Projekt pn. Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5 Wprowadzenie do ekonomii społecznej, przedsiębiorczości społecznej, partnerstwa lokalnego na rzecz ekonomii społecznej Prezentacja trenerska Jadwiga Olszowska Urban Konferencja 19 II 2012 roku w Lubomierzu Gmina Lubomierz 59-623 Lubomierz Plac Wolności 1 tel. 75 78 33 166 fax 75 78 33 167 www.lubomierz.pl e-mail: ugim@lubomierz.pl
Ekonomia Społeczna Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie i dotyka wielu sfer życia społecznego. Kluczową zasadą w tej idei jest prymat działania na rzecz ludzi (członków, podopiecznych) nad maksymalizacją zysku. Dla podmiotów ekonomii społecznej istotne znaczenie obok celu gospodarczego ma misja społeczna. Ekonomia społeczna wspiera osoby w trudnej sytuacji w znajdowaniu rozwiązań ich problemów, m.in. w zakresie łączenia życia zawodowego i prywatnego, równości płci, jakości życia rodzinnego oraz zdolności do opieki nad dziećmi, osobami starszymi i osobami niepełnosprawnymi. Ekonomia społeczna to termin odnoszący się do wszelkiego rodzaju działalności ekonomicznej, która podporządkowana jest w całości lub częściowo celom społecznym (czy to rozumianym w kategoriach dobra wspólnego ), czy jako interesy grupowe
Ekonomia Społeczna Ekonomia społeczna w Polsce ma w Polsce długą tradycję historyczną. Warto tu przywołać banki ludowe z XIX wieku, przedwojenne Kasy Stefczyka, różne formy spółdzielczości. Ekonomia społeczna jest definiowana jako działalność organizacji, które łączą cele gospodarcze oraz społeczne, przy czym te drugie mają znaczenie nadrzędne. Działalność ta powinna być ekonomicznie rentowna przy równoczesnym wbudowaniu mechanizmów ograniczających dążenie do maksymalizacji zysku. Ekonomia społeczna - z jednej strony to oddolne inicjatywy podmiotów prywatnych i społecznych, wchodzące w przestrzeń typowej działalności usługowej lub produkcyjnej Ekonomia społeczna z drugiej strony niespotykane na rynku obostrzenia w zakresie wielkości wypracowanego zysku oraz sposobu jego dystrybucji i wykorzystania
Ekonomia Społeczna Ekonomia społeczna jest oparta na wartościach solidarności, partycypacji i samorządności, odgrywa kluczową rolę w społecznym rozwoju lokalnym. Pozwala wykorzystywać zasoby ludzkie w sposób komplementarny do sektora prywatnego i publicznego, zapobiega wykluczeniu społecznemu i łagodzi napięcia społeczne. Mówiąc szerzej: ekonomia społeczna wspomaga proces budowania społeczeństwa obywatelskiego. Ekonomia Społeczna to system działań osób fizycznych i prawnych, które oprócz funkcji gospodarczych spełniają różnorodne cele społeczne i integracyjne nie chodzi w niej o zysk finansowy, ale o realizację celów społecznych
EMES - European Research Network to 12 krajów starej Unii Europejskiej - prowadzą rzetelne i wysokiej jakości badania dot. życia społecznego obywateli zamieszkujących kraje Unii Europejskiej ( www.emes.net) Europejska Sieć Badawcza Definicja Ekonomii Społecznej wg sieci badawczej EMES : Ekonomia Społeczna to działalność o celach przede wszystkim społecznych, której zyski są reinwestowane w cele społeczne lub są wykorzystywane przez tworzącą je wspólnotę. Podmioty ekonomii społecznej nie powinny być nastawione na maksymalizacje zysków lub zwiększanie dochodu udziałowców lub właścicieli. Naczelnym celem jest ich użyteczność społeczna a nie zysk. EMES określił kryteria, czy dana inicjatywa wpisuje się w Ekonomię Społeczną : Kryteria ekonomiczne: Prowadzenie w sposób regularny i ciągły działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne Niezależność instytucji ES w stosunku do instytucji publicznych Ponoszenie ryzyka ekonomicznego przez podmiot ES Zatrudnienie opłacanych pracowników
Kryteria społeczne: Jasno określony i wyraźnie wskazany społecznie użyteczny cel podmiotu ES Oddolny charakter inicjatywy powołania danego podmiotu Demokratyczny system zarządzania oparty na specyficznych regulacjach Wspólnotowy charakter działania takiego podmiotu Przeznaczenie zysków na cele statutowe, pożyteczne publicznie i społeczne 3 typy definicji podmiotu ES ze względu na różnice w podejściu do tematu ich działalności Podkreśląjące istotną i ważną rolę przedsiębiorstw społecznych w aktywizacji społeczności lokalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Zakładające, że przedsiębiorstwa społeczne są komercyjnymi przedsiębiorstwami mającymi społeczny cel i misję Odnoszące się do organizacji NON FOR PROFIT, które prowadząc swoją działalność, próbują poprzez swoją przedsiębiorczość i finansową niezależność funkcjonować, zamiast polegać na dotacjach, grantach i wolontariacie.
Podmioty ekonomii społecznej to: - przedsiębiorstwa społeczne docelowe, które integrują się poprzez stałe zatrudnienie osób z grup zagrożonych wykluczniem społecznym - przedsiebiorstwa społeczne przejściowe, które pełnia rolę tymczasowych rynków pracy, stanowiących etap przejścia do otwartego rynku pracy Podmioty ekonomii społecznej są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich sektorach Mogą przybierać różne formy: spółdzielnie, przedsiębiorstwa społeczne i socjalne, stowarzyszenia, fundacje, banki spółdzielcze, ubezpieczenia wzajemne, fundusze poręczeniowe, agencje rozwoju regionalnego.
Podmioty ekonomii społecznej Wykazują aktywność w obszarach: ochrona socjalna, usługi socjalne, zdrowie, banki, ubezpieczenia, produkcja rolnicza, sprawy konsumenckie, praca stowarzyszona, rzemiosło, sektor mieszkaniowy, dostawy, usługi dla mieszkańców, szkolenie i edukacja, zakres kultury, sport i rozrywka. Przedsiębiorstwo społeczne: Działalność przedsiębiorstw społecznych to przede wszystkim produkcja dóbr i świadczenie usług na poziomie lokalnym, przy zaangażowaniu znaczących zasobów siły roboczej. Budując i wspierając sieć solidarności lokalnej przedsiębiorstwa realizują swoje funkcje społeczne.
Zespół cech wspólnych wszystkim podmiotom Ekonomii Społecznej: pierwszeństwo celów indywidualnych i społecznych ponad zyskiem otwarte i dobrowolne członkostwo kontrola członków odbywa się na demokratycznych zasadach połączenie potrzeb członków/użytkowników i/lub potrzeb ogólnych obrona i realizacja wartości solidarności i odpowiedzialności przeznaczanie wypracowanego zysku do realizacji celów stabilnego rozwoju, realizacji usług dla członków lub usług ogólnych.
Ekonomia społeczna jest mostem scalającym środowiska lokalne, dzięki tworzeniu sieci powiązań i współpracy między obywatelami przy realizacji celów społecznych i gospodarczych. Przedsiębiorczość społeczna to w szerokim rozumieniu postawa, zdolność podejmowania nowych przedsięwzięć i związanego z tym ryzyka na własny rachunek, to innowacyjność prowadzonych działań. Przedsiębiorczość społeczna - to coś więcej niż społeczne zaangażowanie biznesu, a jednocześnie coś więcej niż działalność gospodarcza organizacji non-profit podejmowana w celu podreperowania budżetu
Przedsiębiorca społeczny Założyciel przedsiębiorstwa społecznego Jednostka dążąca do wywołania w swoim otoczeniu zmiany społecznej, oddziałująca w tym celu na środowisko swoją osobą, a nie tylko wykorzystująca formalne uprawnienia związane z pełnieniem zinstytucjonalizowanych ról społecznych i zawodowych Przedsiębiorcą społecznym może być każdy: społecznik, urzędnik, biznesmen; każdy, kto dążąc do zmiany społecznej, wykorzystuje kapitał społeczny wspólnot, w których i dla których prowadzi działalność To łączy przedsiębiorcę społecznego z sektorem ekonomii społecznej, gdyż istotą ekonomii społecznej jest właśnie sprzężenie zwrotne między działalnością gospodarczą i kapitałem społecznym
Podmioty ekonomii społecznej Podmioty ekonomii społecznej to spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą oraz niektóre fundacje. Według szacunków w Polsce działa około 100 tys. organizacji pozarządowych, zatrudniających łącznie około 200 tys. pracowników. Organizacje te korzystają ze świadczeń wykonywanych przez ok. 2 mln wolontariuszy. Wiele dziedzin życia nie mogłoby już dziś funkcjonować bez aktywności organizacji pozarządowych.
Wolontariat Wolontariat - jedna z form zatrudnienia w organizacjach trzeciego sektora - jest formą edukacji i kształcenia. Bazuje na aktywnym udziale w życiu społecznym przez uczestnictwo w organizacjach i instytucjach typu non-profit, który rozwija samodzielność i kreatywność. Partnerstwo Partnerstwo między władzami lokalnymi a społecznością lokalną, promowane przez ekonomię społeczną, wpływa na większą świadomość i odpowiedzialność za realizowaną politykę lokalną. Zwiększa efektywność i skuteczność wdrażanych programów, co ma swoje odzwierciedlenie we wzroście atrakcyjności tych regionów.
Samorządy Samorządy miejskie i lokalne są istotnymi podmiotami w walce przeciwko ubóstwu i marginalizacji społecznej oraz w tworzeniu miejsc pracy, Samorządy mają zdolność do aktywnego włączania różnorodnych podmiotów gospodarczych i społecznych działających na ich terenie.
Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej i ich rola w przeciwdziałaniu bezrobociu Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej angażują w swoich działaniach m.in. grupy społeczne często pomijane na lokalnych rynkach pracy udzielają pomocy osobom bezrobotnym w samozatrudnianiu. umożliwiają osobom o niskich lub niewystarczających kwalifikacjach powrót na rynek pracy przeciwdziałając ich marginalizacji i wykluczeniu społecznemu.
Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w ramach ekonomii społecznej Mała lokalna organizacja społeczna może znacznie lepiej rozpoznawać i realizować realne potrzeby ludzi, którym ma służyć, niż organ administracji publicznej. W wielu przypadkach organizacje społeczne są bardziej efektywne niż przedsiębiorcy i często też korzystają z mechanizmów rynkowych, takich jak konkurencyjność, efektywność, partnerstwo. Pracownicy organizacji pozarządowych otrzymują zazwyczaj mniejsze wynagrodzenia niż pracownicy na porównywalnych stanowiskach w sektorze przedsiębiorców, dlatego też koszty ponoszone przez te organizacje mogą być niższe.
Ekonomia społeczna jest zgodna z założeniami Strategii Lizbońskiej, w szczególności w obszarach: spójność społeczna, pełne zatrudnienie, walka przeciwko biedzie i wykluczeniu społecznemu, demokracja uczestnicząca, zrównoważony rozwój.
Komisja Europejska orzekła, że ekonomia społeczna jest istotnym czynnikiem realizowania polityk unijnych, takich jak: zatrudnienie i polityka społeczna, rozszerzenie, rozwój regionalny, zaopatrzenie publiczne, własność pracownicza i organizacja pracy, promocja rozwoju.
Ekonomia społeczna w praktyce to działalność podmiotów ekonomii społecznej. Poniżej przedstawiamy podział ich kompetencji funkcje: A. Integracja społeczno-zawodowa B. Dostarczanie usług użyteczności publicznej C. Usługi o charakterze wzajemnym D. Usługi na otwartym rynku E. Rozwój wspólnot lokalnych F. Działalność handlowa i produkcyjna Często poszczególne podmioty ekonomii społecznej spełniają więcej niż jedną z tych funkcji. Skupiając się na wybranym problemie, w sposób kompleksowy projektują działania w celu ich rozwiązania lub zminimalizowania.
W Polsce za przedsiębiorczość społeczną uznaje się właściwie każdy przejaw działalności ekonomicznej, prowadzonej w celach społecznych. Przedsiębiorczość w swoim najszerszym znaczeniu to termin odnoszący się do wszelkiego rodzaju działalności ekonomicznej, która podporządkowana jest w całości lub częściowo celom społecznym (czy to rozumianym w kategoriach dobra wspólnego, czy jako interesy grupowe). Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie przejawy przedsiębiorczości społecznej będą uznane za przedsiębiorstwa społeczne. Albowiem nie wszystkie podmioty, które możemy zaliczyć do sektora ekonomii społecznej, będą wypełniały kryteria właściwe dla przedsiębiorstw, np. znaczący poziom ryzyka ekonomicznego, stałe prowadzenie działalności w zakresie produkcji towarów, usług, czy też minimalny udział płatnej pracy.
Ani działalność biznesowa w tradycyjnym ujęciu, prowadzona w celu osiągania zysku, ani działalność społeczna, w której zysk w ogóle nie występuje, nie ma zastosowania do przedsiębiorstw społecznych. Podmioty te w swojej działalności łączą wartości i cele społeczne z działalnością ekonomiczną, przynoszącą zysk. Kluczem do zrozumienia tego połączenia, które w tradycyjnym ujęciu biznesowym wydaje się sprzecznością, jest uświadomienie sobie, w jaki sposób w praktyce działalność ekonomiczna i społeczna są ze sobą związane. W tym celu przedstawimy kilka sposobów/schematów działania przedsiębiorstw społecznych.
Trzy schematy funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych 1. Przedsiębiorstwo zakorzenione 2. Przedsiębiorstwo zintegrowane 3. Zewnętrzne przedsiębiorstwo społeczne Przedsiębiorstwo zakorzenione Działalność ekonomiczna organizacji wynika z jej podstawowej misji, cele ekonomiczne i społeczne są osiągane jednocześnie, wspierają się wzajemnie i są ze sobą nierozerwalnie związane. Działalność gospodarcza jest kluczowa dla realizacji misji społecznej organizacji. Taki model działalności przyjmują najczęściej przedsiębiorstwa społeczne, których celem jest działalność reintegracji zawodowej i społecznej poprzez tworzenie oraz utrzymywanie miejsc pracy. Przykład - Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gminy Bałtów Bałt, prowadzące działalność ekonomiczną, oferując usługi turystyczne, osiąga jednocześnie cel społeczny, którym jest rozwój lokalny.
Przedsiębiorstwo zintegrowane działalność ekonomiczna zazębia się z działalnością społeczną, często także na poziomie kosztów i majątku. Organizacja wykorzystuje posiadany majątek, zasoby intelektualne, swoją markę, ekspertyzy, kontakty, metodologię pracy itd. do prowadzenia przedsiębiorstwa. Najczęściej przybiera ono formę wyodrębnionego działu organizacji, rzadziej ma odrębną osobowość prawną. Działalność ekonomiczna jest powiązana z misją organizacji, dofinansowuje jej koszty operacyjne, przyczyniając się także do kreowania wartości społecznej. Najczęściej dzieje się to w formie komercjalizacji usług (skierowanie dotychczasowej oferty do nowej grupy klientów, którzy mogą za to zapłacić) lub rozszerzenia misji (wprowadzenie dodatkowych usług dla nowych, dotychczasowych lub byłych beneficjentów). Przykład - Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Flandria jest przykładem przedsiębiorstwa społecznego zintegrowanego, gdzie działalność społeczna powiązana jest z działalnością ekonomiczną i nie zawsze te dwa typy działalności są tożsame.
Zewnętrzne przedsiębiorstwo społeczne programy społeczne organizacji są zupełnie odrębne od działalności ekonomicznej. Działalność ekonomiczna nie wpływa w tym przypadku na rozszerzenie misji społecznej w inny sposób niż tylko poprzez jej finansowanie. Takie przedsiębiorstwo nie może skorzystać na łączeniu kosztów, synergii programowej z organizacją itd. Podstawowym motywem prowadzenia działalności gospodarczej jest osiąganie zysków, które zasilają działalność społeczną. Przykład - Przykładem trzeciego modelu jest Stowarzyszenie na Przykład - Przykładem trzeciego modelu jest Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Sokołowo, które powstało w celu prowadzenia małej, wiejskiej szkoły podstawowej. Ponieważ nauczyciele zdawali sobie sprawę, iż subwencja oświatowa nie wystarczy na utrzymanie szkoły, przy udziale mieszkańców założona została karczma oraz sklep spożywczy, które stanowiły źródło dochodów stowarzyszenia, pozwalając tym samym na zwiększenie stopnia samowystarczalności szkoły.
Działania rządu wspierające ekonomię społeczną Wśród działań wspierających ideę ekonomii społecznej można wymienić rozwiązania legislacyjne oraz działania programowe. Przyjęte rozwiązania legislacyjne: Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie i jej nowelizacja z 2010 roku, Ustawa o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003r., Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawa o pomocy społecznej
Ustawa z o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie nakazuje organom administracji publicznej przy realizacji zadań publicznych współpracować z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność pożytku publicznego oraz określa formy tej współpracy. Ponieważ w ramach decentralizacji państwa dokonuje się przesunięcia zadań publicznych z administracji rządowej na samorząd terytorialny, tym bardziej muszą istnieć jednolite zasady współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Szczególnie ważne jest określenie konsultowania polityki państwa, rządu i samorządu terytorialnego w obszarach o szczególnym nasileniu aktywności organizacji pozarządowych. Współpraca ta powinna ponadto odbywać się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym stwarza podstawy do kompleksowych działań mających na celu przywrócenie społeczeństwu osób, dotkniętych dysfunkcjami społecznymi z powodu: bezrobocia, niepełnosprawności bezdomności, uzależnień, choroby psychicznej czy też z powodu czasowego odizolowania ich od społeczeństwa na skutek odbywania kary w zakładach karnych, bądź w przypadku uchodźców, na skutek trudności w asymilowaniu się do nowych warunków.
Zatrudnienie socjalne ma na celu reintegrację społeczno zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przy wsparciu Centrum Integracji Społecznej, które mogą być tworzone przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz organizacje pozarządowe. Obszary działania ekonomii społecznej w Polsce dotyczą zatrudnienia socjalnego oraz spółdzielczości socjalnej, co znajduje swoje odzwierciedlenie w Krajowym Planie Działania na rzecz Integracji Społecznej na lata 2006-2008.
Spółdzielczość socjalna Spółdzielczość socjalna przy wsparciu pomocy publicznej państwa m.in. Funduszu Pracy, osoby bezrobotne zagrożone wykluczeniem społecznym oraz niepełnosprawne mogą tworzyć spółdzielnie socjalne, dla których przewidywane jest utworzenie systemu wsparcia oraz przyjęcie regulacji o spółdzielniach socjalnych jako instytucjach działających nie dla zysku.
Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej ogólne przesłanie Priorytety określone w Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej odzwierciedlają te obszary życia społecznego, które - jak wynika z diagnozy- wymagają szczególnego wsparcia. Są to obszar polityki rodzinnej i rynku pracy, ze szczególną uwagą skierowaną na osoby długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne oraz osoby o niskich kwalifikacjach.
Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej ogólne przesłanie Poprawie skuteczności wdrażania Krajowego Planu Działań na rzecz Integracji Społecznej sprzyjać będzie rozwinięty system administracji publicznej, który ma być sprawny, efektywny i niedrogi, wykorzystujący technologie informacyjne i komunikacyjne umożliwiające obywatelom dostęp do informacji. Ponadto, Polska ma być państwem obywatelskim, w którym powstawać będą zróżnicowane formy lokalnej i ponadlokalnej aktywności obywatelskiej, opierającym się na dialogu i współpracy, promującym działalność organizacji pozarządowych i dążącym do jak najszerszego ich udziału w życiu społecznym.
Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej Polityka społeczna, na którą przeznaczana jest istotna część ogółu wydatków publicznych, nie zapobiega w pełni ubożeniu i wykluczeniu pewnych grup społecznych. Z diagnozy wynika, że niezbędna jest koncentracja środków na wspieraniu rodzin, a także działania zmierzające do aktywizacji znacznych grup bezrobotnych. W przypadku osób pozostających długotrwale bez pracy, tradycyjne formy aktywizacji zawodowej powinny być wspierane przez rozwój ekonomii społecznej, która w ostatnich latach dynamicznie rozwija się obejmuje coraz większe obszary polityki społecznej. Niezbędny jest również rozwój aktywnej polityki lokalnej, gdyż polityka integracji społecznej powinna być realizowana przede wszystkim na szczeblu lokalnym. W tym obszarze, należy koncentrować się na wspieraniu współpracy pomiędzy wyspecjalizowaną administracją publiczną, rozwijającym się sektorem pozarządowym, biznesem coraz bardziej świadomym możliwości wpływania na poprawę sytuacji społecznej oraz samorządami lokalnymi. Samorządy lokalne powinny stać się inicjatorami polityki integracji społecznej na swoich obszarach.
Projekt pn. Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5 Materiały wybrała i opracowała Jadwiga Olszowska Urban Gmina Lubomierz 59-623 Lubomierz Plac Wolności 1 tel. 75 78 33 166 fax 75 78 33 167 www.lubomierz.pl e-mail: ugim@lubomierz.pl