Paweł Bortkiewicz UAM ETYCZNE ASPEKTY DOSWIADCZEŃ NA EMBRIONACH
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE pkt. D.9 załącznika do rezolucji 1100 (1989) Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy: "zabrania się pobierania komórek, tkanek, narządów zarodków lub płodów, łożyska lub błon, jeśli są żywe, do badań innych niż w celach diagnostycznych, prewencyjnych lub leczniczych". pkt. 10: "ciężarna kobieta i jej mąż lub partner muszą uprzednio uzyskać jak najbardziej szczegółowe informacje o: i. zabiegach, które są planowane w celu pobrania komórek i(lub) tkanek zarodka lub płodu albo pobrania błon, łożyska i(lub) płynu owodniowego; ii. celach zabiegu; iii. ryzyku z nim związanym"
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE pkt. 11: "osoby usuwające zarodki lub płody lub ich części z macicy bez uzasadnienia klinicznego lub prawnego albo bez uprzedniej zgody ciężarnej kobiety i, gdzie jest to wymagane, jej męża lub partnera ze stałego związku, jak również osoby używające takiego materiału zarodkowego w sprzeczności z odpowiednim ustawodawstwem lub regulacjami, podlegają karze".
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE ust. 32 rezolucji 327/88 EEC: "W zakresie badań naukowych na zarodkach, Parlament Europejski apeluje o prawne zdefiniowanie możliwych zastosowań badań, diagnozy i leczenia, zwłaszcza w stadium prenatalnym, tak aby procedury i doświadczenia prowadzone na żywych ludzkich zarodkach lub płodach były usprawiedliwione tylko wówczas, gdy przyniosą bezpośrednie i niemożliwe do osiągnięcia innymi środkami korzyści dla dziecka i jego matki, oraz by odbywały się z poszanowaniem fizycznej i psychicznej integralności kobiety". ust. 38 - Europejski Parlament "nalega, by wszelkie komercyjne lub przemysłowe formy wykorzystywania zarodków lub płodów (...) uznawano za czyn przestępczy".
2. ETYKA międzynarodowe dyrektywy dotyczących badań biomedycznych na ludziach (Manila 1981), Council for International Organisation of Medical Sciences: nie można prowadzić badań w celach leczniczych na kobietach w ciąży, jeśli potencjalnie zagrażają one płodowi, chyba że badanie dotyczy problemu związanego z ciążą. badanie w celach leczniczych dozwolone jest tylko w interesie zdrowia matki lub w celu poprawy zdolności do życia płodu
3. ETYKA RELIGIJNA A. ETYKA KATOLICKA prowadzenie na płodach doświadczeń nie mających dla nich znaczenia terapeutycznego uważa się za niedozwolone nie można uzyskać bezpośredniej zgody podmiotu eksperymentu; zgody takiej nie może udzielić nawet matka [Pius XII, AAS 44 (1952), p. 784ff]
3. ETYKA RELIGIJNA B. ETYKA PROTESTANCKA Proszenie kobiety o zgodę na przeprowadzenie eksperymentu na zarodku, który chce usunąć, jest nieodpowiedzialne
3. ETYKA RELIGIJNA C. ETYKA ŻYDOWSKA dobrowolne poddanie się aborcji jest zakazane, tym bardziej że wiąże się to z osobistą wygodą kobiety. jeśli płód żyje - poddanie doświadczenia płodu, którego matka chce się pozbyć, wydaje się moralnie nie do przyjęcia. jeśli płód jest martwy, istnieje taka możliwość, pod warunkiem że jasno udowodniono jej wartość medyczną
3. ETYKA RELIGIJNA D. ETYKA MUZUŁMAŃSKA W islamie zakazuje się np. badania działania leku, który może być teratogenny, na kobiecie, która przebywa w szpitalu w celu poddania się dobrowolnej aborcji, nawet za jej zgodą, ponieważ nie można przewidzieć a priori, czy lek nie będzie dla niej szkodliwy
3. ETYKA RELIGIJNA E. ETYKA BUDDYJSKA ochotnicy do badań muszą być w sytuacji, w której mogą udzielić świadomej zgody, zgodnie z buddyjską zasadą odpowiedzialności indywidualnej. Nawet pod pretekstem badań naukowych, niedopuszczalne jest maltretowanie płodu
KONKLUZJE problem zgody (świadomej) problem konsekwencji problem podmiotowości płodu
MAGISTERIUM KOŚCIOŁA nauka moralna odpowiadającą godności osoby i jej integralnemu powołaniu kryteria osądu moralnego o stosowaniu badań naukowych i technicznych szacunek, obrona i rozwój człowieka, jego "pierwszorzędne i podstawowe prawo" do życia, jego godność jako osoby
Z MAGISTERIUM KOŚCIOŁA złudnym - domagać się neutralności moralnej badań naukowych i ich zastosowań nie można wyprowadzać kryteriów postępowania z prostej skuteczności technicznej, z pożyteczności, [ ] lub - co gorsze - z panujących ideologii wiedza i technika powinny służyć osobie ludzkiej, jej niezbywalnym prawom
Z MAGISTERIUM KOŚCIOŁA Interwencja dokonywana na ciele ludzkim nie dotyczy tylko tkanek, narządów i ich funkcji, lecz angażuje również na różnych poziomach samą osobę; pociąga więc za sobą znaczenie i odpowiedzialność moralną, nawet jeśli w sposób domyślny, to rzeczywisty
NOWE KRYTERIA CZŁOWIECZEŃSTWA EMBRIONU LUDZKIEGO dwie grupy: I) człowieczeństwo od początku; II) przyjmują później wskazany przez siebie etap rozwoju
CZŁOWIECZEŃSTWO OD POCZĄTKU kryterium od zapłodnienia; kryterium genetyczne, odwołujące się do powstania kodu genetycznego, który wyznacza specyficzne cechy i właściwości rozwijającej się istoty; kryterium ciągłości szlaku rozwojowego istoty ludzkiej; kryterium genealogiczne - pochodzenia od rodziców i przynależności do gatunku ludzkiego
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO KRYTERIUM kryteria rozwojowe, odwołujące się bądź do faktów biologicznych, bądź psychologicznych kryteria społeczne, odwołujące się do akceptacji społecznej. Przesuwają one człowieczeństwo embrionu ludzkiego na coraz dalsze etapy jego rozwoju.
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO KRYTERIUM kryteria rozwojowe biologiczne: kryterium formowania się zygoty (ok. 21. godziny od zapłodnienia, kiedy kończy się proces kształtowania zygoty); kryterium implantacji (14. dnia od zapłodnienia, kiedy kończy się proces implantacji, zamyka się możliwość podziału bliźniaczego oraz rozpoczyna się formowanie zalążka układu nerwowego) kryterium neurologiczne (40. dnia od zapłodnienia -zaczyna funkcjonować ośrodkowy układ nerwowy); kryterium zdolności do samodzielnego istnienia, uzależnione od coraz to nowocześniejszych inkubatorów; kryterium narodzin
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO KRYTERIUM kryteria rozwojowe (psychologiczne): kryterium świadomego odczuwania bólu czy też świadomego dążenia do realizacji swych interesów; kryterium nawiązania świadomego kontaktu poznawczo-wolitywnego z otoczeniem; kryterium świadomego wzięcia odpowiedzialności moralnej za siebie i społeczeństwo.
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO KRYTERIUM Kryteria społeczne: kryterium akceptacji poczętego życia przez matkę, rodziców czy społeczeństwo; kryterium uznania lub nieuznania człowieczeństwa ze względów społecznych i materialnych
KRYTYKA KRYTERIÓW ROZWOJOWYCH na terenie samej embriologii "Poczynając od momentu zapłodnienia zarodek człowieka wykazuje podstawową cechę żywego organizmu, którą jest z góry określony, stały, zdeterminowany szlak rozwojowy". Kod genetyczny, zróżnicowania chemiczne i biologiczne, pamięć immunologiczna samoorganizujący się ustrój w myśleniu filozoficznym.
KRYTYCZNA OCENA dlaczego jakiś fakt biologiczny należałoby przeciwstawić poprzednim etapom rozwoju i dlaczego miałby on konstytuować człowieka? zarówno prenatalny, jak i postnatalny rozwój człowieka stanowi kontinuum żadne z jego stadiów nie można uznać za definiujące człowieka czy osobę ludzką
KRYTYCZNA OCENA embriolodzy - wielokrotnie przechodzą na teren filozofii, twierdząc, że wypowiadają się o człowieku jako takim = przekroczenie kompetencji
TRZY ZASADY FILOZOFICZNE W OKREŚLANIU STATUSU EMBRIONU LUDZKIEGO 1) zasada św. Tomasza z Akwinu: agere sequitur esse - nasze działania są następstwem i przejawem naszego istnienia; 2) zasada G. Berkeleya: esse est percipere aut percipi - być to spostrzegać lub podlegać spostrzeżeniom; 3) zasada Kartezjusza: cogito ergo sum - myślę, więc jestem
TRZY ZASADY FILOZOFICZNE W OKREŚLANIU STATUSU EMBRIONU LUDZKIEGO w (1) wszelkie nasze działania są wtórne w stosunku do naszego istnienia, do naszej ludzkiej natury człowiek istnieje nie dzięki różnym jej przejawom, jakimi są akty doznawania, czucia, spostrzegania, myślenia, decydowania, mówienia itd., lecz odwrotnie - to one zaistniały jako aktualizacja natury ludzkiej. w (2, 3) wychodzi się od pewnych aktów, na przykład spostrzegania zmysłowego czy myślenia, i dopiero poprzez nie i z nich kontynuuje się byt ludzki, osobę czy naturę ludzką.
Wielu współczesnych bioetyków kontynuuje podejście drugiego typu deskryptywne kryteria bycia człowiekiem i wykluczają wielu ludzi z grona osób wykluczenie wielu ludzi z grona osób pozbawienie ich należnych im praw, w tym najważniejszego z nich - prawa do życia. (por. M. Tooley, P. Singer, H. Engelhardt i Z. Szawarski wykluczają z grona osób nie tylko istoty ludzkie w okresie prenatalnym, ale także noworodki, dzieci czy dorosłych dotkniętych głębokimi upośledzeniami, chorobą Downa, chorobą Alzheimera, otępieniem starczym, jak również psychicznie i terminalnie chorych)
MAGISTERIUM KOŚCIOŁA Nic i nikt nie może dać prawa do zabicia niewinnej istoty ludzkiej, czy to jest embrion czy płód, dziecko czy dorosły, człowiek stary, nieuleczalnie chory czy umierający. Ponadto nikt nie może się domagać, aby popełniono ten akt zabójstwa wobec niego samego lub wobec innej osoby powierzonej jego pieczy, nie może też bezpośrednio ani pośrednio wyrazić na to zgody. Żadna władza nie ma prawa do tego zmuszać ani na to przyzwalać [KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), II: AAS 72 (1980), 564]