Podstawowe informacje o państwie Słowacja jest republiką ze stolicą w Bratysławie, mieście położonym nad Dunajem, blisko granicy z Austrią. Słowacja nie ma dostępu do morza, graniczy z pięcioma państwami: Austrią, Czechami, Polską, Ukrainą i Węgrami. Powierzchnia Słowacji to 49 000 km 2, liczba mieszkańców wynosi - 5,4 mln. Językiem oficjalnym jest język słowacki. Słowacja przystąpiła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku. Flaga Godło Waluta Słowacy, od 1 stycznia 2009 r. posługują się walutą euro, która zastąpiła koronę słowacką. Hymn Nad Tatrou sa blýska (Nad Tatrami się błyska) - to hymn państwowy Słowacji. 1
2
Sztuka Słowacji Przynależność ziem słowackich do różnych państw sprawiła, że sztuka tego kraju wykazywała zależność od węgierskich, austriackich, czeskich i polskich ośrodków artystycznych. Najstarsze zabytki pochodzą z okresu paleolitu (ryty na kości), zachowały się również ślady starożytnych obozów rzymskich (Devin, Rusovce). W okresie średniowiecza powstawały kamienne kościoły romańskie o układzie bazylikowym (Spišská Kapitula), nierzadko dekorowane rzeźbą (Bíňa, Ilija) i malarstwem ściennym (Veľká Lomnica). Architektura gotycka znalazła odbicie w klasztorach dominikanów i franciszkanów oraz w miejskich kościołach najbo-gatszych miast (Bańska Bystrzyca, Lewocza). W drugiej połowie XIV w. wzniesiono katedry w Koszycach i Bratysławie, a przy końcu stulecia liczne monumentalne zamki obronne (Trenczyn, Zwoleń). Gotyckie malarstwo i rzeźba pozostawały pod wpływem czeskim (ołtarz główny katedry w Zamek w Trenczynie Koszycach), inspiracje sztuką Katedra w Koszycach południowoniemiecką i austriacką uwidoczniły się w malarstwie Mistrza M.S., natomiast najwybitniejszy rzeźbiarz późnogotycki Paweł z Lewoczy tworzył pod wpływem Wita Stwosza. W okresie renesansu, po zajęciu większości terytorium węgierskiego przez Turków, Bratysława i Trnava stały się głównymi ośrodkami artystycznymi. Przebudowano zamek w Bratysławie na siedzibę cesarską (architekt P. Ferrabosco). W obu miastach działali rzeźbiarze niemieccy A. Luttringer i P. Mayr, którzy rozpowszechnili typ nagrobka z postacią zmarłego stojącego pod arkadą. Wznoszono zamki z dziedzińcami arkadowymi (Červený Kameň, Bytča), domy mieszczańskie zwieńczone attyką (Preszów). W XVII w. wznoszono zarówno świątynie katolickie (kościół jezuitów w Trnavie), jak i jednoprzestrzenne zbory ewangelickie z emporami. Dojrzały barok dotarł na Słowację za pośrednictwem artystów wykształconych w Rzymie (Ch. Tausch), a następnie twórców związanych z akademią w Wiedniu (architekt F. Jänggl, rzeźbiarz G.R. Donner). Powstawały liczne założenia klasztorne (norbertanów w Jasovie) oraz rezydencje arystokratyczne, w których upowszechnił się typ pałacu z narożnymi wieżami (Bernolákovo). Pod koniec XVIII i w pierwszej połowie XIX w. w architekturze i rzeźbie stosowano surowe formy habsburskiego klasycyzmu. W drugiej połowie XIX w. wznoszono liczne budowle w stylach nawiązujących do różnych okresów: gotyku (zamek w Rusovcach, 3
kościoły w Bańskiej Bystrzycy), renesansu i baroku. Malarze słowaccy kształcili się i działali głównie w Peszcie, dopiero pod koniec stulecia pojawiły się w ich twórczości motywy narodowe widoki Tatr (F. Klimkovič) lub sceny z życia ludu (J. Bencúr). W architekturze międzywojennej wystąpiły tendencje modernistyczne i funkcjonalistyczne. Wynalazki: spadochron. 4
Kuchnia Kto choć raz jeździł na nartach w Słowackich Tatrach, ten dobrze zna pożywne i obfite góralskie dania, którymi w wiejskich gospodach raczą przyjezdnych słowaccy kucharze. Kapuśniak z kiszonej kapusty z wędzoną kiełbasą i grzybami (kapustnica), gęsta zupa fasolowa z boczkiem, czy czosnkowa zupa z grzankami i tartym serem to dania, które rozgrzeją w nawet najmroźniejszy tatrzański wieczór. Plastry panierowanego smażonego sera z frytkami i sosem tatarskim (vyprážaný syr znajdziecie nań przepis na końcu lub duże schabowe kotlety (schnitzel) ucieszą wszystkich wielbicieli dań z patelni. Upodobanie do zup łączy Słowaków z sąsiadami Czechami. Często zresztą kuchnie słowacka i czeska są ze sobą mylone, i trudno się temu dziwić, skoro kraje te nie tylko sąsiadują ze sobą, ale i przez wiele lat były ze sobą politycznie powiązane, najpierw w wieloetnicznej Monarchii Austrowęgierskiej, później w dwunarodowej Czechosłowacji. W istocie kuchnie słowacka i czeska są do siebie podobne, tak jak kuchnie całej Europy Środkowo-Wschodniej. Kuchnia słowacka nosi wyraźne ślady wpływów swego południowego sąsiada Węgier. Popularnym słowackim daniem jest zupa gulaszowa z kawałkami wołowego mięsa, ziemniakami i papryką dokładnie taka, jak na Węgrzech. Z Węgier także pochodzą placki ziemniaczane, przyprawione czosnkiem i podawane z mięsnym sosem oraz (ulubione przez wszystkich słowackich łakomczuchów) nadziewane naleśniki z czekoladową polewą. Upodobanie Słowaków do słodkich mącznych potraw, często podawanych po zupie jako drugie danie, nosi wyraźne cechy CK Monarchii. I tak można zjeść na Słowacji wszelkie odmiany smażonych placuszków (dolky), pyzy drożdżowe gotowane na parze, nadziewane dżemem i posypane cukrem (parené buchty), zapiekankę ryżu z mlekiem (ryžový nákyp) Z kuchni austriackiej wywodzą się też popularne na Słowacji ciasta makowiec (makovník) i podobna w kształcie rolada z orzechami (orechovník). Słowacy jedzą dużo mięsa i trudno powiedzieć, jakie cieszy się ich największą sympatią: chętnie jedzą kotlety schabowe, ale także smażoną wołową polędwicę z cebulką (viedenská roštenka). Popularny jest też drób (na co dzień kurczaki, od święta gęś), a w Tatrach Słowackich - dziczyzna. Słowacy produkują wiele odmian wędlin, w tym znakomitą wędzoną słoninę, kiełbasy doprawiane czosnkiem i kaszankę (jaternica), którą powinniśmy właściwie zwać ryżanką, gdyż zamiast kaszy dodają do niej ryż. Do mięsa podaje się przede wszystkim ziemniaki, dzisiaj najczęściej w postaci frytek; można jednak zjeść także piure, ziemniaki odsmażane, zapiekane lub w formie krokietów. Niespotykanym gdzie indziej daniem jest makaron gotowany z ziemniakami (granadír). Ryby w tym śródlądowym kraju nie są w codziennej kuchni szczególnie popularne, choć w górach jada się smażone pstrągi (pstruhy), a tradycyjnym daniem wigilijnym podobnie 5
jak w całej Europie Środkowo-Wschodniej - jest karp (kapor), też zazwyczaj smażony. Słowacy produkują i jedzą więcej sera, niż sąsiedzi Czesi, zaś wśród najbardziej znanych są: oštepok (brat polskiego oszczypka), owcza bryndza, wędzony ser w kształcie ślimaka (parenica). Jednym z najpopularniejszych góralskich dań są malutkie ziemniaczane kluseczki, okraszone skwarkami i posypane bryndzą (bryndzové halušky), warto też spróbować pierogów z nadzieniem ziemniaczanym z bryndzą (bryndzové pirohy). 6
Kalendarz świąt na Słowacji 1 Nowy Rok Styczeń 6 Święto Trzech Króli i Boże Narodzenie wyznawców prawosławia Styczeń wielkanoc Marzec/Kwiecień 7-8 Święto Wiosny Kwiecień 1 Święto Pracy Maj 8 Dzień Zwycięstwa nad Faszyzmem Maj 13 Dzień Rzemiosł Maj 5 Święto Cyryla i Metodego Lipiec 29 Rocznica Słowackiego Powstania Narodowego Sierpień 1 Dzień Konstytucji Republiki Słowackiej Wrzesień 15 Święto Matki Bożej Siedmiu Boleści Wrzesień 1 17 Dzień Walki Wszystkich Św. o Wolność i Demokrację Listopad Listopad 24 Wigilia Grudzień 25-26 Boże Narodzenie Grudzień 1 stycznia: Nowy Rok oraz Dzień Powstania Republiki Słowackiej. 6 stycznia: Święto Objawienia Pańskiego (Święto Trzech Króli i Boże Narodzenie wyznawców prawosławia). Marzec/kwiecień: Wielki Piątek, Wielkanoc oraz Poniedziałek Wielkanocny. 7-8 kwietnia: Święto Wiosny. 1 maja: Międzynarodowe Święto Pracy. 8 maja: Dzień Zwycięstwa nad Faszyzmem. 13 maja: Dzień Rzemiosł. 5 lipca: Święto Cyryla i Metodego. 29 sierpnia: Rocznica Słowackiego Powstania Narodowego. 1 września: Dzień Konstytucji Republiki Słowackiej. 15 września: Święto Matki Bożej Siedmiu Boleści. 1 listopada: Wszystkich Świętych. 17 listopada: Dzień Walki o Wolność i Demokrację. 24 grudnia: Wigilia Bożego Narodzenia. 25-26 grudnia: Boże Narodzenie. 7
Boże Narodzenie na Słowacji Na wigilijnym stole na Słowacji pojawia się opłatek, ale nie ma tradycji dzielenia się nim. Zjada się go z miodem (symbol słodkiego życia) i z czosnkiem (symbol zdrowia). Pierwsza potrawa, która ląduje na wigilijnym stole to kapustnica - słowacka wersja kapuśniaku, ale wzbogacona o kiełbasę z papryką. Są też: ryby, kiełbasa, kompot z suszonych owoców. Na stole pojawia się też naczynie z ziarnem zbóż i drobnymi monetami. A prezenty pod choinkę? Tak jak w Polsce przynosi je Święty Mikołaj. Słowniczek słowacki Ahoj, volám sa Pavol. Ako sa voláš? Marta. Odkial si? Z Bratislavy. A Ty? Z Prešova. Kol ko máš rokov? Štrnást. Ahoj! Maj sa pekne. Áno. Nie. Nerozumiem. L úbim Ťa. Ďakujem! Prepáčte! Prosím si jednu zmrzlinu. polski Cześć, nazywam się Paweł. A ty? Marta. Skąd jesteś? Z Bratysławy, a ty? Z Preszowa. Ile masz lat? Czternaście. Do widzenia. Cześć. Tak. Nie. Nie rozumiem. Kocham Cię. Dziękuję. Przepraszam. Poproszę o lody. 8