INFORMACJA O STANIE BEZPIECZEŃSTWA SANITARNEGO MIASTA KATOWICE

INFORMACJA O STANIE BEZPIECZEŃSTWA SANITARNEGO MIASTA KATOWICE 2011 Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Katowicach

Spis treści: I. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych 5 1. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie wybranych chorób zakaźnych..6 2. Szczepienia ochronne..25 II. Stan sanitarny podmiotów wykonujących działalność leczniczą.34 1. Ocena stanu sanitarnego podmiotów wykonujących działalność leczniczą..34 2. Obiekty sektora działalności leczniczej...44 3. Interwencje...53 III. Stan sanitarny zakładów branŝy spoŝywczej, jakość zdrowotna Ŝywności..54 1. Badania prób Ŝywności..60 2. Zakłady produkcyjne.62 3. Obiekty obrotu Ŝywnością.63 4. Zakłady Ŝywienia zbiorowego...67 5. Import...70 6. Akcja Warzywa..70 7. Imprezy masowe...71 8. Środki transportu Ŝywności...72 9. Interwencje... 72 IV. Jakość wody...75 1. Ocena jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi.....75 2. Ocena jakości wody ciepłej w zakresie obecności bakterii legionella..79 V. Stan sanitarny obiektów i miejsc uŝyteczności publicznej oraz kąpielisk...81 1. Obiekty uŝyteczności publicznej.82 2. Baseny kąpielowe.....90 3. Miejsca wykorzystywane do kąpieli 92 4. Gospodarka odpadami komunalnymi...92 5. Akcje deratyzacyjne..94 6. Interwencje.95 VI. Stan sanitarny szkół i innych placówek oświatowo wychowawczych...98 1. śłobki..100 2. Placówki wychowania przedszkolnego...100 3. Oddziały zerowe..103 4. Szkoły...104 2

5. Placówki wypoczynku zimowego i letniego zorganizowanego w obiektach stałych w miejscu zamieszkania...107 6. Szkoły wyŝsze....108 VII. Warunki sanitarno-higieniczne środowiska pracy..109 1. Realizacji wymagań higienicznych i zdrowotnych w zakładach pracy.109 2. Interwencje 114 3. Choroby zawodowe...115 VIII. Zapobiegawczy nadzór sanitarny 119 IX. Działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia..128 1. Zdrowy styl Ŝycia..128 2. Palenie tytoniu...132 3. AIDS/HIV, HCV, HPV.136 4. Zachowania zdrowotne..140 5. Choroby pasoŝytnicze i odzwierzęce.141 3

Szanowni Państwo Przekazuję Państwu raport o stanie bezpieczeństwa sanitarnego Katowic w roku 2011. Realizując zapisy ustawy, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach bieŝącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego działają na rzecz poprawy stanu zdrowia, a co za tym idzie jakości Ŝycia mieszkańców. Na ocenę stanu sanitarnego miasta w zakresie warunków Ŝycia, pracy, nauczania i wychowania, a takŝe wypoczynku i rekreacji składają się wyniki przeprowadzonych przez nas kontroli sanitarnych często poparte wynikami badań laboratoryjnych. Monitorujemy między innymi jakość wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi i jakość oferowanej mieszkańcom miasta Ŝywności. W raporcie znajdziecie Państwo oceny i analizy dotyczące poszczególnych obszarów Ŝycia publicznego, w tym sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych, warunków zdrowotnych Ŝywienia i Ŝywności oraz wody, zagroŝeń związanych z wprowadzaniem do obrotu niebezpiecznych substancji chemicznych czy produktów biobójczych, jak równieŝ kwestie bezpieczeństwa sanitarnego obiektów sektora działalności leczniczej, szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych, zakładów branŝy spoŝywczej, a takŝe obiektów i miejsc uŝyteczności publicznej. Opracowanie zawiera ponadto informacje o interwencjach mieszkańców miasta, którzy zwrócili się do nas o pomoc w rozwiązaniu swoich problemów. Pragnę zwrócić równieŝ Państwa uwagę na opisane w niniejszym opracowaniu działania w zakresie promocji zdrowia i kształtowania postaw prozdrowotnych mieszkańców miasta podejmowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną w koalicji z władzami samorządowymi i lokalnymi partnerami. Zachęcając do lektury raportu mam nadzieję, Ŝe znajdziecie w nim Państwo zagadnienia interesujące Was z punktu widzenia mieszkańca miasta. 4

I. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Katowicach w ramach działalności przeciwepidemicznej w roku sprawozdawczym za priorytetowe uznał: Kontynuować nadzór nad uodpornieniem populacji w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych. Zapewnić właściwe warunki przechowywania, przyjmowania, wydawania oraz transportu preparatów szczepionkowych. Kontynuować bieŝącą działalność przeciwepidemiczną oraz nadzór w zakresie zakaŝeń i chorób zakaźnych wymienionych w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U Nr 234, poz. 1570, z późn. zm.). Kontynuować współpracę z zespołami kontroli zakaŝeń szpitalnych przy monitorowaniu ognisk zakaŝeń szpitalnych i patogenów alarmowych oraz doskonalić działania przeciwepidemiczne w zakresie opracowywania ognisk przenoszonych drogą pokarmową, oddechową, kontaktową w placówkach słuŝby zdrowia. Kontynuować działania związane z przygotowaniem struktur PIS na wypadek wystąpienia masowych zachorowań na szczególnie niebezpieczne choroby zakaźne, w tym m.in. zwlekane, będąca wynikiem celowego uwolnienia czynnika zakaźnego, a takŝe zdarzeń losowych. Ponadto w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych podejmowano działania dotyczące m. in.: monitorowania stanu bezpieczeństwa epidemiologicznego miasta w zakresie: chorób zakaźnych przewodu pokarmowego, chorób zakaźnych wieku dziecięcego, wirusowych zapaleń wątroby, chorób przenoszonych drogą płciową, chorób zakaźnych o etiologii bakteryjnej, chorób zakaźnych o etiologii pasoŝytniczej, chorób zakaźnych o etiologii wirusowej; opracowywania programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej; prowadzenia I-instancyjnego nadzoru sanitarnego zgodnie z uprawnieniami, prowadzenia kontroli, wszczynania postępowań, wydawania zarządzeń w celu poprawienia stanu bezpieczeństwa epidemiologicznego miasta; udzielania poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych. 5

1. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie wybranych chorób zakaźnych W trakcie roku 2011 stwierdzono znaczącą poprawę zgłaszalności chorób zakaźnych. Dzięki kontynuacji kontroli zgłaszalności chorób zakaźnych na podstawie danych przekazanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia moŝliwe było zweryfikowanie realizacji przez lekarzy obowiązku ustawowego w w/w zakresie. Kwartalne analizy porównawcze liczby zgłoszeń poszczególnych chorób zakaźnych, wysyłanych przez świadczeniodawców do płatnika, wskazały podmioty wykazujących uchybienia. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe od czasu zainicjowania akcji kontroli na podstawie danych NFZ, zarówno liczba świadczeniodawców, u których stwierdzono nierzetelność w zgłaszaniu przypadków zachorowań, jak i zakres stwierdzonych nieprawidłowości istotnie się zmniejszył. Ogółem w trakcie całego roku przeprowadzono 27 kontroli. W 1 przypadku wystosowano do kierownika podmiotu leczniczego wystąpienie. Dodatkowo przeprowadzono w 4 przypadkach rozmowy zarówno z osobami odpowiedzialnymi za niedopatrzenia, jak i z kierownikami nadzorującymi funkcjonowanie podmiotu leczniczego. W 2011 roku do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Katowicach zgłoszono ogółem 4063 przypadki zachorowań, w tym 1655 zachorowań na grypę; w 2010r. odpowiednio 3252 przypadki zachorowań, w tym 553 zachorowania na grypę. Strukturę zachorowań oraz porównanie z rokiem 2010 przedstawia wykres nr 1. Wykres nr 1. Zgłoszone przypadki zachorowań w roku 2010-2011 na terenie miasta Katowice. 6

Choroby zakaźne przewodu pokarmowego W 2011r. stwierdzono w porównaniu do 2010r. na terenie miasta spadek wskaźnika zapadalności na salmonellozy z 8,12 do poziomu 3,94 na 100 000 mieszkańców (Wykres nr 2). Jednocześnie odnotowano wzrost ogólnej liczby zachorowań na zatrucia pokarmowe (437 przypadków 140,33/100 000) (Wykres nr 3). Wykres nr 2. Zachorowania na salmonelozy w latach 2002-2011 na terenie miasta zapadalności na 100 000 ludności). Katowice (wskaźnik 7

Wykres nr 3. Zachorowania na zatrucia pokarmowe w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Stwierdzono równieŝ wyraźny wzrost liczby rejestrowanych biegunek u dzieci do lat 2 (wzrost w latach 2010-2011 z 89 do 204 zachorowań wskaźnik zapadalności w 2011r.: 148,79/10 000) (Wykres nr 4). Tendencja wzrostowa dotyczyła równieŝ zachorowań na wirusowe zakaŝenia jelitowe (Katowice 112 przypadków 81/100 000) (Wykres nr 5). Wykres nr 4. Zachorowania na biegunki u dzieci do lat 2 w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 10 000 ludności). 8

Wykres nr 5. Zachorowania na wirusowe zakaŝenia jelitowe w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). W 2011 roku zarejestrowano 6 ognisk choroby przenoszonej drogą pokarmową: ognisko obejmujące 5 pacjentów z objawami zatrucia pokarmowego hospitalizowanych w jednym z katowickich szpitali klinicznych - nie uzyskano materiału do badania mikrobiologicznego W trakcie kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości. Równolegle do prowadzonego dochodzenia epidemiologicznego prowadzono postępowanie związane z podejrzeniem zakaŝenia szpitalnego; ognisko obejmujące 7 pacjentów z objawami zatrucia pokarmowego hospitalizowanych w jednym z katowickich szpitali klinicznych, badania mikrobiologiczne wykazały Clostridium difficile (toksyny A i B) 4 zachorowania zaklasyfikowano jako inne bakteryjne zakaŝenia jelitowe określone. Równolegle do prowadzonego dochodzenia epidemiologicznego prowadzono postępowanie związane z podejrzeniem zakaŝenia szpitalnego. W trakcie kontroli sanitarnej przeprowadzonej w ognisku choroby przenoszonej drogą pokarmową nie stwierdzono nieprawidłowości; ognisko obejmujące 6 pacjentów z objawami zatrucia pokarmowego hospitalizowanych w jednym z katowickich szpitali klinicznych. Badania mikrobiologiczne wykonano u 1 dziecka, u pozostałych chorych nie udało się pobrać materiału do badań. Nie udało się w wyniku badania określić wirusa, który wywołał zachorowania. Równolegle do prowadzonego dochodzenia epidemiologicznego, prowadzono postępowanie wyjaśniające w związku z ze zgłoszeniem rodziców dziecka hospitalizowanego w oddziale, które dotyczyło 9

znacznej skali problemu i domniemanego źródła zakaŝenia. Przeprowadzono kontrolę sanitarną zarówno w oddziale, w którym wystąpiły zachorowania, jak i w firmie dostarczającej posiłki dla dzieci. W trakcie kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości. Ostatecznie zachorowania zaklasyfikowano jako wirusowe zakaŝenie jelitowe nieokreślone. Jednocześnie prowadzono postępowanie związane z podejrzeniem zakaŝenia szpitalnego; 3 ogniska choroby przenoszonej drogą pokarmową w środowisku domowym: zatrucie pokarmowe obejmujące 2 osoby chore oraz 2 osoby z otoczenia chorego zamieszkałe w dzielnicy Piotrowice. Nie dostarczono materiału do badania mikrobiologicznego w celu określenia etiologii zakaŝenia; zatrucie pokarmowe obejmujące 2 osoby chore oraz 3 osoby z otoczenia chorego niezamieszkujące pod wspólnym adresem. Przeprowadzone badania mikrobiologiczne dały wyniki ujemne; zatrucie pokarmowe obejmujące 2 osoby chore oraz 2 osoby z otoczenia chorego zamieszkałe w dzielnicy Piotrowice. Przeprowadzone badania mikrobiologiczne dały wyniki ujemne; 1 ognisko choroby przenoszonej drogą pokarmową w środowisku przedszkolnym: zatrucie pokarmowe obejmujące 2 osoby chore oraz 78 osób z otoczenia chorego (w tym: 5 członków rodziny chorych, 21 pracowników placówki, 50 dzieci przebywających w przedszkolu). W trakcie przeprowadzonych badań potwierdzono, Ŝe zachorowania wywołał norowirus. Towarzysząca dochodzeniu epidemiologicznemu kontrola sanitarna przedszkola, nie wykazała nieprawidłowości, które mogłyby się przyczynić do wystąpienia zakaŝeń jelitowych. W kaŝdym przypadku wystąpienia ogniska choroby zakaźnej przenoszonej drogą pokarmową wdraŝano, w ramach działań przeciwepidemicznych, procedury zmierzające do potwierdzenia lub wykluczenia zakaŝenia poprzez spoŝywaną wodę lub Ŝywność. We wszystkich opisanych przypadkach na podstawie badań wykluczono przenoszenie zakaŝenia przez wodę. Dodatkowo w przypadku podmiotów leczniczych/przedszkola nie wykazano transmisji czynnika zakaźnego przez Ŝywność. W przypadku zatruć pokarmowych domowych osoby chore i osoby z otoczenia chorych, zazwyczaj nie pamiętały produktów z jakich przyrządzały potrawy oraz nie potrafiły podać miejsca zakupu produktów lub potraw. 10

Informacja w sprawie epidemii wywołanej szczepem E. coli O104:H4 (EHEC) W trakcie trwania w Europie epidemii wywołanej werotoksycznym szczepem E. coli O104:H4 (EHEC) wzmoŝono nadzór sanitarny nad przypadkami zatruć pokarmowych, zwłaszcza u osób, które powróciły do kraju z zagranicy. Tylko w jednym w/w ognisku choroby przenoszonej drogą pokarmową, występowało powiązanie między zachorowaniem, a poprzedzającą objawy podróŝą do Niemiec. Ognisko obejmowało 2 katowiczan i 3 osoby z kontaktu zamieszkałe pod jednym adresem (w rejonie objętego epidemią landu). W toku dochodzenia epidemiologicznego ustalono, Ŝe zarówno chorzy, jak i zdrowi członkowie rodziny spoŝywali Ŝywność zakupioną w pobliŝu miejsca zamieszkania. Nie występowało powiązanie z Ŝadnym z podejrzanych w początkowej fazie epidemii warzyw, placówką gastronomiczną lub hotelem. Objawy (wymioty, biegunka i bóle brzucha) o niewielkim nasileniu, wystąpiły po powrocie do Katowic i bardzo szybko ustąpiły. Wyniki badań mikrobiologicznych były ujemne. Choroby zakaźne wieku dziecięcego W 2011r. wśród zachorowań na choroby zakaźne wieku dziecięcego dominowała, podobnie jak w minionych latach ospa wietrzna (Wykres nr 3), która ogółem wywołała aŝ 1067 przypadków zachorowań, co daje wskaźnik zapadalności rzędu 350,66 na 100 000 mieszkańców (2010r. 483,58). Najwięcej zachorowań wystąpiło wśród dzieci w wieku od 4 do 7 roku Ŝycia. Zachorowania objęły niemal kaŝdą grupę wiekową Katowiczan, nie odnotowano zachorowań jedynie wśród osób w wieku 55-59 lat oraz u osób które ukończyły 75 rok Ŝycia. Analiza wykazała tendencje sezonowe liczby zachorowań. W miesiącach wiosennych zaobserwowano wzrost zachorowań, następnie spadek w okresie lata i szczyt zapadalności w grudniu. 11

Wykres nr 6. Zachorowania na choroby zakaźne wieku dziecięcego w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Podobne tendencje występują w zakresie danych epidemiologicznych określonych dla całego kraju (Wykres nr 4) charakteryzującego się wskaźnikiem zapadalności 452,3/100 000 mieszkańców. W roku 2011 po raz pierwszy od 3 lat katowicki wskaźnik był niŝszy od krajowego. Analiza wskaźników epidemiologicznych w okresie ostatnich 10 lat na terenie Katowic, wskazuje na niepokojący trend rosnący w zakresie zachorowań na ospę wietrzną. W minionym roku odnotowano wprawdzie niewielki spadek, ale moŝe on być jedynie przejawem wahań krzywej zapadalności w dotychczas obserwowanych cyklach trzyletnich. Wykres nr 7. Zachorowania na ospę wietrzną w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). 12

Niestety mimo prowadzonych starań zarówno środowisk medycznych, jak i Władz Samorządowych zmierzających do spopularyzowania szczepień zalecanych przeciwko chorobie, nadal liczba wykonywanych szczepień wśród dzieci i młodzieŝy jest niewielka. W celu zwiększenia świadomości zagroŝeń związanych z chorobą w 2011r. rozpowszechniano ulotkę, współredagowaną przez pracowników PSSE w Katowicach, a wydaną dzięki staraniom Urzędu Miasta Katowice. Dodatkowo Władze Samorządowe kontynuowały Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia dla miasta Katowice na lata 2007-2013, który pozwolił na uodpornienie przeciwko chorobie wychowanków katowickich placówek opiekuńczo-wychowawczych i Ŝłobków. Podobne niepokojące tendencje rosnące występują w przypadku płonicy (Wykres nr 5), która charakteryzowała się w minionym roku wskaźnikiem zapadalności 90,7 na 100 000 mieszkańców w porównaniu do 62,07 w roku 2010. Opisany poziom zachorowań przekraczał niemal dwukrotnie wskaźnik uzyskany dla całego kraju (2011r. 47,81; 2010r. 36,5 na 100 000 mieszkańców). Tendencja rosnąca zapadalności na szkarlatynę obserwowana jest na terenie kraju od roku 2003. Wg analizy NIZP-PZH i GIS z 2011r. i najwięcej zachorowań występuje w miastach powyŝej 100 000 mieszkańców. Analiza zapadalności wykazała, Ŝe zachorowania w 2011r. dotyczyły najczęściej dzieci w 5-6 roku Ŝycia. W przypadku osób pełnoletnich obserwowano jedynie pojedyncze przypadki. Najwięcej zachorowań wystąpiło w miesiącu kwietniu, natomiast znaczący spadek zapadalności odnotowano w miesiącach letnich. Wykres nr 8. Zachorowania na płonicę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). 13

Analizy wykazywały dalszą stabilizację liczby zachorowań na świnkę. Obecna tendencja wskazuje na skuteczność szczepień, jako formy zapobiegania chorobom zakaźnym. Po uwzględnieniu szczepienia przeciwko odrze, śwince i róŝyczce w wykazie szczepień zalecanych w roku 1998, a następnie wprowadzeniu ich do kalendarza szczepień obowiązkowych od roku 2004 poziom zachorowań zaczął spadać (Wykres nr 6). Wykres nr 9. Zachorowania na świnkę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). W 2011 roku zachorowało na nagminne zapalenie przyusznic 18 mieszkańców miasta, co daje wskaźnik zapadalności 5,92 na 100 000 mieszkańców, niŝszy w stosunku do analogicznego wskaźnika uzyskanego dla całego kraju (6,76). Zachorowania nie wykazywały powiązania z określonymi grupami wiekowymi, natomiast dotyczyły wyłącznie osób nieszczepionych. W zakresie sezonowości, nie stwierdzono powiązania z określoną porą roku. Pozostałe choroby zakaźne wieku dziecięcego charakteryzowały się raczej stabilizacją tendencji epidemiologicznych. Uwagę zwraca niewielki wzrost zachorowań na krztusiec (Wykres nr 7) 13 przypadków (wskaźnik 4,27/100 000 mieszkańców) porównywalny do poziomu zachorowań na terenie Polski (wskaźnik 4,36/100 000 mieszkańców). Wśród chorych, u 11 osób potwierdzono wykonanie pełnego cyklu szczepień w dzieciństwie, w 2 przypadkach brak było danych na temat uodpornienia. Choroba dotyczyła głównie dzieci i młodzieŝy w wieku od 5 do 19 lat, po jednym zachorowaniu wystąpiło w grupie wiekowej 20-39 lat i powyŝej 60 lat. 14

Wykres nr 10. Zachorowania na krztusiec w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Stabilizacja w zakresie liczby zachorowań występowała równieŝ w przypadku róŝyczki (Wykres nr 8), zarejestrowano 11 zachorowań (wskaźnik zapadalności: 3,62/100 000 mieszkańców, 2010r. 7,47/100 000 mieszkańców), co po uwzględnieniu liczebności populacji miasta stanowi poziom niŝszy niŝ na terenie kraju (wskaźnik zapadalności: 11,21/100 000 mieszkańców). W przypadkach róŝyczki Państwowa Inspekcja Sanitarna nie prowadzi wywiadów epidemiologicznych, w związku z powyŝszym nie uzyskano danych na temat historii szczepień pacjentów. RóŜyczka wystąpiła u 2 dziewczynek w wieku 5 i 12 lat i 1 kobiety w wieku 66l. Nie zgłoszono Ŝadnego przypadku róŝyczki wrodzonej. Wykres nr 11. Zachorowania na róŝyczkę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). 15

Wirusowe zapalenie wątroby W roku sprawozdawczym zgłoszono 2 zachorowania (wskaźnik zapadalności: 0,66/100 000 mieszkańców) na wirusowe zapalenie wątroby typu A, co stanowi znaczny spadek zachorowań w stosunku do roku 2010 (12 zachorowań wskaźnik zapadalności 3,89/100 000 mieszkańców) (Wykres nr 9). Pacjenci w wieku 28 i 29 lat nie byli szczepieni przeciwko chorobie. W toku dochodzenia epidemiologicznego ustalono, Ŝe przebywali na wczasach w Egipcie, gdzie w minionych latach notowano przypadki zachorowań. W 2011 roku nie zgłoszono do tutejszej Stacji zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B, typu C lub typu B + C. W ramach prowadzonego nadzoru nad zakaŝeniami wirusami hepatotropowymi, rejestrowano informacje o osobach zgłaszanych po raz pierwszy, jako zakaŝeni wirusami HBV lub HCV. W analizowanym okresie czasu zgłoszono 23 zakaŝenia HBV (Wykres nr 10) i 45 zgłoszeń zakaŝeń HCV.(Wykres nr 11). ZakaŜenia dotyczyły najczęściej osób w wieku 30-40 lat. Wykres nr 12. Zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu A w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Przypuszczalnie spadek rejestrowanych przypadków zakaŝonych wirusami hepatotropowymi wynika z aktualnie obowiązujących regulacji prawnych, które nie przewidują obowiązku zgłaszania dodatnich wyników badań w kierunku HBV i HCV przez kierowników laboratoriów. 16

Wykres nr 13. ZakaŜenia wirusem HBV (zgłoszone po raz pierwszy) w latach 2007-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Wykres nr 14. ZakaŜenia wirusem HCV (zgłoszone po raz pierwszy) w latach 2007-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). W 2011r. na terenie miasta Katowice prowadzono PilotaŜowy Program Profilaktyki ZakaŜeń HCV STOP! HCV, moduł dla lekarzy POZ. Celem programu było objęcie opieką medyczna osób zakaŝonych HCV i ich rodzin. Akcja zakładała zbieranie wywiadu lekarskiego o czynnikach predysponujących do wystąpienie zakaŝenia i zalecanie pacjentowi testów przesiewowych, które ostatecznie weryfikowały wstępne podejrzenia. W programie uczestniczył 1 podmiot leczniczy. Zgodnie z załoŝeniami zorganizowano dla lekarzy 2 szkolenia (w tym 1 szkolenie w podmiocie leczniczym) na temat specyfiki zagadnienia i moŝliwości udziału w programie. Przekazano materiały oświatowe dla lekarzy i pacjentów. 17

Grypa Liczba zachorowań na grypę i podejrzenia grypy w 2011 roku osiągnęła poziom 1655 przypadków (543,90 na 100 000 mieszkańców) i była znacznie większa niŝ w roku 2010 553 przypadki (179,72 na 100 000 mieszkańców). Wskaźnik zapadalności znacznie odbiegał od wskaźnika Polski, który wyniósł 3 026,73 na 100 000 mieszkańców (Wykres nr 12). Szczególny zakres nadzoru nad grypą stanowiły podejrzenia zachorowania i zachorowania wywołane wirusem A/H1N1. W trakcie badań wirusologicznych potwierdzono etiologię choroby w 34 przypadkach (33 pacjentów wymagało hospitalizacji). Nadal prowadzony jest, w celu utrzymania wysokiego poziomu nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego nad grypą, nadzór w ramach systemu SENTINEL. Zgodnie z obowiązującymi ustaleniami w minionym roku współpracowano z lekarzami podstawowej opieki zdrowotnej pracującymi na terenie miasta Mysłowice. Nadmienić naleŝy, Ŝe analiza 20-letnia poziomów podejrzeń zachorowań i zachorowań na grypę, wskazuje na spadek osiąganych rocznych wartości zachorowań, nawet w przypadku okresowych wzrostów (Wykres nr 13). Przyczyna tego zjawiska wymaga dalszej analizy, poniewaŝ spadkowi liczby zachorowań nie moŝna przyporządkować wzrostu liczby Katowiczan poddających się szczepieniom ochronnym przeciwko grypie. Wykres nr 15. Zachorowania na grypę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Poziom uodpornienia mieszkańców miasta ustalony na podstawie wykonany szczepień w katowickich podmiotach leczniczych wynosił jedynie 4,8%. Szacunki te budzą wątpliwości, z uwagi na nieuwzględnienie w sprawozdaniach miejsca zamieszkania świadczeniobiorców. NaleŜy równieŝ pamiętać, Ŝe wirus grypy charakteryzuje się duŝą 18

zmiennością i potencjałem epidemicznym, w związku z powyŝszym spadek wskaźnika zapadalności nie moŝe stanowić podstawy do zaniechania profilaktyki przez szczepienia. Wykres nr 16. Zachorowania na grypę w latach 1992-2011 na terenie miasta Katowice (liczba zachorowań). Choroby zakaźne o etiologii bakteryjnej Borelioza Zachorowania na boreliozę stanowią coraz większy udział wśród ogółu zachorowań na choroby zakaźne występujące na terenie miasta Katowice. W minionym roku odnotowano ogółem 154 zgłoszenia zachorowań i podejrzeń zachorowań na boreliozę. W trakcie prowadzonych dochodzeń epidemiologicznych ustalono, Ŝe wymogi definicji przypadku boreliozy w zakresie nadzoru epidemiologicznego spełniło 113 zachorowań (43,71/ 100 000 mieszkańców). Porównując zapadalność na terenie miasta i kraju (Wykres nr 14) moŝna zauwaŝyć, Ŝe wskaźnik zapadalności w przypadku rodzimych zachorowań niemal dwukrotnie przekracza wskaźnik Polski (23,98/100 000 mieszkańców). Dalsza analiza danych, z uwzględnieniem aktywności zawodowej wykazała, Ŝe wśród chorych były zarówno osoby nieletnie (12 osób 10,62%), pełnoletnie pracujące (47 osób 51,59%), pełnoletnie niepracujące (37 osób 32,74), renciści i emeryci (16 osób 14,16%). W 1 przypadku (0,88%) pacjent wiązał zachorowanie z naraŝeniem zawodowym. 19

Najczęstszymi pierwszymi objawami choroby, skłaniającymi Katowiczan do szukania pomocy lekarskiej były rumień wędrujący (objaw charakterystyczny wczesnej fazy choroby) oraz bóle kostno-stawowe. 20 osób zdecydowanie identyfikowało miejsce zakaŝenia, wskazując na dzielnice miasta Katowice, 21 osób wiązało zakaŝenie krętkami Borelia burgdorferi z wyjazdem poza granice miasta. Wykres nr 17. Zachorowania na boreliozę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). W trakcie prowadzenia wywiadów epidemiologicznych, jak równieŝ w przypadku telefonicznych zapytań, podobnie jak w minionych latach informowano o moŝliwości ograniczenia ryzyka zachorowania, poprzez zastosowanie repelentów, właściwie dobranej odzieŝy w czasie pobytu w miejscach występowania kleszczy. Dodatkowo wskazywano sposoby usunięcia kleszcza ze skóry. Gruźlica Na 96 przypadków gruźlicy zgłoszonych w 2011 roku, chorobę potwierdzono w trakcie badań u 81 osób (wskaźnik zapadalności 26,62/100 000 mieszkańców), liczba zachorowań utrzymywała się na podobnym poziomie jak w roku 2010 (83 zachorowania, wskaźnik zapadalności: 26,97/100 000) (Wykres nr 15). Wśród chorych w minionym roku były zarówno osoby niepełnoletnie (4 4,17%), pełnoletnie pracujące (12 osób 12,5%), niepracujące (39 osób 40,62%) oraz renciści i emeryci (26 osób 27,08%). W 1 przypadku gruźlica dotyczyła pracownika podmiotu leczniczego. 20

Wykres nr 18. Zachorowania na gruźlicę w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności) brak opublikowanych danych dot. województwa i kraju w roku 2011 W trakcie dochodzeń epidemiologicznych ustalono, Ŝe u 15 pacjentów występowały dodatkowe okoliczności sprzyjające zachorowaniu tj. szybka utrata masy ciała u 10 osób i naduŝywanie alkoholu u 5 osób. W 1 przypadku trwa ustalanie miejsca pobytu pacjentki, która uchyla się od obowiązku leczenia. W związku z zarejestrowanymi przypadkami zachorowania na gruźlicę w ciagu minionego roku nadzorem objęto 99 osób z kontaktu z chorym (w tym 3 w wieku 0-14 lat i 1 w wieku 15-18 lat). Dodatkowo w związku z informacją o zachorowaniu na gruźlicę pracownika jednej z katowickich placówek oświatowych, przeprowadzono akcję informacyjno-profilaktyczną obejmującą osoby z kontaktu z chorym na terenie szkoły. Wyrazy uznania naleŝy złoŝyć zaangaŝowanym w akcję Władzom Samorządowym. Dzięki współpracy przedstawicieli Urzędu Miasta Katowice, Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Katowicach, dyrektora szkoły oraz podmiotu wykonującego działalność leczniczą, przeprowadzono spotkania informacyjne dla pracowników szkoły i rodziców uczniów, ustalono harmonogram koniecznych konsultacji i badań, który niemal w całości zrealizowano. Zgodnie z obowiązującymi procedurami, osoby naraŝone w wyniku bliskiego kontaktu z chorym na zakaŝenie prątkiem gruźlicy, zostały skierowane do poradni p/gruźliczej. Do 31.12.2011r., ustalono, co następuje: w grupie 39 nauczycieli i pracowników szkoły z bliskiego kontaktu zakwalifikowanych do konsultacji: 38 osób poddało się badaniom nie stwierdzono zmian ogniskowych, 21

1 osoba przebywała na długotrwałym zwolnieniu lekarskim zobowiązała się poddać konsultacji specjalistycznej. w grupie 46 uczniów i 2 rodziców z bliskiego kontaktu: 42 osoby poddały się badaniom w toku badań ustalono: 30 osób - nie wymaga rejestracji w poradni, 10 osób - z uwagi na wynik próby tuberkulinowej zalecono kontrolę w poradni za 5-6 miesięcy, 2 osoby - nie zgłosiły się do odczytu próby tuberkulinowej trwa postępowanie wyjaśniające, 4 osoby (w tym 2 juŝ nie uczęszcza do szkoły) brak kontaktu z rodzicami trwa postępowanie wyjaśniające; 2 rodziców ucznia z nauczania indywidualnego trwa postępowanie wyjaśniające. Pozostałych pracowników i rodziców uczniów poinformowano w ramach przeprowadzonych prelekcji o specyfice choroby, objawach, profilaktyce i okolicznościach w jakich naleŝy zgłosić się do lekarza POZ lub specjalisty. Ogółem do konsultacji specjalistycznych zakwalifikowano 87 osób, konsultacje i badania wykonano u 80 osób. 1 osoba zobowiązała się do uzupełnienia brakujących badań po powrocie ze zwolnienia lekarskiego. Aktualnie trwa postępowanie wyjaśniające dotyczące 8 osób, które nie zakończyły cyklu badań lub nie zgłosiły się na konsultację. 10 osobom - z uwagi na wynik próby tuberkulinowej zalecono kontrolę w poradni za 5-6 miesięcy, Ŝadna z objętych akcją profilaktyczną osób z kontaktu, wg dotychczas zebranych danych, nie została zakwalifikowana do leczenia. Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego, planowane jest zakończenie sprawy oraz przygotowanie końcowego raportu. Inwazyjne choroby wywołane przez Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae typu b W 2011r. na terenie miasta zarejestrowano 1 przypadek inwazyjnej choroby meningokokowej oraz 3 przypadki inwazyjnej choroby pneumokokowej. W kaŝdym przypadku podejrzenia choroby inwazyjnej wywołanej w/w drobnoustrojami podejmowano dochodzenie epidemiologiczne. Szczególnie w przypadku choroby inwazyjnej o etiologii meningokokowej, podejmowane są wszelkie konieczne działania w celu ustalenia osób z otoczenia chorego, wymagających konsultacji lekarskich i/lub chemioprofilaktyki. W celu 22

skrócenia do minimum czasu między stwierdzeniem zachorowania, a zastosowaniem chemioprofilaktyki przez osoby z kontaktu, prowadzone są w tutejszej Stacji oprócz dyŝurów pod nr telefonu alarmowym, dyŝury pod nr telefonu alarmowym - epidemiologicznym. Wytypowani pracownicy Sekcji Epidemiologii prowadzą dyŝury telefoniczne w cyklach całodobowych tygodniowych, przyjmują zgłoszenia zachorowań dotyczące szczególnie niebezpiecznych chorób zakaźnych, rozpoczynają i kontynuują dochodzenia epidemiologiczne oraz udzielają informacji na temat profilaktyki wybranych chorób zakaźnych, osobom wykonującym zawody medyczne. Choroby przenoszone drogą płciową W 2011 r. kontynuowano nadzór nad chorobami przenoszonymi drogą płciową. Ogółem na terenie zarejestrowano jedynie 13 przypadków zachorowań, w tym 8 przypadków kiły. Jednym z zarejestrowanych przypadków było rozpoznanie kiły wrodzonej. Wykres nr 19. Zachorowania na kiłę w latach 2009-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Pokąsania przez zwierzęta i profilaktyka zachorowań na wściekliznę W związku z utrzymującym się problemem pokąsań ludzi przez zwierzęta, w 2011 roku w kaŝdym przypadku zgłoszenia przez lekarza pokąsania przez zwierzę, kontaktowano się z osobą poszkodowaną, ustalano stan zdrowia pacjenta, okoliczności zdarzenia, informacje na temat stanu zdrowia zwierzęcia. Dodatkowo informowano w zakresie lokalizacji i warunków przyjęcia przez lekarza w punktach konsultacyjnych ds. szczepień przeciwko wściekliźnie. W 23

niektórych przypadkach rozmawiano z właścicielami na temat konieczności poddania zwierzęcia obserwacji weterynaryjnej. Wszelkie podejmowane działania przyniosły pozytywne skutki. Działania podejmowane w ramach profilaktyki wścieklizny uznawano za jedne z priorytetowych. W 2011r. zarejestrowano 34 pokąsania (wskaźnik zapadalności: 11,17/100 000 mieszkańców), w tym 4 dotyczyły osób niepełnoletnich. Pełnoletnie osoby, które odniosły obraŝenia w wyniku agresji zwierząt najczęściej miały od 30 do 40 lat. W analogicznym okresie na terenie kraju odnotowano niemal dwukrotnie wyŝszy poziom naraŝenia na wściekliznę/potrzeby szczepień 20,42/na 100 000 mieszkańców (Wykres nr 17). Wykres nr 20. NaraŜenia na wściekliznę/potrzeba szczepień w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). Jednocześnie w minionym roku otrzymywano informacje o wszczęciu poekspozycyjnych szczepień przeciwko wściekliźnie 41 osób. Do części ekspozycji doszło w czasie wyjazdów Katowiczan poza granice miasta. W innych przypadkach poszkodowani zgłaszali się bezpośrednio do punktów konsultacyjnych, co wpłynęło na wyŝszą liczę zaszczepionych w porównaniu do naraŝonych. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe nie w kaŝdym przypadku podejmowana jest decyzja o wszczęciu szczepień, w niektórych przypadkach dzięki uzyskaniu opinii weterynaryjnej wykluczającej moŝliwość wystąpienia wścieklizny u zwierzęcia, lekarz konsultujący pacjenta nie zaleca szczepień. W ramach nadzoru nad przypadkami występowania choroby i ekspozycji ludzi na wściekliznę prowadzono współpracę z Powiatowymi Lekarzami Weterynarii. W 2011r. zawiadomiono tutejszą Stacje o podejrzeniu wścieklizny u psa. Ostatecznie podejrzenie choroby odwołano, do czasu jednak uzyskania ostatecznej diagnozy zebrano od właścicieli psa informacje na temat sytuacji, które mogłyby skutkować przeniesieniem zakaŝenia na ludzi. 24

HIV I AIDS W 2011 roku nie otrzymano Ŝadnego zgłoszenia zachorowania na AIDS wśród mieszkańców miasta, od wielu lat poziom wskaźników epidemiologicznych w analizowanym zakresie jest podobny. Natomiast odnotowano 15 nowych zakaŝeń HIV. W przypadku nadzoru nad rozpoznawanymi po raz pierwszy zakaŝeniami, obserwuje się tendencję rosnącą. Wykres nr 21 Nowe zakaŝenia HIV i zachorowania na AIDS w latach 2002-2011 na terenie miasta Katowice i Polski (wskaźnik zapadalności na 100 000 ludności). 2. Szczepienia ochronne Szczepienia obowiązkowe W roku sprawozdawczym nadzorem objętych było 175 punktów szczepień działających na terenie miasta, realizujących szczepienia obowiązkowe i zalecane dzieci, młodzieŝy i dorosłych. W 2011 r. stan zaszczepienia dzieci w pierwszym roku Ŝycia szczepionką BCG wyniósł 99,20% (Wykres nr 19) i utrzymywał się niemal na tym samym poziomie, co w roku 2010-99,11%. Większość dzieci została zaszczepiona w 1 dobie Ŝycia (88,61%). 25

Wykres nr 22. Poziom zaszczepienia przeciwko gruźlicy w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Szczepienia uzupełniające przeciwko WZW B ukończono u 41,85% (2010r. 38,00%) dzieci w pierwszym roku Ŝycia i 92,80% w drugim roku Ŝycia (2010r. 94,32%) (Wykres nr 20). Wykres nr 23. Poziom zaszczepienia przeciwko WZW B w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. 26

Odsetek dzieci w drugim roku Ŝycia, u których wykonano szczepienia uzupełniające przeciwko błonicy, tęŝcowi, krztuścowi i poliomyelitis wynosił 39,32% i był niŝszy niŝ w 2010 roku kiedy wynosił 41,25% (Wykres nr 21). NaleŜy podkreślić, Ŝe do końca trzeciego roku Ŝycia poziom wspomnianych szczepień uzyskał poziom 92,45% (2010r. 91,98%), co stanowi niewielką poprawę. Kontynuacja uodpornienia I dawką przypominającą w 6 roku Ŝycia została wykonana w roku sprawozdawczym w 70,61% (2010r. 72,54%) (Wykres nr 22). Wykres nr 24. Poziom zaszczepienia przeciwko błonicy, tęŝcowi i krztuścowi dzieci od 1 do 3 roku Ŝycia w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Wykres nr 25. Poziom zaszczepienia przeciwko błonicy, tęŝcowi i krztuścowi dzieci w 6-7 roku Ŝycia w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Szczepionką przeciwko Haemophilus influenzae typu B w pierwszym roku Ŝycia zaszczepiono 54,02% dzieci, co stanowi wzrost w stosunku do roku 2010 (53,64%), natomiast 27

w drugim roku Ŝycia szczepienie zakończono w 39,42% (2010r. 41,25%), a w trzecim roku Ŝycia w 92,95% (2010r. 92,25%) (Wykres nr 23). Wykres nr 26. Poziom zaszczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu B dzieci 1 i 2 roku Ŝycia w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. W zakresie szczepień przeciwko odrze, śwince i róŝyczce u najmłodszych dzieci utrzymują się od 2010 roku podobne poziomy zaszczepienia, tzn. w drugim roku Ŝycia w minionym roku uodporniono 78,47% dzieci (2010r. 77,94%), w trzecim 96,84% (2010r. 97,53%) (Wykres nr 24). W przypadku roczników starszych dzieci, zaobserwowano w 10 roku Ŝycia niewielki wzrost poziomu uodpornienia, który wynosił 73,91% (2010r. 72,53%), natomiast istotny wzrost w 11 roku Ŝycia, gdzie poziom zaszczepienia osiągnął poziom 92,89% (2010r. 80,56%). NaleŜy zaznaczyć, Ŝe poziom uodpornienia dziewczynek przeciwko róŝyczce w 11-12 roku Ŝycia wyniósł ponad 98%, co stanowi wzrost w stosunku do roku 2010, kiedy poziom ten wynosił w 11r.Ŝ. 96,55%, 12r.Ŝ. 94,04% (Wykres nr 25). 28

Wykres nr 27. Poziom zaszczepienia przeciwko odrze, śwince i róŝyczce w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Wykres nr 28. Poziom zaszczepienia przeciwko róŝyczce w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Szczepienia II dawką przypominającą przeciwko błonicy i tęŝcowi w 14 roku Ŝycia (Wykres nr 26) wykonano na poziomie 84,62% (2010r. 86,66%), podkreślić naleŝy, Ŝe w 15 roku Ŝycia udało się ten poziom uodpornienia podnieść do 97,22% (2010r. 96,25%). Niestety nadal niesatysfakcjonujący jest poziom uodpornienia III dawką przeciwko błonicy i tęŝcowi w 19 roku Ŝycia, szczepienia wykonano w tym roczniku jedynie 60,32%, co jest jednak wzrostem w stosunku do roku 2010, kiedy to zaszczepiono 56,03% rocznika. Szczepienia przeciwko tęŝcowi były równieŝ realizowane jako szczepienia obowiązkowe w związku z indywidualnym naraŝeniem na zakaŝenie lub zalecane, ogółem zaszczepiono 8589 osób (2010r. 7229 osób). 29

Wykres nr 29. Poziom zaszczepienia przeciwko błonicy, tęŝcowi i krztuścowi młodzieŝy od 14 do 20 roku Ŝycia w latach 2008-2011 procent zaszczepionych. Powtarzającymi się rokrocznie przyczynami opóźnienia wykonania lub niewykonania szczepień są: przeciwwskazania zdrowotne do realizacji szczepień, przesuwanie terminu podania kolejnych dawek szczepionki z powodu choroby lub nie zgłaszania się osoby podlegającej szczepieniu w wyznaczonym terminie. Istotny jest równieŝ fakt występowania trudności w egzekwowaniu szczepień w związku częstymi lub długotrwałymi wyjazdami zagranicznymi podlegających uodpornieniu. W roku sprawozdawczym do tutejszej Stacji zgłoszono 232 osoby uchylające się od szczepień (w 2010r. 149). W kaŝdym przypadku zgłoszenia przez podmiot leczniczy osoby systematycznie uchylającej się od szczepień, wystosowywano do wskazanej osoby pełnoletniej lub sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, albo opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417) wezwanie. Po stawieniu się strony przedstawiano informacje na temat epidemiologii choroby, której zapobiegać miało zaległe szczepienie, sytuacji epidemiologicznej oraz skutków zdrowotnych i prawnych uchylania się od obowiązku ustawowego. Zarejestrowano 49 NiepoŜądanych Odczynów Poszczepiennych (2010r. 39). 30

Szczepienia zalecane W roku 2011 stwierdzono wzrost liczby realizowanych przez podmioty wykonujące działalność leczniczą niektórych szczepień zalecanych (z wyjątkiem szczepień przeciwko grypie). Szczegółowe dane przedstawiono w Tabeli nr 1. W przypadku szczepień przeciwko WZW B spadła liczba osób, które otrzymały I i II dawkę szczepionki 2651 (2010r. 2727) oraz III dawkę szczepionki 2401 (2010r. 2423), wzrosła liczba zaszczepionych przypominająco - dawki przypominające otrzymało 855 (2010r. 464). W okresie od 12.09.2011r. do 18.11.2011r. zgodnie z wytycznymi organów nadrzędnych, przeprowadzono akcję szczepień ochronnych przeciwko N. meningitidis szczepionką uzyskaną z Centralnej Bazy Rezerw Sanitarno-Przeciwepidemicznych. Szczepionkę z uwagi na kończący się w 2011r. termin waŝności, przekazano celem wykorzystania. Zaszczepiono 152 wychowanków ośrodków opiekuńczo-wychowawczych oraz 6 pracowników tutejszej Stacji wytypowanych do prowadzenia dochodzeń epidemiologicznych i wywiadów w przypadku wystąpienia inwazyjnej choroby meningokokowej. Tabela nr 1. Liczba niektórych szczepień zalecanych wykonanych w latach 2010-2011. Rodzaj szczepienia 2010 rok 2011 rok przeciwko durowi brzusznemu 158 648 przeciwko ospie wietrznej 648 998 przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu 590 860 przeciwko zakaŝeniom Neisseria meningitidis 517 878 przeciwko zakaŝeniom wirusem brodawczaka ludzkiego 94 623 przeciwko WZW A 550 1034 przeciwko grypie 15252 14663 przeciwko zakaŝeniom Streptococcus pneumoniae 1993 2220 przeciwko biegunce rotawirusowej 902 1440 Istotny wpływ zarówno na uzyskany poziom szczepień zalecanych, jak i częstość występowania niektórych chorób zakaźnych ma realizacja Programu Profilaktyki i Promocji Zdrowia dla miasta Katowice na lata 2007-2013 zainicjowanego, prowadzonego i finansowanego przez Władze Samorządowe miasta Katowice. Program pozwolił na realizację 31

niektórych szczepień ochronnych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i Ŝłobkach, zakładach opiekuńczych i opieki długoterminowej oraz innych podmiotach leczniczych działających na terenie miasta. W 2011 roku w ramach Programu wykonano szczepienia: dzieci z 5 placówek opiekuńczo-wychowawczych: przeciwko grypie zaszczepiono 284 dzieci, przeciwko ospie wietrznej zaszczepiono 67 dzieci, przeciwko pneumokokom zaszczepiono 16 dzieci, dzieci z śłobka Miejskiego: przeciwko pneumokokom zaszczepiono I dawką 62 dzieci (w wieku 12-23 m. Ŝ.), oraz zakończono szczepienia u 187 dzieci (przez podanie II dawki w w/w grupie wiekowej lub I dawki u dzieci od 24 m. Ŝ.), przeciwko ospie wietrznej zaszczepiono 165 dzieci, u osób w wieku powyŝej 65 r. Ŝ. przebywających w całodobowych zakładach opiekuńczych i opieki długoterminowej: przeciwko grypie zaszczepiono 137 osób (planowano 199), przeciwko pneumokokom zaszczepiono 11 osób (planowano 32), akcja szczepień przeciwko grypie dla mieszkańców Katowic powyŝej 65 roku Ŝycia zaszczepiono 1904 osoby, szczepienia przeciwko grypie mieszkańców miasta w ramach Dnia Promocji Zdrowia zaszczepiono 600 osób. W związku z wprowadzonymi zmianami w IV kw. 2011r. i w 2012r. do Programu Szczepień Ochronnych zaproponowano w ramach w/w akcji zastąpić szczepienia przeciwko ospie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i Ŝłobkach, szczepieniami przeciwko meningokokom. Propozycję uzasadnia potencjał epidemiczny bakterii, znaczny poziom nosicielstwa w przypadku środowisk zamkniętych oraz często cięŝki przebieg choroby inwazyjnej wywołanej przez Neisseria meningitidis. Dodatkowo 20.12.2011r. zorganizowano spotkanie szkoleniowe dla personelu realizującego Program Szczepień Ochronnych. Tematyka spotkania dotyczyła aktualnych zagadnień dotyczących szczepień ochronnych. Dzięki uprzejmości Władza Samorządowych spotkanie odbyło się w sali udostępnionej przez Urząd Miasta Katowice. W spotkaniu uczestniczyło 86 osób. Nadmienić naleŝy, Ŝe w roku 2011 jeden z katowickich podmiotów leczniczych zrealizował akcję szczepień finansowaną przez Władze Samorządowe miasta śory. 32

Zaszczepiono łącznie 469 dziewcząt p/zakaŝeniom wirusem brodawczaka ludzkiego, dane uwzględniono w ogólnej liczbie zaszczepionych na terenie prowadzonego nadzoru. W roku sprawozdawczym nie wprowadzono zmian w zakresie punktów szczepień do szczepień masowych uwzględnionych w planach reagowania kryzysowego i podobnie jak poprzednim roku wyznaczono: NZOZ Centrum Medyczne Szopienice Sp. z o.o. ul. Wiosny Ludów 24, 40-374 Katowice SPZLA w Katowicach Moja Przychodnia Przychodnia nr 13 Przychodnia ul. Ordona 3, 40-164 Katowice NZOZ EPIONE s. j. ul. Piotrowicka 68, 40-723 Katowice. 33

II. Stan sanitarny podmiotów wykonujących działalność leczniczą 1. Ocena stanu sanitarnego podmiotów wykonujących działalność leczniczą W roku 2011 pod nadzorem Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Katowicach było 588 podmiotów prowadzących działalność w zakresie ochrony zdrowia, w tym: LECZNICTWO ZAMKNIĘTE o 19 szpitali (w tym 5 klinicznych), dodatkowo 2 nowe szpitale rozpoczynające działalność w 2012r., o 3 zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze, o 3 hospicja. LECZNICTWO OTWARTE o 310 ambulatoryjnych podmiotów leczniczych w tym: 268 przychodni, poradni, ośrodków, ambulatoriów, 10 pracowni protetyki stomatologicznej i ortodoncji, 16 medycznych laboratoriów diagnostycznych i punktów pobrań, 5 zakładów rehabilitacji leczniczej, 11 innych podmiotów leczniczych. o 8 obiektów pogotowia ratunkowego i transportu sanitarnego. PRAKTYKI LEKARSKIE, PIELĘGNIAREK I POŁOśNYCH o 230 praktyk lekarskich, o 6 praktyk pielęgniarek i połoŝnych. 7 innych podmiotów świadczących usługi medyczne. W ramach prowadzonego bieŝącego I instancyjnego nadzoru sanitarnego, prowadzono kontrole przestrzegania określonych przepisami wymagań higienicznych i zdrowotnych, dotyczących ii podmiotów lecznictwa zamkniętego, otwartego, praktyk lekarzy pielęgniarek i połoŝnych, m. in. w aspekcie: stosowanych procedur zapobiegających szerzeniu się zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi, warunków higieniczno-sanitarnych udzielania świadczeń zdrowotnych wpływających na bezpieczeństwo epidemiologiczne, warunków zatrudnienia pracowników naraŝonych na czynniki biologiczne i chemiczne na stanowiskach pracy. 34

W celu zapewnienia bezpieczeństwa epidemiologicznego prowadzono całościowy nadzór nad podmiotami leczniczymi, uwzględniając szereg moŝliwych zagroŝeń (z wyjątkiem zagroŝeń radiacyjnych będących w kompetencji WSSE w Katowicach). Zasadniczym dla działania podmiotów był aspekt zapewnienia podstawowych zasobów, dlatego teŝ w trakcie prowadzonego nadzoru uwzględniono wymagania w zakresie higieny środowiska. Bardzo istotnym elementem prowadzonego nadzoru były kontrole postępowania z odpadami medycznymi, szczególnie z odpadami niebezpiecznymi. Przedmiotem zainteresowania kontrolujących było postępowanie z odpadami medycznymi zawierającymi zanieczyszczenia materiałem biologicznym potencjalnie zakaźnym lub niebezpieczne substancje chemiczne, jak równieŝ postępowanie z innymi odpadami określanymi potocznie jako komunalne. Stosowanie się podmiotów do obowiązujących przepisów dotyczących odpadów, zapobiega wystąpieniu skaŝenia środowiska oraz szerzeniu się zakaŝeń i chorób zakaźnych. Kolejnym równie istotnym elementem strategii przeciwepidemicznej w podmiotach wykonujących działalność leczniczą, jest opracowanie schematów postępowania w określonych sytuacjach, które wdroŝone, nadzorowane i odpowiednio dokumentowane stanowią podstawę prowadzenia profilaktyki zakaŝeń i chorób zakaźnych. Obowiązek opracowania procedur nakłada na wszystkie podmioty wykonujące działalność leczniczą art. 11. ust. 1. ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234 poz. 1570 z późn. zm.). W minionym roku stwierdzono nieprawidłowości w zakresie opracowania, wdroŝenia i stosowania procedur zarówno w obiektach lecznictwa stacjonarnego, jak i ambulatoryjnego, czy teŝ praktykach osób wykonujących zawody medyczne. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły braku opracowania i wdroŝenia lub aktualizacji procedur, niedostosowania procedur do moŝliwości ich realizacji przez podmiot, braku potwierdzenia zapoznania się personelu medycznego z procedurami, postępowania niezgodnego z procedurami. W kaŝdym przypadku w toku postępowania wydano zalecenia, bądź decyzje administracyjne. Ponowne kontrole wykazały ich wykonanie. Podkreślić naleŝy, Ŝe analiza całościowa wyników kontroli sanitarnych w temacie procedur wskazuje z roku na rok, mniejszą ilość nieprawidłowości i rosnącą świadomość korzyści wynikających z realizacji obowiązków dotyczących procedur. 35

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Katowicach kontrolował procedury: Mycia i dezynfekcji rąk Z powodu występowanie wśród pacjentów róŝnych drobnoustrojów chorobotwórczych, zaniedbania personelu w zakresie wykonywania mycia i dezynfekcji rąk, mogą być powodem przenoszenia przez personel zakaŝeń na kolejno obsługiwanych pacjentów, na dotykany przez personel sprzęt medyczny, czy teŝ na inne osoby, z którymi personel ma do czynienia w środowisku pracy i poza nią. Kontrole sanitarne obejmujące w/w procedury uwzględniały nie tylko potwierdzone obserwacją stosowanie higieny rąk w określonych sytuacjach, ale równieŝ znajomość sposobu wykonywania procedur (warunkującego skuteczność) i zapewnienie środków do ich realizacji (mydło w płynie, środek dezynfekcyjny do rąk, ręczniki jednorazowego uŝycia, punkt wodny z ciepłą i zimną wodą). W 2011 roku w trakcie kontroli sanitarnych stwierdzono poprawę w zakresie obowiązku zapewnienia procedur higieny rąk personelu, w stosunku do roku 2010. W przypadku 2 szpitali stwierdzono nieprawidłowości w postaci braku opracowania lub aktualizacji oraz wdroŝenia procedur. W związku z powyŝszym wydano decyzje administracyjne, kontrole sprawdzające potwierdziły wykonanie zarządzeń. W zakresie zapewnienia warunków realizacji procedury higieny rąk nadal w 2 szpitalach do wykonania pozostają zarządzenia decyzji dotyczące zapewnienia prawidłowego wyposaŝenia pojedynczych punktów wodnych. W przypadku lecznictwa ambulatoryjnego w 2 podmiotach wydano decyzje dotyczące opracowania i wdroŝenia procedur. Dodatkowo wydano zalecenia pokontrolne w 5 przypadkach, których wykonanie potwierdzono. Procedury dezynfekcji, mycia, sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego Skuteczny sposób przeprowadzenia dekontaminacji, czyli oczyszczania nie tylko z widocznych zanieczyszczeń, ale równieŝ z mikroorganizmów i uzyskania w wyniku procedur powierzchni czystych lub jałowych, zapobiega transmisji czynników zakaźnych przez narzędzia medyczne i sprzęt wykorzystywany w procedurach medycznych. NaleŜy pamiętać, Ŝe aby uzyskać sterylny sprzęt konieczne jest przestrzeganie sterylizacyjnego łańcucha zaleŝności, na który składa się szereg ogniw. Istnieją róŝne metody dezynfekcji i sterylizacji. Ich stosowanie zaleŝne jest od materiału, który chcemy zdezynfekować i/lub wysterylizować oraz złoŝoności budowy sprzętu. Metody sterylizacji róŝnią się, z uwagi na wykorzystywany czynnik sterylizujący (plazma, para wodna pod ciśnieniem, tlenek etylenu itd.), stosowany 36

sprzęt, opakowania, procedury postępowania. RównieŜ specyficzny jest sposób kontroli skuteczności sterylizacji. W 2011r. niewielka część podmiotów leczniczych prowadziła sterylizację we własnym zakresie. Usługi sterylizacji najczęściej zlecano podwykonawcom. W ostatnim z wymienionych przypadków przeprowadzono kontrole z uwzględnieniem warunków transportu materiałów i narzędzi - nie stwierdzono nieprawidłowości. W ubiegłym roku podobnie jak w 2010 w podmiotach wykonujących działalność leczniczą nie stosowano urządzeń do sterylizacji na suche gorące powietrze, które z uwagi na swą wątpliwą skuteczność zostały całkowicie wycofane. Przestarzały i nieskuteczny sprzęt wyparły autoklawy próŝniowe. We wszystkich podmiotach leczniczych, w których prowadzono sterylizację wyłącznie we własnym zakresie na bieŝąco prowadzona była dokumentacja skuteczności sterylizacji. Do kaŝdego cyklu uŝywane były testy chemiczne oraz okresowo co najmniej raz w kwartale urządzenia kontrolowano testami biologicznymi. Podczas kontroli sanitarnych w 1 podmiocie lecznictwa otwartego stwierdzono brak wewnętrznej kontroli skuteczności sterylizacji, wydano zalecenie zobowiązano stronę do przeprowadzania wewnętrznych kontroli skuteczności sterylizacji testami biologicznymi. Kontrola sprawdzająca potwierdziła wykonanie zalecenia. W trzech przypadkach, tj. w trakcie kontroli sanitarnych 1 szpitala i 2 przychodni, stwierdzono nieprawidłowości w zakresie postępowania ze sprzętem jednokrotnego uŝycia. Stwierdzone uchybienia dotyczyły sterylizacji igieł jednorazowego uŝycia i nici chirurgicznych, strzykawek jednorazowego uŝycia oraz dekontaminacji (w tym sterylizacji) pierścieni ortodontycznych przymierzanych u pacjentów. Sprzęt został przekazany do utylizacji natychmiast po stwierdzeniu nieprawidłowości przez kontrolującego. Wszczęto postępowanie administracyjne. Kontrole sprawdzające nie wykazały nieprawidłowości. W zakresie opracowania i wdroŝenia procedur dekontaminacji narzędzi, powierzchni i urządzeń wydano decyzje administracyjne w 2 szpitalach. W przypadku podmiotów lecznictwa ambulatoryjnego wydano 2 analogiczne decyzje oraz zalecenia pokontrolne w 2 przypadkach. W kaŝdym z powyŝszych przypadków kontrole sprawdzające wykazały usunięcie uchybień proceduralnych. Postępowania po ekspozycji Ekspozycja zawodowa to naraŝenie pracownika na kontakt z materiałem biologicznym, potencjalnie zakaźnym w związku z wykonywaniem pracy zawodowej. Ryzyko zakaŝenia 37