Jarosław Balon Zakład Geografii Fizycznej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków TYPY KRAJOBRAZU POLSKI WYBRANE PROBLEMY JEGO WALORYZACJI
WPROWADZENIE Mądre zarządzanie zasobami przyrody wyzwanie XXI wieku Świadomość konieczności ochrony i sensownego kształtowania środowiska przyrodniczego jest dziś powszechna przynajmniej w sferze deklaracji.
WPROWADZENIE Konkretne decyzje planistyczne podstawowy, zwykle wielostronny konflikt, dotyczący sposobu czy szerzej mówiąc filozofii użytkowania konkretnego terenu. konflikty te najczęściej dotyczą terenów cennych przyrodniczo; skupiają one bowiem różne oczekiwania społeczne.
KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO OBSZARY CENNE KONIECZNOŚĆ OCHRONY CENNE = ATRAKCYJNE PRESJA INWESTYCYJNA OBSZARY ATRAKCYJNE JEŚLI ATRAKCYJNE NALEŻY KORZYSTAĆ UDOSTĘPNIĆ DLA ZWIEDZAJĄCYCH = WYPOSAŻYĆ W INFRASTRUKTURĘ = = ZABUDOWAĆ = ZAROBIĆ PIENIĄDZE
KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO DORAŹNY INTERES INTERES CZŁOWIEKA CZŁOWIEKA? INTERES DŁUGOFALOWY ŚRODOWISKA INTERES CZŁOWIEKA
KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO INWESTORZY W każdym obszarze atrakcyjnym trzeba inwestować EKOLODZY Każdy atrakcyjny obszar jest na pewno cenny przyrodniczo
MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Świadomość ważności planowania i zarządzania środowiskiem przyrodniczym wydaje się jednak w mniejszym stopniu dotyczyć krajobrazu Wynika to: a/ z niezrozumienia pojęcia krajobraz i/lub niejednoznacznego jego rozumienia, b/ z nie zauważania abiotycznych elementów krajobrazu (budowy geologicznej, rzeźby terenu, klimatu, wód), c/ z niedoceniania wizualnej części krajobrazu
MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Szansę na zmianę owej świadomości stwarza Europejska Konwencja Krajobrazowa. Praktycznym efektem owej zmiany winna być przede wszystkim odpowiednia polityka szeroko rozumianych władz państwowych i samorządowych
MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ KRAJOBRAZ to obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich (Europejska Konwencja Krajobrazowa) DEFINICJA TA NIEWĄTPLIWIE STWARZA REALNE MOŻLIWOŚCI KREOWANIA POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ W POLSCE
ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Gospodarowanie krajobrazem winno opierać się na szerokiej wiedzy o nim, gromadzonej przez różne dyscypliny naukowe Szczególną rolę odgrywają tutaj badania holistyczne, w których krajobraz traktowany jest jako SYSTEMOWA CAŁOŚĆ
ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Jedną z takich dyscyplin jest EKOLOGIA KRAJOBRAZU - nauka o zróżnicowaniu i funkcjonowaniu krajobrazu traktowanego jako całość, złożonego z powiązanych i wzajemnie na siebie oddziaływujących elementów Ekologia krajobrazu zwana jest też w Polsce geoekologią, geografią krajobrazu oraz geografią fizyczną kompleksową.
ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Ekologia krajobrazu do jej podstawowych celów należy naukowe przygotowanie do zarządzania krajobrazem (Richling 2007) Zarządzanie walorami środowiska, w tym także krajobrazem winno odbywać się zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju Działania planistyczne powinny minimalizować szkodliwe skutki, wynikające z nadmiernej presji człowieka na krajobraz
ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ Stąd sprawą podstawowej wagi jest wypracowanie rozwiązań strukturalnych Korzystanie z krajobrazu Zachowanie unikalnych walorów krajobrazu
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Konieczność wypracowania metod możliwie obiektywnej oceny krajobrazu konkretnego obszaru, a zatem jego jakości, stopnia cenności, optymalnego przeznaczenia i sposobu wykorzystania przez człowieka.
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Praktyczne wykorzystanie wyników studiów na krajobrazem jest od wielu lat przedmiotem zainteresowania polskich ekologów krajobrazu. Szczególną rolę odegrał tu ośrodek poznański, gdzie powstały podstawowe prace z tego zakresu (Bartkowski 1986, Sołowiej 1987), przede wszystkim dotyczące ocen czyli inaczej waloryzacji krajobrazu.
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Metodyka waloryzacji, czyli poszukiwania w krajobrazie pewnych określonych wartości, została wypracowana w stopniu przynajmniej zadawalającym. KRAJOBRAZ SUBSTACJE I ENERGIE Mierzalne w jednostkach masy i energii POZAMATERIALNE UŻYTKI KRAJOBRAZU Niemierzalne; wymagają klasyfikowania typu lepszy-gorszy Ocena może być precyzyjna Ocena nie może być precyzyjna
WALORYZACJA KRAJOBRAZU SZCZEGÓŁOWA Oceny dla konkretnych potrzeb OSADNICTWA BUDOWNICTWA PRZEMYSŁU ROLNICTWA REKREACJI TURYSTYKI GOSPODARKI LEŚNEJ Bardzo ważne jest określenie maksymalnie szczegółowego CELU OCENY OGÓLNA Oceny całego KRAJOBRAZU = REJESTRACJA stanu KRAJOBRAZU Krajobraz w danym momencie czasu (np. przemiany krajobrazu, wartości krajobrazu, konflikty człowiek-krajobraz) Kondycja krajobrazu (np. stabilność krajobrazu, stopień przekształcenia przez człowieka)
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Przy dokonywaniu waloryzacji szczególną uwagę należy zwrócić na: a/ konieczność określenia maksymalnie szczegółowego celu oceny, b/ skalę opracowania, c/ dobór kryteriów oceny, d/ dobór metody oceny. Przy waloryzacji krajobrazu pojawiają się też pewne problemy metodologiczne, których właściwe rozstrzygnięcie może znacząco zaważyć na wyniku waloryzacji
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Nieporównywalność kategorii wartości EKONOMICZNE Zależą od poglądów człowieka, jego sytuacji, stanowiska, opinii innych osób, itd ESTETYCZNE POZNAWCZE UWAGA! Są zasadniczo nieporównywalne! ETYCZNE Trzeba je zestawiać przy konkretnych decyzjach planistycznych
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Problem reprezentatywności obszarów testowych (jeśli takie musimy wybrać)
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Dobór odpowiedniego pola podstawowego oceny JEDNOSTKI PRZYRODNICZE (geokompleksy, zlewnie) POLA ADMINISTRACYJNE gminy, powiaty, województwa, POLA GEOMETRYCZNE kwadraty, trójkąty równoboczne, ośmiokąty foremne
WALORYZACJA KRAJOBRAZU Optymalne z punktu widzenia waloryzacji krajobrazu są pola przyrodnicze.
J. Kondracki (1960) jednostki krajobrazowe Polski w skali 1: 2 000 000; podział trójstopniowy A. Richling (1984, 1992) jednostki krajobrazowe w skali 1: 500 000; Klasyfikacja jest czterostopniowa i zawiera: 4 klasy krajobrazu, 14 rodzajów krajobrazu 28 gatunków krajobrazu gatunki dzielą się jeszcze na odmiany. TYPY KRAJOBRAZU POLSKI
TYPY KRAJOBRAZU POLSKI
TYPY KRAJOBRAZU POLSKI
Klasyfikacja ta, po pewnych modyfikacjach, może być bardzo dobrą podstawą do waloryzacji krajobrazu Polski.
PODSUMOWANIE Europejska Konwencja Krajobrazowa stwarza realne możliwości kreowania polityki krajobrazowej w Polsce; dobrze byłoby, gdyby jej wdrażanie stało się impulsem do owego kreowania. Niezbędne jest przeprowadzenie oceny (waloryzacji) krajobrazów Polski; winno ono być całościowe i kompleksowe, by uniknąć podejmowania planistycznych decyzji, przypadkowych, pod wpływem różnego rodzaju lobbies. Do waloryzacji krajobrazu Polski należy wykorzystać doświadczenia i dorobek polskiej ekologii krajobrazu. Celowe byłoby powołanie zespołu badawczo-eksperckiego złożonego z przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych zajmujących się krajobrazem; nie powinno wśród nich zabraknąć przyrodników a szczególnie ekologów krajobrazu. Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu deklaruje swój twórczy udział w takim przedsięwzięciu.
PODSUMOWANIE Zapraszam wszystkich do współpracy j.balon@geo.uj.edu.pl