pdniesienie pzimu życia, stwrzenie lepszych warunków zamieszkania, pracy, kmunikacji, krzystania z usług, wypczynku, 3 Wjciech Kłswski, Metdlgiczne prblemy rewitalizacji bszarów miejskich w kntekście pddziałania 3.3.1. ZPORR, Bielsk-Biała 2004, s. 2 4 Ibidem, s. 3 5

kulturwy zharmnizwanie przestrzeni miejskiej, nadanie nwych wartści miejscm (bszarm), rzbudzenie tżsamści terytrialnej, pprawa wizerunku miasta. Rewitalizacja t reakcja na kryzys, który bejmuje dany bszar i przejawia się w wielu dziedzinach jedncześnie; nie jest więc rewitalizacją działanie pdejmwane pza bszarem kryzyswym (stąd kluczwe znaczenie trafneg wyznaczenia bszaru d rewitalizacji). Rewitalizacja musi być realizwana w frmie współpracy zróżnicwanych partnerów lkalnych: zarówn sektra publiczneg (z reguły gminy), jak i lkalnych przedsiębirców raz sektra pzarządweg, a częst także innych partnerów (miejscwych uczelni, plicji itp.); nie jest więc rewitalizacją prgram nieuwzględniający zaangażwania partnerów prywatnych: zarówn kmercyjnych, jak i niekmercyjnych. Rewitalizacja ma charakter kmplekswy, jest zawsze planem wielwątkwych, wzajemnie wzmacniających się (synergicznych) działań zmierzających d wywłania jakściwej zmiany na całym wyznacznym bszarze, w tym zawsze zmiany negatywneg wizerunku teg bszaru; nie jest więc rewitalizacją lista (chćby bszerna) naprawczych działań punktwych, niepwiązanych ze sbą i nieukładających się w spójny, całściwy prgram. Metdlgia prac Opracwując Lkalny Prgram Rewitalizacji przyjęt kilka pdstawwych kryteriów, którymi należy się kierwać przy twrzeniu dkumentów lkalnych. Ot ne: - przeprwadzna musi zstać dgłębna analiza miasta, uwzględniająca wszelkie mżliwe frmy udziału spłeczneg, - przeprwadzna diagnza nie mże być kpią innych pracwań dstępnych na terenie miasta, wykrzystan tylk elementy, które niezbędne są w prcesach rewitalizacyjnych, - dkument musi być czytelny dla dbircy, lkalne dkumenty strategiczne muszą być zrzumiale dla mieszkańców, a więc nie stswan języka specjalistyczneg, a każdy prblem dkładnie pisan, - w pracach nad prgramem muszą uczestniczyć mieszkańcy miasta, liderzy lkalni, rganizacje. Pierwszym etapem prac nad Prgramem był zapznanie się ze wszystkimi dstępnymi danymi na temat miasta. Skrzystan z dkumentów strategicznych dstępnych w Urzędzie Miasta raz innych jednstkach (np. Główny Urząd Statystyczny, Pwiatwy Urząd Pracy itp.). Przetwrzenie tych danych dał braz miasta i struktury mieszkańców. Jednak dane statystyczne nie dzwierciedlają prawdziwych prblemów miasta i na ich pdstawie nie jest mżliwe wyznaczenie bszaru 6

szczególnej kumulacji prblemów. Opracwywane są ne dla całeg bszaru miasta bez wyszczególnienia dzielnic, ulic. Najbardziej pracchłnną, ale zarazem najciekawszą frmą diagnzy stała się wizyta w terenie. Przeprwadzn rzmwy z mieszkańcami na temat ich prblemów w miejscu zamieszkania. Taka frma jest najbardziej efektywna. Nie zastswan frmy ankiet, pnieważ mże na wprwadzać w błąd, gdyż dpwiedzi tam zamieszczne mgą być nie szczere. Pdczas rzmwy z mieszkańcami mżna uchwycić nie tylk prblem, ale pwdy pwstania tegż prblemu. Im lepiej sprządzna diagnza, lepiej zdiagnzwany prblem, tym lepsze śrdki zaradcze mżna zastswać. Rzmwy z mieszkańcami prwadzne były na targu, w sklepach, na ulicy, w parku. Inna frmą kntaktu z lkalną spłecznścią były sptkania frmalne. Pierwsze sptkanie zrganizwane był dla pracwników Urzędu Miasta raz Radnych (8 września 2008). Będą t sby dpwiedzialne za wdrażanie Prgramu, a więc muszą g znać, rzumieć i współtwrzyć. Ot zakres przeprwadzneg warsztatu: 1. Czym jest rewitalizacja? - przykłady działań rewitalizacyjnych, - mówienie teretyczne. 2. Reginalny Prgram Operacyjny Wjewództwa Mazwieckieg na lata 2007-2013 - kryteria przyznawania pmcy w ramach rewitalizacji bszarów miejskich w latach 2007-2013, - prcedura składnia wnisków w ramach Reginalneg Prgramu Operacyjneg, - jakich błędów nie ppełniać przy aplikwaniu fundusze unijne na rewitalizację. 3. Studium wyknalnści prjektu - jakich błędów nie ppełniać przy sprządzaniu dkumentu, - jak wykrzystać wniski z Lkalneg Prgramu Rewitalizacji. 3. Przygtwanie Lkalneg Prgramu Rewitalizacji, - prezentacja analizy spłeczn eknmicznej Miasta, - nakreślenie celów rzwju, - dyskusja. Następne sptkanie zstał zrganizwane 11 września 2008 rku. Ot zakres przeprwadzneg warsztatu. 1. Lkalny Prgram Rewitalizacji Miasta - prezentacja analizy spłeczn eknmicznej Miasta, - nakreślenie celów rzwju, - dyskusja. 2. Jak pzyskać dtacje unijne z kresie 2007 2013? 7

- kryteria przyznawania pmcy w ramach rewitalizacji bszarów miejskich w latach 2007-2013 z uwzględnieniem specyfiki beneficjentów, - prcedura składnia wnisków w ramach Reginalneg Prgramu Operacyjneg. 3. Fundusze Unii Eurpejskiej dla przedsiębirców - mżliwe frmy dfinanswania, - kryteria przyznania pmcy, - jakich błędów nie rbić przy wypełnianiu wnisku, - jak Lkalny Prgram Rewitalizacji mże pmc w uzyskaniu dfinanswania. 4. Eurpejski Fundusz Spłeczny szansą na rzwój rganizacji i przedsiębirczści - jak pwiązać działania w ramach LPR z działaniami spłecznymi i edukacyjnymi (Eurpejski Fundusz Spłeczny), - jakich błędów nie rbić przy wypełnianiu wnisku, - przykłady udanych prjektów spłecznych w Plsce. Sptkania miały służyć lepszemu zrzumieniu rewitalizacji i jej kmplekswści. Pdkreśln fakt, że t d lkalnej spłecznści w znacznej mierze zależy, jak Prgram będzie działał i jakie da efekty. Lkalne rganizacje mają w swim ręku narzędzie, z których same muszą skrzystać. Dstępne zewnętrzne frmy finanswania dają im niezwykle szerkie spektrum działania. Jednak tylk d tych rganizacji zależy, jak z tych mżliwści skrzystają. Miejmy nadzieję, ze rganizacje będą aktywnie angażwały się w prace i będą służyć pmcą władzm miasta w rzwiązywaniu prblemów lkalnych. 8

Rzdział I Charakterystyka sytuacji spłeczn-gspdarczej 1.1 Płżenie miasta i zagspdarwanie przestrzenne 1.1.1 Płżenie gegraficzne i pwiązania kmunikacyjne Włmin t miast płżne w półncn wschdniej części wjewództwa mazwieckieg. Miast jest siedzibą pwiatu włmińskieg i gminy miejsk-wiejskiej Włmin. W latach 1975-1998 miast administracyjnie należał d wj. warszawskieg. Miast Włmin płżne jest 20 km d centrum Warszawy na linii klejwej d Białegstku. Włmin Mapa 1. Płżenie Włmina na mapie Plski 9

Pwiat włmiński Płżenie pwiatu włmińskieg w wjewództwie mazwieckim Miast Włmin Płżenie Miasta Włmina w pwiecie włmińskim 10

Miast Włmin leży w ścisłej sferze ddziaływania aglmeracji mazwieckiej. Płżenie w strefie ddziaływań miasta Warszawy jest dla Włmina kluczwym kntekstem dniesienia. Jednym z kluczwych czynników zewnętrznych warunkujących rzwój lkalny jest bwiem ddziaływanie, swiste prmieniwanie czynników prrzwjwych z isttnych śrdków miejskich na taczające tereny. Atrakcyjnść pszczególnych miast zmienia się z czasem i jest wypadkwą ddziaływania na rynek wielu czynników lkalnych, pcząwszy d biektywnych, gegraficznych, a skńczywszy na jakści zarządzania zasbami lkalnymi i wizerunku daneg śrdka. Z śrdków wielkmiejskich prmieniują nie tylk czynniki pzytywne (kniunktura i atrakcyjnść inwestycyjna), ale także negatywne. Pwyższe uwagi należy interpretwać następując: wpływ dużeg śrdka miejskieg (Warszawy) przeważnie skutkuje zapżyczaniem jej wizerunku, Miast Włmin stał się sypialnią dla Warszawy, większść mieszkańców pracuje w Warszawie lub w jej pbliżu, słabić t mże lkalną gspdarkę, ilść i dchdwść pdmitów gspdarczych z Włmina jest ściśle uzależnina d kniunktury na rynku warszawskim, ze względu na bliskść Warszawy miast t staje się centrum handlwym i rzrywkwym dla mieszkańców Włmina, z sąsiednich śrdków będą napływać: klienci usług świadcznych przez pdmity z terenu Miasta (w tym usług bsługi biznesu), nabywcy nieruchmści mieszkalnych na tym terenie (szczególnie widczne tu będzie zjawisk suburbanizacji, mieszkańcy Warszawy craz częściej pszukiwać będą miejsca d zamieszkania pza Warszawą, Włmin jest dsknałym miejscem d teg celu). Od sytuacji w Warszawie zależy więc w isttnym stpniu kniunktura lkalna. Siła nabywcza i aktywnść inwestycyjna pdmitów z teg śrdka kształtuje w znacznym stpniu kniunkturę lkalną w Mieście Włmin. Rzwój Warszawy jest stabilny i należy się spdziewać pzytywnej kniunktury na rynku reginalnym. Przez miast przebiegają następujące drgi wjewódzkie: nr 634 (Prt Ltniczy im. F. Chpina Ząbki Zielnka Włmin - Wólka Kzłwska), nr 635 (Włmin - Radzymin), nr 628 (dcinek drga 634 - stacja klejwa). 11

Sieć drgwa ukształtwana jest prawidłw, lecz występuje duża niedrżnść ruchu pmiędzy Włminem a Warszawą. Jest t prblem całej aglmeracji warszawskiej. Miast Włmin zlkalizwane jest p bu strnach linii klejwej Warszawa - Białystk. Miast psiada dwie stacje klejwe: Włmin i Włmin Słneczna. Ze względu na niedrżnść ruchu kłweg, klej jest bardz ważnym elementem rzwju miasta stanwi najlepsze płączenie dla sób cdziennie djeżdżających d pracy w Warszawie. 1.1.2 Histria Decydujący wpływ na zagspdarwanie przestrzenne miała histria miasta. Pierwsze wzmianki dtyczące Włmina pchdzą z XV wieku. W latach 1428-1501 miejscwść była znana jak Zacięciwa. Nazwa Włmin wywdzi się d XVI-wieczneg właściciela, Jana de Vlumne (pl. Włumiński). P wybudwaniu w rku 1862 linii klejwej Włmin stał się miejscwścią letniskwą dla Warszawy. W 1902 rku pwstała kapliczka, a w niedługim czasie zaczęła się budwa kściła. Na pczątku XX wieku rzwinęł się tu sadnictw typu miejskieg, któremu sprzyjał pwstanie w czerwcu 1905 rku huty szkła. Włmin trzymał prawa miejskie 4 luteg 1919 rku, na mcy dekretu Naczelnika RP Marszałka Józefa Piłsudskieg. W rku 1920 w klicach Włmina na plach Osswa dszł d kluczwych walk bitwy warszawskiej, znanej jak "Cud nad Wisłą". Sam miast stał się świadkiem nieudanej próby zdbycia g przez blszewików 13 sierpnia 1920 rku. P I wjnie światwej zakńczn budwę kściła w stylu negtyckim, a w 1924 rku erygwan parafię pd wezwaniem Matki Bskiej Częstchwskiej. W kresie międzywjennym znaczną część ludnści Włmina stanwili Żydzi. Na pgraniczu Włmina i Kbyłki znany gegraf Wacław Nałkwski wybudwał dm, który później jeg córka - Zfia Nałkwska pisała w 1925 rku w książce "Dm nad łąkami". Obecnie w "Dmu nad łąkami" mieści się muzeum Zfii i Wacława Nałkwskich. Pdczas drugiej wjny światwej włmińscy Żydzi zstali umieszczeni w getcie zlkalizwanym pmiędzy Włminem i Kbyłką, a następnie pprzez gett warszawskie wywiezieni d Treblinki. 30 lipca 1944 rku rzpczęła się pd Włminem największa na ziemiach plskich bitwa wjsk pancernych. W bitwie p bu strnach wzięł udział kł 1000 człgów, z czeg pnad płwa 12

zstała zniszczna w walce. Tygdniwa bitwa pancerna, która zakńczyła się klęską wjsk radzieckich, przynisła również blesne straty dla mieszkańców Włmina. Zginęł w niej trzynastu żłnierzy z włmińskiej jednstki Armii Krajwej. P wjnie, w rku 1952, Włmin stał się miastem pwiatwym, c znacznie przyspieszył jeg dalszy rzwój. Pwstały zakłady stlarki budwlanej raz Przedsiębirstw Pszukiwań Nafty i Gazu, a miast stał się "sypialnią Warszawy" - znaczna część mieszkańców zaczęła pracwać w stlicy. W latach 70 -tych i 80 -tych pwstały liczne siedla blków z wielkiej płyty, m.in. Plna, Kbyłkwska, Lipińska raz Hibnera (b. Niepdległści), które przyczyniły się d wzrstu liczby ludnści miasta. Pd kniec XX wieku Włmińska huta szkła głsiła upadłść, ale dzięki panwanej technlgii prdukcji szkła żardprneg udał się utrzymać część prdukcji i zatrudnienia w nwej firmie. 1.1.3 Zasby śrdwiska przyrdniczeg Włmin płżny jest na Równinie Włmińskiej, która jest częścią Niziny Mazwieckiej. Przez miast przepływa rzeka Czarna, która swój bieg kńczy w Kanale Żerańskim (Królewskim). Miast tczne jest dwma kmpleksami leśnymi: Mirnwe Górki - Białe Błta, Rezerwat Grabicz - Helenówka i Leśniakwizna. Na terenie Gminy Włmin działa prgram Czysty Włmin współfinanswany przez Nardwy Fundusz Ochrny Śrdwiska i Gspdarki Wdnej. Jest t prgram edukacyjn-infrmacyjny wspierający recykling na terenie gminy. W ramach prgramu prwadzna jest selektywna zbiórka dpadów. Celem prgramu jest wsparcie realizacji ustawwych zadań Gminy Włmin zawartych w prawdawstwie plskim, a w szczególnści w Gminnym Planie Gspdarki Odpadami. Prgram jest bardz ciekawą inicjatywą, która mże dmienić wizerunek Włmina, jak miasta brudneg - (taka pinia tyczy się wszystkich miast pdwarszawskich). Prgram stanwić mże pwrót d histryczneg wizerunku miasta. Prblemem miasta jest niekntrlwane zaśmiecanie miasta. Wizja lkalna wykazała, iż głównie w centrum miasta występują miejsca wysypywania śmieci. Skutkwać t mże nie tylk utratą wizerunku miasta, ale również niszczeniem śrdwiska naturalneg, zanieczyszczeniem wód gruntwych. Innym prblemem jest duże zanieczyszczenie pwietrza wynikające z bardz dużeg ruchu kłweg przez miast. Ruch kłwy z centrum miasta pwinien być stpniw likwidwany. Tyczy się t głównie tczenia terenów zielnych, placów zabaw. Parkingi, dzikie miejsca pstju psują gólną kncepcję funkcjnwania zieleni w mieście. 13

1.1.4 Turystyka Zabytki Zgdnie z Gminnym Prgramem Opieki na Zabytkami wymienia za Studium Uwarunkwań i Kierunków Zagspdarwania Przestrzenneg Miasta i Gminy Włmin, przyjęte uchwałą Rady Miejskiej w Włminie nr XL-75/2002w dniu 29.08.2002 r. następujące zabytki: 49 biektów będących w ewidencji Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków, z czeg 3 wpisane d rejestru zabytków 81 stanwisk archelgicznych zinwentaryzwanych na terenie miasta i gminy Włmin /tyle stanwisk wymieninych jest w wykazie tabelarycznym, pdczas gdy w tekście wymienia się ich aż 91/. 20 z nich zstał wytypwanych d wpisu d rejestru Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków Układ urbanistyczny miasta Włmin bjęty zstał strefa chrny knserwatrskiej Wyznaczn 9 bszarów bjętych strefą archelgicznej chrny knserwatrskiej Studium wskazuje sfery działań w zakresie chrny zabytków gminy, c zapewne wpłynie pzytywnie na atrakcyjnść turystyczną reginu. Wśród zabytków zasługujących na szczególną uwagę znajdują się 4 biekty wpisane d rejestru zabytków: - w mieście Włmin: kściół przy ul. Kścielnej, - willa Laurentium wraz z zielenią przy ul. Nagórnej, - dm Nałkwskich przy ul. Nałkwskieg - w Leśniakwiźnie: mgiła zbirwa żłnierzy AK na cmentarzu parafii rzymsk katlickiej p.w. Matki Bskiej Częstchwskiej. Na terenie miasta i gminy zinwentaryzwan 91 stanwisk archelgicznych. Ciekawymi turystycznie biektami w Gminie Włmin mgą być: Budynek zawiadwcy stacji PKP Włmin - dawne biur klei warszawsk petersburskiej, Leginów 1 Pmnik bhaterów ziemi włmińskich pległych w walce z kupantem hitlerwskim w latach 1939-1945, plac 3-g Maja, Budynek przy ul. Warszawskiej, Pmnik Jana Pawła II, Dm pd Akacjami, ul. Wąska, zbudwany przez pułkwnika Rhna w 1883 rku w stylu drewnianeg barku syberyjskieg, Budynek Szkły Pdstawwej nr 1 z 1905 rku, 14

Budynek przy Al. Niepdległści z 1905 rku, Kamienica przy ul. Ogrdwej 9 z 1908 rku, Dawny magistrat miejski przy ul. Leginów róg Sienkiewicza z 1910 rku, Kściół pd wezwaniem Matki Bżej Częstchwskiej pcz. XX wieku, Kściół parafialny p.w. Matki Bżej Częstchwskiej Budwę kściła parafialneg p.w. Matki Bżej Częstchwskiej ukńczn w 1914 rku. Była t świątynia w stylu negtyckim, jednnawwa. W 1944 rku Niemcy wysadzili kściół w pwietrze. Odbudwywan g w latach 50-tych według prjektu Stanisława Marzyńskieg. Dbudwan dwie wieże. Mahniwy łtarz pchdzi z 1920 rku, a braz Matki Bskiej z płwy XIX wieku. Kściół parafialny p.w. Matki Bżej Częstchwskiej Muzeum Zfii i Wacława Nałkwskich Dm nad łąkami Obecnie w "Dmu nad Łąkami" mieści się muzeum, które zstał twarte w 1992 rku. Pszczególne pmieszczenia (pięć pki na parterze dmu) prezentują klejne kresy życia i twórczści raz działalnści spłecznej autrki, ddając nastrój dzieciństwa i młdści Zfii Nałkwskiej, łącząc pwieść epce przełmu XIX i XX wieku z histrią lat późniejszych, łącznie z latami pwjennymi. "Dm nad Łąkami" zstał zbudwany w płwie lat 90-tych XIX wieku przez Wacława Nałkwskieg. Był n znanym gegrafem, twórcą Wielkieg Atlasu Gegrafii, krytykiem literackim i publicystą spłecznym. Zfia Nałkwska, jeg córka, była pisarką. Jej najppularniejsze dzieła t "Granica", "Dm kbiet", "Dzienniki", "Dm nad łąkami". Dm spełniał rlę salnu literackieg, d któreg przyjeżdżali przyjaciele Wacława Nałkwskieg: pisarze, uczeni, przedstawiciele inteligencji warszawskiej. Wnętrze Dmu nad łąkami 15

Infrastruktura turystyczna Przez Włmin przebiega szlak rwerwy "Bitew Warszawskich", który swój pczątek bierze w Olszynce Grchwskiej, a kńczy się na cmentarzu w Radzyminie. Bazę nclegwą zapewniają htele: "U Stefaniaków" (ul. Plna 31) raz Livia (ul. Mariańska 9 a). Mim istnienia zabytków raz instytucji kulturalnych należy uznać, że Włmin becnie nie jest atrakcyjny dla turystów. Włmin, kiedyś miast, gdzie spkju i ciszy mgli zaznać mieszkańcy Warszawy, dziś nawet nie jest kjarzne z wypczynkiem i spkjem. Infrastruktura sakralna, cmentarze, muzea nie są atrakcją turystyczną miasta. Centrum miasta swim wyglądem raczej dstrasza turystów niż zachęca d dwiedzania tych i innych dzielnic miasta. Jednakże dpwiedni dbrane i adekwatne d ptrzeb działania mgą t zmienić. Główne zaptrzebwanie w tym zakresie dtyczy stwrzenia dpwiedniej infrastruktury. Sam w sbie Włmin nie jest becnie wystarczając atrakcyjnym celem weekendwych pbytów rekreacyjnych. Tymczasem dcelw Włmin pwinien stać się dla mieszkańców Warszawy mdnym celem krótkich wyjazdów wypczynkwych. Wydaje się, że trafnym kierunkiem jest prmwanie Włmina nie tyle jak samdzielnej atrakcji, ile jak atrakcji uzupełniającej wyjazdy Warszawian na tereny wiejskie. Takie pbyty w Włminie nie będą generwały znacząceg ppytu na usługi htelarskie, ale będą dcelw stwarzały ppyt na usługi gastrnmiczne, handlwe i udział w imprezach, a także na inne usługi kłturystyczne. Ważnym punktem dniesienia dla rzwju turystyki są Mistrzstwa Eurpy w Piłce Nżnej w 2012 rku. Zastanwić się należy nad rlą, jaką spełniać mże Włmin. Puntem wyjścia jest tutaj pracwanie Strategii Rzwju Turystyki Pwiatu Włmińskieg i Strategia Rzwju Turystyki i Sprtu Gminy Włmin, które t działania rzpczęt w celu wytyczenia kierunków rzwju w tej dziedzinie. 1.1.5 Własnść budynków Zasby mieszkaniwe wg frm własnści w Mieście Włmin w 2006 rku 5 Mieszkania Pwierzchnia Zasby gmin 822 30.855 Zasby spółdzielni mieszkaniwych 5.265 254.853 Zasby zakładów pracy 40 3.206 Zasby sób fizycznych 7.220 583.017 Zasby pzstałych pdmitów 52 2.768 Ogółem 13.399 874.699 Źródł: GUS 5 Ostatnie dstępne dane GUS 16

Na terenie Miasta Włmin znajduje się 13.399 mieszkań. Pwierzchnia użytkwa wszystkich mieszkań w mieście wynsi 874.699 m². 53% mieszkań w mieście należy d sób fizycznych, k. 39% mieszkań należy d spółdzielni mieszkaniwych, a k. 6% jest własnścią gminy. Należy zwrócić uwagę na zły stan techniczny zasbów mieszkaniwych w centrum miasta tzw. włmińska starówka. Występuje tu niezwykła degradacja tkanki architektnicznej. Budynki wymagają szybkich remntów. Zarówn chdzi zasby budynków przedwjennych i pwjennych, jak i bków z lat 60-tych, 70-tych. Ich stan najlepiej dzwierciedlają ftgrafie pniżej. Ft. Widk na biekt d ulicy Kścielnej Ft. Widk na budynki d strny stacji klejwej Ft. Blki przy ulicy Wileńskiej Ft. Ulica Chpina 17

1.1.6 Zasby infrastruktury technicznej miasta Sieć wdciągwa Sieć wdciągwa w Mieście Włmin w 2006 rku ludnść wda długść płączenia prwadzące d krzystająca z dstarczna Jednstka czynnej sieci budynków mieszkalnych i sieci gspdarstwm terytrialna rzdzielczej zbirweg zamieszkania wdciągwej dmwym w miastach [km] [szt.] [dam³] [sba] Włmin - miast 95,3 3 492 1 232,1 30 099 Źródł: GUS Długść sieci wdciągwej na terenie miasta wynsi 95,3 km. W 2006 rku w mieście z sieci wdciągwej krzystał 30.099 sób, czyli k. 81% wszystkich mieszkańców miasta. Sieć kanalizacyjna Sieć kanalizacyjna w Mieście Włmin w 2006 rku płączenia ludnść prwadzące d długść czynnej krzystająca z budynków ścieki Jednstka sieci sieci mieszkalnych i dprwadzne terytrialna kanalizacyjnej kanalizacyjnej w zbirweg miastach zamieszkania [km] [szt.] [dam³] [sba] Włmin - miast 69,1 4 437 1 425,5 28 027 Długść sieci kanalizacyjnej na terenie miasta wynsi 69,1 km. W 2006 rku w mieście z sieci kanalizacyjnej krzystał 28.027 sób, czyli k. 76% wszystkich mieszkańców miasta. Przedsiębirstw Wdciągów i Kanalizacji Sp. z.. w Włminie zlkalizwane jest przy ul. Granicznej 1. Przedsiębirstw zarządza czyszczalnią Krym. Długść sieci kanalizacyjnej stpniw ulega pwiększeniu. 18

Gspdarka dpadami Miejski Zakład Oczyszczania w Włminie zlkalizwany przy ul. Łukasiewicza 4 zstał pwłany Uchwałą Rady Miejskiej Nr II 3/92 dnia 10 luteg 1992 rku w związku z realizacją ustawy z dnia 13 września 1996 rku dtyczącej utrzymania czystści i prządku w gminie. Miast Włmin bjęte jest selektywną zbiórką dpadów kmunalnych i systemem segregacji. W 1997 rku na rzecz Zakładu MZO zstał przekazany biekt srtwni dpadów, który d becnej chwili psiada jeden ciąg technlgiczny wydajnści 4 Mg/gdz. W hali srtwni prwadzi się knfekcjnwanie dzyskanych surwców: srtwanie i praswanie papieru raz srtwanie i zgniatanie pakwań z twrzyw sztucznych. Na terenie zakładu pza biektem srtwni grmadzne są dpady metalwe, szklane raz dpady gabarytwe. Odpady kmunalne zebrane w 2006 rku w Mieście Włmin Odpady gółem zebrane w ciągu rku (w tnach) Z gspdarstw dmwych (w tnach) Odpady zdepnwane na składwiskach w % zebranych 9 724,14 7 171,96 81,04 Źródł: GUS MZO świadczy usługi w zakresie wywzu nieczystści płynnych i stałych z psesji prywatnych, wywzu nieczystści stałych z kszy ulicznych, próżniania pjemników typu Igl z surwców wtórnych, sprzątania terenu miasta, dbiru makulatury, puszek, baterii ze szkół raz leków, segregacji dpadów i sprzedaży surwców wtórnych. W kresie zimwym zaś bsługuje drgi gminne. 1.1.7 Strefa chrny knserwatrskiej Strefą chrny knserwatrskiej zstał bjęty histryczny układ urbanistyczny centrum miasta. Granice strefy są kreślne w Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gminy. 19

1.2 Gspdarka Gspdarka jest bardz ważną częścią prcesu rewitalizacji miasta. Z badań przeprwadznych w innych krajach eurpejskich wynika, że rzwój spłeczny nie nastąpi bez rzwju gspdarczeg. W praktyce plskiej bardz częst zapmina się tym fakcie skupiając się zbytni na jednej z tych dziedzin. Przykładem mgą być landy wschdnie Niemiec, gdzie zbyt duże śrdki na pmc spłeczną, zasiłki dla ludnści dprwadziły d całkwitej stagnacji gspdarczej. Pamiętać należy, iż miast ma tylk stwrzyć warunki d rzwju gspdarczeg. Rzwój nie nastąpi bez pracy, inwencji i energii mieszkańców Włmina. Czym więc jest gspdarka? Gspdarka lkalna t całkształt działalnści gspdarczej prwadznej w mieście. Celem przeprwadznej pniżej analizy jest kreślenie dynamiki rzwju Miasta Włmin i wskazanie tych bszarów, które mgą decydwać przyszłej dynamice rzwju gspdarczeg. 1.2.1 Struktura działalnści gspdarczej Wg danych statystycznych publikwanych przez Główny Urząd Statystyczny, w dniu 31 grudnia 2007 rku w Mieście Włmin zarejestrwanych był 4521 pdmitów gspdarki nardwej. Zdecydwaną większść tych pdmitów stanwiły jednstki prywatne 97,72%. D zakładów sektra publiczneg należały 103 pdmity (k. 2% wszystkich pdmitów w mieście). Struktura pdmitów w Mieście Włmin w 2007 rku Jednstka miary 2007 JEDNOSTKI ZAREJESTROWANE WG SEKTORÓW Ogółem gółem jed.gsp. 4521 Sektr publiczny jednstki gółem jed.gsp. 103 spółki handlwe jed.gsp. 5 państwwe i samrządwe jednstki prawa budżetweg, gspdarstwa pmcnicze jed.gsp. 1 jednstki prawa budżetweg państwwe i kmunalne gółem jed.gsp. 64 Sektr prywatny jednstki gółem jed.gsp. 4418 sby fizyczne jed.gsp. 3683 spółki prawa handlweg jed.gsp. 183 spółki z udziałem kapitału zagraniczneg jed.gsp. 30 20

spółdzielnie jed.gsp. 11 fundacje jed.gsp. 10 stwarzyszenia i rganizacje spłeczne jed.gsp. 56 Źródł: GUS Jak fakt charakterystyczny dla Miasta Włmin, należy uznać występwanie wielu stwarzyszeń, fundacji i innych rganizacji spłecznych. Świadczy t dużym zaangażwaniu spłeczeństwa w prcesy spłeczne i gspdarcze. Mieszańcy chcą sami rzwiązywać prblemy i stawiać przed sbą wyzwania. T cenny ptencjał miasta, który należy pielęgnwać i rzwijać. W mieście zarejestrwanych jest również 30 spółek z udziałem kapitału zagraniczneg. T również element charakterystyczny dla miasta. Wiąże się t głównie z bliskim płżeniem Włmina względem Warszawy. Widać, iż przedsiębircy zagraniczni znaleźli w pbliżu Warszawy, dbre warunki d prwadzenia działalnści gspdarczej. Kapitał zagraniczny t szansa na szybkie innwacje w sektrze prdukcyjnym i usługwym. Wynika z teg kniecznść intensywnej prmcji Włmina, jak miasta przyjazneg dla inwestrów zewnętrznych. Z przeprwadznych badań wynika, że pza dstępnścią infrastruktury technicznej, inwestrzy zagraniczni zwracają dużą uwagę na wizerunek miejsca, gdzie prwadzą działalnść. Sam centrum miasta Włmin dstrasza zaniedbanymi kamienicami, siedlami, chasem architektnicznym. Psuje t wizerunek miasta. Dlateg rewitalizacja musi bjąć histryczne centrum miasta Włmin. 1.2.2 Struktura pdstawwych branż gspdarki Pdmity gspdarki nardwej zarejestrwane według sekcji PKD w 2007 rku w Mieście Włmin Sekcja Nazwa sekcji Ilść pdmitów razem A Rlnictw, łwiectw i leśnictw 38 B Rybłówstw i rybactw 0 C Górnictw i kpalnictw 3 D Działalnść prdukcyjna 531 E Zapatrywanie w energię elektryczną, gaz i wdę 3 F Budwnictw 573 G Handel hurtwy i detaliczny; naprawy pjazdów mechanicznych, 1579 mtcykli raz artykułów przeznaczenia sbisteg i użytku dmweg H Htele i restauracje 94 I Transprt, gspdarka magazynwa i łącznść 374 J Pśrednictw finanswe 140 K Obsługa nieruchmści, wynajem i działalnść związana z 591 21

prwadzeniem interesów L Administracja publiczna i brna nardwa; gwarantwana 11 prawnie pieka scjalna M Edukacja 113 N Ochrna zdrwia i pieka scjalna 152 O Pzstała działalnść usługwa kmunalna, scjalna i 319 indywidualna P Gspdarstwa dmwe zatrudniające pracwników 0 Q Organizacje i zespły międzynardwe 0 RAZEM 4521 Źródł: GUS Birąc pd uwagę branże, w których funkcjnują przedsiębirstwa zlkalizwane na terenie Miasta Włmin, zauważyć mżna zdecydwaną przewagę sektra handlu i napraw (k. 35%). Klejnymi, najbardziej aktywnymi sektrami w gspdarce miasta jest bsługa nieruchmści (k. 13%), budwnictw (k. 12%) raz działalnść prdukcyjna (k. 8%). Pdmity gspdarki nardwej zarejestrwane według sekcji PKD w 2007 rku w Mieście Włmin Ochrna zdrwia i pieka scjalna 3,36% Edukacja 2,49% Pzstała działalnść 7,05% Rlnictw, łwiectw i leśnictw 0,84% Górnictw i Działalnść kpalnictw prdukcyjna 0,06% 11,74% Administracja publiczna i brna nardwa 0,24% Zapatrywanie w energię elektryczną, gaz i wdę 0,06% Obsługa nieruchmści 13,07% Budwnictw 12,67% Pśrednictw finanswe 3,09% Transprt 8,27% Htele i restauracje 2,07% Handel 34,92% Źródł: GUS Cieszyć mże tak duża, w stsunku d innych miast, działalnść prdukcyjna. Wiązać się t mże z dużymi kmpetencjami kadr lkalnej gspdarki, wykształcną młdzieżą. Cieszy też fakt, iż większść firm prdukcyjnych t firmy małe zatrudniające d 10 pracwników. Firmy te zakładane są przez mieszkańców miasta, którzy sami pdejmują ryzyk prwadzenia działalnści gspdarczej. 22

T Małe firmy stanwią sile lkalnej gspdarki. Za negatywny aspekt tej struktury należy uznać usytuwanie większści firm prdukcyjnych i usługwych pza centrum miasta. W centrum przeważa drbny handel. Na terenie miasta istnieje również wiele firm budwlanych. Wiąże się t z niezwykłymi ptrzebami lkalneg rynku, gdzie pwstaje wiele dmów jednrdzinnych raz dużych budynków mieszkalnych. Przewidywane jest jednak zachwianie w sektrze budwnictwa mieszkaniweg, c widać w wynikach finanswych spółek giełdwych WIG Dewelperzy (d 1 stycznia 2008 d 31 lipca 2008 wskaźnik WIG Dewelperzy spadł 44,6%). W tym rku dewelperzy ddadzą rekrdwą liczbę mieszkań (kł 160 tysięcy). Zaptrzebwanie na te mieszkania lawinw słabł szczególnie w Warszawie i sąsiedztwie teg miasta. Ceny mieszkań w ciągu rku spadły w reginie kł 17 %. Przewidywane są dalsze spadki. Z danych tych wynika, że dewelperzy w klejnych latach zmniejszą ilść budwanych mieszkań. Odbije się t na lkalnym rynku budwlanym. Większść firm budwlanych w Włminie t firmy małe pracujące na zlecenie dewelperów. Pracwnicy tych firm t bardz częst sby z niskimi kwalifikacjami. W strukturze zatrudnienia widać, iż większść pracwników firm budwlanych, t sby przyjezdne z innych części Plski. Jednak część t kadry lkalne niskich kwalifikacjach. Z dalszych analiz wynika (sfera spłeczna), że sby niskich kwalifikacjach zamieszkują głównie centrum miasta. Tak więc sby te są szczególnie zagrżne utratą pracy. Należy pdjąć działania, aby zwiększyć mżliwści adaptacyjne d zmieniająceg się rynku pracy dstępneg dla tych sób. 1.2.3 Ilść pdmitów gspdarczych Ilść pdmitów gspdarczych w Mieście Włmin w pszczególnych latach Rk Ilść pdmitów gspdarczych 1995 2139 1996 3426 1997 3324 1998 3597 1999 3850 2000 3946 2001 3954 2002 4118 2003 4246 2004 4315 2005 4414 2006 4465 2007 4521 Źródł: GUS 23

Na przestrzeni lat 1995 2007 w Mieście Włmin nastąpił wzrst ilści pdmitów gspdarczych. Ich liczba zwiększyła się 2382 pmitów. Liczba pdmitów gspdarczych rsła systematycznie z wyjątkiem rku 1997, w którym dntwan niewielki spadek. Ilść pdmitów gspdarczych w Mieście Włmin w pszczególnych latach 5000 4500 4000 3500 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 3000 2500 1995 2000 1500 1000 500 0 Lata Źródł: GUS Pzim aktywizacji gspdarczej w miastach pwiatu włmińskieg Miast 2003 2004 2005 2006 2007 Radzymin 1044 1051 1096 1084 1083 Tłuszcz 877 870 903 896 908 Włmin 1163 1179 1202 1216 1228 Opracwał: Firma Bajr Cnsulting na pdstawie danych GUS W latach 2003 2007 pzim wskaźnika aktywizacji gspdarczej w Mieście Włmin zwiększył się 65 punktów. Jest t bardz pzytywne zjawisk gspdarcze występujące także w innych miastach pwiatu włmińskieg. Pzim wskaźnika aktywizacji gspdarczej w 2007 rku w Mieście Włmin był zdecydwanie wyższy niż w dwóch pzstałych miastach płżnych w pwiecie włmińskim. 24

Jednak pzim aktywizacji gspdarczej jest tylk jednym ze wskaźników brazujących aktywnść bizneswą ppulacji. Ważnym wskaźnikiem ddatkwym jest tzw. indeks PEAI (Present Ecnmic Activity Index wskaźnik aktualnej aktywnści gspdarczej), bliczamy g, jak prcentwą zmianę ilści firm na 10 tys. mieszkańców w statnich trzech latach. PEAI pwyżej 9% znacza pmyślną kniunkturę, a pwyżej 15% - gwałtwny rzwój. Wart zauważyć, że nie ma prstej krelacji między pzimem aktywizacji gspdarczej a indeksem PEAI. Należy t interpretwać następując: pzim aktywizacji t skumulwany przez wiele lat drbek aktywnści lkalneg sektra gspdarczeg, natmiast PEAI brazuje aktualną dynamikę. Wskaźnik PEAI w miastach pwiatu włmińskieg w 2007 rku Miast Przyrst prcentwy PEAI Radzymin +3,04 Tłuszcz +4,36 Włmin +4,15 Opracwał: Firma Bajr Cnsulting na pdstawie danych GUS Pzim wskaźnika PEAI w 2007 rku w Mieście Włmin (+4,15) pkazuje, że miast rzwija się, ale nie dść dynamicznie. Dynamika rzwju gspdarczeg w mieście jest ściśle pwiązana z jeg płżeniem. Należy zwrócić w tym przypadku uwagę na fakt, iż miasta aglmeracji mazwieckiej najwyższą dynamikę rzwju dntwały 5 lat temu. Dzisiaj dynamika ta słabła, lecz i tak gspdarka ma się bardz dbrze. Przy tak dużej ilści firm przyrst PEAI w następnych latach nie będzie wyski i nie należy w spsób szczególny brać g pd uwagę. Analizując gspdarkę miasta należy udzielić dpwiedzi również na następujące pytanie: Czy na terenie miasta występuje szara strefa? Na wstępie należy zaznaczyć że szara strefa t nie czarny rynek. Czarny rynek t działalnść nielegalna, c d istty: handel narktykami czy brnią itp. Szara strefa t działalnść legalna, c d istty, bez ficjalneg rejestrwania tej działalnści i bez zgłaszania bwiązku pdatkweg. Ze względu na brak statystyk dtyczących szarej strefy w mieście, należy się psłużyć badaniami przeprwadznymi pdczas rzmów z mieszkańcami miasta. Badanie, te aczklwiek pmcne, nie mże być d kńca wiarygdne. Należy jednak uznać, że szara strefa istnieje na terenie miasta, lecz jej rzmiary są niewielkie w prównaniu z innymi miastami wjewództwa i Plski. Oprócz czywistych negatywnych skutków, szara strefa jest spsbem stpniweg wchdzenia w ficjalny bieg gspdarczy. Władze miasta nie pwinny zwalczać szarej strefy, lecz stpniw włączać jej przedstawicieli w ficjalny bieg gspdarczy. Sektrem gspdarki, gdzie widczne jest istnienie 25

szarej strefy w Włminie jest budwnictw. Firmy budwlane bardz częst zatrudniają na budwie sby bez umwy pracę. Część z tych sób pchdzi spza Plski i Unii Eurpejskiej. Prblemem miasta jest zagspdarwanie centrum miasta. Wizerunek lkali handlwych psuje wizerunek miasta, dstraszając ptencjalnych turystów czy inwestrów. Na zdjęciu bk widczne są kramy handlwe w pbliżu dwrca. Odwiedzającymi punkty handlwe są głównie mieszkańcy centrum miasta. Małe punkty handlwe z czasem będą tracić na znaczeniu. Szacuje się, że d rku 2013 ilść pdmitów handlwych na terenie miasta bniży się kł 10%. Wynika t ze zmieniającej się struktury działalnści handlwej. Mali przedsiębircy będą tracić rynek na kszt większych centrów handlwych. Inną kwestią jest stan biektów handlwych, który jest bardz zły. Szczególnie w centrum miasta klientem małych sklepów są mieszkańcy dzielnicy czyli sby niskich dchdach. Z klei, aby cenić strukturę sprzedaży, sprawdzn zachwania knsumenckie mieszkańców. Z wywiadów przeprwadznych w 8 sklepach spżywczych (wybran małe sklepiki lkalne w centrum miasta), w 2 z nich funkcjnwała utrwalna praktyka sprzedawania na zeszyt, czyli specyficzny kredyt knsumencki, udzielany przez sklepikarza klientm, którzy płacą za zakupine artykuły raz w miesiącu, z chwilą trzymania wypłaty. Tylk w jednym przypadku sprzedawca stwierdził, że ta frma sprzedaży nie sprawdza się i jest mcn nadużywana przez nieuczciwych klientów. Pzstali wyrażali pinię, że gdyby nie ta frma sprzedaży, części knsumentów nie byłby stać na zakupy, a sklepy straciłyby dbirców swich usług. Przeciętny kszyk artykułów stanwiących zakupy, według pinii ankietwanych sprzedawców, składa się z pdstawwych artykułów spżywczych na jeden dzień. Kupuje się artykuły najtańsze, a różnice kwtwe są isttne dla knsumentów. Z artykułów drższych sprzedają się umiarkwanie używki (głównie win, piw, papiersy), p wypłatach także słdycze. Faktem wartym dntwania jest typ zakupywanych przez knsumentów papiersów. Knsumenci kupują papiersy drższych marek, natmiast alkhl najtańszy. 26

Na zdjęciu bk widczny jest punkt z tanią dzieżą usytuwany przy ulicy Warszawskiej (w centrum miasta Włmin). Artykuły wywieszne są na zewnątrz sklepu, klrystyka sklepu nie nawiązuje d histrycznej tkanki urbanistycznej dzielnicy. Należy pmyśleć uprządkwaniu wytycznych dtyczących działania punktów handlwych w centrum miasta, wyglądu punktów handlwych. Należy pmóc istniejącym handlwcm w dywersyfikacji działalnści gspdarczej. Mże się kazać, że z czasem będą musieli likwidwać swje punkty. Dzielnica pwli traci swój dawny charakter, a punkty handlwe i firmy przensić się będą w inne części miasta. Należy zwrócić uwagę również na fakt występwania zjawiska niszczenia punktów handlwych przez wandali (wybicia szyb, grafitti). Centrum miasta gspdarcz zamiera mim wspaniałej kniunktury w innych częściach miasta. Należy traktwać najdrbniejszy handel, jak wstęp d rzwinięcia w przyszłści pważniejszej przedsiębirczści. Każdy przejaw aktywnści bizneswej w bszarze centrum miasta chćby realizwany w mikr-skali należy wspierać, pnieważ przełamuje n biernść tej spłecznści. W związku ze znikmym becnie ruchem turystycznym w centrum miasta nie rzwijają się tam dbrze usługi gastrnmiczne i htelarskie. Tymczasem dcelw centrum pwinn utrzymywać kilkaset miejsc htelwych i trzykrtnie więcej gastrnmicznych. Bardz ważnym elementem wpływającym na funkcjnwanie przedsiębirstw raz ich rzwój jest tzw. tczenie biznesu. W jeg skład wchdzą przede wszystkim: banki, instytucje finanswe, rganizacje raz śrdki wspierające rzwój przedsiębirczści. W mieście istnieją przedstawicielstwa większści plskich banków detalicznych. Dstęp d ich ferty jest więc pełny. Grzej sytuacja wygląda w zakresie dradztwa gspdarczeg. Nie istnieją punkty infrmacji gspdarczej dla sób prwadzących działalnść raz sób, które działalnść takwą chcieliby prwadzić. 27

W mieście Włmin należy zintensyfikwać działania zmierzające d zachęcenia ludzi d prwadzenia działalnści gspdarczej raz wspieraniu innwacji w przedsiębirstwach już istniejących. Innwacyjnść firm kreślana jest najgólniej, jak zdlnść i mtywacja d pszukiwania i kmercyjneg wykrzystywania jakichklwiek wyników badań naukwych, nwych kncepcji, pmysłów i wynalazków, prwadzących d wzrstu pzimu nwczesnści i wzmcnienia pzycji knkurencyjnej firmy, czy realizacji ambicji technicznych przedsiębircy. W tym kntekście, innwacje rzumiane, jak prces uczenia się, zarówn ze źródeł wewnętrznych, jak i zewnętrznych - są traktwane jak pdstawwe źródł kumulwania (budwania) specyficznych, unikalnych i wyróżniających umiejętnści firmy. 1.2.4 Obszary aktywnści gspdarczej w mieście Analizując t zagadnienie należy zwrócić uwagę na gegraficzne aspekty cechujące strukturę prwadznej w Mieście działalnści gspdarczej. Mżna wydrębnić bszary przemysłwe, psiadające wyskie kmpetencje i dsyć dbrze rzwiniętą infrastrukturę techniczną. Największe znaczenie dla funkcjnwania i rzwju działalnści gspdarki w Włminie mają bszary zgrupwane, w przeważającej części, na brzeżach miasta i pza jeg granicami. Działalnść gspdarcza prwadzna jest również w innych częściach miasta. Działalnść usługwa i handlwa prwadzna jest w centrum miasta. Tereny inwestycyjne istnieją również pza miastem na terenie wiejskim (m.in. wieś Leśniakwizna, Duczki, Lipiny Nwe). 1.3 Sfera spłeczna 1.3.1 Liczba ludnści Stan ludnści wg stałeg miejsca zameldwania gółem w Mieście Włmin w latach 2000-2007 Rk Ogółem Mężczyźni Kbiety 2000 36 501 17 253 19 248 2001 36 511 17 238 19 273 2002 36 545 17 278 19 267 2003 36 486 17 230 19 256 2004 36 545 17 244 19 301 2005 36 721 17 298 19 423 2006 36 716 17 302 19 414 2007 36 818 17 279 19 539 Źródł: GUS Na przestrzeni lat 2000-2007 liczba ludnści w Włminie zwiększyła się 317 sób. Wzrst liczby mieszkańców w mawianych latach przebiegał systematycznie z wyjątkiem rku 2003 i 2006. 28

Stan ludnści wg stałeg miejsca zameldwania gółem w Mieście Włmin w latach 2000-2007 36 850 36 800 36 750 36 700 36 650 36 600 36 550 36 500 36 450 36 400 36 350 36 300 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródł: GUS W mieście d kilku lat dntwuje się nieznaczną przewagę liczby kbiet. W 2007 rku panie stanwiły 53% wszystkich mieszkańców miasta. W mieście przebywa wiele sób, które nie są zameldwane. Są t głównie sby, które pdjęły pracę w Warszawie lub jej klicach. Liczby tych sób nie da się ustalić, ale należy dmniemywać, że takich sób jest wiele. 1.3.2 Struktura ludnści W strukturze wieku ludnści mżna wyróżnić trzy pdstawwe kategrie, które są isttne z punktu widzenia rynku pracy i zasbów siły rbczej: ludnść w wieku przedprdukcyjnym tj. w wieku d 0 d 17 lat, ludnść w wieku prdukcyjnym, w tym: kbiety d 18 d 59 lat, a mężczyźni d 18 d 64 lat, ludnść w wieku pprdukcyjnym, w tym: kbiety d 60 lat i więcej, a mężczyźni d 65 lat i więcej. Od rku 2003 d 2007 rku liczba ludnści w Mieście Włmin w wieku: przedprdukcyjnym zmniejszyła się 230 sób, prdukcyjnym zwiększyła się 48 sób, pprdukcyjnym zwiększyła się 514 sób. 29

Struktura ludnści wg eknmicznych grup wieku w Mieście Włmin w latach 2003-2007 Lata 2003 2004 2005 2006 2007 Ludnść w wieku przedprdukcyjnym Ludnść w wieku prdukcyjnym Ludnść w wieku pprdukcyjnym 7557 7475 7394 7356 7327 24015 24046 24176 24117 24063 4914 5024 5151 5243 5428 Źródł: GUS Struktura ludnści w Mieście Włmin w 2007 rku 14,74% 19,90% 65,35% Ludnść w wieku przedprdukcyjnym Ludnść w wieku pprdukcyjnym Ludnść w wieku prdukcyjnym Źródł: GUS Pdbnie, jak w pprzednich latach, tak i w 2007 rku najliczniejszą grupą ludnści w Mieście Włmin była grupa sób w wieku prdukcyjnym k. 65% całej spłecznści. 30

1.3.3 Przyrst naturalny Przyrst naturalny t różnica pmiędzy liczbą urdzeń żywych, a liczbą zgnów. Wartść ddatnia znacza liczbę urdzeń przewyższającą liczbę zgnów, ujemna - dwrtnie. Przyrst naturalny w latach 2000 2007 w Mieście Włmin Jednstka Przyrst naturalny gółem terytrialna 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 [sba] Włmin - miast 39 39 73 114 107 106 100 106 Źródł: GUS W Mieście Włmin na przełmie lat 2000-2007 bserwujemy ddatni wskaźnik przyrstu naturalneg. Najwyższą wartść (+114 sób) wskaźnik siągnął w 2003 rku. Przyrst naturalny w latach 2000 2007 w Mieście Włmin 120 2003 2004 2005 2006 2007 100 80 2002 60 40 2000 2001 20 0 Lata Źródł: GUS Na terenie miasta rdzi się w statnich latach duż dzieci, którym w klejnych latach należy zapewnić dbre warunki rzwju. 31

Na terenie Włmina widać wiele młdych kbiet, które wychwują małe dzieci. Szczególna uwagę należy zwrócić na zapewnienie tym sbm miejsc zielnych, gdzie będą mgły przebywać z dzieckiem. Takich miejsc brak w szczególnści w centrum miasta. Innym prblem jest zapewnienie kbietm wychwującym dzieci mżliwści stałeg rzwju. Bardz częst dchdzi d sytuacji, kiedy p czasie wychwania dziecka, kbieta jest niezdlna d jakiejklwiek pracy. Nabyte wcześniej umiejętnści zanikają, stają się nieaktualne, a pzyskanie nwych jest utrudnine. Należy stwrzyć prgram pmcy matkm, aby miały ciągłą mżliwść dsknalenia zawdweg raz rzwju zawdweg. Głównie w centrum miasta występuje prblem nastletnich matek. Brak edukacji seksualnej w szkłach, brak świadmści zagrżeniach pwduje, że kbiety craz wcześniej zachdzą w ciążę. Bardz częst prblemy te ptęgwane są przez ubóstw. 1.3.4 Migracja Czułym miernikiem zmian sytuacji spłeczn-gspdarczej jest migracja. Ludzie siedlają się na terenach, których perspektywy rzwjwe pstrzegają z ptymizmem, natmiast spntaniczna emigracja z daneg terenu jest zawsze sygnałem zagrżenia zapaścią rzwjwą. Sald migracji w ruchu wewnętrznym w Mieście Włmin w latach 2000-2006 Jednstka terytrialna Sald migracji w ruchu wewnętrznym gółem 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 [sba] Włmin - miast -6-41 -16-103 -53 4-64 Źródł: GUS Na przestrzeni lat 2000 2004 wskaźnik salda migracji w Mieście Włmin psiadał wartści ujemne. W rku 2005 wskaźnik psiadał wartść ddatnią (+ 4 sby). Natmiast w rku 2006 wskaźnik salda migracji pnwnie uzyskał wartść ujemną. Najwyższą wartść wskaźnika salda migracji dntwujemy w 2003 rku (- 103 sby). 32

Sald migracji w ruchu wewnętrznym w Mieście Włmin w latach 2000-2006 20 2005 0 2000-20 2002-40 2001-60 -80 2004 2006-100 2003-120 Lata Źródł: GUS 1.3.5 Grupy wymagające wsparcia Ośrdek Pmcy Spłecznej w Włminie zlkalizwany jest przy Al. Armii Krajwej 34. Ośrdek zajmuje się realizacją zadań z zakresu pmcy spłecznej, świadczeń rdzinnych, zaliczki alimentacyjnej, a także ddatków mieszkaniwych w Gminie Włmin. Celem działalnści Ośrdka jest pmc sbm i rdzinm w przezwyciężaniu trudnych sytuacji, których nie są ne w stanie pknać, wykrzystując własne śrdki, mżliwści i uprawnienia. Ośrdek Pmcy Spłecznej realizuje różne frmy pmcy: Przyznaje sbm uprawninym d ich trzymywania zasiłki pieniężne na bieżące ptrzeby, dżywianie, zakup pału, dzieży, leków, Opłaca kszty biadów dla dzieci w szkłach raz sób drsłych, Świadczy usługi piekuńcze w miejscu zamieszkania, Świadczy specjalistyczne usługi piekuńcze dla sób psychicznie chrych lub upśledznych umysłw, które nie mgą skrzystać z innych, śrdwiskwych frm pmcy, rganizwanych przez Pwiat, Pmaga w staraniach umieszczenie w dmu pmcy spłecznej raz płaca częściw kszty pbytu sób umieszcznych w DPS, Zajmuje się sprawieniem pgrzebu, w tym sbm bezdmnym, 33

Współpracuje z innymi instytucjami i rganizacjami, Świadczy pmc charakterze niematerialnym plegającą na złżnych działaniach: dradztwie i knsultacji, mających na celu pmc w rzwiązaniu prblemów, zapbieganiu dysfunkcjm sób i rdzin, Realizuje prgramy współpracy z rganizacjami pzarządwymi. Głównymi przyczynami przyznawania pmcy przez Ośrdek w rku 2007 były: - bezrbcie 1140 rdzin - długtrwała chrba 384 rdziny - niepełnsprawnść 119 rdzin - bezradnść w sprawach piekuńcz-wychwawczych 224 rdziny - alkhlizm 405 rdzin - przemc w rdzinie 131 rdzin Pzstałe przyczyny t: ubóstw, sierctw, bezdmnść, narkmania, trudnści w przystswaniu d życia p puszczeniu zakładu karneg, zdarzenie lswe. 1.3.6 Organizacje pzarządwe Na przestrzeni lat 2002 2007 liczba stwarzyszeń i rganizacji spłecznych w Mieście Włmin wzrsła 21 pdmitów. Stwarzyszenia i rganizacje spłeczne w Mieście Włmin w latach 2002-2007 stwarzyszenia i rganizacje spłeczne Jednstka 2002 2003 2004 2005 2006 2007 terytrialna [jed.gsp.] Włmin 35 38 43 48 57 56 Źródł: GUS W 2007 rku Ne terenie miasta funkcjnwał 56 stwarzyszeń i rganizacji spłecznych, między innymi: INDEKS - Stwarzyszenie Inicjatrów Niezależnych Działań Edukacyjnych, Kulturalnych i Spłecznych, Pwiatwe Stwarzyszenie Spłeczn-Kulturalne Rad Słeckich i Osiedlwych, Twarzystw Przyjaciół Włmina, Twarzystw Krzewienia Tradycji Lkalnej im. Lena Brkiewicza, Stwarzyszenie Charytatywne "Pmc Bliźniemu" im. Matki Teresy z Kalkuty, 34