Emocje, czy chłodna kalkulacja zasady podejmowania decyzji inwestycyjnych Dr Robert Jagiełło Warszawa, 28 sierpnia 2012 r.
Plan Podstawy analizy technicznej wykresy, formacje, Podstawy analizy behawioralnej rola emocji w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, 2
Portfel papierów wartościowych powstaje w oparciu o łączne zastosowanie 4 metod Analiza fundamentalna Pytanie: co kupić (sprzedać)? Horyzont: długoterminowy Analiza techniczna Pytanie: kiedy kupić (sprzedać)? Horyzont: krótko i średnioterminowy Analiza połączona Pytania: Jak racjonalnie inwestować, co i kiedy kupić (sprzedać) Horyzont: krótko, średnio i długoterminowy Analiza portfelowa Pytanie: ile spółek dobrać do portfela Horyzont: krótko, średnio i długoterminowy Analiza behawioralna Pytanie: jak rozpoznawać i unikać emocji w inwestowaniu? Horyzont: krótko, średnio i długoterminowy 3
Uczucia kierujące decyzjami inwestorów na giełdzie to: chciwość, strach. Przez większą część czasu rynek ma rację (należy wierzyć trendowi). Inwestowanie wbrew opinii rynku należy rozważyć wtedy, kiedy ceny znajdą się na ekstremalnie nienormalnym poziomie, powstałym wskutek paniki bądź euforii (podejście kontrariańskie). Czynnikiem pozwalającym inwestorom zarabiać na giełdzie jest czas. Podstawową cechą inwestora jest zatem cierpliwość, w którą należy się uzbroić zwłaszcza wtedy, gdy na giełdzie panuje trend. Jak rozpoznać początki kształtowania się trendu? Jak wygląda siła czasu na giełdzie papierów wartościowych? 4
Narzędzia analizy technicznej: wykresy, formacje, wskaźniki. Narzędzia analizy zawsze służą do wygenerowania jednego z trzech sygnałów: Sygnał wskazujący na konieczność kupna akcji tj. zajęcie pozycji długiej oraz zamknięcie pozycji krótkiej, Sygnał wskazujący na konieczność sprzedaży akcji tj. zajęcie pozycji krótkiej oraz zamknięcie pozycji długiej, Sygnał wskazujący na brak działania utrzymanie aktualnie posiadanych pozycji. 5
Rodzaje wykresów: liniowy, słupkowy, świecowy, kółko i krzyżyk, techniki japońskie (renko, kagi, przełamanie trzech linii). Czas: Intraday (ticki, minuty, 5 minut, 30- minut, godzina) Dzienny Tygodniowy Miesięczny Kwartalny Roczny 6
7 DJIA w latach 1896-1959 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00 18960526 18980201 18991016 1901-07-01 1903-03-16 1904-11-21 1906-08-02 1908-04-10 1909-12-20 1911-08-29 1913-05-12 1915-04-20 1916-12-27 1918-09-17 1920-06-08 1922-02-15 1923-11-01 1925-07-10 1927-03-23 1928-12-05 1930-07-16 1931-12-14 1933-05-20 1934-10-20 1936-03-20 1937-08-13 1939-01-12 1940-06-08 1941-11-01 1943-03-31 1944-08-24 1946-02-13 1947-08-13 1949-02-10 1950-08-11 1952-02-11 1953-09-23 1955-05-26 1957-02-04 1958-10-03 381,17
Początki kształtowania się trendu teoria Dow a Hossa A C Zmiana trendu spadkowego na wzrostowy. Sygna ł kupna w K. B D Bessa S Bessa B Hossa D K Zmiana trendu wzrostowego na spadkowy. Sygna ł sprzedaży w S. A C 8
2007-10-09 2007-12-09 2008-02-09 2008-04-09 2008-06-09 2008-08-09 2008-10-09 2008-12-09 2009-02-09 2009-04-09 2009-06-09 2009-08-09 2009-10-09 2009-12-09 2010-02-09 2010-04-09 2010-06-09 2010-08-09 2010-10-09 2010-12-09 2011-02-09 2011-04-09 2011-06-09 2011-08-09 2011-10-09 2011-12-09 2012-02-09 2012-04-09 2012-06-09 2012-08-09 15 000,00 14 164,53 DJIA 09.10.2007-21.08.2012 14 000,00 13 000,00 12 810,54 13 275,20 12 000,00 11 000,00 11 205,03 10 000,00 9 000,00 9 034,69 8 799,26 9 686,48 8 000,00 7 000,00 6 000,00 7 552,29 6 547,05 8 146,52 9
1991-04-16 1992-04-16 1993-04-16 1994-04-16 1995-04-16 1996-04-16 1997-04-16 1998-04-16 1999-04-16 2000-04-16 2001-04-16 2002-04-16 2003-04-16 2004-04-16 2005-04-16 2006-04-16 2007-04-16 2008-04-16 2009-04-16 2010-04-16 2011-04-16 2012-04-16 WIG w latach 1991-2012 70 000,00 67 568,51 60 000,00 55 510,57 50 000,00 45 894,55 45 894,89 50 371,74 42 408,41 40 000,00 30 000,00 36 020,66 36 549,47 20 000,00 20 760,30 22 868,40 21 274,28 10 000,00 0,00 10
Ewolucja sposobu prezentacji cen: A B C Max. Z O Min. Max. O Z Min. Max. Min. Z O Max. Z O Max. O Z D E A) Wykres zatrzymania (ceny zamknięcia) B) Wykres palikowy (ceny maksymalna i minimalna) C) Wykres słupkowy (ceny maksymalna, minimalna i zamknięcia) D) Wykres kotwicowy (ceny maksymalna, minimalna, otwarcia i zamknięcia) E) Wykres świecowy (ceny maksymalna, minimalna, otwarcia i zamknięcia) 11
h Młot Dow Jones Indu Average Wisielec DJIA - wykres dzienny j Spadająca gwiazda 9700 9600 9500 9400 9300 9200 9100 9000 8900 8800 8700 8600 8500 8400 8300 8200 8100 8000 7900 7800 7700 7600 7500 7400 24 1 Jul y 8 15 22 29 5 August 12 19 26 3 9 Septem ber 16 23 30 7 October 14 12
Zasłona ciemnej chmury Formacja przenikania Objęcie bessy Objęcie hossy 13
Formacje zapowiadające zmianę trendu cen: głowa i ramiona, podwójny, potrójny szczyt (dno), spodek. Formacje zapowiadające kontynuację cen akcji: flaga, chorągiewka, 14
Głowa i ramiona Podstawy analizy technicznej 15
Podwójne dno Podwójny szczyt 16
Spodek 17
Flaga 18
Chorągiewka 19
Podstawy analizy behawioralnej W portfelu behawioralnym jedna część aktywów ma stanowić ograniczenie strachu przed stratą, a druga dać inwestorowi nadzieję na znaczące zyski. Portfel behawioralny zwraca uwagę na fakt, że inwestorzy kierują się emocjami w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Wybrane błędy poznawcze: nierealistyczny optymizm nadmierna pewność przewidywań, skłonność do potwierdzenia, efekt przywiązania (żalu). 20
Podstawy analizy behawioralnej Nierealistyczny optymizm Przywiązywanie dużej wagi do optymistycznych informacji, zwłaszcza tych, które uzasadniają podejmowaną przez inwestora decyzję, oraz nieprzywiązywaniu wagi do pesymistycznych informacji, zwłaszcza tych, które zaprzeczają zasadności podejmowanej przez inwestora decyzji. Nadmierna pewność przewidywań (brak pokory do własnej wiedzy) Ludzie generalnie są nadmierni pewni swojej wiedzy i umiejętności. Mają tendencję do przeceniania jej jakości i zakresu, niedoceniania ryzyka oraz nadmiernej ufności we własną kontrolę nad zachodzącymi procesami. Ludzie stają się nadmiernie pewni siebie szczególnie wtedy, gdy wcześniej osiągną szybki sukces w nowej dla siebie dziedzinie. 21
Podstawy analizy behawioralnej Myślenie konfirmacyjne Inwestorzy mają skłonność do wykorzystywania tych informacji, które potwierdzają pewną znaną regułę, zaś odrzucają informacje zaprzeczające tej regule. Efekt przywiązania Inwestor posiadający pakiet akcji danego przedsiębiorstwa przez długi czas lub jest emocjonalnie związany z daną spółką, staje się niechętny pozbywaniu się tych akcji, często bez względu na okoliczności. Pozbycie się ich wywołałoby bowiem u niego efekt żalu, którego ludzie nie lubią odczuwać. Kiedy ceny akcji spadają zamiast akcje sprzedać trzymamy je z powodów sentymentalnych. 22
Dziękujemy za uwagę Instytut Rynku Kapitałowego WSE Research S.A. Ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa Tel. (22) 537 72 51 Fax (22) 537 71 55 E-mail: biuro@gpwirk.pl