Rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej w Polsce Prowadzenie własnej działalności gospodarczej jest obecnie bardzo popularną formą zarobkowania. Coraz więcej osób stawia na samozatrudnienie, częściowo ze względu na możliwość korzystania z ulg i odliczeń, a częściowo z powodu wymogów stawianych przez pracodawców. Uwagi ogólne Działalność gospodarczą można prowadzić jako osoba prawna (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna) lub jako osoba fizyczna - indywidualnie lub ze wspólnikami (działalność prowadzona na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, spółka cywilna). Możliwa jest także działalność w formie jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej (m.in. spółka partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, spółka jawna). Każda z tych form ma wady i zalety, niektóre bardziej się nadają do konkretnych rodzajów działalności, jednak szczegółowe ich omówienie wykracza poza ramy niniejszego artykułu. Jeżeli chodzi o nazewnictwo, prawo wymaga, by firma jednego przedsiębiorcy odróżniała się od firm innych przedsiębiorców działających na tym samym rynku. Według przepisów Kodeksu cywilnego, każdy przedsiębiorca działa pod firmą, rozumianą jako oznaczenie konkretnego przedsiębiorcy. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę lub zawierać inne dowolnie wybrane określenia. Warto dokładnie przemyśleć kwestię przedmiotu działalności. Jeżeli przedsiębiorca zamierza świadczyć wiele różnych usług, powinien ująć je wszystkie. Jeżeli planuje w przyszłości rozszerzyć ich zakres, może to zrobić także przy pierwszym zgłoszeniu. Niektóre formy działalności, np. obrót alkoholem, wymagają zezwolenia. Przy innych z kolei należy mieć uprawnienia zawodowe (zawód radcy prawnego lub działalność farmaceutyczna). Prowadzenie działalności związanej z górnictwem, obrót bronią, paliwami, ochrona osób i mienia, działalność telewizyjna i radiowa, przewozy lotnicze, prowadzenie kasyna są ściśle kontrolowane i wymagają uzyskania koncesji. Siedzibę firmy można umieścić w miejscu zamieszkania przedsiębiorcy (wtedy istnieje możliwość odliczenia kosztów związanych z eksploatacją mieszkania na cele służbowe proporcjonalnie do całej jego powierzchni mieszkania) lub kupionym w tym celu biurze. Może to być także wynajmowany lokal, jednak w takiej sytuacji niezbędna jest zgoda właściciela na prowadzenie w nim działalności gospodarczej. Do kosztów prowadzenia działalności można wliczyć część wydatków na utrzymanie lokalu.
Rejestracja działalności Dzięki nowelizacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i wprowadzeniu tzw. jednego okienka osoby fizyczne rejestrujące działalność mogą złożyć wniosek o wpis do wszelkich wymaganych rejestrów w urzędzie gminy lub miasta (ewidencja działalności gospodarczej - EDG, urząd statystyczny i REGON, urząd skarbowy, ZUS lub KRUS). Osoby pragnące prowadzić działalność jako osoby prawne składają stosowny wniosek w sądzie rejestrowym. Wniosek można złożyć na 3 sposoby: osobiście w urzędzie, pocztą (konieczne jest jednak potwierdzenie podpisu przez notariusza) albo drogą e-mailową - wtedy należy skorzystać z bezpiecznego podpisu elektronicznego albo podpisać wniosek w ciągu 3 dni od złożenia. System EDG niedługo jednak przestanie istnieć, ponieważ 1 lipca 2011 r. ma powstać Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Będzie to ogólnodostępna i bezpłatna baza danych o osobach prowadzących działalność gospodarczą, która zastąpi poprzedni system. Wpisy będą dokonywane wyłącznie w formie elektronicznej, także złożenie wniosku o wpis będzie możliwe w formie elektronicznej, więc nawet jedno okienko może się okazać niepotrzebne (oczywiście tradycjonaliści będą mogli złożyć wniosek osobiście lub za pośrednictwem poczty). CEIDG będzie działać na podobnej zasadzie jak Krajowy Rejestr Sądowy, jednak znajdą się w nim osoby prowadzące indywidualnie pozarolniczą działalność gospodarczą lub działalność w formie spółki cywilnej. Złożenie wniosku o wpis będzie wolne od opłat. Ponadto nowelizacja ustawy zmierza do tego, żeby rozdzielić miejsce prowadzenia działalności od miejsca zamieszkania przedsiębiorcy - o ile obecnie należy załatwiać formalności należy dopełnić w urzędzie gminy właściwej według miejsca zamieszkania przedsiębiorcy, o tyle po wejściu nowelizacji w życie będzie można wybrać urząd dowolnie - nie będzie obowiązywać właściwość miejscowa. Do rejestracji wymagane są dowód osobisty oraz zgłoszenie rejestracyjne (druk zintegrowany EDG-1), dostępne w urzędzie gminy. Zgłoszenie powinno zawierać m.in. dane przedsiębiorcy - imię i nazwisko, numer ewidencyjny PESEL, miejsce zamieszkania przedsiębiorcy, przedmiot wykonywanej działalności zgodnej z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) oraz datę rozpoczęcia działalności. Warto podać datę późniejszą niż data rejestracji, aby mieć możliwość dopełnienia wszystkich formalności, zanim działalność ruszy. Ma to także znaczenie przy ustalaniu wysokości pierwszej składki ZUS (szerzej na ten temat w dalszej części artykułu). Wszelkie późniejsze zmiany danych wymagają zgłoszenia w urzędzie w ciągu 14 dni od ich zaistnienia. Zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności jest doręczane z urzędu. W zależności od miejsca może być wydane natychmiast albo nie później niż 14 dni od dnia zgłoszenia. Złożenie wniosku nie jest już płatne. Trzeba zwrócić uwagę, że organ uprawniony może odmówić wpisu do ewidencji, jeżeli zgłoszenie dotyczy działalności nieobjętej przepisami prawa, wniosek zawiera braki formalne, których nie usunięto, albo wobec przedsiębiorcy prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej w zgłoszeniu działalności gospodarczej.
Uproszczenie w postaci jednego okienka nie wyklucza oczywiście możliwości złożenia wniosku w urzędzie statystycznym osobiście, co może mieć znaczenie, jeżeli komuś zależy na czasie - zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON jest bowiem wydawane natychmiast. Jeżeli przedsiębiorca decyduje się złożyć wniosek u urzędzie statystycznym osobiście, musi to uczynić nie później niż 14 dni od dnia uzyskania zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. Zgłoszenie ma symbol RG-1 i podaje się w nim następujące dane: nazwę firmy, adres siedziby, PESEL oraz nazwisko i imiona przedsiębiorcy, adres jego zamieszkania, adres do korespondencji, formę organizacyjno-prawną, formę własności, nazwę organu ewidencyjnego, datę wpisu do rejestru ewidencyjnego, nazwę ewidencji i numer nadany przez organ ewidencyjny, rodzaj wykonywanej działalności według PKD. Zwykle zaświadczenie o wpisie otrzymuje się natychmiast, jednak termin ostateczny to 7 dni od momentu złożenia wniosku. Procedura jest bezpłatna. Jeżeli chodzi o zgłoszenie firmy do ZUS, to rejestracja nie jest jedyną formalnością. W terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń, tj. od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności określonej w zgłoszeniu do urzędu gminy, należy złożyć do ZUS deklarację ZUS ZUA (zgłoszenie ubezpieczenia siebie oraz ewentualnych pracowników) oraz ZUS ZFA (zgłoszenie płatnika - firmy, jeżeli zatrudniamy pracowników). Do tego drugiego druku należy dołączyć kopię decyzji o nadaniu numeru NIP i kopię zaświadczenia o nadaniu numeru REGON. Wszelkie zmiany danych należy zgłosić do ZUS w terminie 7 dni. Jeżeli działalność gospodarcza jest jedynym źródłem dochodu przedsiębiorcy, podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz zdrowotnemu, a także odprowadza składkę na Fundusz Pracy. Składki na ubezpieczenie chorobowe są dobrowolne, należy jednak przestrzegać terminów ich płatności, gdyż opóźnienie w ich regulowaniu oznacza wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego. Stawki zależą od wielu czynników: tego, jaka jest forma prawna firmy,, czy zatrudnia ona pracowników, czy działalność gospodarcza jest prowadzona po raz pierwszy. Co do zasady, przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą indywidualnie, płacą składki o stałej wysokości. Przedsiębiorcy, rozpoczynający działalność gospodarczą po raz pierwszy, opłacają składkę w stałej, preferencyjnej wysokości przez pierwsze dwa lata działalności. Składka na ubezpieczenie społeczne wynosi 123,24 zł, na ubezpieczenie zdrowotne 243,39 zł, dobrowolna składka na ubezpieczenie chorobowe - ok. 10 zł. Warto wiedzieć, że jeżeli działalność rozpoczyna się później niż pierwszego dnia miesiąca, to składka na ubezpieczenie społeczne za ten miesiąc jest proporcjonalnie obniżona. Dlatego przed dokonaniem pierwszej płatności warto w ZUS poprosić o jej wyliczenie. Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą mają obowiązek złożyć deklarację ZUS DRA. Wystarczy jednak składać ją osobiście przez dwa pierwsze miesiące - potem jest ona automatycznie generowana przez urząd. Szczegółowe obliczanie składek należnych ZUS wymaga sporych umiejętności, zwłaszcza gdy przedsiębiorca zatrudnia pracowników, dlatego - o ile nie opłaca on składki w stałej wysokości - warto powierzyć ten obowiązek doświadczonemu księgowemu. Przedsiębiorca a urząd skarbowy
O stosunkach między podatnikiem a fiskusem można by napisać książkę, ale poniżej zostaną jedynie zasygnalizowane pewne sprawy, o których przedsiębiorca powinien wiedzieć, przystępując do rejestrowania działalności. Od 1 stycznia 2004 r. podatnicy rozpoczynający działalność gospodarczą mogą złożyć formularz zgłoszenia identyfikacyjnego NIP (o nadanie numeru) jednocześnie z wnioskiem o wpis do ewidencji działalności gospodarczej. Osoby mające już NIP wypełniają druk zgłoszenia aktualizacyjnego, informując o rozpoczęciu działalności gospodarczej. Jeżeli przedsiębiorca decyduje się złożyć te dokumenty bezpośrednio w urzędzie skarbowym, z pominięciem urzędu gminy, musi okazać oryginał lub uwierzytelnioną kopię zaświadczenia o numerze REGON. Osoby fizyczne prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą składają NIP-1. Prywatny numer NIP staje się numerem NIP firmy. Według autorów nowelizacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, CEIDG miałaby też umożliwiać złożenie - drogą elektroniczną - oświadczenia o wyborze formy opodatkowania i wniosku o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej. W urzędzie skarbowym należy wybrać formę rozliczeń z fiskusem oraz - jeżeli działalność będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług - wypełnić zgłoszenie rejestracyjne oznaczone VAT-R. Należy to zrobić, zanim rozpocznie się działalność objętą podatkiem VAT. Zgłoszenie kosztuje 170 zł. Urząd skarbowy potwierdza przyjęcie wniosku na druku VAT-5. Co do zasady, o wyborze formy rozliczenia podatku należy zawiadomić urząd do 20 stycznia, a jeśli działalność rozpoczyna się w trakcie roku podatkowego - przed rozpoczęciem wykonywania działalności. Nie jest konieczne zawiadamianie urzędu w kolejnych latach - o ile przedsiębiorca nie zdecyduje się na zmianę formy rozliczania podatku lub nie zgłosi likwidacji działalności, urząd skarbowy przyjmuje, że rozliczenie dokonywane jest w takiej samej formie, jak w roku poprzednim. Przedsiębiorcy prowadzący działalność jako osoba prawna objęci są podatkiem CIT - w stałej wysokości - którego stawka wynosi obecnie 19%, niezależnie od poziomu dochodów. Uzyskanie najniższego nawet dochodu wymaga prowadzenia ksiąg handlowych i stosowania przepisów ustawy o rachunkowości. Przedsiębiorca będący osobą fizyczną jest obowiązany prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz, w razie konieczności, inne rejestry. Pełną księgowość należy prowadzić, jeśli obroty przekroczą 800 tys. euro w skali roku. Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mają do wyboru aż 4 formy rozliczeń z fiskusem. Karta podatkowa Zryczałtowany podatek w formie karty podatkowej mogą wybrać przedsiębiorcy prowadzący m.in. działalność usługową lub wytwórczo-usługową, gastronomiczną, transportową, w wolnych zawodach polegających na świadczeniu usług z zakresu ochrony zdrowia ludzkiego oraz usług weterynaryjnych
przez lekarzy weterynarii. Istnieją ograniczenia przy wyborze tej formy - przede wszystkim przedsiębiorcy przy prowadzeniu działalności nie mogą korzystać z usług osób niezatrudnionych przez siebie na podstawie umowy o pracę, obowiązują ich też pewne ograniczenia w przypadku zatrudniania pracowników na podstawie umowy o pracę (przede wszystkim wyższy wymiar podatku), nie mogą korzystać z usług innych przedsiębiorstw (z wyjątkiem usług specjalistycznych, niezwiązanych z ich działalnością), nie mogą prowadzić działalności gospodarczej w innej formie, nie mogą również wytwarzać wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym. Wniosek oznaczony jest symbolem PIT-16. W ten sposób mogą się także rozliczać wspólnicy spółki cywilnej, o ile łączna liczba wspólników i osób zatrudnionych nie przekracza stanu określonego w tabeli stanowiącej załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Wysokość podatku jest ustalana przez urząd skarbowy na każdy rok podatkowy w formie decyzji. Jeżeli działalność jest prowadzona w formie spółki cywilnej, w decyzji wymienia się wszystkich wspólników. Podatek musi być uregulowany do 7. dnia każdego miesiąca, a za grudzień - do 28 grudnia. Po upływie roku podatkowego, do 31 stycznia, podatnik składa roczną deklarację (druk PIT-16A) o wysokości składek zapłaconych na ubezpieczenie zdrowotne i odliczonych od dochodu lub podatku w poszczególnych miesiącach. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych Podstawową zaletą tej formy rozliczeń z fiskusem jest jej prostota - podatnik nie ustala kosztów uzyskania przychodu, płaci jedynie zryczałtowaną stawkę podatku. Rozliczeń dokonuje się do 20. dnia następnego miesiąca lub w przypadku rozliczeń kwartalnych - do 20. dnia miesiąca następującego po zakończeniu kwartału rozliczeniowego. Trzeba jednak zaznaczyć, że z formy tej nie dla mogą korzystać osoby rozpoczynające działalność - aby można było ją zastosować, niezbędne jest uzyskanie dochodu w roku poprzedzającym, jednak nie większego niż 150 tys. euro. Rozliczenia kwartalne może stosować przedsiębiorca, którego przychody nie przekroczyły 25 tys. euro. Podstawą do wyliczenia przychodu jest ewidencja przychodu (lub ewidencja VAT, o ile przedsiębiorca jest płatnikiem VAT). Jeżeli podatnik przekroczył w danym roku podatkowym wyżej wymienione limity, jeszcze do końca roku rozlicza się na zasadach ryczałtu. Podatek liniowy a podatek według skali podatkowej Podatek liniowy dotyczy osób prawnych, które rozliczają się na podstawie ustawy o CIT. Natomiast osoby fizyczne rozliczają się na podstawie ustawy o PIT. Te dwie formy rozliczeń z fiskusem mają kilka punktów wspólnych. Przede wszystkim nie mogą ich wybrać osoby, które zamierzają wykonywać działalność gospodarczą na rzecz byłych lub obecnych pracodawców (chodzi o bieżący i poprzedni rok podatkowy, czynności wykonywane uprzednio na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczego stosunku pracy, a wchodzące w zakres działalności przedsiębiorcy).
Po drugie, obie formy wymagają prowadzenia księgi przychodów i rozchodów oraz ewentualnie dodatkowej dokumentacji (np. ewidencji samochodów służbowych). Powinna być ona założona w dniu rozpoczęcia działalności. O założeniu księgi należy w ciągu 20 dni zawiadomić na piśmie kierownika urzędu skarbowego. Jeżeli podatnik zleci prowadzenie spraw księgowych biuru rachunkowemu, to w miejscu wykonywania działalności zobowiązany jest on prowadzić ewidencję sprzedaży. Skala podatkowa, zawarta w ustawie o PIT przewiduje kwotę wolną od podatku, ale stawka podatku nie jest stała - zależnie od wysokości dochodu podatek wynosi 18 lub 32%. Próg w roku 2011 został ustalony na poziomie 85 528 zł. Do dochodu z działalności dolicza się inne dochody uzyskane w trakcie roku podatkowego, np. z pracy, zleceń, emerytury, najmu itd. Suma wszystkich tych dochodów jest decydująca dla ustalenia stawki podatku. Można dokonać wielu odliczeń bądź od podstawy opodatkowania, bądź od podatku - są to przede wszystkim składki na ubezpieczenie społecznie i zdrowotne, ale także wydatki, które mogą być zaliczone do kosztów prowadzenia działalności - na telefon, samochód, lokal itd. Ponadto dzięki tej formie można korzystać z preferencyjnych form rozliczeń, np. wspólnego rozliczenia z małżonkiem. Stawka podatkowa przy podatku liniowym jest stała - 19% od każdej zarobionej złotówki, z uwzględnieniem dopuszczalnych odliczeń, których liczba jest mocno ograniczona (obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, ewentualna strata; ale nie można odliczyć np. ulgi budowlanej czy na rehabilitację). Ta forma rozliczeń jest zwykle bardziej korzystna, gdy przedsiębiorca łączy działalność gospodarczą z pracą na podstawie umowy o pracę. Wyliczenie, kiedy jedna metoda jest bardziej korzystna od drugiej, to temat do rozważań wychodzących zdecydowanie poza ramy tego artykułu. Firmowe konto bankowe Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej wymagane jest posiadanie konta firmowego, jeśli: stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca, jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 tys. euro. Banki wymagają przedstawienia zaświadczenia o wpisie do ewidencji i zaświadczenia o numerze REGON, dokumentu o nadaniu numeru NIP, dowodu osobistego właściciela firmy i ewentualnych pełnomocników, czasem także pieczątki firmowej. Pieczątka nie zawsze jest wymagana, jednak ze względów praktycznych warto ją mieć. Aby wyrobić pieczątkę firmową, należy przedstawić zaświadczenie o nadaniu numeru REGON i dowód osobisty. Na pieczątce trzeba umieścić nazwę i adres firmy, numery telefonów i koniecznie NIP i REGON. Inspekcja pracy i sanepid Jeżeli przedsiębiorca zatrudnia pracowników, to w ciągu 30 dni od daty zatrudnienia musi powiadomić na piśmie lokalnego inspektora Państwowej Inspekcji Pracy oraz inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz liczbie pracowników. Ponadto powinien złożyć pisemną informację o procedurach związanych z przepisami BHP.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) W przypadku pewnych rodzajów działalności, np. prowadzenia salonu fryzjerskiego czy lokalu gastronomicznego, konieczna będzie zgoda wojewódzkiego inspektora sanitarnego na prowadzenie działalności w danym lokalu. Marta Półtorak LL.M. prawnik Jeśli widzisz błąd w artykule, prosimy o e-mail'a na adres een (at) parp.gov.pl. Artykuł pochodzi z wakacyjnego Biuletynu Euro Info 2011.