Sylwia Siejca Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Z. Książek Bregułowej w Dąbrowie Górniczej

Sylwia Siejca Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Z. Książek Bregułowej w Dąbrowie Górniczej Schorzenia i uszkodzenia układu wzrokowego oraz ich następstwa funkcjonalne wśród uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych w Dąbrowie Górniczej Podstawowym zadaniem nauczyciela pracującego z dzieckiem słabo widzącym jest dostosowanie form, metod pracy do potrzeb i możliwości wzrokowych ucznia oraz adaptacja pomocy dydaktycznych jak i samej osoby do panujących warunków i otoczenia. Nie jest to w pełni możliwe bez znajomości schorzenia układu wzrokowego oraz jego następstw funkcjonalnych. Dlatego też wychowawcy, nauczyciele, rewalidanci powinni dążyć w kontaktach z rodzicami opiekunami ucznia z dysfunkcją wzroku do dostarczania niezbędnej nam dokumentacji medycznej. Wszystko to po to by właściwie móc zaplanować proces dydaktyczny takiego ucznia. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie analizy dostępnej dokumentacji wśród dzieci i młodzieży uczęszczającej do Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Zofii Książek Bregułowej w Dąbrowie Górniczej. Zawierać będzie opis najczęściej pojawiających się schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego oraz możliwe do wystąpienia następstwa funkcjonalne im towarzyszące. Następstwa funkcjonalne to nic innego jak najczęściej pojawiające się problemy w funkcjonowaniu wzrokowym w znaczącym stopniu utrudniającym wykonywanie wielu czynności. Musimy pamiętać, że każdy słabo widzący będzie funkcjonował inaczej również w sytuacji, gdy mamy dwie osoby z tym samym schorzeniem i takimi samymi parametrami okulistycznymi to każdy z nich będzie widział w inny sposób i zgłaszał odmienne problemy i trudności. Ośrodek w Dąbrowie Górniczej ma pod opieką dzieci i młodzież od 0 do 24 roku życia. Dzieci te uczęszczają na wczesne wspomaganie rozwoju, do przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum, liceum ogólnokształcącego oraz zasadniczej szkoły zawodowej a łączna ich liczba to 233 osoby. Dzieci te poza słabym widzeniem wielokrotnie cierpią na wiele innych chorób czy nawet zespołów chorobowych, które dodatkowo wpływają na ich rozwój i funkcjonowanie. Poniższy schemat obrazuje nam jak duże zróżnicowanie jest tych dysfunkcji układowych i nie tylko. Największą grupę stanowią osoby z niepełnosprawnością ruchową różnego stopnia, wcześniaki oraz osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Pod problemami neurologicznymi kryją się uszkodzenia obwodowego układu nerwowego, niedotlenienie, encefalopatia zaburzenia neurorozwojowe. Aż 17 osób ma problemy ze słuchem a 15 cierpi

na mózgowe porażenie dziecięce. Wśród zespołu wad wrodzonych występuje: zespół Dandy'ego Walkera, Downa, Marfana, Di Georga, Petersa, Goldenhera. Lista jednostek chorobowych jest jeszcze bardzo długa. Problemy zdrowotne wychowanków SOSW w Dąbrowie Górniczej 35 30 25 20 15 10 5 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie dostępnej dokumentacji Diagram ten ilustruje tylko te schorzenia, które występują najczęściej i nie obejmuje takich uszkodzeń jak: wada serca, dysplazja oskrzelowo płucna, astma, niedoczynność tarczycy, schizencefalopatia, młodzieńcze zapalenie stawów, hipotonia mięśniowa, dystrofia mięśniowa typu Duchenna, galaktozemii i wielu innych. Niejednokrotnie schorzenia te mają wpływ na funkcjonowanie wzrokowe, co zawsze należy wziąć pod uwagę dokonując oceny widzenia ucznia. Pamiętajmy, że następstwa funkcjonalne wymienione przy danym schorzeniu u jednego dziecka mogą wystąpić wszystkie a u innego tylko niektóre, uzależnione jest to od stopnia zawansowania choroby, obszaru oka, w którym doszło do uszkodzenia, ale i od cech fizycznych i osobowościowych dziecka. Schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego jest bardzo wiele. Poniższy wykres pozwoli nam zobrazować skalę i ilość różnego typu uszkodzeń widzenia wśród dzieci i młodzieży uczęszczających do Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych w Dąbrowie Górniczej

Choroby układu wzrokowego Wsoka krótkowzroczność ROP Zaćma Zanik n II Jaskra Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki Neuropatia n II Niedorozwój n II Bezsoczewkowość Odwarstwienie siatkówki CVI Góz mózgu, uraz Coloboma Retinoblastoma Beztęczówkowość Ptoza Stożek rogówki Ślepota Lebera Zapalenie błony naczyniowej Dysplazja przegrodowo oczna Zmiany rozwojowe n II i ciała Niedorozwój gałki ocznej Małorogówkowość Choroba Stargardta Podwichnięcie soczewki Albinizm Toxoplazmoza Cytomegalia Oftalmoplegia Dystrofia rogówek 0 5 10 15 20 Dystrofia rogówek Oftalmoplegia Cytomegalia Toxoplazmoza Albinizm Podwichnięcie soczewki Choroba Stargardta Małorogówkowość Niedorozwój gałki ocznej Zmiany rozwojowe n II i ciała szklistego Dysplazja przegrodowo oczna Zapalenie błony naczyniowej Ślepota Lebera Stożek rogówki Ptoza Beztęczówkowość Retinoblastoma Coloboma Góz mózgu, uraz CVI Odwarstwienie siatkówki Bezsoczewkowość Niedorozwój n II Neuropatia n II Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki Retinopatia wcześniacza (retinopatia neonatorum) Wśród schorzeń okulistycznych na plan pierwszy wysuwa nam się Retinopatia wcześniaków w skrócie ROP. Chorobą tą zagrożone są dzieci przedwcześnie urodzone (poniżej 32 tygodnia) z niską masą urodzeniową poniżej 1500g u których nie doszło do całkowitego zakończenia procesu unaczynienia siatkówki, w wyniku, czego na obwodzie siatkówki występują duże obszary nieunaczynionej błony powodując jej odwarstwienie.

Obraz siatkówki w retinopatii wcześniaczej Źródło: [3] Możemy wyróżnić pięć stadiów retinopatii wcześniaczej: I. Linia demarkacyjna ostre odgraniczenie siatkówki unaczynionej od nieunaczynionej Źródło: [3] II. III. IV. Wał-biało-szare, szare, wałowate uniesienie tkanki mezenchymalnej uwypuklonej do ciała szklistego na granicy unaczynionej i nieunaczynionej siatkówki Proliferacja włóknisto naczyniowa (wnikanie do ciała szklistego leczenie laseroterapią lub krioterapią) Częściowe odwarstwienie siatkówki A. Bez zajęcia plamki B. Obejmujące plamkę

Źródło: [3] V. Całkowite odwarstwienie siatkówki. Źródło: [3] Możliwe funkcjonalne następstwa ROP: - obniżenie ostrości wzroku (może powodować problemy z wyróżnieniem pojedynczych liter z wyrazu, szczegółów z wzorzystego tła) -zmniejszenie zasięgu widzenia -ubytki w polu widzenia, może wystąpić mroczek centralny, jeśli obejmuje plamkę żółtą, - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzenie wrażliwości na kontrast, -ślepota zmierzchowa i zaburzenie adaptacji ( zależą od rozległości ubytków) - zaburzone poczucie głębi - oczopląs -zaburzenie widzenia barw (jeśli obejmuje plamkę).

Schorzenia które najczęściej towarzyszą przy ROP to: jaskra wtórna, zaćma, zez, krótkowzroczność, zanik nerwów wzrokowych. Dzieci te zmuszone są do noszenia okularów, które nie zawsze pomagają tzn. nie wyrównują w pełni wady refrakcji, przy krótkowzroczności zmniejszają obraz natomiast oprawki zawężają pole widzenia. Zaćma (cataracta) Zaćma jest kolejnym schorzeniem, które statystycznie pojawia się coraz częściej. Zaćma to nic innego jak zmętnienie soczewki, które może być całkowite lub częściowe w zależności od rodzaju i zaawansowania zaćmy. Przyczyną występowania zaćmy u dzieci poza uwarunkowaniami genetycznymi są: choroby matki w ciąży, toxoplazmoza, różyczka, opryszczka, cytomegalowirus jak i używki stosowane w ciąży. Objawem ocznym zaćmy jest biała źrenica, oczopląs, zez, obniżona ostrość widzenia jak i brak kontaktu wzrokowego u noworodków do 8 tygodnia życia (konieczne badanie u okulisty). Leczenie tylko operacyjne polegające na usunięciu soczewki i wszczepieniu sztucznej. U dzieci często nie można wszczepić od razu sztucznych soczewek i zmuszone są do noszenia np. soczewek kontaktowych i okularów lub dwóch par okularów (tj. jedne do bliży, drugie do dali) Wgląd oczu z zaćmą Źródło: [7] Możliwe funkcjonalne następstwa zaćmy: -obniżenie ostrości wzroku, - zaburzenia wrażliwości na światło i kontrast, -zaburzone poczucie głębi -oczopląs (jeśli jest wrodzona) -zmienne widzenie (nie zawsze). Choroby towarzyszce zaćmie to beztęczówkowość, przetrwałe unaczynienie płodowe, dysgenezje przedniego odcinka oka oraz choroby układowe jak: idiopatyczne zapalenie naczyń, układowy toczeń, choroby nowotworowe.

Bezsoczewkowość (aphakia) Bezsoczewkowość to stan po operacji zaćmy gdzie usuwa się zmętniałą soczewkę lub po urazie w wyniku zwichnięcia soczewki do komory ciała szklistego. Oko jest silnie nadwzroczne (około +10, +12 Dpsh) i pozbawione zdolności do akomodacji Stosowane leczenie to wszczep sztucznych soczewek i/lub korekcja okularowa. Możliwe następstwa funkcjonalne bezsoczewkowości: -obniżenie ostrości wzroku, - wtórne ograniczenie w obwodowym polu widzenia (okulary), -zaburzona wrażliwości na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast, - zaburzone poczucie głębi, - wysoka wada refrakcji, - oczopląs (jeśli wrodzona). Wysoka krótkowzroczność (myopia alta) Wysoka krótkowzroczność związana jest z wydłużeniem gałki ocznej powodującym rozciąganie i wydłużenie siatkówki, co prowadzi do jej zwyrodnienia. Choroba ta zaczyna się we wczesnym dzieciństwie a jej wartości wynoszą od kilkunastu do kilkudziesięciu dioptrii, ma charakter degeneracyjny i postępujący. Wysoka krótkowzroczność jest uwarunkowana genetycznie. Choroby towarzyszące: jaskra, zaćma, odwarstwienie siatkówki, podwichnięcie soczewki, zwyrodnienie plamki żółtej plama Fuchsa. Stosuje się korekcję okularową szkłami rozpraszającymi (-) jednak nie dają one choremu pełnej ostrości wzroku. Możliwe następstwa funkcjonalne przy wysokiej krótkowzroczności: - obniżenie ostrości wzroku - ubytki w obwodowym polu widzenia (może wynikać ze stanu siatkówki lub oprawek okularowych), - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast, - ślepota zmierzchowa, - zaburzenia adaptacji, - zaburzone poczucie głębi, - wysoka wada refrakcji, Zanik nerwu wzrokowego( atrophia nervi opici) Zanik nerwu wzrokowego jest schorzeniem, w którym zaatakowane zostały włókna nerwu wzrokowego.[1] Zanik może być częściowy lub całkowity, co będzie dawało bardzo zróżnicowane następstwa uzależnione od tego, które włókna nerwu wzrokowego zostały zaatakowane.

Przyczyny: pozapalna, pourazowa, niedokrwienna, w wodogłowiu, dziedziczna, w przebiegu zwyrodnienia, w guzach wzrokowych.[5] Możliwe funkcjonalne następstwa uszkodzenia nerwu wzrokowego: - obniżenie ostrości wzroku, - ubytki w polu widzenia obwodowym, mroczek centralny, -zaburzona wrażliwość na światło i kontrast, -ślepota zmierzchowa, -zaburzenia adaptacji, -zaburzenia poczucia głębi, - oczopląs, - zaburzenie widzenia barw (jeśli obejmują włókna plamki żółtej) Tego typu następstwa będziemy obserwować u osób z różnego rodzaju uszkodzeniami nerwu wzrokowego takimi jak: niedorozwój nerwu wzrokowego, neuropatia nerwu wzrokowego a nawet w jaskrze. Jaskra ( glaukoma) Jaskra to szereg jednostek chorobowych, w których dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty widzenia. Poprzez uszkodzenie nerwu wzrokowego w wyniku wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i nieprawidłowego krążenia płynów w oku. Podwyższone ciśnienie powoduje stopniowe pojawianie się ubytków w polu widzenia obwodowym a w zaawansowanych stadiach i centralnym polu widzenia. Pojawiają się tzw. mroczki, których pacjent wielokrotnie nie zauważa gdyż nasz mózg ma zdolność kompensacji brakujących fragmentów pola widzenia. Dość długo może utrzymać się prawidłowa ostrość wzroku. Jaskra może być wrodzona lub nabyta inaczej mówiąc wtórna, jako powikłanie innych chorób oczu, oraz ma swoje uwarunkowania genetyczne. Leczenie w zależności od rodzaju jaskry może być farmakologiczne, laserowe oraz operacyjne. Wygląd oczu z jaskrą Źródło:[8]

Możliwe funkcjonalne następstwa jaskry: -Obniżenie ostrości wzroku, - ubytki w obwodowym polu widzenia, mroczki rozsiane, - zaburzona wrażliwość na światło i kontrast -ślepota zmierzchowa (w stadium zaawansowanym) - zaburzenia adaptacji (w stadium zaawansowanym) -zaburzone poczucie głębi, - zmienne widzenie, -oczopląs (jeśli wzrodzona może wywoływać) Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki (degeneratko pigmentosa retinae) Kolejnym częstym schorzeniem jest barwnikowe zwyrodnienie siatkówki w skrócie RP (degeneratko pigmentosa retinae). Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki to stan degeneracji siatkówki powodujący stopniowe pogarszanie się funkcjonowania wzrokowego. Proces zmian degeneracyjnych zaczyna się zwykle od obwodowej części siatkówki, powodując ograniczenie widzenia obwodowego i zmierzchowego, i może ostatecznie doprowadzić do całkowitej utraty wzroku. [1] Choroba ta ma swoje uwarunkowania genetyczne a jej charakter jest postępujący. Osoby cierpiące na RP dość długo zachowują prawidłową ostrość wzroku natomiast obwodowe pole widzenia wraz z postępem choroby ulega zwężeniu do tzw. Lunety. Możliwe następstwa funkcjonalne barwnikowego zwyrodnienia siatkówki: -ubytki w obwodowym polu widzenia, - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast, - ślepota zmierzchowa, - zaburzenia adaptacji, - zaburzone poczucie głębi, - obniżenie ostrości (w stadium zaawansowanym, początkowo może to być obniżenie ostrości w niskim kontraście). Mózgowe uszkodzenie widzenia (cortical visual impairment) CVI. Zaburzenie widzenia spowodowane uszkodzeniem układu wzrokowego umiejscowiony w części pozagałkowej, czyli w obrębie dróg wzrokowych lub kory wzrokowej, określane są mianem mózgowych uszkodzeń widzenia. W funkcjonalnych definicjach korowego uszkodzenia widzenia podkreśla się zachowanie funkcji percepcyjnej oczu, czyli prawidłowe funkcjonowanie układu odbiorczego, natomiast problemy w funkcjonowaniu wzrokowym mają charakter zaburzeń interpretacji informacji wzrokowych, wynikających z zaburzonego funkcjonowania tych części kory wzrokowej, które odpowiadają za analizowanie i

interpretowanie obrazów wzrokowych. [6] Najczęstszymi przyczynami mózgowego uszkodzenia widzenia jest niedotlenienie i niedokrwienie mózgu, krwawienia dokomorowe i okołokomorowe, rozwojowe uszkodzenia mózgu, urazy, wodogłowie, leukomalcje okołokomorowe, infekcje centralnego układu nerwowego jak i nadużywanie przez matkę w ciąży substancji szkodliwych. Ze względu na specyficzny charakter tego uszkodzenia i niezliczoną ilość włókien nerwowych, które w trakcie choroby mogły zostać uszkodzone trudno jest jednoznacznie wskazać następstwa funkcjonalne. To jak dziecko będzie funkcjonowało wzrokowo w dużej mierze będzie zależało od tego, w której części mózgu doszło do uszkodzenia, co było przyczyną (niedotlenienie, wylew, uraz itp.), wiek dziecka w momencie, gdy doszło do uszkodzenia mózgu oraz czy to uszkodzenie jest pojedyncze czy wielorakie. Leczenie obejmuje przede wszystkim chorobę zasadniczą oraz rehabilitację wzroku. Możliwe następstwa funkcjonalne i zaburzenia przy CVI - prawidłowa budowa i wygląd gałek ocznych - prawidłowa reakcja źrenic na światło / brak reakcji źrenic na światło i brak reakcji obronnej na zbliżanie przedmiotu do oczu, - brak kontaktu wzrokowego -zmienne widzenie, - brak wzrokowej świadomości otoczenia (ciekawości wzrokowej), - wpatrywanie się w źródła światła, - patrzenie obok przedmiotu lub przez obiekt - sprawne omijanie przeszkód - ruch sprzyja zauważaniu obiektów, - lepsza reakcja wzrokowa w obwodowej części pola widzenia, - sięganie po obiekty bez kontroli wzrokowej, - brak kontroli wzrokowej w trakcie manipulacji obiektami, - krótki czas aktywności wzrokowej, -zaburzona percepcja głębi, - gubienie się w znanych sobie miejscach, -oczopląs, zez. Odwarstwienie siatkówki (ablatio retinae) Odwarstwienie siatkówki to odłączenie siatkówki sensorycznej od nabłonka barwnikowego. Odwarstwienie może być pierwotne lub wtórne np. przy retinopatii wcześniaków i cukrzycowej. Najczęstszymi schorzeniami układu wzrokowego przy których może dojść do odwarstwienia siatkówki są: wysoka krótkowzroczność, bezsoczewkowość lub pseudosoczewkowość, wszelkiego rodzaju stany zwyrodnieniowe siatkówki jak i urazy. Osoba, u której doszło do odwarstwienia siatkówki zgłasza, że widzi błyski, męty lub ma zasłonę przed okiem, obniża się ostrość widzenia lub pojawia się czarna zasłona. Stosowane

jest wtedy leczenie operacyjne mające na celu wgłębienie twardówki, witrektomia oraz wstrzykiwanie gazów lub płynów do gałki ocznej. Często jednak dochodzi do powikłań, takich jak zaćma lub wzrasta ciśnienie śródgałkowe, może dojść do zapalenia błony naczyniowej, hipotonii jak i zaniku gałki ocznej. Możliwe następstwa funkcjonalne przy odwarstwieniu siatkówki: -obniżenie ostrości wzroku, -ubytki w obwodowym polu widzenia (jeśli na obwodzie), - mroczek centralny (jeśli obejmuje plamkę), - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast, - ślepota zmierzchowa (zależy od tego jak duże odwarstwienie) -zaburzenia adaptacji (zależy od tego jak duże odwarstwienie), -zaburzone poczucie głębi, - zaburzenie widzenia barw (jeśli obejmuje plamkę). Beztęczówkowość (aniridia) Beztęczówkowość jest schorzeniem genetycznym i wrodzonym. Jej objawem jest brak tęczówek, nieprawidłowa praca źrenicy oraz niedorozwój plamki i nerwów wzrokowych. Choroby towarzyszące to zaćma i jaskra wtórna. Wygląd oka w aniridii Źródło: [9] Możliwe następstwa funkcjonalne beztęczówkowości: - obniżenie ostrości wzroku, - zaburzona wrażliwość na światło światłowstręt, -oczopląs

- zaburzona wrażliwość na kontrast, - zaburzone poczucie głębi - zaburzone widzenie barw ( jeśli występuje niedorozwój plamki). Szczelina gałki ocznej (coloboma) Szczelina gałki ocznej jest schorzeniem wrodzonym powstałym na skutek nieprawidłowego zamykania się kielicha ocznego między 5 a 7 tygodniem życia płodowego. Szczelina może obejmować tęczówkę, naczyniówkę, siatkówkę, nerw wzrokowy. Widoczne zmiany w odcinku przednim oka to typowy obraz źrenicy, który nie ma okrągłego kształtu a przypomina raczej spadającą kroplę lub dziurkę od klucza, różnobarwność tęczówek, spłaszczenie soczewki w jej dolnej części. Szczelina zazwyczaj obejmuje dolno nosowy kwadrant oka, w większości przypadków charakter idiopatyczny, ale może być dziedziczenie genetyczne. Szczelina tęczówki Źródło:[10] Źródło: [11]

Możliwe następstwa funkcjonalne colobomy: - obniżenie ostrości wzroku, -ubytki w obwodowym polu widzenia - mroczek centralny (jeśli obejmuje plamkę) - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast, - zaburzone poczucie głębi, - zaburzenie widzenia barw, (jeśli obejmuje plamkę), - oczopląs (jeśli obejmuje plamkę). Siatkówczak (retinoblastoma) Siatkówczak jest najczęstszym pierwotnym nowotworem złośliwym gałki ocznej u dzieci, jedno lub obustronny, może mieć charakter dziedziczny i niedziedziczny. Siatkówczak obustronny zazwyczaj diagnozowany jest ok. 1 roku życia, natomiast jednostronny około 18 miesiąca lub później. Objawem niepokojącym rodziców jest nieprawidłowy odblask źrenicy pojawiający się przy wykonywaniu fotografii tzw. leukokoria biała źrenica i zez. Innymi objawami okulistycznymi są: jaskra wtórna, wylew krwi do ciała szklistego i komory przedniej, naciek nerwu wzrokowego i naczyniówki, wtórne odwarstwienie siatkówki, zmiany ogniskowe na dnie oka. Stosowane leczenie to ogólnie chemioterapia oraz bezpośrednie działanie na guza / guzy - krioterapia, brachyterapia, fotokoagulacja, proton, a w krytycznych stanach usunięcie gałki ocznej, usunięcie oczodołu. Siatkówczak wygląd oczu (biały odblask siatkówki widziany na fotografiach) Źródło: [12] Możliwe następstwa funkcjonalne siatkówczaka: -obniżenie ostrości wzroku, - ubytki w polu obwodowym (jeśli guzy na obwodzie), - mroczek centralny (jeśli obejmuje plamkę), - zaburzona wrażliwość na światło, - zaburzona wrażliwość na kontrast,

- zaburzenia adaptacji, - zaburzone poczucie głębi, - zaburzenie widzenia barw (jeśli obejmuje plamkę) - oczopląs, Oprócz opisanych powyżej najczęściej występujących schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego wśród uczniów SOSW w Dąbrowie Górniczej jest jeszcze szeroki wachlarz innych uszkodzeń rzadziej występujących a mających wpływ na funkcjonowanie wzrokowe, są to: oftalmoplegia (porażenie mięśni gałki ocznej), dystrofia rogówek, albinizm, cytomegalia, podwichnięcie soczewki, choroba Stargarta (zwyrodnienie plamki żółtej), małorogówkowość, niedorozwój gałki ocznej, dysplazja przegrodowo oczna, zapalenie błony naczyniowej, ślepota Lebera, stożek rogówki, ptoza (opadanie powieki), męty w ciele szklistym, zwyrodnienie tapetoretinalne, rogówka olbrzymia oraz guz mózgu i uraz. Wady refrakcji i inne uszkodzenia widzenia. Wśród częstych przyczyn słabego widzenia u dzieci uczęszczających do SOSW w Dąbrowie Górniczej są wady refrakcji, które często występują wraz z wymienionymi powyżej schorzeniami. Rezultatem takiego połączenia często jest brak możliwości wykonania pełnej korekcji. Poniższy schemat pokaże nam ilościowo, jaka jest skala tego problemu. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Wady refrakcji i inne uszkodzenia widzenia kródkowzroczność nadwzroczność astygmatyzm niedowidzenie zez oczopląs Źródło: opracowanie własne na podstawie dostępnej dokumentacji Niezborność (astygmatyzm) Najczęstszą wadą refrakcji wśród dzieci słabo widzących jest astygmatyzm. Wada ta spowodowana jest nieprawidłową krzywizną rogówki jak i soczewki powodującym załamywanie promieni świetlnych w różnych płaszczyznach. Moc układu optycznego jest różna a promienie świetlne ogniskują się w wielu punktach na siatkówce. Astygmatyzm

powoduje zamazywanie obrazu jak i jego zniekształcenie. Stosowana korekcja okularowa szkłami cylindrycznymi Załamywanie promieni świetlnych w astygmatyzmie Symulacja widzenia - astygmatyzm Źródło: [13] Nadwzroczność (hipermetropia) dalekowzroczność Nadwzroczność to wada wzroku powstającą na skutek dysproporcji pomiędzy mocą układu optycznego oka a długością gałki ocznej. W nadwzroczności moc układu optycznego oka jest zbyt mała lub oko jest za krótkie, co w rezultacie powoduje, ze powstający obraz przedmiotów znajdujących się blisko i daleko jest zamazany. Dzięki możliwości dodania mocy przez układ optyczny oka (akomodacja) osoba nadwzroczna zazwyczaj widzi wyraźnie przedmioty znajdujące się daleko, a najwięcej dolegliwości odczuwa przy pracy z bliska. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczna podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie). [13]

Nadwzroczność Oko normalne Oko dalekowzroczne Źródło: [13] Krótkowzroczność (myopia) Krótkowzroczność spowodowana jest tym, że gałka oczna jest zbyt długa i moc układu optycznego jest zbyt duża. Powoduje to, że promienie świetlne skupiają się przed siatkówką. Osoba z krótkowzrocznością nie ma problemu z oglądaniem przedmiotów, które są blisko, widzenie do dali jest zamazane. Symulacja widzenia - krótkowzroczność Źródło: [14] Wyróżniamy trzy stopnie krótkowzroczności: Niska do 3 dpsh Średnia od -3 do 8 dpsh Wysoka powyżej 8 dpsh Wadę tą korygujemy szkłami rozpraszającymi, które zmniejszają moc układu optycznego określane, jako minusy.

Krótkowzroczność Oko normalne Oko krótkowzroczne Źródło: [13] Niedowidzenie (amblyopia) Bardzo częstą przyczyną słabego widzenia u dzieci jest niedowidzenie. Niedowidzenie (amblyopia, leniwe oko) polega na obniżeniu ostrości widzenia mimo optymalnej korekcji optycznej i braku zmian organicznych w oku. Jego przyczyną jest niewłączenie oka w proces widzenia. Przyczyną niedowidzenia jest zwykle zez lub wrodzona wada refrakcji. Najczęściej niedowidzenie występuje tylko w jednym oku i wykryte zostaje przypadkowo. Do momentu rozpoznania zwykle brak jakichkolwiek objawów sugerujących, że jedno oko może gorzej widzieć i najczęściej rozpoznanie jest olbrzymim szokiem dla rodziców. Szansa poprawy widzenia w niedowidzeniu u dzieci istnieje tylko do około 6-7 roku życia tj. do czasu zakończenia dojrzewania układu wzrokowego. Niedowidzenie u dorosłych nie poddaje się leczeniu. [15] Bardzo dużą grupę stanowią osoby z zaburzeniami motoryki oczu, do których należy zez i oczopląs. Zez Zez polega na zaburzeniu w równoległym przebiegu osi widzenia obu oczu. Może być zbieżny, rozbieżny, ku górze i ku dołowi. Towarzyszy mu zaburzenie widzenia stereoskopowego z trudnościami w ocenie głębi o perspektywy. Często przebiega z wadą refrakcji, może wystąpić niedowidzenie. [5] Oczopląs Oczopląs to zaburzenie prawidłowego, nieruchomego ustawienia oczu w postaci rytmicznych drgań gałek ocznych. Oczopląs może być wrodzony powstający na skutek braku dopływu bodźców wzrokowych lub towarzyszyć chorobom oczu. Oczopląs może być objawem nieprawidłowości neurologicznych. Drgania oczopląsowe powodują obniżenie ostrości wzroku a ich częstotliwość i tempo zależy od stopnia uszkodzenia widzenia. Sposobem na korygowanie oczopląsu jest odnalezienie strefy ciszy, czyli takiego ustawienia oczu, w

którym drgania te ustaną lub zmniejszą swoją częstotliwość towarzyszyć może temu wyrównawcze ustawienie głowy. Niniejszy artykuł pozwala nam zapoznać się z najczęstszymi uszkodzeniami układu wzrokowego występującymi wśród dzieci będących pod opieką Ośrodka dla Dzieci Słabo Widzących w Dąbrowie Górniczej. Pokazany został wachlarz możliwych do wystąpienia następstw funkcjonalnych wpływających na rozwój i proces uczenia się tych dzieci. Mam nadzieję, że dzięki temu materiałowi łatwiej będzie Państwu zrozumieć problemy swoich podopiecznych jak i dostosować miejsce pracy do potrzeb i możliwości wzrokowych dziecka oraz dostosować we właściwy sposób materiały dydaktyczne. Temat ten nie został jeszcze w pełni wyczerpany chociażby ze względu na braki pełnej informacji na temat schorzeń okulistycznych dzieci. Niestety jest jeszcze duża grupa dzieci o których wiemy, że jest słabe widzenie, ale nie mamy wiedzy na temat przyczyny tego uszkodzenia. W takiej sytuacji pozostaje nam obserwacja zachowań dziecka i metodą prób i błędów dostosowanie warunków pracy do jego możliwości wzrokowych. Jest to proces bardzo długi i żmudny niejednokrotnie niedający pełnego obrazu możliwych wskazań i przeciwwskazań do pracy z uczniem słabo widzącym. Dlatego też po raz kolejny zwracam się do wszystkich Państwa abyście podejmując pracę z dzieckiem słabo widzącym dążyli do pozyskania od rodziców / opiekunów dziecka informacji dot. schorzenia. Dzięki temu szybciej poznamy możliwe następstwa funkcjonalne i dokonamy rzetelnej oceny funkcjonowania wzrokowego pozwalającej na właściwą adaptację miejsca pracy i materiałów dydaktycznych. Bibliografia: 1. Duane R. Geruschat Funkcjonalne następstwa najczęściej spotykanych schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego tłumaczenie J. Smoliński, PZN, Warszawa 1987 2. A. Krawczyk Anatomia narządu wzroku prezentacja, Warszawa 2009 3, A. Krawczyk Funkcjonalne objawy najczęstszych schorzeń okulistycznych prezentacja, Warszawa 2007 4. M.H. Niżankowska Podstawy okulistyki Wrocław 2000 5. Lek. Med. Irena Przedecka Anatomia i fizjologia narządu wzroku. Choroby oczu powodujące uszkodzenie funkcji wzrokowych w pod red. A. Tomaszewskiej Łódzki informator dla rodziców i opiekunów dzieci słabo widzących i niewidomych Łódź 2011 6. M. Walkiewicz Krutak Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabo widzących, APS Warszawa 2009 7. http://www.utive24.com/okulista/zacma,69,pl.html 8. http://jaskrawrodzona.republika.pl/jaskra.html

9. http://www.aapos.org/client_data/files/2011/_178_aniridia1.jpg 10. http://www.ohiolionseyeresearch.com/eye-center/glossary/coloboma/ 11. http://www.science20.com/science_motherhood/coloboma_humans_cat_eyes 12. http://www.daisyfund.org/rb/leuko/technique.html 13. http://www.jogaoczu.pl/astygmatyzm.php 14. http://blikpol.com.pl/krotkowzrocznosc/ 15. http://www.leczeniezeza.pl/niedowidzenie.html