1 PROCEDURY OPERACYJNE

1 PROCEDURY OPERACYJNE 1 Procedury operacyjne... 1-1 1.1 Wykaz wprowadzonych zmian... 1-3 1.2 Wykaz skrótów... 1-5 2 Informacje ogólne... 2-1 2.1 Wywołania (Call Outs)... 2-1 2.2 Zajęcie miejsca w kabinie... 2-1 3 Listy kontrolne (Check-List)... 3-1 3.1 Zasady stosowania... 3-1 3.1.1 Listy kontrolne TB-9 Tampico... 3-2 4 Procedury normalne... 4-1 4.1 Uruchomienie silnika... 4-1 4.2 Kołowanie... 4-1 4.3 Przygotowanie do startu (Take-Off Briefing)... 4-1 4.3.1 Elementy Take-Off Briefing... 4-1 4.3.2 Przykład Take-Off Briefing... 4-2 4.4 Procedury przed startem... 4-2 4.5 Start... 4-2 4.5.1 Podejmowanie decyzji podczas startu... 4-3 4.6 Procedury podczas lotu... 4-3 4.6.1 Przejście z lotu wznoszącego do lotu poziomego... 4-3 4.6.2 Przejście ze zniżania do lotu poziomego... 4-4 4.6.3 Przejście z lotu poziomego do wznoszenia... 4-4 4.6.4 Przejście z lotu poziomego na zniżanie... 4-4 4.7 Podejście do lądowania... 4-5 4.7.1 Elementy Approach Briefing... 4-5 4.7.2 Przykład Approach Briefing... 4-5 4.8 Podejście końcowe lądowanie... 4-5 4.8.1 Użycie reflektora do lądowania... 4-6 4.9 Nieudane podejście do lądowania... 4-6 4.10 Krąg nadlotniskowy... 4-7 4.11 Opuszczenie kabiny samolotu... 4-7 4.12 Przeciągnięcie... 4-7 4.12.1 Lot z prędkością minimalną... 4-8 4.12.2 Przeciągnięcie... 4-8 4.12.3 Korkociąg... 4-8 4.13 Lot przy bocznym wietrze:... 4-9 4.13.1 Start:... 4-9 4.13.2 Lądowanie:... 4-9 5 Procedury awaryjne... 5-1 5.1 Usterka silnika na rozbiegu... 5-1 5.2 Usterka silnika po oderwaniu... 5-1 5.3 Usterka silnika w locie... 5-1 5.4 Pożar silnika... 5-2 6 Rozbudowane listy czynności TB-9 Tampico... 6-1 Procedury operacyjne Strona 1-1

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO Strona celowo pozostawiona pusta Strona 1-2 Procedury operacyjne

1.1 WYKAZ WPROWADZONYCH ZMIAN Numer poprawki lub zmiany Strona Data wprowadzenia Potwierdzenie wprowadzenia Data Podpis Procedury operacyjne Strona 1-3

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO Strona celowo pozostawiona pusta Strona 1-4 Procedury operacyjne

1.2 WYKAZ SKRÓTÓW Skrót Rozwinięcie skrótu AAL Above Aerodrome Level ANU Aircraft Nose Up ATC Air Traffic Control ATIS Automatic Terminal Information Service COM Communication equipment DA(H) Decision Altitude(Height) DG Directional Giro - DPS Dziennik Pokładowy Samolotu DW Decision Window - FOM Flight Operating Manual HIALS High Infectivity Approach Light System IAC Instrument Approach Chart IUL Instrukcja Użytkowania w Locie KIAS Knots Indicated Air Speed LDA Landing Distance Available MDA(H) Minimum Decision Altitude (Height) MP Manifold Pressure NAV Navigation equipment OKL Ośrodek Kształcenia Lotniczego Aviation Traning Centre PF Pilot in Flight QAM Q-Aerodrome Metar QFE Atmosferic pressure at aerodrome elevation (or at runway threshold) QNH Altimeter sub-scale setting to obtain elevation when on the ground ROC Rate Of Climb ROD Rate Of Descend RPM Rotation Per Minute RWY Runway SOP Standard Operation Procedure T/O Take-Off TL Tansition Level VG Vertical Giro V LOF Lift Off Speed V MC Minimum Control Speed VS Vertical Speed Procedury operacyjne Strona 1-5

2 INFORMACJE OGÓLNE W rozdziale niniejszym podano procedury operacyjne wymagane w Ośrodku Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej. Instruktorzy, personel naziemny i piloci kształceni w OKL mają prawo zgłosić wnioski i zastrzeżenia do publikowanych procedur. Będą one podstawą do wprowadzania zmian i poprawek do niniejszego podręcznika. W niniejszym rozdziale duże zastosowanie ma frazeologia angielska w odniesieniu do wywołań w kabinie samolotu, pracy z listami kontrolnymi itp. Spowodowane jest to dużą zwięzłością zastosowanych zwrotów w języku angielskim. Dla przykładu stwierdzenie "TAKE - OFF BRIEFING" należałoby przetłumaczyć jako: Przygotowanie przed startem zawierająca procedurę startu i omówienie postępowania w sytuacji awaryjnej. Publikowane poniżej procedury obowiązują wszystkich pilotów wykonujących loty na samolotach typu TB-9 Tampico będących własnością Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej. W celu wykonania lotów na samolocie TB-9 Tampico będącego własnością Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej każdy pilot wyznaczony na dowódcę statku powietrznego zobowiązany jest dopilnować sprawdzenia stanu technicznego samolotu. Potwierdzeniem dokonania tej czynności jest wpis pobrania sprawnego samolotu dokonywany przez dowódcę w dokumencie Dziennik pracy statku powietrznego przypisanym do danego egzemplarza samolotu. Procedury operacyjne są dodatkiem uzupełniającym procedury normalne (Rozdział 4) oraz awaryjne (Rozdział 3) i w żadnym wypadku ich nie zastępują. 2.1 WYWOŁANIA (CALL OUTS) W trakcie wykonywania czynności lotniczych, zwłaszcza na pokładzie samolotu wymaga się stosowania standardowych zwrotów słownych prezentowanych w tekście kursywą dużymi literami CALL OUTS. 2.2 ZAJĘCIE MIEJSCA W KABINIE Podczas zajmowania miejsca w samolocie należy zwrócić szczególną uwagę, aby podczas stawania na skrzydło samolotu nie stanąć nogą na klapę. Podczas otwieranie kabiny należy przytrzymać ją ręką do całkowitego wyciągnięcia amortyzatora teleskopowego drzwi. Podczas zamykania kabiny, drzwi należy przytrzymać ręką aż do oparcia się ich na zamkach zabezpieczających. Po zamknięciu drzwi należy sprawdzić czy klamka jest w położeniu poziomym, a drzwi w położeniu zamknięte i zablokowane. Podczas zakładanie nakolannika należy zwrócić uwagę czy nie spowoduje on nieumyślnego otwarcia drzwi (np. podczas lotu w warunkach turbulencji). Do regulacji nawiewu powietrzu w kabinie służy pokrętło po obu stronach tablicy przyrządów. Dla otwarcia lub zamknięcia nawiewu należy przekręcić końcówkę dyszy. W żadnym wypadku nie wolno otwierać lub zamykać przepływu powietrza poprzeć wpychanie zapadki palcem lub innym przedmiotem gdyż ulega ona uszkodzeniu. Zabrania się pozostawiania otwartych drzwi samolotu po jego opuszczeniu. Procedury operacyjne Strona 2-1

3 LISTY KONTROLNE (CHECK-LIST) 3.1 ZASADY STOSOWANIA Listy kontrolne należy stosować po wykonaniu odpowiedniego bloku czynności wskazanych w Rozdziale 4 Procedury normalne. Stosuje się je w celu sprawdzenia wykonania najbardziej istotnych ze względu na bezpieczeństwo czynności. Blok listy kontrolnej inicjuje się poprzez wywołanie np. TAXI CHECK-LIST. Lista kontrolna (jeżeli wszystkie czynności zostały poprawnie wykonane) zostaje zakończona wywołaniem np. TAXI CHECK-LIST COMPLETED. Bloki list kontrolnych oznaczone tłustą kreską po lewej stronie należy znać na pamięć. Wykonując loty na samolotach z załogą jednoosobową należy pominąć czynność odczytania pozycji list kontrolnych w sytuacji, gdy uwaga pilota musi być zwrócona na obserwację przestrzeni wokół samolotu i na tablicę przyrządów (np. Climb, Final ). Nie zwalnia to jednak pilota od stosowania pamięciowego list kontrolnych. Najważniejsze zasady stosowania list kontrolnych: - Listy kontrolne nie są poradnikiem ani instrukcją użytkowania i pilotowania samolotu. - Listy kontrolne nie są listą czynności, które należy wykonać dla poprawnego użytkowania samolotu. Lista czynności zawarta jest w Rozdziale 4 Procedury normalne. - Zdarzają się czynności, o których się czasem zapomina. Listy kontrolne są po to, aby czynności, o których się zapomniało zidentyfikować i wykonać. - Jeżeli pilot zapomina zastosować listę kontrolną, pozbywa się on możliwości identyfikacji i naprawy popełnianych przez siebie błędów. Procedury operacyjne Strona 3-1

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO 3.1.1 LISTY KONTROLNE TB-9 TAMPICO STARTING ENGINE Parking brake Altimeter After start-up Oil pressure Voltmeter SET SET / CHECKED GREEN SECTOR GREEN SECTOR TB-9/EN-OKL TAXI Brakes, steering Instruments CHECKED CHECKED TB-9/EN-OKL BEFORE TAKE-OFF Run Up (if required) Magneto selector Take-off briefing Flaps COMPLETED BOTH COMPLETED SET FOR T/O TB-9/EN-OKL LINE-UP Fuel pump Carburettor heater CLIMB Flaps Climb power Fuel pump CRUISE Cruise power Mixture Engine gauges, fuel consump. Direction gyro ON OFF UP SET OFF SET LEANED MONITOR SET TB-9/EN-OKL TB-9/EN-OKL TB-9/EN-OKL BEFORE LANDING Altimeter Mixture Fuel pump Fuel selector FINAL Flaps Carburettor heater SET RICH ON FULEST TANK TB-9/EN-OKL TB-9/EN-OKL SET FOR LANDING OFF AFTER LANDING (CLEAR OF RUNWAY) Fuel pump OFF Flaps UP TB-9/EN-OKL Strona 3-2 Procedury operacyjne

URUCHOMIENIE SILNIKA Hamulec postojowy ZACIĄGNIĘTY Wysokościomierz / QNH USTAWIONY / SPR. Po uruchomieniu silnika Ciśnienie oleju ZIELONY SEKTOR Voltomierz ZIELONY SEKTOR TB-9/PL-OKL TAXI Hamulce, sterowanie Przyrządy pil naw. SPRAWDZONE SPRAWDZONE TB-9/PL-OKL PRZED ODLOTEM Próba silnika (jeżeli niezbędna) WYKONANA Iskrowniki 1+2 Przygotowanie do startu ZAKOŃCZONE Klapy POZ. DO STARTU TB-9/PL-OKL PRZED STARTEM Pompa paliwa Podgrzew gaźnika WZNOSZENIE Klapy Parametry silnika Pompa paliwa LOT POZIOMY Parametry silnika Skład mieszanki Przyrz. Kontr. Silnika / paliwo Żyrobusola PRZED LĄDOWANIEM Wysokościomierz / QNH Skład mieszanki Pompa paliwa Zawór paliwa NA PROSTEJ Klapy Podgrzew gaźnika WŁĄCZONA WYŁĄCZONY SCHOWANE USTAWIONE WYŁĄCZONA TB-9/PL-OKL TB-9/PL-OKL TB-9/PL-OKL USTAWIONE WYREGULOWANY KONTROLOWANE SPRAWDZONA TB-9/PL-OKL Ustawiony BAGATA WŁĄCZONA PEŁNIEJSZY ZBIORNIK TB-9/PL-OKL POZ. DO LĄDOWANIA WYŁĄCZONY PO LĄDOWANIU (PO OPUSZCZENIU PASA) Pompa paliwa WYŁĄCZONA Klapy SCHOWANE TB-9/PL-OKL Procedury operacyjne Strona 3-3

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO Strona celowo pozostawiona pusta Strona 3-4 Procedury operacyjne

4 PROCEDURY NORMALNE 4.1 URUCHOMIENIE SILNIKA Przed uruchomieniem silnika pilot zobowiązany jest do zapoznania się drogą radiową z aktualnymi warunkami meteorologicznymi i ruchowymi. Odebrane informacje należy zapisać i bezzwłocznie potwierdzić (QNH, TL, RWY). Następnie wymaga się ustawienia na wysokościomierzu aktualnego ciśnienia QNH i porównaniu jego wskazań z elewacją lotniska (dopuszczalna tolerancja wynosi 60ft). Pilot dokonuje analizy warunków meteorologicznych pod kątem planowanego lotu. Włączenie hamulca postojowego polega na przekręceniu pokrętła po uprzednim stanowczym naciśnięciu hamulców zasadniczych. Przed włączeniem elektrycznej pompy paliwa należy włożyć klucz do stacyjki, następnie podać głośno i wyraźnie komendę OD ŚMIGŁA lub PROP CLEAR (jeżeli język angielski ma zastosowanie) jednocześnie wzrokowo upewniając się czy przestrzeń przed samolotem jest wolna. Uruchomienie silnika przeprowadzać przy wyłączonej awionice. 4.2 KOŁOWANIE Przed rozpoczęciem kołowania należy sprawdzić poprawność działania układu paliwowego. W tym celu należy włączyć wyłącznik elektrycznej pompy paliwa i przekręcić kran paliwa w sposób zdecydowany w położenie przeciwne do tego, na którym silnik był uruchamiany. Następnie należy wyłączyć wyłącznik pompy elektrycznej paliwa. Po 30 sek. należy włączyć wyłącznik elektrycznej pompy paliwa ustawić kran paliwa w pozycję przeciwną (pozycja, z której silnik był uruchamiany), a następnie wyłączyć elektryczną pompę paliwa. Zgodnie z rozdziałem Procedury normalne pierwszą czynnością po ruszeniu samolotu jest sprawdzenie układu hamulcowego. W przypadku lotu z instruktorem na pokładzie pilot powinien zarządzić sprawdzenie hamulców po stronie instruktora poprzez komendę CHECK YOUR BREAKS. W trakcie kołowania należy sprawdzić poprawne wskazania prędkościomierza i wariometru oraz wskazania: sztucznego horyzontu, koordynatora zakrętu, wskaźnika kursu i busoli poprzez zmiany kierunku z uwagą na przeszkody. W przypadku przejazdu przez krzyżujące się drogi kołowania wymaga się zwrócenia uwagi na ewentualny ruch na tych drogach i potwierdzenia wolnej drogi do kołowania przez LEFT FREE, RIGHT FREE. Na nawierzchniach trawiastych lotnisk nadzorowanych nie zaleca się używania reflektora do kołowania w warunkach dziennych, ponieważ skraca to znacznie ich żywotność. W nocy i na lotniskach kontrolowanych świateł do kołowania należy bezwzględnie używać. 4.3 PRZYGOTOWANIE DO STARTU (TAKE-OFF BRIEFING) Odprawa do startu (Take-Off Briefing) powinny zostać wykonane przed każdym lotem lub serią lotów. Ustalenia do startu można pominąć w przypadku wykonywania kolejnych lotów przerywanych krótkimi postojami z tego samego lotniska przy braku zmian pogodowych i masowych (oprócz zmiany masy paliwa). Take-Off Briefing powinien zostać wykonany po zapoznaniu się z aktualnymi warunkami meteorologicznymi (QAM), przed zgłoszeniem drogą radiową gotowości do wykonania lotu. 4.3.1 ELEMENTY TAKE-OFF BRIEFING Ustalenia powinny zawierać następujące elementy: Kierunek i oznaczenie pasa startowego (np. 27L) Procedurę odlotu Procedurę na wypadek sytuacji awaryjnej Ustalenia te winny zostać przeprowadzone głośno i wyraźnie oraz powinny zostać dopasowane do warunków meteorologicznych i otoczenia lotniska. Procedury operacyjne Strona 4-1

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO 4.3.2 PRZYKŁAD TAKE-OFF BRIEFING TAKE-OFF BRIEFING RUNWAY 27 AFTER TAKE-OFF CLIMB STRAIGHT AHEAD UP TO 1000FT ALTITUDE, THAN TURN LEFT PROCEED TO FIRST CHECK POINT EMERGENCIES: o ANY MAULFUNKTION DURING ROLL- ON ABANDON TAKE-OFF; o AFTER LIFT-OFF UP TO 1000FT ALTITIUDE LAND STRAIGHT AHEAD MAX TURN 30 TO AVOID OBSTACLES; o OVER 1000FT ALTITUDE TURN RIGHT AND TRY TO LAND ON EMERGENCY STREEP EPRZ. TAKE-OFF BRIEFING COMPLETED 4.4 PROCEDURY PRZED STARTEM Wykonać check BEFORE TAKE - OFF. Zgłosić przez radio "... w punkcie oczekiwania pasa...gotowy do odlotu" (...HOLDING POINT RWY...READY FOR DEPARTURE ) podaj jednocześnie rodzaj lotu, jaki będzie wykonywany. Po uzyskaniu zgody na zajęcie pasa startowego, przed jego zajęciem należy się upewnić, czy sektor podejścia do lądowania jest wolny (Czy nie podchodzi samolot (szybowiec) bez łączności radiowej). Jeżeli przestrzeń jest wolna wymaga się stwierdzenia APPROACH SECTOR FREE. Podczas wykołowywania na pas wykonać check LINE UP. Na pasie sprawdź czy zgadza się jego kierunek z wskazaniami busoli magnetycznej - girobusoli, potwierdź stwierdzeniem "RUNWAY IDENTIFIED" i czy przyrządy pracy silnika znajdują się w zielonym sektorze. 4.5 START Zgłoś przez radio " pas gotowy do startu, ( RWY READY FOR DEPARTURE ) - jeżeli zgoda nie została udzielona wcześniej. Po uzyskaniu zgody na start, ustaw moc startową, sprawdź i potwierdź - "T/O PWR SET AND CHECK". Zwolnij hamulce, potwierdzając - "BRAKES REALISED" Sprawdź i potwierdź wskazania na prędkościomierzu - SPEED RISING. Przy prędkości 65kts podnieś przednie koło na 5 10 cm, - ROTATION". Oderwanie nastąpi przy prędkości ok. 70kts. Na 150ft AAL schowaj klapy i ustal prędkość wznoszenia 78kts. Na 300ft AAL wyłącz pompę paliwa, wykonaj CLIMB Check. Do osiągnięcia prędkości rotacji pilot powinien prawą ręką kontrolować położenie manetki gazu dla niezwłocznego ujęcia gazu w razie wystąpienia jakiejkolwiek usterki. Podczas rotacji prawą rękę przekłada się na wolant dla ułatwienia utrzymania przyjętego kąta natarcia. Strona 4-2 Procedury operacyjne

50 ft OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO TAKE OFF "SPEED RISEING" Brakes: Apply IAS = 73 kts "Climb check" IAS = 78 kts H > 300 ft AGL Fuel pomp off Take off power IAS=65 kts " ROTATION" H > 150 ft AGL Flaps retracted RPM = 2500 4.5.1 PODEJMOWANIE DECYZJI PODCZAS STARTU W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów niesprawności samolotu przed oderwaniem należy natychmiast zmniejszyć moc silnika do minimum i przerwać start. Użyć natychmiast hamulca w sposób zapewniający zachowanie przyczepności kół podwozia do podłoża. Niektóre parametry decydujące o przerwaniu startu: spadek mocy, niesprawny prędkościomierz, zbyt wolne rozpędzanie niezapewniające oderwanie samolotu przed końcem drogi startowej. Zabrania się zmiany raz podjętej decyzji o przerwaniu startu. Jeśli istnieje obawa zderzenia z przeszkodą zabezpiecz silnik: zamknij zawór paliwa, dźwignię przepustnicy ustaw w położenie maksymalne do przodu pełen gaz, wyłącznik iskrowników w położenie wyłączony, główny wyłącznik prądu w pozycji wyłączony. Użyj steru kierunku i hamulców dla ominięcia przeszkody. 4.6 PROCEDURY PODCZAS LOTU Dla wyboru ustawienia mocy przelotowej należy zapoznać się z Instrukcją Użytkowania w Locie samolotu, na którym ma się odbyć lot Rozdział 5 Osiągi. 4.6.1 PRZEJŚCIE Z LOTU WZNOSZĄCEGO DO LOTU POZIOMEGO Acceleration to cruise speed "Cruise check" Pitch down Set cruise power: decrease RPM Lean the micture Climb Power 150ft poniżej wysokości przelotowej - 150ft TO GO". Po osiągnięciu prędkości przelotowej ustaw obroty silnika i wytrymuj samolot. Po ustaleniu powyższych parametrów wyreguluj skład mieszanki paliwo-powietrze. Wykonaj Cruise Check. Procedury operacyjne Strona 4-3

50 ft SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO 4.6.2 PRZEJŚCIE ZE ZNIŻANIA DO LOTU POZIOMEGO Pitch up Increase RPM "Cruise check" Lean the micture 150ft powyżej wysokości przelotowej - 150ft TO GO". Po osiągnięciu prędkości przelotowej ustaw obroty silnika i wytrymuj samolot. Po ustaleniu powyższych parametrów wyreguluj skład mieszanki paliwo-powietrze. Wykonaj Cruise Check. 4.6.3 PRZEJŚCIE Z LOTU POZIOMEGO DO WZNOSZENIA Enrich Increase micture RPM 2500 Pitch up Speed: 78 IAS Ustaw mieszankę w położenie bogata. Ustaw obroty silnika na 2500 obr./min. Wznoś się z prędkością IAS = 78 kts. 4.6.4 PRZEJŚCIE Z LOTU POZIOMEGO NA ZNIŻANIE Cruise Power Pitch down Enrich micture Decrease RPM Wzbogać mieszankę paliwo-powietrze Zmniejsz obroty silnika dla ustalenia prędkości opadania Sterem wysokości ustaw prędkość lotu Strona 4-4 Procedury operacyjne

4.7 PODEJŚCIE DO LĄDOWANIA Przed lądowaniem konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniego przygotowania samolotu i załogi Approach Briefing. Przygotowanie to powinno zostać wykonane przed każdym lądowaniem za wyjątkiem następujących po sobie lądowań wykonywanych seryjnie. Approach Briefing powinien zostać wykonany w czasie od odebrania aktualnych warunków meteorologicznych (QAM) do osiągnięcia kręgu nadlotniskowego. Po odebraniu QAM, analogicznie jak przed uruchomieniem sprawdzamy i ustawiamy ciśnienie na wysokościomierzu, oraz ustawiamy kurs pasa lądowania na zapamiętywaczu girobusoli. Przygotowanie samolotu do lądowania polega na sprawdzeniu ilości paliwa w zbiornikach, określeniu konfiguracji do lądowania klapy, wykonania BEFORE LANDING CKECK. Wykonując lot na Base Leg u rozpocznij zniżanie poprzez zredukowanie mocy silnika, upewnij się, że prędkość jest poniżej maksymalnej prędkości wypuszczenia klap 95kts. Wypuść klapy w położenie startowe, włącz elektryczną pompę paliwa i ustabilizuj prędkość 85-75kts i stały kąt schodzenia. 4.7.1 ELEMENTY APPROACH BRIEFING Ustalenia powinny zawierać następujące elementy: Kierunek i oznaczenie pasa startowego (np. 27L) Wysokość lotu w kręgu Analizę i określenie składowej bocznej wiatru Procedurę wejścia w krąg Procedurę nieudanego podejścia do lądowania Ustalenia powinny zostać przeprowadzone głośno i wyraźnie oraz powinny zostać dopasowane do warunków meteorologicznych i otoczenia lotniska. 4.7.2 PRZYKŁAD APPROACH BRIEFING Przykładowe warunki meteo: kierunek pasa 26 trawiasty, krąg lewy, wiatr 240º/10kts, CAVOK APPROACH BRIEFING RUNWAY 27, CIRCUIT ALTITUDE 1600FT CROSSWIND COMPONENT 3kts LEFT IN TOLERANCE JOIN BASE LEG RWY26 LEFT HAND PATTERN MISSED APPROACH - CLIMB STRAIGHT AHEAD UP TO 1000FT, THAN TURN LEFT PROCEED TO DOWN WIND POSITION APPROACH BRIEFING COMPLETED 4.8 PODEJŚCIE KOŃCOWE LĄDOWANIE Wyprowadzenie na kurs do lądowania powinno nastąpić nie niżej jak 300ft AGL. W przypadku lądowania na klapach w pozycji startowej (małe klapy) utrzymuj prędkość podejścia 75kts, podczas lądowania na klapach w pozycji do lądowania utrzymuj prędkość 70kts. Wypuszczenie klap w pozycję do lądowania należy rozpocząć po ustabilizowaniu się na prostej do lądowania. Każdorazowo kąt wychylenia klap i prędkość podejścia należy dostosować do panujących warunków meteorologicznych i ruchowych. Do prędkości podejścia do lądowania dodaj ½ maksymalnej wartości porywów wiatru, jeżeli są zgłaszane. Na prostej do lądowania sprawdź czy nie naciskasz stopami hamulców. Rozpocznij FINAL CHECK LIST. Na dobiegu utrzymuj przednie kółko podniesione do prędkości 65kts. Procedury operacyjne Strona 4-5

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO "Final check" FINAL APPROACH AND LANDING Begin the flare Main gear touch down Nose whell touch down Brakes Transponder "SBY" Flaps: 25 Speed: 67 IAS Aim point (trajectory impact) 4.8.1 UŻYCIE REFLEKTORA DO LĄDOWANIA Jeżeli nie ma wyraźnego polecenia kierownika lotów, nie zaleca się używania reflektora do lądowania na lotniskach trawiastych w warunkach dziennych, ponieważ skraca to znacznie ich żywotność. W nocy i na lotniskach kontrolowanych reflektora do lądowania należy bezwzględnie używać. 4.9 NIEUDANE PODEJŚCIE DO LĄDOWANIA W przypadku podjęcia decyzji wykonania procedury nieudanego podejścia należy w sposób płynny, lecz zdecydowany ustawić moc startową z jednoczesnym zatrzymaniem opadania samolotu i po uzyskaniu prędkości umożliwiającej wznoszenie się przejść do lotu wznoszącego. Kiedy podejście do lądowania było wykonywane na klapach w pozycji startowej, klapy te należy schować w sposób impulsowy po osiągnięciu wysokości 150ft AAL. Natomiast, gdy podejście było wykonywane na klapach w położeniu do lądowania, należy ustawić moc startową i przejść do lotu wznoszącego. Po osiągnięciu wysokości ok. 100ft AAL należy w sposób impulsowy schować klapy w położenie startowe. Następnie po osiągnięciu wysokości 150ft AAL kontynuuj chowanie klap w sposób impulsowy. Utrzymuj prędkość 78kts i na wysokości 300ft AAL wyłącz elektryczną pompę paliwa. Po wykonaniu wszystkich niezbędnych czynności zapewniających bezpieczną kontynuację lotu poinformuj o swojej decyzji i zamiarach do ATC. TO DOWN WIND Call Tower "Final check" ROTATION A = +5 Max Power IAS = 73 kts H > 150 ft AGL Flaps retracted RPM = 2500 IAS = 78 kts "Climb check" H > 300 ft AGL Fuel pomp off Flaps: 25 Speed: 67 IAS Aim point (trajectory impact) Decyzja o wykonaniu procedury nieudanego podejścia do lądowania w lotach VFR powinna zostać podjęta w przypadku jakichkolwiek wątpliwości, co do wykonania bezpiecznego lądowania. Strona 4-6 Procedury operacyjne

4.10 KRĄG NADLOTNISKOWY RPM wg potrzeb Klapy: polozenie start Pompa paliwa wl DOWN WIND H=1000ft AAL RPM 2350 obr/min H min 300ft AGL V 70-75kts Klapy wg potrzeb FINAL CHECK 150ft AGL Klapy schowane V 78kts 300ft AGL Pompa paliwa wyl CLIMB CHECK Pierwszy zakret H>300ft AGL V 78 kts Przykład w oparciu o lotnisko EPRZ. Poszczególne elementy kręgu mogą ulec zmianie w zależności od warunków lokalnych danego lotniska. 4.11 OPUSZCZENIE KABINY SAMOLOTU Po wykonanym locie pilot może opuścić kabinę samolotu dopiero po wykonaniu wszystkich czynności związanych z wyłączeniem silnika (patrz Instrukcja Użytkowania w Locie Rozdział 4, Procedury normalne ), nie wcześniej niż po wyjęciu kluczyka ze stacyjki rozrusznika. Podczas opuszczania samolotu należy zwrócić uwagę, aby nie stawać stopą na klapę. Zabrania się pozostawiania drzwi otwartych po opuszczeniu kabiny przez pilota. 4.12 PRZECIĄGNIĘCIE Ćwiczenie lotu z prędkością minimalną oraz ćwiczenie zapobiegania i wyprowadzania z przeciągnięcia wykonywać należy przy zastosowaniu specjalnych środków ostrożności: Wysokość Konfiguracja samolotu Kabina Silnik Miejsce ćwiczenia Przestrzeń powietrzna - Wysokość przed rozpoczęciem ćwiczenia nie może być mniejsza niż 2000ft nad poziom najwyższej przeszkody w strefie. - Sprawdzić pożądane ustawienie klap, zamknięcie drzwi, ustawić klapkę wyważającą. - Zabezpieczyć wszystkie luźne rzeczy, dociągnąć pasy. - Sprawdzić przyrządy kontroli silnika (zielony sektor), wzbogacić mieszankę, włączyć elektryczną pompę paliwa (sprawdzić ciśnienie paliwa). - Unikać miejsc o zwartej zabudowie. Ćwiczenia nie wykonywać nad chmurami. Zabezpieczyć miejsce na ewentualne lądowanie awaryjne. - Przed rozpoczęciem ćwiczenia upewnij się, czy w strefie nie ma innego samolotu. Procedury operacyjne Strona 4-7

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO 4.12.1 LOT Z PRĘDKOŚCIĄ MINIMALNĄ Stabilized Flight IAS = 78 kts Flaps: LANDING Deceleration (Level) Stall: WARNING Power: TAKE OFF IAS = 78 kts IAS = 78 kts RPM: 2500 W celu wykonania lotu z minimalną prędkością należy zredukować moc do minimum, utrzymując lot na stałej wysokości poprzez ściąganie wolantu na siebie poczekać aż samolot osiągnie prędkość minimalną. W tym momencie należy w sposób płynny ustawić moc niezbędną do wykonania lotu z V MIN. Należy zwrócić szczególną uwagę na poprawność pilotażu przy locie z minimalną prędkością, zmiany kierunku należy wykonywać w sposób płynny. W celu przejścia do lotu z prędkością przelotową należy zmniejszyć kąt natarcia oraz w sposób płynny ustawić obroty silnika 2500rpm. W miarę tendencji samolotu do przechodzenia samolotu na wznoszenie, oddawać wolant aż do ustalenia prędkości przelotowej. Lot z prędkością minimalną wykonywać jedynie przypadku, w których tego typu ćwiczenia są przewidziane w programie szkolenia. 4.12.2 PRZECIĄGNIĘCIE Przeciągnięcia wykonywać jedynie w lotach, w których tego typu ćwiczenia są przewidziane w programie szkolenia i na wysokości co najmniej 2000ft AGL. Power: REDUCED Mixture: FULL RICH Fuel Pomp: ON CONTROL LOOSING H - Safety IAS = 78 kts Deceleration Stall Pitch Down or Decreasing A ngle of Attack Climb Trajectory IAS = 78 kts Max Power 4.12.3 KORKOCIĄG W przypadku niezamierzonego wejścia w korkociąg postępować zgodnie z następującą procedurą: Manetka gazu Kierunek obrotu - Ściągnięta (gaz minimalny) - Zidentyfikować Zatrzymać autorotację przez pełne użycie przeciwnego wychylenia steru kierunku, a następnie: Strona 4-8 Procedury operacyjne

Lotki Ster wysokości Ster kierunku Ster wysokości - Neutrum - Oddać do przodu, lekko poza neutrum aż do ustania autorotacji. Unikać oddania steru wysokości do oporu do przodu może to spowodować przejście do korkociągu plecowego. - Po ustaniu autorotacji neutrum. - Łagodnym ruchem wyprowadzić z nurkowania do lotu poziomego. 4.13 LOT PRZY BOCZNYM WIETRZE: Korkociąg zamierzony jest zabroniony! 4.13.1 START: Ustaw pełny gaz przed zwolnieniem hamulców. Wolant pod wiatr Utrzymuj kierunek rozbiegu za pomocą steru kierunku. Trzymaj przednie koło na ziemi do prędkości 65kts. Oderwij się zdecydowanie, aby nie dotknąć powtórnie ziemi. Po oderwaniu przyjmij poprawkę kursową na wiatr (trawers). 4.13.2 LĄDOWANIE: Podczas podejścia do lądowania utrzymuj poprawkę kursową (trawers) aż do progu pasa startowego. Po minięciu progu pasa ujmij gazu, zacznij wyrównanie, ustaw oś podłużną samolotu równolegle do kierunku lotu. Ląduj bez trawersu! Przy podejściu z trawersem najczęściej wystarczy wychyleniem sterem kierunku wyrównać oś samolotu do osi pasa startowego. Jeżeli to konieczne przy silnym bocznym wietrze pochyl skrzydło pod wiatr, lecz nie więcej niż 15 o. Przyziemienie nastąpi na nawietrzną goleń podwozia głównego. Po przyziemieniu utrzymuj przednie kółko w powietrzu do prędkości poniżej 65kts, utrzymuj kurs pasa używając orczyka, lotki wychyl pod wiatr. Procedury operacyjne Strona 4-9

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO Storna celowo pozostawiona pusta Strona 4-10 Procedury operacyjne

5 PROCEDURY AWARYJNE 5.1 USTERKA SILNIKA NA ROZBIEGU Zredukować obroty do minimum, hamować wykorzystując długość dostępną pasa. W przypadku możliwej kolizji z przeszkodą należy zamknąć kran paliwa, ustawić pełny gaz, iskrowniki wyłączyć, główny wyłącznik prądu wyłączyć, mieszankę odciąć. W celu ominięcia przeszkód należy wykonywać zmiany kierunku poprzez wychylenie steru kierunku. 5.2 USTERKA SILNIKA PO ODERWANIU W przypadku awarii silnika po starcie do 300ft AGL należy lądować na wprost z odchyłką do 30º celem ominięcia przeszkód. Pierwszą czynnością jest zabezpieczenie prędkości, która nie może być mniejsza niż 70kts. Zakręty niezbędne do ominięcia przeszkód powinny być z jak najmniejszym przechyleniem. Po upewnieniu się, że miejsce lądowania awaryjnego jest w zasięgu dolotu samolotu (planować się z przelotem), gdy zapewniony jest dolot, klapy ustawić w pozycję do lądowania. Przyziemić z minimalną prędkością. Gdy usterka silnika nastąpi powyżej 300ft AGL należy lądować na wprost z odchyłką do 90º celem ominięcia przeszkód. Przed przyziemieniem samolotu należy: o wyłączyć iskrowniki, o wyłączyć wyłącznik główny instalacji elektrycznej, o zamknąć zawór paliwa. Sposób wykonania lądowania awaryjnego należy dostosować do: aktualnie panujących warunków atmosferycznych, otoczenia wokół lotniska (przeszkody), sytuacji ruchowej i umiejętności pilota. 5.3 USTERKA SILNIKA W LOCIE Podczas awarii silnika w trakcie lotu należy w pierwszej kolejności zabezpieczyć prędkość 86kts (prędkość najlepszego zasięgu) i obrać miejsce awaryjnego lądowania. Gdy wysokość nad terenem jest wystarczająca należy podjąć próbę ponownego uruchomienia silnika. W tym celu należy sprawdzić przyrządy silnikowe i jeżeli wskazania są w normie: włączyć wyłącznik elektrycznej pompy paliwa, zawór paliwa przełączyć na pełniejszy zbiornik (jeżeli awaria silnika nastąpiło po zmianie zbiornika powrócić na poprzedni zbiornik), ustawić mieszankę w położenie bogata, włączyć ogrzewanie gaźnika. W przypadku, gdy silnik zacznie pracować równomiernie należy w miarę możliwości zidentyfikować zaistniałą usterkę i podjąć odpowiednie działania zabezpieczające przed ponowną awarią. Gdy silnik nie zacznie pracować należy wykonać lądowanie awaryjne. W tym celu należy: zamknąć zawór paliwa, dźwignia przepustnicy w pozycji pełen gaz, iskrowniki wyłączyć. Przed przyziemieniem należy: odblokować zamek zamykania kabiny, w końcowej fazie podejścia zredukować prędkość 75kts, jeżeli zapewniony jest dolot, klapy ustawić w położenie do lądowania, wyłączyć wyłącznik główny instalacji elektrycznej. Gdy silnik zacznie pracować nierównomiernie należy podjąć próbę lądowania w terenie przygodnym z pracującym silnikiem. O ile jest to możliwe wykonać przelot na miejscem przymusowego lądowania (nie niżej jak 300ft AGL) celem sprawdzenia czy nie ma przeszkód. Następnie należy podchodzić do lądowania ze składową wiatru jak najbardziej czołową z klapami wychylonymi do lądowania z prędkością 70kts. Przed przyziemieniem należy wyłączyć wyłącznik główny instalacji elektrycznej. Gdy awaria silnika nastąpi na wysokości niezapewniającej bezpiecznego uruchomienia silnika należy lądować w najbliższym dostępnym miejscu. zamknąć zawór paliwa, dźwignia przepustnicy w pozycji pełen gaz, iskrowniki wyłączyć. Procedury operacyjne Strona 5-1

SOP TB-9 Tampico OŚRODEK KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO Przed przyziemieniem należy: odblokować zamek zamykania kabiny, w końcowej fazie podejścia zredukować prędkość do 75kts, jeżeli zapewniony jest dolot, klapy ustawić w położenie do lądowania, wyłączyć wyłącznik główny instalacji elektrycznej. W przypadku lądowania na obszarze leśnym, wybrać do tego celu (o ile jest to możliwe) najbardziej gęstą część lasu przyjmując za płaszczyznę przyziemienia wierzchołki drzew; podczas lądowania na zbiorniku wodnym należy otworzyć przed lądowaniem limuzynę i przyjąć powierzchnię wody za miejsce przyziemienia. W obydwu przypadkach starać się przyziemiać na minimalnej prędkości (z przeciągnięciem). 5.4 POŻAR SILNIKA Jeśli pożar nastąpił podczas próby uruchamiania silnika należy zaprzestać uruchamianie silnika. W tym celu należy zamknąć zawór paliwa, wyłączyć elektryczną pompę paliwa, dźwignia przepustnicy pełen gaz, iskrowniki wyłączyć, wyłącznik główny instalacji elektrycznej wyłączyć. Jak najszybciej opuścić kabinę samolotu i w miarę możliwości gasić pożar dostępnymi środkami. Zabrania się ponownego uruchamiania silnika przed usunięciem przyczyny pożaru. Gdy pożar nastąpił w trakcie lotu, należy: o zamknąć zawór paliwa, o dążyć do zdmuchnięcia płomieni wykonując ślizg o wyłączyć elektryczną pompę paliwa jeśli była używana, o dźwignia przepustnicy pełen gaz, o wentylacja kabiny zamknięta, o odblokować zamek zamykania kabiny, po zatrzymaniu się silnika lądować w terenie przygodnym. Strona 5-2 Procedury operacyjne

6 ROZBUDOWANE LISTY CZYNNOŚCI TB-9 TAMPICO SOCATA TB-9 Tampico NORMAL CHECKLIST PRE-FLIGHT Cabin 1. Control lock...removed 2. Parking brakes...set 3. A/C papers, mike, headsets, torches...on BOARD 4. Ignition switch...off 5. Radio master...off 6. All electrical equipment...off 7. Master switch...on 8. Fuel quantity...checked 9. Master switch...off 10. Mixture...IDLE CUT OFF 11. Carburator heater...off 12. Trimmer...CHECKED MANUAL/SET 13. Controls...FREE Outside 1. Fuel drains...drain 2. Fuel quantity...checked 3. Engine oil...checked 4. Baggage compartment...secure 5. Other items...according to AOM BEFORE STARTING ENGINE 1. Parking brakes...set 2. Pre-flight check...completed 3. Seat, seat belts...adjusted/fastened 4. Circuit breakers...all IN 5. Alternator...ON 6. Master switch...on 7. Radio master...on 8. ATIS, Take-off date...received 9. Altimeter...SET/CHECKED 10. Start up clearance...received 11. Radio master...off STARTING ENGINE 1. Fuel selector...open ( L or P ) 2. Mixture...RICH 3. Carburator heater...off 4. Fuel pump...on 5. Throttle...PRIME THE ENGINE/SET 6. Ignition, Starter...ON/ENGAGE ( max. 30 s ) 7. Throttle...SET 1000-1200 rpm 8. Oil press., ammeter...checked ( green sector ) 9. Fuel pump...off HOT ENGINE : Same procedure as normal procedure, but whithout injection. AFTER STARTING ENGINE 1. Nav., strobe lights...as REQUIRED 2. Turn co-ordinator...on 3. Avionics...ALL ON / CHECKED 4. Directional gyro...check SLAVING / SET 5. Annunciator panel...checked 6. Flaps...CHECKED / UP 7. Carburator heater...as REQUIRED TAXI 1. Taxi light...as REQUIRED 2. Breaks, steering...checked / NORMAL 3. Turn cord., DG, Airspeed, AI, VSI...CHECKED 4. Fuel selector...checked...( LH, RH, min. 30s ) RUN UP 1. Parking breaks...set 2. Taxi light...off 3. Engine gauges...checked 4. Mixture...RICH 5. Carburator...OFF 6. Throttle...1800 rpm 7. Ignition...CHECKED (max. Drop 175 rpm/max. Diff. 50 rpm ) 8. Carburator heater...checked 9. Engine gauges...checked 10. Throttle...IDLE, Than 1000 rpm BEFORE TAKE-OFF 1. Controls...FREE 2. Trimmer...SET FOR TAKE-OFF 3. Flaps...SET FOR TAKE-OFF 4. Mixture...RICH 5. Carburator heater...off 6. Quadrant friction...adjust 7. Fuel selector...fullest TANK 8. Doors...LATCHED 9. Seat belts...fastened 10. Take-off briefing...completed LINE UP 1. Landing, strobe light...on 2. Fuel pump...on 3. Transponder...ON 4. RWY heading, Direction gyro...checked 5. Time...CHECKED CLIMB 1. Flaps...UP 2. Climb power...checked 3. Landing light...off 4. Fuel pump...off CRUISE 1. Altimeter...CHECKED 2. Cruise power...set 3. Mixture...LINED 4. Engine gauges, fuel consum...monitor PRE-DESCENT 1. Mixture...RICH 2. Carburator heater...as REQUIRED 3. Circuit breakers...all IN BEFORE LANDING 1. Altimeter...SET 2. Direction gyro...set 3. Landing light...as REQUIRED 4. Fuel pump...on 5. Mixture...RICH 6. Fuel quantity, selector... HECKED/FULLEST TANK FINAL 1. Mixture...RICH 2. Carburator heater...off 3. Flaps...SET FOR LANDING AFTER LANDING 1. Fuel pump...off 2. Taxi light...as REQUIRED 3. Landing, strobe light...switch TO TAXI / OFF 4. Flaps...UP 5. Transponder...STB SHUT DOWN 1. Parking brakes...set 2. Taxi light...off 3. Turn co-ordinator...off 4. Radio master...off 5. Throttle...REDUCE 6. Ignitiom shut down...checked 7. Mixture...IDLE CUT OFF 8. Ignition switch...off 9. Nav. And strobe - light...off 10. Cabin light...off 11. Alternator...OFF 12. Master switch...off 13. Controls lock...instaled Procedury operacyjne Strona 6-1