Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży Niewielu ludzi wie, że przemoc to nie to samo co agresja. Przemoc to szczególny rodzaj agresji. Przemoc - to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem (fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy). Odróżnienie agresji od przemocy bywa trudne. Najczęściej przyjmuje się następujące kryteria, pozwalające na stwierdzenie, że mamy do czynienia z przemocą: - istnienie nierównowagi sił pomiędzy sprawcą a ofiarą, - długofalowy charakter zjawiska (w odróżnieniu od incydentalnego), - cykliczność zachowań (okresy nasilenia się zachowań agresywnych na przemian z okresami względnego spokoju), - występowanie sztywnych ról sprawcy, ofiary i świadka (w odróżnieniu od agresji osoby te nie zamieniają się rolami ). Przemocy towarzyszy zazwyczaj niska świadomość istoty problemu, cechująca wszystkich jej uczestników. To oznaczać może na przykład, że sprawca nie jest świadomy tego, że przezywając lub stosując falę robi komuś krzywdę, ofiara może nie być świadoma, że wykluczenie jej z grupy to przemoc i może obwiniać o to siebie sama, a świadkowie, obserwując wydarzenia, mogą nie wiedzieć, że mają do czynienia z przemocą lub mogą mieć trudności z jednoznaczną ocena tego zjawiska. Przemoc może stać się formą uzależnienia, jeżeli zachowanie takie jest stosowane jako sposób rozładowania napięcia emocjonalnego, ponieważ jej sprawcy doznają wtedy wyraźnej ulgi i dlatego powtarzają podobne zachowania. Między innymi z tego względu przemoc sama się nie kończy potrzebna jest interwencja z zewnątrz.
Analiza literatury i wyniki badań psychologiczno-pedagogicznych wskazują na wzrost agresywności wśród dzieci i młodzieży. Agresywne zachowania to nie tylko morderstwo, czy bójka, to także atak, groźba czy wulgarne słowo. Młodzież i dzieci żyjące w takich warunkach mogą nie odczuwać dyskomfortu psychicznego z racji swoich zachowań i przyjąć je jako normę. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatruje się w zmianie warunków społecznych, takich jak: kruchość związków rodzinnych, negatywny wpływ środków masowego przekazu, pogoń za zyskiem, emigracja zarobkowa. Agresja nie rodzi się sama z siebie, zawsze coś leży u jej podstaw. Częstym stwierdzeniem jest to, że chodzi tutaj zwłaszcza o powszechny kryzys miłości. Każda cywilizacja, która próbuje swoje dzieci zadowolić imitacjami miłości może stać się tylko cywilizacją przemocy. Znawcy tego zagadnienia podkreślają, że najlepszą szansą na ograniczenie wzrostu agresji i przemocy jest kształtowanie prawidłowych postaw społecznych. Do ról społecznych przygotowują młodych przede wszystkim rodzice; istnieje zgodność co do tego, że tylko ich miłość wychowująca okazuje się najskuteczniejszą formą profilaktyki w każdej dziedzinie życia. Stanowisko nauczycieli, pedagogów i innych specjalistów dotyczy wspierania tej profilaktyki, a w sytuacjach szczególnie trudnych kompensowania jej braków. Termin agresja (z łac. agressio napaść, zbliżanie się do czegoś) oznacza zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew, w celu wyrządzenia im szkody, straty lub bólu. Przemoc określana jest jako bezpośrednie oddziaływanie jednego człowieka na drugiego w celu zmuszenia go do zmiany zachowań, zmiany systemu wartości bądź poglądu w jakiejś sprawie. Polega ona na stworzeniu sytuacji zagrożenia dla bezpieczeństwa fizycznego lub psychicznego jednostki. Omówione dwa pojęcia agresji i przemocy są wielokrotnie stosowane zamiennie, jest to nieprawidłowe. O agresji, w przeciwieństwie do przemocy, mówimy wtedy, gdy obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną, a zaatakowana osoba potrafi bronić swoich praw. Przemoc ma miejsce wtedy, gdy atakujący, niezależnie od tego w jakiej formie, jest
silniejszy, nie ma zatem równowagi sił. Uświadomienie sobie faktu, kiedy mamy do czynienia z przejawami agresji i przemocy jest teraz szczególnie ważne, żyjemy przecież w czasach, w których akty wandalizmu coraz częściej stają się środkami społecznego reagowania. Uwarunkowania zachowań agresywnych: Dom rodzinny dobre oraz złe wzorce zachowań wyniesione z domu działają nieraz nawet przez całe życie. Rola wychowawcza rodziców względem swoich dzieci pozostaje ciągle na pierwszym miejscu. Dziecko obserwując negatywne wzorce w domu, wie, że nie może ich wykorzystać przeciwko rodzicom, dlatego zwykle koncentruje się na kolegach. Dowiedziono, że najwięcej przypadków agresji wśród dzieci wywodzi się z domów, w których stosuje się kary cielesne. Innym aspektem mającym wpływ na występowanie takich postaw u dzieci są konsekwencje zmian ustrojowych w rodzinie. By utrzymać rodzinę rodzice pracują do późna, dokształcają się, wielu goni za sukcesem. Coraz bardziej liczy się mieć, a być traci na wartości. To patologia, ale zdaniem psychologów takich rodzin będzie przybywać. Szkoła w szkole obowiązują normy regulujące postępowanie uczniów. Dziecko wkraczające w to środowisko musi sprostać stawianym mu wymaganiom. Nie jest to proste zadanie, w kontaktach koleżeńskich pojawiają się często zachowania agresywne. Występowaniu agresji w szkole sprzyja duża liczba uczniów w klasie, łatwiej wtedy zachować anonimowość i uniknąć odpowiedzialności. Obecnie wzrost agresji w szkołach jest niepokojący. Zmienia się także rodzaj czynów agresywnych. Niestety, ale młodzież dopuszcza się najgroźniejszych zachowań agresywnych. Agresja najbardziej wyraźnie ujawnia się na etapie kształcenia gimnazjalnego, zaobserwowano związek między rodzajem i nasileniem tego zjawiska a typem szkoły. Zróżnicowania agresji w różnym wieku szkolnym wynikają przede wszystkim z braku perspektywy zatrudnienia oraz czynników społecznych prowokujących agresję. Polska mentalność charakteryzuje się tym, że głosi się, hasła nie warto uczciwie pracować. Wynika to z tego, że powszechnie obserwuje się, iż za wyrządzoną krzywdę nie ponosi się kary. Zachowania agresywne bywają
uznawane za wyznacznik życiowej zaradności. Ten rodzaj mentalności, choć prezentowany przez grupę ludzi o niskiej kategorii wartości moralnych i życiowych zbiera wciąż swoje żniwo. Do agresji prowadzi także bezradność. Z niej rodzą się stresy, napięcia, neurozy, które po prostu są rozładowywane w takich zachowaniach. Wskazuję się także, że zachodzi związek miedzy spadkiem poczucia sensu życia, a skłonnością do agresji. Wymienione przyczyny agresji w szkołach stają się tym samym wyznacznikiem działań wychowawczych nauczycieli i rodziców. Jeśli te czynniki zostaną wyeliminowane z życia młodych ludzi wzrośnie szansa na to, że nasza młodzież będzie podejmowała tylko twórcze działania. Grupa rówieśnicza istotnym czynnikiem sprzyjającym agresji jest negatywny wpływ grupy rówieśniczej. Każde wejście w kontakty z tą grupą wiąże się zwykle z chęcią dostosowania się do norm i zwyczajów jakie w niej panują. Zależność od grupy jest tym większa, im bardziej dziecko jest wyizolowane i nie znajduje poza tą grupą żadnego wsparcia. Dziecko szukając akceptacji, jest gotowe przyłączyć się do każdej formacji, nawet do tej o wątpliwych zasadach moralnych. Mass media w społeczeństwie informacyjnym nowoczesne środki masowego przekazu przenikają w głąb naszego życia łamiąc wszelkie bariery. Normalnie dziecko uczy się kontaktów interpersonalnych w relacjach z innymi ludźmi, z czego za sprawą mediów, coraz częściej w rodzinach się rezygnuje. Tymczasem jest tak, że wielu nadawców nie bierze pod uwagę wartości etycznej programów, przedkładając oglądalność i zysk nad rzetelną informację i rozrywkę; nie biorą tego także pod uwagę rodzice. Jest szokujące, że za produkcją coraz bardziej drastycznych programów i gier dla dzieci stoją właśnie dorośli. W takim duchu nigdy nie stworzy się warunków do prawidłowego rozwoju dziecka. Same media, czy Internet nie pomogą dziecku w osiąganiu wybitnych sukcesów, ani nie wprowadzą go w pełnienie jakichkolwiek ról społecznych. To, co przez dzieci i młodzież postrzegane jest jako rozrywka w istocie przestaje nią być. Gry komputerowe rzutują na klimat rodzinny wpajają one graczowi, że przemoc w rodzinie ma miejsce. Rodzą i potęgują frustrację, dziecko w nie zaangażowane nie szuka już innej drogi kompensowania swoich emocji. Gry zniekształcają perspektywę życiową, wzmagają nierealność wytyczonych celów i marzeń. Świat komputerów
w takim wydaniu służy budowaniu bariery, komunikacja słowna z bliskimi staje się już mało atrakcyjna. Stawia to szczególne wyzwanie dla rodziców, gdyż w obecnych czasach komputer z wielu przyczyn stał się narzędziem z którego nie sposób zrezygnować i jest to słuszne, o ile te przyczyny to chęć czerpania elementów edukacyjnych i wykorzystania ich do własnego rozwoju. Ponadto istnieją grupy dzieci szczególnie podatnych na oddziaływanie scen przemocy. Są to zwłaszcza dzieci niedostosowane społecznie, z rodzin rozbitych bądź zdemoralizowanych, dla których prezentowane w telewizji formy zachowań są wzorami do przyjęcia. Nie ulega przecież wątpliwości, że nałogowymi telewidzami są dzieci osamotnione, pozbawione czułości rodzicielskiej, przeżywające sytuacje konfliktowe.