PROJEKT PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DZIERŻONIÓW AKTUALIZACJA ZLECENIODAWCA: GMINA DZIERŻONIÓW ul. Piastwska nr 1 58-200 Dzierżniów tel. (74) 832-56-95, fax. (74) 832-56-94 e-mail: sekretariat@ug.dzierzniw.pl, www.ug.dzierzniw.pl ZLECENIOBIORCA: EKO TEAM Sebastian Kulikwski, ul. Pniatwskieg 20/14, 59-900 Zgrzelec tel. 0691 015 026, fax. 75 613 81 34 e-mail: ekteam.kulikwski@gmail.cm, www.ekteam.cm.pl Dzierżniów, 2010
OPRACOWAŁ: Sebastian Kulikwski Osby i instytucje współpracujące przy pracwaniu niniejszeg dkumentu: Kamila Zawadzka Urząd Gminy w Dzierżniwie Wdciągi i Kanalizację" Sp. z.. Dzierżniów Zakład Gspdarki Kmunalnej w Dzierżniwie EnergiaPr S.A., Oddział w Wałbrzychu Dlnśląska Spółka Gazwnictwa, Oddział Wałbrzych Zdjęcia na kładce: www.dzierzniw.pl 2
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 7 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 7 1.2. METODOLOGIA OPRACOWANIA, ZAWARTOŚĆ DOKUMENTU I JEGO PODSTAWY PRAWNE... 7 1.3. UWARUNKOWANIE ZEWNĘTRZNE... 9 1.3.1. Plityka eklgiczna państwa... 9 1.3.2. Strategia Rzwju Wjewództwa Dlnśląskieg d 2020... 11 1.3.3. Prgram zrównważneg rzwju i chrny śrdwiska wjewództwa dlnśląskieg... 12 1.3.4. Strategia Trwałeg i Zrównważneg Rzwju Pwiatu Dzierżniwskieg... 14 1.3.5. Strategia Rzwju Gminy Dzierżniów... 16 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY DZIERŻONIÓW... 19 2.1. POŁOŻENIE... 19 2.2. KLIMAT... 20 2.3. OTOCZENIE SPOŁECZNO - GOSPODARCZE... 21 2.4. TURYSTYKA I REKREACJA... 24 3. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO... 25 3.1. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU... 25 3.1.1 Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 25 3.1.2. Identyfikacja ptrzeb... 37 3.1.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 39 3.1.4. Harmngram zadań w zakresie chrny przyrdy i krajbrazu... 40 3.1.5. Wniski... 41 3.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW... 41 3.2.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 41 3.2.2. Racjnalne gspdarwanie zasbami leśnymi... 41 3.2.3. Ustalenia w zakresie prgnzwania zalesiania gruntów prlnych... 44 3.2.4. Identyfikacja ptrzeb... 45 3.2.5. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 47 3.2.6. Harmngram zadań w zakresie chrny i zrównważneg rzwju lasów... 47 3.2.7. Wniski... 48 3.3. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI... 48 3.3.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 48 3.3.2. Identyfikacja ptrzeb... 50 3.3.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 52 3.3.4. Harmngram zadań w zakresie chrny pwierzchni ziemi... 53 3.3.5. Wniski... 54 3.4. OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN... 54 3.4.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 54 3.4.2. Identyfikacja ptrzeb... 55 3.4.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 56 3.4.4. Harmngram zadań w zakresie chrną zasbów kpalin... 56 3.4.5. Wniski... 57 3.5. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII... 57 3.5.1. Materiałchłnnść, wdchłnnść, energchłnnść i dpadwść prdukcji... 57 3.5.2. Wykrzystanie energii ze źródeł dnawialnych... 58 3.5.3. Pdsumwanie... 61 3.6. KSZTAŁTOWANIE ZASOBÓW WODNYCH ORAZ OCHRONA PRZED POWODZIĄ I SKUTKAMI SUSZY... 62 3.6.1. Ochrna przed pwdzią... 62 3.6.4. Ochrna przed suszą... 66 3.6.5. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 68 3.6.6. Harmngram zadań w zakresie chrny przed pwdzią i suszą... 69 4. DALSZA POPRAWA, JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO NA OBSZARZE GMINY DZIERŻONIÓW... 70 4.1. GOSPODARKA WODNO ŚCIEKOWA... 70 3
4.1.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 70 4.1.2. Identyfikacja ptrzeb... 80 4.1.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 81 4.1.4. Harmngram zadań w zakresie gspdarki wdn ściekwej... 83 4.1.5. Wniski... 85 4.2. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA... 85 4.2.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 86 4.2.2. Bilans zaptrzebwania na energię w sektrze mieszkalnictwa... 90 4.2.3. Bilans emisji pyłwej i gazwej w Gminie Dzierżniów... 91 4.2.4. Identyfikacja ptrzeb... 96 4.2.5. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 98 4.2.6. Harmngram zadań w zakresie chrny pwietrza... 99 4.2.7. Wniski... 101 4.3. GOSPODAROWANIE ODPADAMI... 101 4.3.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 101 4.3.2. Identyfikacja ptrzeb... 107 4.3.3. Harmngram zadań w zakresie gspdarki dpadami d rku 2012 i d rku 2016... 110 4.3.4. Wniski... 112 4.4. POWAŻNE AWARIE... 112 4.4.1. Bezpieczeństw chemiczne... 112 4.4.2. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 114 4.4.3. Harmngram zadań w zakresie pważnych awarii... 114 4.4.4. Wniski... 115 4.5. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU... 115 4.5.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 118 4.5.2. Identyfikacja ptrzeb... 120 4.5.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 122 4.5.4. Harmngram zadań w zakresie chrny przed hałasem... 123 4.5.5. Wniski... 124 4.6. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 124 4.6.1. Charakterystyka i cena stanu aktualneg... 124 4.6.2. Identyfikacja ptrzeb... 125 4.6.3. Cele i zadania śrdwiskwe d rku 2012 i d rku 2016... 126 4.6.4. Harmngram zadań w zakresie chrny przed prmieniwaniem elektrmagnetycznym... 126 4.6.5. Wniski... 127 5. ANALIZA FINANSOWA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DZIERŻONIÓW 127 5.1. NAKŁADY NA REALIZACJĘ ZADAŃ... 127 5.2. PROPONOWANY MONTAŻ FINANSOWY DLA ZADAŃ WŁASNYCH... 130 5.3. OCENA MOŻLIWOŚCI BUDŻETOWYCH WDROŻENIA ZADAŃ WŁASNYCH PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 133 6. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU... 134 6.1. MECHANIZMY PRAWNE... 134 6.2. PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA I INNE AKTY NIEZBĘDNE DO REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 135 7. DOSTĘP DO INFORMACJI, EDUKACJA EKOLOGICZNA, UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA... 137 8. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH 140 9. MONITORING I KONTROLA REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ ZAPISANYCH W PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DZIERŻONIÓW... 145 9.1. MONITORING ŚRODOWISKA... 145 10. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM... 146 4
SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 1 GMINY W POWIECIE DZIERŻONIOWSKIM...19 RYSUNEK 2 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY DZIERŻONIÓW...21 RYSUNEK 3 ILOŚĆ URODZEŃ, ZGONÓW I PRZYROST NATURALNY NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW W LATACH 2001-2008...21 RYSUNEK 4 SALDO MIGRACJI NA OBSZARZE GMINY DZIERŻONIÓW 2001-2008...22 RYSUNEK 5 ZMIANY W ILOŚCI PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...22 RYSUNEK 6 MAPA PARKU KRAJOBRAZOWEGO "ŚLĘŻY"...27 RYSUNEK 7 MAPA PARKU KRAJOBRAZOWEGO "GÓR SOWICH"...28 RYSUNEK 8 MAPA PLH020021 WZGÓRZA KIEŁCZYŃSKIE...32 RYSUNEK 9 MAPA PLH020040 MASYW ŚLĘŻY...33 RYSUNEK 10 MAPA PLH020099 KIEŁCZYN...34 RYSUNEK 11 MAPA PLH020082 WZGÓRZA NIEMCZAŃSKIE...36 RYSUNEK 12 STRUKTURA GATUNKOWA DRZEWOSTANÓW WG GATUNKÓW RZECZYWISTYCH...42 RYSUNEK 13 STRUKTURA ZASIEWÓW W ROKU 2005...50 RYSUNEK 14 POTENCJAŁ I WYKORZYSTANIE BIOMASY NA DOLNYM ŚLĄSKU...59 RYSUNEK 15 POTENCJAŁ I WYKORZYSTANIE ENERGII BEZPOŚREDNIEGO PROMIENIOWANIA NA DOLNYM ŚLĄSKU...60 RYSUNEK 16 POTENCJAŁ I WYKORZYSTANIE ENERGII WIATRU NA DOLNYM ŚLĄSKU...61 RYSUNEK 17 MAPA ZASIĘGU DZIAŁANIA RZGW WE WROCŁAWIU...65 RYSUNEK 18 CZAS TRWANIA MAKSYMALNYCH NIŻÓWEK W LATACH 1966-2003...67 RYSUNEK 19 REGIONALIZACJA HYDROGEOLOGICZNA WÓD ZWYKŁYCH...73 RYSUNEK 20 ZUŻYCIE WODY W PRZELICZENIU NA JEDNEGO MIESZKAŃCA W GMINIE...77 RYSUNEK 21 STREFY DLA CELÓW OCENY JAKOŚCI POWIETRZA POD KĄTEM ZAWARTOŚCI SO 2, NO 2, NO X,...87 RYSUNEK 22 STREFY DLA CELÓW OCENY JAKOŚCI POWIETRZA POD KĄTEM ZAWARTOŚCI OZONU...87 RYSUNEK 23 RODZAJE ŹRÓDŁA CIEPŁA NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...91 RYSUNEK 24 ZAPOTRZEBOWANIE NA MOC CIEPLNĄ W GMINIE DZIERŻONIÓW...91 RYSUNEK 25 ZESTAWIENIE SKARG I WNIOSKÓW O PODJĘCIE INTERWENCJI ZA OKRES 2001-2007 R. NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA....118 RYSUNEK 26 UKŁAD SIECI KOLEJOWYCH W OBSZARZE GMINY DZIERŻONIÓW...120 SPIS TABEL TABELA 1 POWIERZCHNIA GRUNTÓW NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW WG OBRĘBÓW...20 TABELA 2 STRUKTURA ILOŚCI OSÓB BEZROBOTNYCH W LATACH 2007-2009...23 TABELA 3 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...29 TABELA 4 REJESTR ZABYTKÓW NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...36 TABELA 5 PRZYJĘTE RODZAJE RĘBNI W ODNIESIENIU DO POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW SIEDLISKOWYCH ORAZ ZWIĄZANY Z NIMI OKRES ODNOWIENIA...42 TABELA 6 ZESTAWIENIE ZBIORCZE WSKAZAŃ GOSPODARCZYCH Z OPISÓW TAKSACYJNYCH W ZAKRESIE HODOWLI LASU...43 TABELA 7 LESISTOŚĆ AKTUALNA I PROGNOZOWANA...45 TABELA 8 UŻYTKOWANIE TERENU W GMINIE DZIERŻONIÓW...49 TABELA 9 WSKAŹNIK BONITACJI GRUNTÓW...49 TABELA 10 PRZEPŁYWY CHARAKTERYSTYCZNE ZLEWNI RZEK NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW, ŚREDNIE Z LAT 1966-2003...63 TABELA 11 EWIDENCJA ZBIORNIKÓW MAŁEJ RETENCJI WODNEJ NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...64 TABELA 12 CZAS TRWANIA NIŻÓWEK (DNI) W POSZCZEGÓLNYCH ZLEWNIACH RZEK WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO DLA PRZEPŁYWU GRANICZNEGO NIŻÓWKI Q 0...67 TABELA 13 OCENA, JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH MONITORINGU DIAGNOSTYCZNEGO W 2009 ROKU...74 TABELA 14 OCENA, JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH MONITORINGU OPERACYJNEGO W 2009 ROKU...74 TABELA 15 JAKOŚĆ ŚCIEKÓW Z OCZYSZCZALNI W MOŚCISKU...79 TABELA 16 PRZEPOMPOWNIE ŚCIEKÓW NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...79 TABELA 17 CZYNNIKI METEOROLOGICZNE WPŁYWAJĄCE NA STAN ZANIECZYSZCZENIA ATMOSFERY...86 TABELA 18 KLASY STREF I WYMAGANE DZIAŁANIA W ZALEŻNOŚCI OD POZIOMÓW STĘŻEŃ ZANIECZYSZCZENIA, UZYSKANYCH W ROCZNEJ OCENIE, JAKOŚCI POWIETRZA, DLA PRZYPADKÓW, GDY OKREŚLONY JEST MARGINES TOLERANCJI...88 TABELA 19 ZESTAWIENIE DANYCH DOTYCZĄCYCH INFRASTRUKTURY GAZOWNICZEJ W GMINIE DZIERŻONIÓW...89 TABELA 20 ELEKTRYFIKACJA GMINY DZIERŻONIÓW...90 TABELA 21 PROCESY UWZGLĘDNIONE W INWENTARYZACJI EMISJI POWIERZCHNIOWYCH...92 TABELA 22 PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄCE AKTYWNOŚĆ ŹRÓDEŁ EMISJI POWIERZCHNIOWYCH...92 5
TABELA 23 WSKAŹNIKI EMISJI WYZNACZONO DLA OBLICZENIA EMISJI ZE ŹRÓDEŁ POWIERZCHNIOWYCH...92 TABELA 24 EMISJA Z EMITORÓW POWIERZCHNIOWYCH W GMINIE DZIERŻONIÓW...93 TABELA 25 ROCZNA EMISJA SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DO ATMOSFERY ZE ŚRODKÓW TRANSPORTU NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW W 2009 ROKU...95 TABELA 26 LISTA ZAKŁADÓW POSIADAJĄCYCH POZWOLENIA NA WPROWADZANIE GAZÓW I PYŁÓW DO POWIETRZA...96 TABELA 27 UDZIAŁ SKŁADNIKÓW MATERIAŁOWYCH W NIESEGREGOWANYCH ODPADACH KOMUNALNYCH WYTWARZANYCH NA OBSZARZE ZGPD7...102 TABELA 28 ILOŚĆ I SKŁAD ODPADÓW KOMUNALNYCH WYTWARZANYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W CIĄGU ROKU NA OBSZARZE ZGPD7...102 TABELA 29 ILOŚĆ WYTWORZONYCH W CIĄGU ROKU ODPADÓW KOMUNALNYCH POZA GOSPODARSTWAMI DOMOWYMI NA OBSZARZE ZGPD7...103 TABELA 30 ILOŚĆ ODPADÓW KOMUNALNYCH WYTWORZONYCH W CIĄGU ROKU NA OBSZARZE GMINY DZIERŻONIÓW...103 TABELA 31 ILOŚCI ODPADÓW PAPIERU, SZKŁA I TWORZYW SZTUCZNYCH ZEBRANYCH SELEKTYWNIE NA TERENIE GMIN NALEŻĄCYCH DO ZWIĄZKU - DANE ZGPD7...104 TABELA 32 PUNKTY SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...104 TABELA 33 WYKAZ PODMIOTÓW POSIADAJĄCYCH POZWOLENIE NA ZBIERANIE, ODZYSK I UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW NA TERENIE GMINY DZIERŻONIÓW...105 TABELA 34 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMIN NALEŻĄCYCH DO ZGPD7 W LATACH 2009-2020...107 TABELA 35 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU POWODOWANEGO PRZEZ POSZCZEGÓLNE GRUPY ŹRÓDEŁ, Z WYŁĄCZENIEM HAŁASU POWODOWANEGO PRZEZ STARTY, LĄDOWANIA I PRZELOTY STATKÓW POWIETRZNYCH ORAZ LINIE ELEKTROENERGETYCZNE, WYRAŻONE WSKAŹNIKAMI L AEQD I L AEQN, KTÓRE TO WSKAŹNIKI MAJĄ ZASTOSOWANIE DO USTALANIA I KONTROLI WARUNKÓW KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA, W ODNIESIENIU DO JEDNEJ DOBY...116 TABELA 36 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU POWODOWANEGO PRZEZ POSZCZEGÓLNE GRUPY ŹRÓDEŁ HAŁASU, Z WYŁĄCZENIEM HAŁASU POWODOWANEGO PRZEZ STARTY, LĄDOWANIA I PRZELOTY STATKÓW POWIETRZNYCH ORAZ LINIE ELEKTROENERGETYCZNE, WYRAŻONE WSKAŹNIKAMI L AEQD I L AEQN, KTÓRE TO WSKAŹNIKI MAJĄ ZASTOSOWANIE DO PROWADZENIA DŁUGOOKRESOWEJ POLITYKI W ZAKRESIE OCHRONY PRZED HAŁASEM...117 TABELA 37 NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJĘ ZADAŃ OKREŚLONYCH W POŚ GMINY...127 TABELA 38 PLAN WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH W ZAKRESIE ZADAŃ WŁASNYCH [W TYS. ZŁ]...129 TABELA 39 STRUKTURA WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH W ZAKRESIE ZADAŃ WŁASNYCH [%]...129 TABELA 40 PROPONOWANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZADAŃ WŁASNYCH OKREŚLONYCH W PROGRAMIE [W TYS. ZŁ]...132 TABELA 41 STRUKTURA ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ZADAŃ WŁASNYCH [%]...132 TABELA 42 PROGNOZA KWOTY DŁUGU NA 2009R. I LATA NASTĘPNE (W ZŁ)...133 TABELA 43 LICZBA NIERUCHOMOŚCI Z TERENU GMINY DZIERŻONIÓW, KTÓRE SKORZYSTAŁY Z PROGRAMÓW KOORDYNOWANYCH PRZEZ POWIAT W LATACH 2002-2007...138 6
1. Wstęp 1.1. Pdstawa pracwania Pdstawę prawną niniejszeg pracwania twrzy umwa zawarta w dniu 7 czerwca 2010 rku między Ek Team Sebastian Kulikwski, a Gminą Dzierżniów. Umwa dtyczy wyknania pracy pt. Aktualizacja Prgramu Ochrny Śrdwiska dla Gminy Dzierżniów na lata 2009-2012 z perspektywą na lata 2013-2016. Dla pwstania niniejszeg dkumentu niezbędne były dane pchdzące ze źródeł takich jak: Dkumenty udstępnine przez gminę: Plan Gspdarki Odpadami dla Związku Gmin Pwiatu Dzierżniwskieg aktualizacja na lata 2009-2012 i dalsze, Prgram usuwania azbestu i wyrbów zawierających azbest stswanych na terenie Związku Gmin Pwiatu Dzierżniwskieg ZGPD-7, Strategia rzwju na lata 2007-2010 (wersja p ewaluacji w 2009 rku), Wdciągi i Kanalizacja Spółki z.., Strategia Rzwju Gminy Dzierżniów na lata 2007 2013, Raprt z realizacji Prgramu Ochrny Śrdwiska dla Gminy Dzierżniów za kres 2006-2007, Miejscwe Plany Zagspdarwania Przestrzenneg, Plan urządzeniw rlny Gminy Dzierżniów, Dane zebrane przez zespół autrów pracwania, Opracwania i raprty instytucji takich jak: Ministerstw Ochrny Śrdwiska, Dlnśląski Wjewódzki Inspektrat Ochrny Śrdwiska, Materiały knferencyjne, Specjalistyczna literatura. 1.2. Metdlgia pracwania, zawartść dkumentu i jeg pdstawy prawne Niniejszy Prgram stanwiący narzędzie prwadzenia plityki eklgicznej w Gminie Dzierżniów zstał pracwany zgdnie z zapisami ustawy Praw Ochrny Śrdwiska z dnia 27.04.2001 (Dz. U. Nr 62, pz. 627 z późn. zm.) raz ustawy z dnia 20 listpada 2009 r. zmianie ustawy Praw chrny Śrdwiska raz niektórych innych ustaw, która weszła z dniem 1 stycznia 2010 r. Zmiana ta dtyczy głównie finanswania działalnści związanej z chrną śrdwiska raz zmian w strukturze Nardweg Funduszu Ochrny Śrdwiska i Gspdarki Wdnej. Zgdnie z art.16 ustawy likwidacji ulegają pwiatwe i gminne fundusze, a uchwały budżetwe na rk 2010 muszą zstać dstswane w ciągu 3 miesięcy d przepisów ustawy. Art. 8 ustawy Praw Ochrny Śrdwiska zwraca uwagę na t, aby wszystkie plityki, strategie i plany jednstek władzy uwzględniały zasady chrny śrdwiska i zrównważneg rzwju. Pnadt ustawa ta nakłada na samrządwe rgany wyknawcze bwiązek realizwania plityki eklgicznej państwa pprzez sprządzanie c 4 lata prgramów chrny śrdwiska, zgdnie z pniższymi wymaganiami: cele eklgiczne, prirytety eklgiczne, pzimy celów długterminwych, rdzaj i harmngram działań preklgicznych, śrdki niezbędne d siągnięcia celów, w tym mechanizmy prawn eknmiczne i śrdki finanswe. Należy jednak pdkreślić, że pwyższe wymagania mają charakter gólnych. Natmiast szczegółwy spsób, zakres raz frma uwzględniania plityki eklgicznej państwa w prgramach chrny śrdwiska zawarte zstały w przyjętym przez Ministerstw Śrdwiska 21 grudnia 2002 rku dkumencie Wytyczne d sprządzania prgramów chrny śrdwiska na szczeblu reginalnym i lkalnym. Wytyczne pdkreślają, że struktura wjewódzkich pwiatwych i gminnych prgramów chrny śrdwiska pwinna nawiązywać d struktury Plityki eklgicznej państwa. Dlateg niniejsze pracwanie uwzględnia między innymi takie elementy jak: racjnalne użytkwanie zasbów naturalnych, pprawa jakści śrdwiska, 7
narzędzia i instrumenty realizacji prgramu, harmngram realizacji i nakłady na realizację prgramu, kntrla realizacji prgramu. Realizacja prgramu dąży d pprawy stanu śrdwiska naturalneg, zapewnienia skutecznych mechanizmów chrniących śrdwisk przed degradacją, a także stwrzenia warunków dla wdrżenia wymagań prawa. Dla uzyskania załżnych celów isttne jest fakt, że relacje między rzwjem gspdarczym wjewództwa a jeg śrdwiskiem przedstawiane są w ramach trzech współistniejących i współdziałających pdsystemów charakterze spłecznym, przestrzennym i gspdarczym. Równwagę między nimi zachwać mżna pprzez takie kształtwanie śrdwiska i gspdarwanie zasbami, które będą zgdne z zasadą zrównważneg rzwju. Ważne jest przy tym, aby planwane zmiany zachdzące w śrdwisku uwzględniały również dynamikę prcesów raz klicznści mających wpływ na nie. Dlateg też niniejsze pracwanie stanwi fundament prgnzwania tych zmian. Zakłada się, że Prgram Ochrny Śrdwiska [dalej: POS] bejmuje prawne, techniczn-eknmiczne i technlgiczne spsby chrny pszczególnych elementów śrdwiska, które głównie dtyczą: chrny wód pwierzchniwych i pdziemnych (jakściwej i ilściwej), chrny gleb, gspdarki dpadami, chrny śrdwiska przyrdniczeg, chrny zasbów surwców naturalnych, chrny pwietrza atmsferyczneg, chrny przed hałasem i wibracjami, chrny przed nadzwyczajnymi zagrżeniami. Zgdnie z wymgami zawartymi w dkumencie Plityka eklgiczna Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą d rku 2016 głównymi elementami niniejszeg pracwania będą: OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO Ochrna przyrdy i krajbrazu Ochrna i zrównważny rzwój lasów Ochrna pwierzchni ziemi Ochrna zasbów kpalin i wód pdziemnych Bitechnlgie i rganizmy genetycznie zmdyfikwane ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII Materiałchłnnść, wdchłnnść, energchłnnść i dpadwść prdukcji Wykrzystanie energii ze źródeł dnawialnych Kształtwanie zasbów wdnych raz chrna przed pwdzią i skutkami suszy ŚRODOWISKO I ZDROWIE. DALSZA POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Jakść wód Zanieczyszczenie pwietrza Gspdarka dpadami Substancje chemiczne w śrdwisku Pważne awarie przemysłwe Oddziaływanie hałasu Oddziaływanie pól elektrmagnetycznych Knstrukcja niniejszeg pracwania piera się na metdzie twarteg planwania rzumianej, jak akceptwana przez główne pdmity kształtwania plityki chrny śrdwiska, które w swych działaniach kierują się ideą zrównważneg rzwju. W praktyce znacza t wymianę infrmacji i knsultacje między pdmitami administracji samrządwej i centralnej szczebla wjewódzkieg raz administracją samrządwą szczebla pwiatweg i gminneg. Ma t na celu wielstrnne zaangażwanie w twrzenie prgramu, a przede wszystkim daje mżliwść artykułwania własnych pmysłów dnśnie plityki chrny śrdwiska, 8
pracwywania strategii czy rzwiązywania knkretnych prblemów. Pnadt wbec generalnej zasady prcesu pracwywania i wdrażania prgramu włączn d nieg również spłecznść lkalną. Struktura prgramu składa się z dwóch głównych części. Pierwsza zawiera mówienie kierunków chrny śrdwiska w Gminie w dniesieniu d racjnalneg użytkwania zasbów naturalnych, w tym racjnalneg użytkwania lasów i zasbów przyrdniczych, gspdarki wdnej, gspdarki dpadami, chrny gleb, chrny pwietrza, chrny przed hałasem, chrny przed szkdliwym ddziaływaniem pól elektrmagnetycznych z pdaniem ich stanu aktualneg. W drugiej natmiast przedstawin cenę stanu wyjściweg i stanu dcelweg, c jedncześnie umżliwia identyfikację ptrzeb w tym zakresie. Osiągnięcie stanu dcelweg mżliwe będzie p zrealizwaniu zaprpnwanych zadań stanwiących zarówn zadania Gminy, pwiatu dzierżniwskieg a także instytucji i pdmitów działających na analizwanym terenie. Dwdów siągania stanu dcelweg dstarczać będzie cena efektów działalnści śrdwiskwej, dknywana kresw (według ustawy, c 2 lata). W prcesie planwania całści przedsięwzięć związanych z realizacją prgramu przydatny staje się pdział zadań według pdmitów, które mają się pdjąć ich realizacji. Wskazuje na t ścisłe pwiązania wjewódzkich, pwiatwych i gminnych prgramów, spśród których gmina dpwiedzialna jest za: zadania własne tzn. te przedsięwzięcia, które w całści lub częściw będą finanswane ze śrdków będących w dyspzycji gminy, zadania krdynwane, tzn. finanswane ze śrdków przedsiębirstw raz ze śrdków zewnętrznych, którymi dyspnują rgany i instytucje szczebla wjewódzkieg i centralneg, bądź instytucji działających na terenie pwiatu, ale pdległych bezpśredni rganm wjewódzkim, bądź centralnym. W harmngramie dla pwyższych zadań kreśln termin i jednstkę dpwiedzialną za realizację zadania, planwane efekty eklgiczne raz planwane szacunkwe kszty przedsięwzięć z prpzycjami źródeł ich finanswania. Pdsumwanie raz wniski, w których wyspecyfikwane zstały najważniejsze infrmacje i uwagi dnśnie zadań i ptrzeb Gminy stanwią zamknięcie całści działań preklgicznych. Ważnym elementem POŚ dla Gminy Dzierżniów jest mówienie uwarunkwań finanswych Gminy. Scharakteryzwanie gólnej sytuacji finanswej Gminy, przeprwadzenie prgnzy budżetwej raz zanalizwanie mżliwści Gminy w zakresie realizacji wszystkich zadań przedstawine zstał na pdstawie budżetów Gminy z statnich lat i budżetu na rk bieżący raz szacunkwych ksztach nakreślnych zadań. Isttne jest t ze względu na fakt psiadania wiedzy przez Gminę dnśnie teg, jaki prcent ksztów na realizację zadań pwinien pchdzić z zewnątrz i czy mżna się starać ich pzyskanie. Dlateg też w tej części pracwania przedstawin źródła dfinanswania na realizację kreślnych zadań preklgicznych. 1.3. Uwarunkwanie zewnętrzne 1.3.1. Plityka eklgiczna państwa Plityka eklgiczna państwa w pstaci aktu nrmatywneg stanwi realizację bwiązku nałżneg na władze publiczne w zakresie chrny śrdwiska. Art. 5 Knstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78 pz.483 zm. Dz.U. Nr 2006 pz.1471): Rzeczpsplita Plska strzeże niepdległści i nienaruszalnści swjeg terytrium, zapewnia wlnści i prawa człwieka i bywatela raz bezpieczeństw bywateli, strzeże dziedzictwa nardweg raz zapewnia chrnę śrdwiska, kierując się zasadą zrównważneg rzwju. Pnadt art. 74 Knstytucji RP wskazuje, że chrna śrdwiska jest bwiązkiem władz publicznych, które prwadzą plitykę zapewniającą bezpieczeństw eklgiczne współczesnym i przyszłym pklenim. Każda sba fizyczna i prawna ma praw d infrmacji stanie śrdwiska, niezależnie d nardwści czy kraju pchdzenia. Równcześnie zbwiązując każdeg (art. 86) d dbałści stan śrdwiska raz pnszenia dpwiedzialnści za spwdwane przez siebie pgrszenie stanu śrdwiska. Plityka eklgiczna zawiera planwane działania w zakresie chrny śrdwiska, które zgdne są z prirytetami Unii Eurpejskiej [dalej: UE] raz celami 6 Wspólntweg prgramu działań w zakresie śrdwiska naturalneg. W załżeniu bieżącej wspólntwej plityki chrny śrdwiska przewiduje się pdjęcie działań na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównważneg rzwju, przystswania d zmian klimatu raz chrny różnrdnści bilgicznej. Sejm RP pdejmując uchwałę w sprawie "Plityki eklgicznej państwa w latach 2009-2012 z perspektywą d rku 2016" w dniesieniu d wyżej wspmnianych prirytetów, wskazał, że nadrzędnym celem plityki eklgicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa eklgiczneg kraju (mieszkańców, zasbów przyrdniczych i infrastruktury spłecznej) i twrzenie pdstaw d zrównważneg rzwju spłeczn 9
gspdarczeg. Realizacja teg celu siągana będzie pprzez niezbędne działania rganizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie pstanwień Traktatu Akcesyjneg), twrzenie regulacji dtyczących zakresu krzystania ze śrdwiska i reglamentwania pzimu teg wykrzystania w najważniejszych bszarach chrny śrdwiska. Struktura dkumentu przedstawia główne elementy plityki eklgicznej państwa, d których należą: Kierunki działań systemwych: Uwzględnienie zasad chrny śrdwiska w strategiach sektrwych, Aktywizacja rynku na rzecz chrny śrdwiska, Zarządzanie śrdwiskwe, Udział spłeczeństwa w działaniach na rzecz chrny śrdwiska, Rzwój badań i pstęp techniczny, Odpwiedzialnść za szkdy w śrdwisku, Aspekt eklgiczny w planwaniu przestrzennym, Ochrna zasbów naturalnych, czyli: Ochrna przyrdy, Ochrna i zrównważny rzwój lasów, Racjnalne gspdarwanie zasbami wdnymi, Ochrna pwierzchni ziemi, Gspdarwanie zasbami gelgicznymi, Pprawa jakści śrdwiska i bezpieczeństwa eklgiczneg przy uwzględnieniu: Zależnści między stanem śrdwiska a stanem zdrwia spłeczeństwa, Jakści pwietrza, Ochrny wód, Gspdarki dpadami, Oddziaływania hałasu i pól elektrmagnetycznych, Substancji chemicznych w śrdwisku, Nakłady na realizację plityki eklgicznej, których wyskść na jej pszczególne kierunki przewiduje się: chrna pwietrza atmsferyczneg 19,3 mld zł, chrna wód i gspdarka wdna 36,1 mld zł, gspdarka dpadami 6,7 mld zł, na inne cele plityki eklgicznej dtyczące przedsięwzięć w zakresie chrny przed hałasem i plami elektrmagnetycznymi, chrny pwierzchni ziemi, chrny przyrdy, różnrdnści przyrdniczej i krajbrazu, działalnść badawcz-rzwjwą w chrnie śrdwiska, mnitring raz pzstałą działalnść w chrnie śrdwiska (pważne awarie, chemikalia, bitechnlgie i GMO, prmieniwanie jnizujące) - 4,1 mld zł. Akcesja Plski d UE 1 maja 2004 rku przynisła szereg nwych uwarunkwań dla spłeczeństwa plskieg, władz państwwych i władz samrządwych, które ściśle związane są ze zbwiązaniami, jakie związane są z człnkstwem w UE. Trwające d dziś prcesy adaptwania i przekształcania prawnych pdstaw funkcjnwania prwadzenia plityki państwwej bejmują nwe zasady i spsby kształtwania i prwadzenia plityki państwa. Jedncześnie wymusił t na jednstkach administracyjnych wszystkich szczebli (wjewódzkich, pwiatwych i gminnych) pdjęcie działań aktualizujących dtychczaswą strategię realizacji plityki. Pnadt prcesy uruchmine przez akcesję Plski d UE dpwiedzialne są za pjawienie się nwych bszarów prblemwych w systemie plityki państwa, gdzie zmianie ulega jeg charakter kreślny, jak bardziej twarty i elastyczny. Plityka Eklgiczna Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą d rku 2016 jak jeden z przykładów prcesów adaptacyjnych, dnsi się d celów i prirytetwych działań pdejmwanych na rzecz plepszenia sytuacji spłeczn gspdarczej kraju w aspekcie chrny śrdwiska i zasbów naturalnych. Działania państwa pdejmwane na rzecz zrównważneg rzwju będą przynsić czekiwane rezultaty jeżeli pprzedzne zstaną przyjęciem zasady równeg dstępu d śrdwiska przyrdniczeg, która rzpatrywana jest w trzech kategriach takich jak: 10
sprawiedliwść międzypkleniwa, która znacza zaspkajanie ptrzeb materialnych i cywilizacyjnych becneg pklenia z równczesnym twrzeniem i utrzymywaniem warunków d zaspkajania ptrzeb przyszłych pkleń, sprawiedliwść międzyreginalna i międzygrupwa, która dtyczy zaspkajaniaptrzeb materialnych i cywilizacyjnych spłeczeństw, grup spłecznych i jednstek ludzkich w ramach sprawiedliweg dstępu d granicznych zasbów i walrów śrdwiska, wraz z równprawnym traktwaniem ptrzeb gólnspłecznych z ptrzebami spłecznści lkalnych i jednstek, wyrównywanie szans pmiędzy człwiekiem a przyrdą, pprzez zapewnienie zdrweg i bezpieczneg funkcjnwania (w sensie fizycznym, psychicznym, spłecznym i eknmicznym) jednstek ludzkich przy zachwaniu trwałści pdstawwych prcesów przyrdniczych wraz ze stałą chrna różnrdnści bilgicznej. Oparcie prśrdwiskwej działalnści Państwa pwyższe zasady raz zasadę zrównważneg rzwju pzwli na stymulwanie w ramach nwej plityki eklgicznej państwa następujących prcesów: rzszerzania i umacniania mżliwści dtwarzania się zasbów dnawialnych raz rewitalizacji i renaturalizacji zdegradwanych eksystemów, racjnalneg krzystania z zasbów niednawialnych i dążenia d ich zastępwania dstępnymi substytutami, stpniweg eliminwania z użytkwania substancji niebezpiecznych i tksycznych (raz również w tym przypadku - zastępwania ich mniej uciążliwymi dla śrdwiska substytutami), graniczania skali uciążliwści działalnści gspdarczej dla śrdwiska i nie przekraczania granic jeg dprnści, zwiększenia bezpieczeństwa prwadzenia prcesów z udziałem materiałów niebezpiecznych i graniczenia występwania raz skutków zagrżeń śrdwiska charakterze nadzwyczajnym, stałej chrny i dtwarzania, w mżliwym zakresie, różnrdnści bilgicznej na pzimie krajbrazwym, eksystemwym, gatunkwym i genwym, twrzenia pdmitm gspdarczym warunków d uczciwej knkurencji w sferze dstępu d granicznych zasbów śrdwiska i mżliwści dprwadzania zanieczyszczeń, usprawniania prcesów pdejmwania decyzji dtyczących śrdwiska, zwłaszcza na szczeblu lkalnym, w tym stymulwania udziału spłeczneg w tych prcesach, dążenia d zapewnienia pczucia bezpieczeństwa eklgiczneg pszczególnym jednstkm i grupm spłecznym (twrzenia warunków sprzyjających zdrwiu fizycznemu, psychicznemu i spłecznemu, w tym pprzez kultywwanie więzi lkalnych). Realizacja plityki eklgicznej wiąże się szczególnie z pwstaniem dpwiednich systemów zarządzania śrdwiskiem, których celem jest włączenie śrdwiska i jeg chrny d działalnści pdmitów gspdarczych przyczyniającej się d jeg jakichklwiek zmian. Systemy te plegają na dbrwlnym przyjęciu zbwiązań przez przedsiębirstwa i instytucje na rzecz pdejmwania knkretnych działań zmniejszających ich ddziaływanie na śrdwisk. Rzpwszechnieniu zarządzania śrdwiskiem służą zwłaszcza przepisy zawarte w rzprządzeniu Wspólnt Eurpejskich nr 761/2001 Parlamentu Eurpejskieg i Rady z dnia 19 marca 2001 rku dpuszczająceg dbrwlny udział rganizacji w systemie zarządzania śrdwiskiem i audytu śrdwiskweg we Wspólncie (EMAS). Międzynardwe standardy w twrzeniu sprawnych systemów zarządzania śrdwiskiem znalazły się również w plskiej wersji prawnej w pstaci ustawy z dnia 12 marca 2004 rku krajwym systemie ekzarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U. Nr 70, pz. 631, z późn. zm.). 1.3.2. Strategia Rzwju Wjewództwa Dlnśląskieg d 2020 Jednym z zadań ustaww nałżnych na samrząd wjewództwa jest prgramwanie rzwju reginalneg. Kluczwym dkumentem w tym zakresie jest strategia, która ma za zadanie kreślać kierunki działań wjewództwa raz stanwić punkt dniesienia dla sektrwych dkumentów prgramwych a także determinwać prcesy rzwjwe reginu. Strategia Rzwju Wjewództwa Dlnśląskieg d 2020 rku zstała uchwalna przez Sejmik Wjewództwa Dlnśląskieg w dniu 30 listpada 2005 rku. Celem Strategii - zgdnie z zapisami w niej zawartymi - jest wskazanie niezbędnych dla bszaru Wjewództwa Dlnśląskieg kierunków rzwju gspdarczeg i infrastrukturalneg. Dkument ten ma stanwić także narzędzie d pprawy warunków życia mieszkańców Dlneg Śląska, m.in. pprzez zwiększanie 11
ich zaangażwania w realizację zadań publicznych, a tym samym zwiększanie pczucia dpwiedzialnści za harmnijny rzwój reginu. Cel nadrzędny: Pdniesienie pzimu życia mieszkańców Dlneg Śląska raz pprawa knkurencyjnści reginu przy respektwaniu zasad zrównważneg rzwju. Cel gspdarczy : Zbudwanie knkurencyjnej i innwacyjnej gspdarki Dlneg Śląska. Prirytet 1: Prirytet 2: Prirytet 3: Pdniesienie atrakcyjnści inwestycyjnej Dlneg Śląska. Budwa gspdarki partej na wiedzy (GOW). Wspieranie aktywnści gspdarczej na Dlnym Śląsku. Cel przestrzenny : Zwiększenie spójnści przestrzennej i infrastrukturalnej reginu raz jeg integracja z eurpejskimi bszarami wzrstu. Strategia w ramach tak kreślneg celu zakłada stymulwanie i umacnianie integracji przestrzennej raz infrastrukturalnej Dlneg Śląska z Plską i UE, a także wewnątrz reginu raz, c ma szczególnie isttne znaczenie z punktu widzenia niniejszeg Prgramu, aktywną chrnę wartści przyrdniczych i kulturwych raz kształtwanie śrdwiska przyrdniczeg Dlneg Śląska w parciu zasady ekrzwju. Prirytet 1: Prirytet 2: Prirytet 3: Prirytet 4: Prirytet 5: Pprawa spójnści przestrzennej reginu. Zrównważny rzwój bszarów wiejskich. Pprawa ładu przestrzenneg, harmnijnści struktur przestrzennych. Zapewnienie bezpieczeństwa eklgiczneg spłeczeństwa i gspdarki. Zapewnienie bezpieczeństwa energetyczneg reginu. Cel spłeczny : Rzwijanie slidarnści spłecznej raz pstaw bywatelskich twórczych i twartych na świat. Prirytet 1: Prirytet 2: Prirytet 3: Prirytet 4: Prirytet 5: Integracja spłeczna i przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu. Umacnianie spłeczeństwa bywatelskieg, rzwój kultury. Pprawa jakści i efektywnści systemu edukacji i badań naukwych. Stałe pdnszenie stanu bezpieczeństwa i zdrwia mieszkańców wjewództwa. Aktywna plityka rynku pracy raz wzmcnienie rzwju zasbów ludzkich. 1.3.3. Prgram zrównważneg rzwju i chrny śrdwiska wjewództwa dlnśląskieg Uchwałą Sejmiku Wjewództwa Dlnśląskieg Nr XLIV/842/2002 z dnia 26 kwietnia 2002 rku w sprawie Prgramu chrny śrdwiska pd nazwą Prgram Zrównważneg Rzwju i Ochrny Śrdwiska dla Wjewództwa Dlnśląskieg przyjęt Prgram Ochrny Śrdwiska dla Dlneg Śląska. Długterminwy cel prgramu uwzględniający kierunki rzwjwe w reginie brzmi: Harmnijny, zrównważny rzwój wjewództwa, w którym wymagania chrny śrdwiska nie tylk mają isttny wpływ na przyszły charakter reginu, ale również wspierają jeg rzwój gspdarczy. Pwietrze atmsferyczne Generalny cel strategiczny d rku 2015: Pprawa jakści pwietrza atmsferyczneg. P.1. Dalsze graniczanie emisji z zakładów przemysłwych. P.2. Zmniejszenie zanieczyszczenia pwietrza pchdząceg ze źródeł niskiej emisji. P.3. Zmniejszenie zanieczyszczenia pwietrza pchdząceg ze źródeł kmunikacyjnych. P.4. Wzmcnienie współpracy międzynardwej w dziedzinie minimalizwania zanieczyszczeń transgranicznych. Hałas i wibracje Generalny cel strategiczny d rku 2015: Zmniejszenie uciążliwści hałasu. H.1. Zmniejszenie uciążliwści hałasu kmunikacyjneg. H.2. Zmniejszenie uciążliwści hałasu przemysłweg. Wdy pwierzchniwe i pdziemne 12
Generalny cel strategiczny d rku 2015: Przywrócenie wyskiej jakści wód pwierzchniwych i pdziemnych i ich chrna. W.1. Uprządkwanie gspdarki wdn ściekwej (w szczególnści na terenach wiejskich). W.2. Zmniejszenie zużycia wdy. W.3. Ograniczenie zanieczyszczenia spwdwaneg niekntrlwanymi spływami pwierzchniwymi. W.4. Pdniesienie bezpieczeństwa przeciwpwdziweg. W.5. Zwiększenie małej retencji. W.6. Rzwój współpracy reginalnej na wdach granicznych. W.7. Ochrna zasbów wód pdziemnych. Gspdarka dpadami Generalny cel strategiczny d rku 2015: Ograniczenie negatywneg ddziaływania dpadów na śrdwisk. O.1. Uprządkwanie gspdarki dpadami przemysłwymi. O.2. Uprządkwanie gspdarki dpadami kmunalnymi. Gleby Generalny cel strategiczny d rku 2015: Pdniesienie jakści gleb. G.1. Ograniczenie prcesu degradacji gleb. G.2. Rekultywacja gleb zdegradwanych. Surwce mineralne Generalny cel strategiczny d rku 2015: Ochrna zasbów złóż pprzez ich racjnalne wykrzystywanie. S.1. Minimalizacja presji wywieranej na śrdwisk w prcesie wykrzystania surwców mineralnych. S.2. Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prgnstycznych. Walry przyrdnicze i krajbrazwe Generalny cel strategiczny d rku 2015: Ochrna i wzrst różnrdnści bilgicznej. PK.1. Określenie zasbów przyrdniczych w wjewództwie. PK.2. Objęcie chrną bszarów wyskich walrach przyrdniczych. PK.3. Pdniesienie różnrdnści bilgicznej i krajbrazwej. PK.4. Pwiększenie zasbów leśnych i zapewnienie ich kmplekswej chrny. PK.5. Rzwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich. Nadzwyczajne zagrżenia śrdwiska Generalny cel strategiczny d rku 2015: Ograniczenie wystąpień nadzwyczajnych zagrżeń śrdwiska. NZŚ.1. Pprawa bezpieczeństwa eklgiczneg związaneg z działalnścią prdukcyjną przedsiębirców. NZŚ.2. Zapewnienie bezpieczeństwa przewzu drgweg i klejweg materiałów niebezpiecznych. Edukacja eklgiczna Generalny cel strategiczny d rku 2015: Pdniesienie świadmści eklgicznej w spłeczeństwie. E.1. Rzwój edukacji eklgicznej. Kmunikacja spłeczna Generalny cel strategiczny d rku 2015: Otwarta i dwustrnna kmunikacja pmiędzy wszystkimi strnami zaangażwanymi w chrnę śrdwiska. K.1. Rzwój kmunikacji spłecznej. Mnitring 13
Generalny cel strategiczny d rku 2015: Uzyskanie pełnej infrmacji stanie śrdwiska. M.1. Dalszy rzwój mnitringu wszystkich elementów śrdwiska zgdnie z wymgami prawa plskieg i przepisami Unii Eurpejskiej. 1.3.4. Strategia Trwałeg i Zrównważneg Rzwju Pwiatu Dzierżniwskieg Strategia Rzwju Pwiatu Dzierżniwskieg na lata 2007-2013 jest dkumentem, który ustala na najbliższe siedem lat główne kierunki działania w sferze przestrzennej, gspdarczej raz spłecznej i jest kntynuacją Strategii przyjętej d realizacji w latach 2000 2006. W wyniku przeprwadznej diagnzy stanu pwiatu raz knsultacji spłecznych i przyjętej wizji i misji Pwiatu Dzierżniwskieg wybran następujące cele strategiczne: Cel strategiczny I: Intensyfikacja rzwju gspdarczeg pwiatu dzierżniwskieg, Cel strategiczny II: Pprawa standardu życia mieszkańców. Każdemu z celów strategicznych przypisan p kilka celów peracyjnych, tym natmiast prgramy realizacyjne. Pniżej przedstawin zestawienie celów i prgramów. W celu zrealizwania zamierzeń zawartych w niniejszym dkumencie knieczne jest uszczegółwienie każdeg z prgramów zawartych w ramach daneg celu peracyjneg pprzez przypisanie mu knkretnych zadań. Takie działanie jest niezbędne, aby mżna był faktycznie zrealizwać cele zawarte w Strategii. Dla każdeg zadania pwinien zstać wskazany: pdmit dpwiedzialny za jeg realizację, przedział czaswy, w którym zadanie ma być zrealizwane, wartść zadania, źródła finanswania zadania. Pszczególne zadania mgą zstać dpisane d pszczególnych prgramów w ramach aktualizacji Strategii, bądź też mgą zstać ujęte w wielletnich planach finanswych pwiatu. Cel strategiczny I: Intensyfikacja rzwju gspdarczeg pwiatu dzierżniwskieg Cel peracyjny I: Pprawa stanu infrastruktury technicznej Prgram 1 : Mdernizacja systemu dróg w pwiecie; Prgram 2: Pdjęcie działań na rzecz budwy bwdnic miast i innych miejscwści; Prgram 3: Realizacja zadań związanych z rzbudwą i mdernizacją sieci wdciągwych i kanalizacyjnych raz czyszczalni ścieków i składwisk dpadów, a także zadań dtyczących kmplekswej gspdarki dpadami zawartych w Prgramie Ochrny Śrdwiska dla Pwiatu Dzierżniwskieg raz w Planie Gspdarki Odpadami ; Prgram 4: Budwa Reginalnej Platfrmy Cyfrwej i rzbudwa szerkpasmwej sieci infrmatycznej; Prgram 5: Pdjęcie działań w zakresie pprawy infrastruktury klejwej; Prgram 6: Krdynacja działań pwiatu i gmin w zakresie plityki energetycznej. Cel peracyjny II: Pdniesienie atrakcyjnści inwestycyjnej pwiatu Prgram 1: Przygtwanie terenów pd inwestycje; Prgram 2: Opracwanie i realizacja wspólneg prgramu pwiatu i wszystkich gmin dtycząceg pzyskiwania inwestrów z różnych branż; Prgram 3: Stwrzenie systemu preferencji dla ptencjalnych inwestrów; Prgram 4: Wsparcie rzwju Specjalnej Strefy Eknmicznej; Prgram 5: Wsparcie sektra MŚP i mikrprzedsiębirstw; Prgram 6: Zwiększenie współpracy władz samrządwych pwiatu i gmin z lkalnymi przedsiębircami; Prgram 7: Twrzenie inkubatrów przedsiębirczści. Cel peracyjny III: Rzwój turystyki wypczynkwej i aktywnej Prgram 1: Przygtwanie kadry pracującej w turystyce pracwanie prgramu dkształceń branżwych i językwych; 14
Prgram 2: Rzwój i twrzenie prduktów turystycznych; Prgram 3: Rzbudwa szlaków turystycznych, w tym ścieżek rwerwych i dydaktycznprzyrdniczych; Prgram 4: Opracwanie wspólneg pwiatweg prgramu prmcji i marketingu turystyczneg; Prgram 5: Budwa atrakcyjnych, zróżnicwanych tematycznie pakietów turystycznych; Prgram 6: Utwrzenie Pwiatweg Centrum Infrmacji Turystycznej. Cel peracyjny IV: Pprawa stanu śrdwiska Prgram 1: Stwrzenie Eklgiczneg Centrum Odzysku dpadów; Pgram 2: Racjnalna gspdarka zasbami naturalnymi; Prgram 3: Pprawa jakści wdy, gleb i pwietrza; Prgram 4: Działania na rzecz zwiększenia ilści alternatywnych źródeł energii; Prgram 5: Wyznaczanie nwych bszarów chrninych; Prgram 6: Edukacja eklgiczna. Cel peracyjny V: Restrukturyzacja rlnictwa Prgram 1: Mdernizacja i pwiększanie areału gspdarstw rlnych; Prgram 2: Wspieranie rzwju agrturystyki; Prgram 3: Rzwój rlnictwa eklgiczneg; Prgram 4: Wspieranie rzwju przemysłu rln-spżywczeg; Prgram 5: Wsparcie pwstawania nwych miejsc pracy na terenach wiejskich. Cel peracyjny VI: Prmcja pwiatu dzierżniwskieg Prgram 1: Opracwanie wspólnie z gminami spójneg prgramu prmcji pwiatu; Prgram 2: Przeprwadzenie akcji prmującej pwiat pdczas imprez wystawienniczych zasięgu reginalnym, krajwym i międzynardwym, a także w czaspismach i prtalach turystycznych raz w mediach; Prgram 3: Opracwanie ferty inwestycyjnej w języku plskim i języku angielskim raz niemieckim i jej rzpwszechnienie; Prgram 4: Krewanie i prmwanie pwiatu dzierżniwskieg jak prekursra wspólnej plityki w zakresie krzystania z alternatywnych źródeł energii; Prgram 5: Prmcja siągnięć edukacyjnych, kulturalnych i eklgicznych jednstek pwiatu i gmin; Prgram 6: Pdjęcie inicjatywy przygtwania w ramach działalnści CIT prtalu turystyczneg Ziemi Dzierżniwskiej; Prgram 7: Pdjęcie działań prmujących pwiat we współpracy z władzami krajwymi i przedstawicielami krajów ściennych. Cel peracyjny III: Pprawa bezpieczeństwa mieszkańców pwiatu Prgram 1: Objęcie mnitringiem wizyjnym zidentyfikwanych przez plicję rejnów zwiększneg zagrżenia dla prządku publiczneg i bezpieczeństwa bywateli w głównych miastach pwiatu; Prgram 2: Realizacja prgramu zapbiegania przestępczści raz chrny bywateli i prządku publiczneg Bezpieczna Gmina Bezpieczny Pwiat ; Prgram 3: Zbudwanie lkalneg systemu mnitringu zjawisk pgdwych i hydrlgicznych na bazie Pwiatweg Centrum Zarządzania Kryzysweg; Prgram 4: Zbudwanie nwczesneg elektrniczneg systemu strzegania i alarmwania bejmująceg swym zasięgiem cały pwiat; Prgram 5: Wdrażanie prgramów wspmagających prcesy zarządzania na szczeblu pwiatu i na szczeblu gmin; Prgram 6: Pprawa współdziałania Pwiatweg Zespłu Reagwania Kryzysweg z Gminnymi Zespłami Reagwania raz Pwiatwymi Służbami, Inspekcjami i Strażami pprzez szklenia i praktyczne ćwiczenia; 15
Prgram 7: Ciągłe dpsażenie i utrzymywanie w gtwści sieci magazynów przeciwpwdziwych w gminach i w pwiecie; Prgram 8: Wymiana i mdernizacja sprzętu w jednstkach Państwwej Straży Pżarnej, jak i w Ochtniczej Straży Pżarnej raz Plicji; Prgram 9: Pprawa stanu infrastruktury technicznej budynków i pmieszczeń plicji raz jednstek straży pżarnej; Prgram 10: Wypsażenie Pwiatweg Centrum Zarządzania Kryzysweg w nwczesny sprzęt infrmatyczny raz łącznści. Cel peracyjny IV: Prmcja zdrweg trybu życia Prgram 1: Wykrzystanie walrów rekreacyjn-wypczynkwych pwiatu dzierżniwskieg; Prgram 2: Rzwój sekcji narciarstwa biegweg, pływania, lekkatletyki, piłki siatkwej raz piłki nżnej i zapasów; Prgram 3: Wsparcie działań gmin w zakresie budwy i mdernizacji biektów sprtwych i rekreacyjnych raz budwy ścieżek zdrwia. 1.3.5. Strategia Rzwju Gminy Dzierżniów Analiza sytuacji spłeczn-gspdarczej i przestrzennej Gminy Dzierżniów w kntekście uwarunkwań zewnętrznych pzwliła na wypracwanie wizji Gminy Dzierżniów. Wizja ta zstała wypracwana przez wszystkich człnków Grupy Rbczej i wynika z dyskusji publicznej raz z pstulatów wniesinych przez spłecznść lkalną. Odwiedź nas, a zstaniesz na całe życie Misją Gminy Dzierżniów jest stwarzanie warunków d trwałeg, zrównważneg i wielfunkcyjneg rzwju w pszanwaniu tradycji, przy wykrzystaniu walrów naturalnych, kulturwych raz dgdneg płżenia. Cel strategiczny I - Wielfunkcyjny rzwój gminy w parciu rlnictw i przedsiębirczść Cel peracyjny I.1. - Kształtwanie rlniczej przestrzeni prdukcyjnej Działania: 1. Remnt i przebudwa dróg transprtu rlneg 2. Odbudwa i knserwacja cieków wdnych i urządzeń meliracji szczegółwych 3. Przeprwadzanie prac scaleniwych 4. Zalesianie gruntów niskiej wartści dla prdukcji rlnej 5. Wspieranie pwstawania i rzwju gspdarstw agrturystycznych 6. Pwiększanie pwierzchni gspdarstw rlnych 7. Wspieranie rganizwania się rlników w grupy prducenckie i związki branżwe 8. Wspieranie gspdarstw rlnych w dstswywaniu ich d standardów Unii Eurpejskiej Cel peracyjny I.2. - Kształtwanie ładu przestrzenneg Działania: 1. Opracwanie miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg z uwzględnieniem gspdarczeg rzwju Gminy 2. Wspieranie rzwju budwnictwa mieszkaniweg pprzez twrzenie planów zagspdarwania przestrzenneg Cel peracyjny I.3. - Wspieranie rzwju lkalnej przedsiębirczści Działania: 1. Zwiększenie udziałów gminy w Funduszu Pręczeń Kredytwych 2. Pdnszenie wskaźnika wydatków inwestycyjnych w budżecie Gminy 3. Kształtwanie plityki pdatków lkalnych sprzyjających rzwjwi przedsiębirczści 16
4. Współpraca z rganizacjami gspdarczymi w zakresie wspierania przedsiębirców 5. Twrzenie klimatu sprzyjająceg pzyskiwaniu i wspieraniu inwestrów lkalnych Cel strategiczny II - Zachwanie dziedzictwa kulturweg i rzwój turystyki Cel peracyjny II.1. - Pdejmwanie inicjatywy na rzecz rzwju kultury Działania: 1. Budwa i mdernizacja placówek kulturalnych (w tym świetlic wiejskich) 2. Wspieranie działalnści artystycznej gminnych twórców i prducentów prduktów lkalnych 3. Odbudwa, reknstrukcja i rewitalizacja biektów znaczeniu kulturw histrycznym 4. Pprawa funkcjnwania Izby Histrii Reginalnej 5. Kultywwanie tradycji gminy i reginu 6. Wzbgacenie przestrzeni kulturwej Gminy Cel peracyjny II.2. - Rzbudwa ptencjału turystyczneg gminy Działania: 1. Opracwanie strategii prmcji gminy, w tym rzwju turystyki 2. Współdziałanie z jednstkami samrządu terytrialneg, instytucjami i rganizacjami pzarządwymi w zakresie turystyki 3. Rzwój istniejących i krewanie nwych wydarzeń kulturalnych i prduktów turystycznych Gminy 4. Opracwanie i wyznaczenie ścieżki edukacyjnej na terenie Wzgórz Kiełczyńskich 5. Wytyczenie i budwa tras rwerwych wraz z infrastrukturą twarzyszącą Cel strategiczny III Budwanie spłeczeństwa bywatelskieg Cel peracyjny III.1. - Wzmcnienie działalnści słectw Działania: 1. Angażwanie słtysów i rad słeckich w prces rzwju wsi 2. Stwrzenie mechanizmu wspierania przez budżet gminy inicjatyw słeckich 3. Integracja spłecznści gminy Cel peracyjny III.2. - Aktywizacja spłecznści lkalnej Działania: 1. Wspieranie pwstawania lkalnych stwarzyszeń 2. Realizacja przejrzysteg i mtywująceg systemu dtwania zadań realizwanych przez rganizacje pzarządwe i inne rganizacje 3. Pmc w pzyskiwaniu dfinanswania zewnętrzneg dla rganizacji pzarządwych 4. Wspieranie pzstałych inicjatyw wpływających na rzwój gminy Cel strategiczny IV - Kmplekswe działania na rzecz chrny śrdwiska Cel peracyjny IV.1. - Mdernizacja i rzbudwa gspdarki wdn ściekwej Działania: 1. Budwa systemu kanalizacji sanitarnej 2. Mdernizacja istniejącej sieci wdciągwej i kanalizacyjnej 3. Przebudwa i mdernizacja gminnej czyszczalni ścieków w Mścisku 4. Budwa biektów inżynierii wdnej Cel peracyjny IV.2. - Pzstałe działania z zakresu chrny śrdwiska Działania: 17
1. Budwa systemu gspdarki dpadami kmunalnymi 2. Rzwijanie systemu selektywnej zbiórki dpadów 3. Likwidacja nielegalnych składwisk dpadów 4. Opracwanie i wdrżenie prgramu dtycząceg usuwania i utylizacji dpadów niebezpiecznych zawierających azbest 5. Prmcja i wykrzystanie dnawialnych źródeł energii 6. Pszerzanie edukacji eklgicznej wśród mieszkańców Cel strategiczny V - Pprawa jakści życia mieszkańców Cel peracyjny V.2. - Zapewnienie bezpieczeństwa publiczneg Działania: 1. Wspieranie działalnści Ochtniczych Straży Pżarnych 2. Pprawa stanu bezpieczeństwa publiczneg 3. Edukacja dzieci w zakresie ruchu drgweg raz innych dziedzin, dtyczących bezpieczeństwa Cel peracyjny V.4. - Działania na rzecz edukacji i wyrównywania szans dzieci i młdzieży z terenów wiejskich Działania: 1. Racjnalizacja rganizacji systemu światy 2. Budwa śrdwiskwej sali sprtwej w Tuszynie 3. Budwa infrastruktury sprtw-rekreacyjnej przy placówkach światwych 4. Pprawa stanu techniczneg placówek światwych 5. Stwrzenie ferty zajęć pzalekcyjnych i pzaszklnych 6. Stwrzenie warunków edukacyjnych dla sób niepełnsprawnych 7. Edukacja reginalna dzieci i młdzieży Cel peracyjny V.5. - Upwszechnianie sprtu i rekreacji Działania: 1. Budwa i mdernizacja biektów rekreacyjn-sprtwych 2. Wspieranie działalnści lkalnych stwarzyszeń sprtwych 3. Wspieranie istniejących i upwszechnianie nwych dyscyplin sprtwych 4. Wzbgacenie ferty w zakresie pzalekcyjnych raz pzaszklnych zajęć sprtwych i rekreacyjnych dla dzieci i młdzieży 5. Prmcja zdrweg stylu życia wśród mieszkańców Cel peracyjny V.6. - Mdernizacja infrastruktury technicznej Działania: 1. Przebudwa i remnty istniejących dróg 2. Pdjęcie działań na rzecz budwy bwdnicy Dzierżniwa raz płudniweg bejścia Piławy Dlnej 3. Udział w przebudwie i mdernizacji drgi wjewódzkiej Dzierżniów- Łagiewniki 4. Budwa chdników, parkingów i innych elementów infrastruktury drgwej 5. Rzbudwa i mdernizacja świetlenia uliczneg 6. Budwa sieci internetwej i twrzenie publicznych punktów dstępu d Internetu 7. Udział w twrzeniu systemu kmunikacji publicznej na terenie pwiatu. 18
2. Ogólna charakterystyka Gminy Dzierżniów 2.1. Płżenie Gmina Dzierżniów płżna jest w płudniwej części wjewództwa dlnśląskieg w malwniczej ktlinie bniżenia sudeckieg, u pdnóża Gór Swich. Od strny wschdniej taczają ją Wzgórza Niemczańskie, natmiast d półncy Wzgórza Kiełczyńskie i Masyw Ślęży. Gmina graniczy z następującymi jednstkami administracyjnymi wjewództwa dlnśląskieg: pwiat Dzierżniów: d zachdu z gminą miejską Pieszyce, miastem Dzierżniów i miastem Bielawa d półncneg wschdu z gminą Łagiewniki d płudniweg wschdu z gminą Piława Górna d wschdu z gminą Niemcza pwiat Świdnica: d półncneg zachdu z gminą Świdnica d półncneg wschdu z gminą Marcinwice pwiat Ząbkwice Śląskie d płudnia z gminą Stszwice pwiat Kłdzki d płudnia z gminą Nwa Ruda Rysunek 1 Gminy w pwiecie dzierżniwskim Źródł: www.pw.dzierzniw.pl Gmina Dzierżniów charakteryzuje się największą pwierzchnią pśród pzstałych gmin pwiatu dzierżniwskieg. Łączna jej pwierzchnia stanwi 29,67 % pwierzchni całkwitej pwiatu. Gmina Dzierżniów usytuwana jest na szlaku ważnych dróg wjewódzkich łączących miast Dzierżniów z Wrcławiem, Świdnicą, Ząbkwicami Śląskimi i Nwą Rudą. Pnadt gmina ma dgdny dstęp d ważneg szlaku międzynardweg tj. autstrady A 4 (kł 55 km). Przez Gminę przebiegają drgi wjewódzkie nr 382 Stanwice Paczków i 384 Nwa Ruda Łagiewniki. Gminę Dzierżniów pkrywa gęsta sieć dróg pwiatwych raz gminnych. Obszar gminy pd względem ukształtwania terenu jest terenem urzmaicnym i bgatym w walry przyrdnicze. Gmina ma charakter wiejski. W jej skład wchdzą 23 miejscwści zrganizwane w 15 słectw. Administracyjnie wydziela się następujące wsie: Dbrcin, Jędrzejwice, Kiełczyn, Książnica, Mścisk, Nwizna, Ostrszwice, Jdłwnik, Myśliszów, Owiesn, Piława Dlna, Rztcznik, Uciechów, Tuszyn, Włóki raz przysiółki: Kłaczów, Dębwa Góra, Dbrcinek, Byszów, Marianówek, Józefówek, Wiatraczyn, Kietlice. 19
Tabela 1 Pwierzchnia gruntów na terenie gminy Dzierżniów wg brębów Lp. Obręb Pwierzchnia [ar] Udział 1. Książnica 898,97 6% 2. Kiełczyn 529,45 4% 3. Jędrzejwice 326,19 2% 4. Tuszyn 520,84 4% 5. Mścisk 1453,26 10% 6. Włóki 768,88 5% 7. Nwizna 790,59 6% 8. Uciechów 1184,91 8% 9. Dbrcin 1349,15 10% 10. Rztcznik 1164,09 8% 11. Piława Dlna 2042,85 14% 12. Owiesn 1139,28 8% 13. Ostrszwice* 1929,12 14% Razem 14097,58 100 % * bręb Ostrszwice bejmuje słectwa: Ostrszwice, Jdłwnik i Myśliszów Źródł: dane z Urzędu Gminy Dzierżniów, 2010 Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż pnad 75% pwierzchni gminy zajmują użytki rlne. Gmina Dzierżniów jest gminą typw rlniczą i psiada duży areał, na którym mżna prwadzić wysktwarwe gspdarstwa rlne i kształtwać dpwiednią strukturę agrarną. Nie wyklucza t również mżliwści przekształcenia, z uwzględnieniem zasad zrównważneg rzwju, pewnych bszarów pd rzwój działalnści prdukcyjnej, usługwej czy przemysłwej nieuciążliwej dla śrdwiska. 2.2. Klimat Przeważająca część Gminy płżna jest w bszarze Przedgórza Sudeckieg. Obszar ten charakteryzuje się krzystnymi warunkami klimatycznymi raz wyską jakścią gleb, c sprzyja rzwjwi rlnictwa. Płudniwy kraniec Gminy bejmuje fragment Gór Swich, natmiast półncny piera się Masyw Ślęży. Według reginalizacji klimatycznej Schmucka na terenie Gminy Dzierżniów mżna wydzielić dwa reginy klimatyczne: Pdgórski i Wałbrzyski. Regin klimatyczny pdgórski bejmuje tereny płżne d wyskści 350 400 m n.p.m., charakteryzujące się mał zróżnicwanymi warunkami klimatycznymi. Jest t regin najcieplejszy średniej rcznej temperaturze 7,5 8,0 C, średnim kresie trwania zimy 50 70 dni, lata 50 75 dni. Opad rczny wynsi kł 600 700 mm. Okres wegetacji trwa kł 210 220 dni, a średnia temperatura kresu wynsi 14 C. Długść pkrywy śnieżnej wynsi 60 80 dni, a dni przymrzkwych jest d 100 d 120. Rejn klimatyczny wałbrzyski bejmuje Góry Swie. Średnia rczna temperatura wynsi tu 4,5 6,6 C (w zależnści d wyskści), dni przymrzkwych jest średni 200, mrźnych 100 dni. Rczna suma padów wynsi d 700 d 1200 mm. W zależnści d wyskści zaznaczają się tu trzy piętra klimatyczne: piętr b bejmuje fragmenty Gór Swich d wyskści 600 m n.p.m. Średnia rczna temperatura wynsi 6,0 6,6 C, a kresu wegetacyjneg 11 12,5 C. Występuje tu także tzw. lat termiczne, tzn. kres z temperaturą pwyżej 15 C. Okres wegetacyjny zaczyna się w płwie kwietnia i trwa 200 dni. Suma rczneg padu wynsi 700 850 mm. Liczba dni z pkrywą śnieżną wynsi 80-100 dni, piętr c na wyskści 600 800 m n.p.m. średnich rcznych temperaturach wynszących 5,0 5,5 C, a w kresie wegetacyjnym 10-11 C. Suma rcznych padów wynsi 850 1000 mm. Dni z pkrywą śnieżną t 100 120. Okres wegetacji zaczyna się d kńca drugiej dekady kwietnia, lat termiczne nie występuje, piętr d zstał wydzielne pprzez analgię d reginu jelenigórskieg. Obejmuje n tereny wyskści 800 1000 m n.p.m. Średnia rczna temperatura wynsi tu 1,5 C, a suma rcznych padów 1200 mm. Pkrywa śnieżna utrzymuje się 120-130 dni. Przebieg NW SE pasma Gór Swich pwduje wymuszenie kierunku wiatru. Wiatry półncne i zachdnie, w zasadzie dminujące na tym terenie, przyjmują kierunek zgdny z przebiegiem Gór Swich. Zróżnicwanie klimatu lkalneg pwdwane jest rzeźbą terenu, ekspzycją stków warunkami wdnymi raz występwaniem szaty rślinnej. Największe zróżnicwanie mikrklimatów widczne jest w brębie Gór Swich. Ekspzycja stków, ich spadki, rzcięcia dlinne raz występwanie i charakter szaty rślinnej zasadnicz wpływają na zróżnicwanie stsunków termiczn wilgtnściwych. 20