Prof. Jan Szyszko Ocena i Wycena zasobów przyrodniczych w Polsce; miejsce i znaczenie lasów w wartościowaniu zasobów; problemy metodyczne i potrzeby regulacji prawnych, finansowych, organizacyjnych (innych) Szanowni Państwo Serdecznie dziękuję za propozycje udziału w panelu Wartość w ramach prac nad Narodowym Programem Leśnym. Niestety brak czasu nie pozwala mi na uczestniczenie w tej tak ważnej debacie. W zaistniałej sytuacji, zwracając równocześnie uwagę, że sam tytuł zaproponowanego referatu zakresem swoim obejmuje bardzo duży zakres wiedzy, uprzejmie proszę o usprawiedliwienie mojej nieobecności i zezwolenie na to aby część wiedzy dotyczącej samych lasów zaprezentował Dr Konrad Tomaszewski, członek Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, jeden z inicjatorów Podyplomowego, Międzyuczelnianego (SGGW-SGH) Studium Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych. Wprowadzenie Wchodząc w struktury UE Polska posiadała zarówno zalety jak i wady. Jednym z podstawowych atutów był stan środowiska przyrodniczego, mierzony występowaniem pełnej gamy rodzimych gatunków roślin i zwierząt. Bezpośrednią przyczyna tego stanu rzeczy było prywatne, ekstensywne rolnictwo i dobrze zarządzane leśnictwo. Atut ten był tym cenniejszy że głównymi problemami starej piętnastki był i jest katastrofalny stan środowiska przyrodniczego wielu rejonów UE, objawiający się lawinowym zanikiem rodzimych, dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt. To właśnie proces zanikania gatunków zmusił starą piętnastkę do wprowadzenia w życie Natury 2000, będącej jednym z instrumentów realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Oczywiście Człowiek to podmiot zrównoważonego rozwoju. Musi się On rozwijać a więc musi mieć dostęp do zasobów przyrodniczych. Musi więc je użytkować i powodować w nim zmiany i jest to nie tylko Jego prawo, ale i Jego obowiązek. Obowiązek użytkowania zasobów przyrodniczych to równocześnie obowiązek zapewnienia trwałego dostępu do nich, przyszłym pokoleniom. W burzliwie rozwijającym się gospodarczo świecie będzie to możliwe przy założeniu że: 1. Żadna z form działalności człowieka nie musi pogarszać stanu środowiska przyrodniczego, wręcz odwrotnie może go poprawiać 2. Żywe zasoby przyrodnicze posiadają swoją wartość i cenę. Oba powyżej wymienione założenia wymagają wiedzy a więc i kształcenia i rozwoju nauki. Kształcenie w zakresie ekologii zaniechane zostało zupełnie w Polsce na wzór starej
piętnastki Unii Europejskiej. Rozwój nauki w zakresie oceny i wyceny żywych zasobów przyrodniczych nie jest również priorytetem w Unii Europejskiej a więc i w Polsce. Brak wiedzy ekologicznej i brak obiektywnych metod oceny i wyceny żywych zasobów przyrodniczych to powód takich skandali jak Rospuda, lotnisko w Świdniku czy też zanik gatunków i całych żywych zespołów przyrodniczych na terenie Puszczy Białowieskiej. Nie pobudowano obwodnicy Augustowa ze względu na występujące tam kilka lat temu gatunki i gatunki te zanikają. Zmieniono lokalizację lotniska w Świdniku ze względu na występującego tak susła perełkowanego, wycinając ponad 100 ha lasu przy nowej lokalizacji i ginie suseł, ograniczono ingerencje człowieka w tym pozyskanie drewna w Puszczy Białowieskiej i zanikają nie tylko gatunki ale i całe zespoły roślinne. Dr. Konrad Tomaszewski Tezy dotyczące problematyki wartościowania nieruchomości leśnych uzgodnione w Stowarzyszeniu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju mające być zaprezentowane w panelu Wartość (IBL Sekocin 15.1-.2013) 1. Rzeczywistość składa się z istnień ludzkich oraz z dóbr instytucjonalnych (w uproszczeniu z jednostek organizacyjnych, w tym gospodarstw domowych) oraz dóbr nieinstytucjonalnych materialnych i niematerialnych. 2. Podstawowym dobrem nieinstytucjonalnych, wchodzącym w skład dobra instytucjonalnego jakim są Lasy Państwowych, są lasy oraz inne funkcjonalne części nieruchomości gruntowych (na przykład grunty rolne czy powierzchnie ziemskie pokryte wodami ), a także nieruchomości niegruntowe (urządzenia gruntowe, w tym obiekty budowlane, stanowiące odrębny od powierzchni ziemskiej przedmiot własności). 3. Pojęcie wartości oznacza najbardziej syntetyczny atrybut (cechę) każdego dobra, w tym wyżej wymienionych lasów i innych nieruchomości, mówiącą (świadczącą) o przydatności danego dobra dla podmiotu, który danym dobrem włada lub chce władać. 4. Indywidualizowanie oraz konkretyzowanie wartości jako najbardziej syntetycznego atrybutu dobra następuję na drodze oceny lub wyceny wartości. Obecnie wycenianie wartości dobra polega powszechnie na przypisywaniu do tej wartości określonej ilości jednostek pieniężnych. 5. Dla danego podmiotu władającego jakimś dobrem wartość tego dobra zasługuje na tym wyższą ocenę lub wycenę, im (w ujęciu syntetycznym) większy jest stopień
przydatności tego dobra w realizacji praw tego podmiotu (w tym praw majątkowych lub osobistych), ale także w wypełnianiu obowiązków tego podmiotu (na przykład obowiązku realizacji przez podmioty prowadzące gospodarstwa leśne pozaprodukcyjnych funkcji lasu). 6. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe jest obowiązane do określania (do oceny oraz wyceny) wartości lasów i innych funkcjonalnych części nieruchomości gruntowych oraz nieruchomości niegruntowych z mocy Ustawy o lasach. 7. W Lasach Państwowych nie sposób nie zauważyć braku determinacji w dążeniu do ostatecznego, kompleksowego oraz rzetelnego rozwiązania problemu wartościowania nieruchomości gruntowych, wchodzących w skład tego podmiotu być może w paraliżującej obawie przed możliwym tego skutkiem w postaci obciążenia Lasów Państwowych wysokimi ciężarami, związanymi z przyszłym podatkiem katastralnym. 8. Jeżeli taka obawa istotnie występuje to należy ją uznać za wysoce szkodliwą. Pozostaje bowiem poza dyskusją, iż rzetelna wiedza o kształtowaniu się wartości lasów i innych funkcjonalnych części nieruchomości, wchodzących w skład Lasów Państwowych : 1) po pierwsze jest przydatna i powinna być wykorzystana przez organy administracji rządowej, odpowiedzialne za leśnictwo, do artykułowanie niezwykle stanowczych argumentów przeciw wyżej wymienionym i podobnym pomysłom, 2) po drugie pozwala na najbardziej obiektywną ocenę funkcjonalności Lasów Państwowych, także z punktu widzenia faktycznego wkładu w kształtowanie PKB oraz działania w zgodzie z naczelnymi zasadami działalności leśnej, w tym w zgodzie z zasadą prowadzenia gospodarki leśnej jako gospodarki trwale zrównoważonej. 9. Wypełnianie przez LP prawnego obowiązku określania wartości nieruchomości leśnych i nieleśnych nie powinno być taktowane jako sztuka dla sztuki. Wartościowanie i prowadzenie ewidencji wartościowej majątku Skarbu Państwa, będącego w zarządzie Lasów Państwowych, nie powinno być celem samym w sobie; powinno wspomagać inną działalność pomocniczą lub działalność wytwórczą w LP. W szczególności wyniki wartościowania majątku Skarbu Państwa, głównie wyniki wartościowania lasów, powinny być wykorzystywane: 1) w procesie oceny gospodarki leśnej, dokonywanej na drodze jej certyfikowania (wynik w porównaniu do wyniku wzorcowego oraz zmiana w funkcji czasu wyniku wyceny zupełnej wartości lasów i innych nieruchomości we władaniu LP jako
najbardziej syntetyczny wskaźnik do eksponowania w procesie certyfikowania gospodarki leśnej), 2) w procesie kształtowania (racjonalizowania) stanu posiadania Lasów Państwowych, obejmującego m.in. nabywanie oraz zbywanie gruntów (wartościowanie nieruchomości gruntowych w zarządzie Lasów Państwowych jako działalność pomocnicza na rzecz działalności wytwórczej rozwojowej, polegającej na kształtowaniu stanu posiadania), 3) w procesie wspomagania administracji publicznej w wywiązywaniu się z jej obowiązku gromadzenia i rozpowszechniania wiedzy o państwie (wartościowanie nieruchomości jako działalność pomocnicza na rzecz działalności wytwórczej w Lasach Państwowych, polegającej na wspomaganiu administracji publicznej w: (1) prowadzeniu przez nią ewidencji gruntów i budynków oraz w prowadzeniu przez Ministra Skarbu Państwa ewidencji majątku Skarbu Państwa, (2) wywiązywaniu się przez nią z obowiązku przedkładania Sejmowi informacji o stanie lasu). 10. Ponadto (w związku z potrzebą doskonalenia procedury określania wartości PKB poprzez uwzględnianie w obliczeniach wartości produktów wyjściowych działalności wytwórczej, umykającej, jak dotąd, oficjalnej ewidencji /produkty działalności w szarej strefie, produkty działalności, wytwarzane przez gospodarstwa domowe, w tym przez domowników pozostających bez zatrudnienia itd./) wyniki wartościowania nieruchomości leśnych mogą (a wręcz powinny) w nieodległej przyszłości znaleźć zastosowanie przy dookreślaniu PKB o wartość rezultatów, związanych z realizacją pozaprodukcyjnych funkcji lasu przez gospodarstwa leśne, w tym przez Lasy Państwowe kładąc kres wielu nierozsądnym i w większości niekonstytucyjnym pomysłom (takim, jak koncepcja nałożenia na Lasy Państwowe obowiązku przeznaczania części zysku na budownictwo drogowe w sektorze rządowo samorządowym, czy możliwy pomysł. 11. Narodowy Program Leśny powinien być tworzony zgodnie z polskim porządkiem prawnym. Skoro tak to szacowanie wartości lasów na bezpośrednie lub pośrednie potrzeby Narodowego Programu Leśnego powinno być dokonywane z uwzględnieniem polskiego porządku prawnego w tym zakresie. 12. Wycena wartości nieruchomości leśnych zgodnie z polskim porządkiem prawnym jest możliwa także w tym zakresie, w jakim wynik wartościowania lasów odzwierciedla ich przydatność do realizowania przez podmioty prowadzące gospodarstwa leśne tzw. pozaprodukcyjnych funkcji lasu.
13. Należy przy tym mieć na względnie, że w Polsce, ze względu na uwarunkowania prawne, nie występuje powszechny obrót lasami. Z jednej strony wyklucza to możliwość określanie wartości nieruchomości leśnych na podstawie analizy cen transakcyjnych, występujących przy nabywaniu lub zbywaniu nieruchomości leśnych dostatecznie podobnych do nieruchomości, podlegającej wartościowaniu. Z drugiej zaś strony sprawia, że wycena nieruchomości leśnych może następować w tzw. podejściu mieszanym, uwzględniającym elementy podejścia dochodowego oraz kosztowego. 14. Ponadto należy mieć na względzie, że na terytorium Polski przeważająca część lasów obejmuje powierzchnie ziemskie, znajdujące się pod produkcją leśną od setek lat. Nierzadko powierzchnie te, nawet w bardzo odległej przeszłości, nie znajdowały się w użytkowaniu rolnym, pozostając cały czas pod uprawami leśnymi, i to pod uprawami leśnymi, kształtującymi się przez długie okresy bez ingerencji człowieka. Oznacza to, że aktualna przydatność większości lasów do realizowania przez ich właścicieli prawa do dochodów (głównie ze sprzedaży surowca drzewnego), ale także do wywiązywania się z obowiązku realizowania pozaprodukcyjnych funkcji lasu w istotnym stopniu stanowi pochodną leśnego potencjału wytwórczego, nagromadzonego w tych lasach w wyniku działania sił natury. Ponieważ wraz z wycięciem starodrzewu następuje określona stratność wyżej wymienionego leśnego potencjału wytwórczego, nagromadzonego przez długie okresy w tych lasach w wyniku działania sił natury pojawia się istotna trudność metodyczna przy określaniu na prawidłowym poziomie właśnie owej wartości rezydualnej gruntu (wartości gruntu, pozostającego w rękach właściciela, po wycięciu starodrzewu z uwzględnieniem ww. stratności leśnego potencjału wytwórczego ). 15. Prognozowanie strumienia dochodów czystych z gospodarki leśnej wymaga przewidzenia z góry działań, jakie w danym wydzieleniu leśnym będą musiały być podjęte i zrealizowane często w ciągu nadchodzących wielu dziesięcioleci. Nie może to oczywiście nie wywoływać efektu istotnej niepewności przedmiotowej prognozy. 16. W Ośrodku Rozwojowo Wdrożeniowym LP w Bedoniu przy współpracy ze Stowarzyszeniem na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski, a także przy współpracy z prof. dr. hab. Lechem Płotkowskim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Leśnego wykonano prace, której skutkiem jest opracowanie:
1) charakteryzujące znaczenie i przydatność wiedzy o kształtowaniu się wartości zasobów leśnych, w szczególności przy dokonywaniu oceny gospodarki leśnej, 2) obejmujące analizę norm prawnych, dotyczących wyceny wartości nieruchomości, przeprowadzoną przede wszystkim z punktu widzenia wpływu porządku prawnego, obowiązującego w Polsce na szczegółowe rozwiązania, jakie powinny być stosowane przy określaniu wartości nieruchomości lub funkcjonalnych części nieruchomości wchodzących lub mających wejść w skład Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, 3) zawierające szczegółową analizę współczesnego piśmiennictwa krajowego na temat wartościowania nieruchomości leśnych, 4) wykazujące formalny brak standardu zawodowego wyceny wartości nieruchomości leśnych oraz wytykające mankamenty dokumentu kreowanego do takiej roli przez Federację Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych, 5) stanowiące dowód na to, iż praktykowane obecnie postępowania, dotyczące określania wartości lasów, nie są zgodne z polskim porządkiem prawnym, ponadto są dotknięte podstawowymi błędami metodycznymi, m.in. w związku z tym, że: a) wykazują pewne podobieństwo do określania wartości nieruchomości w podejściu mieszanym według metody likwidacji, pomimo że zazwyczaj wyniki tych postępowań są odnoszone do lasów będących w fazie wypełniania funkcji zewnętrznych, a nie do lasów przeznaczonych do likwidacji, b) często w ramach tych postępowań znajdują zastosowanie tabele wartości drzewostanów, które z formalnego punktu widzenia mogą być używane wyłącznie na potrzeby ustalania kwoty środków pieniężnych, jaką podmiot, dokonujący wyłączenia lasu z produkcji, jest obowiązany wpłacić w ciągu określonego czasu na rzecz Skarbu Państwa na rachunek funduszu leśnego, c) tabele, o których mowa w pkt. b, są powszechnie stosowane w sposób wadliwy, albowiem do określania wartości drzewostanów są z nich pobierane wartości nie tych wielkości, które powinny być pobierane, jeżeli już tabele te mają nieformalnie służyć do wyceny drzewostanów, d) ustalane na podstawie tych tabel wartości upraw i młodników według kosztów ponoszonych na ich zakładanie, pielęgnowanie i utrzymanie w sposób istotny odbiegają in minus od wyników określania wartości na podstawie kosztów gospodarki leśnej, uwzględniających przypis wszystkich kosztów pośrednich,
6) zawierające kompleksowy projekt procedury określania wartości: (1) lasów jako gruntów pokrytych drzewostanem lub przejściowo pozbawionych drzewostanu (lasy sensu stricto) oraz (2) innych nieruchomości lub funkcjonalnych części nieruchomości, wchodzących lub mających wejść w skład wielkoobszarowego gospodarstwa leśnego, jakim w polskich uwarunkowaniach są Lasy Państwowe (w szczególności zawiera projekt procedury określania rezydualnej wartości gruntów leśnych), 7) zawierające wyniki przykładowego zastosowania ww. projektu procedury do określenia wartości konkretnych nieruchomości leśnych, 8) rekomendujące oraz postulujące sposób wykorzystania niniejszego opracowania, w tym w praktyce gospodarczej, w szczególności charakteryzuje postępowanie mające na celu zinformatyzowanie procesu określania wartości nieruchomości lub funkcjonalnych części nieruchomości, wchodzących lub mających wejść w skład Lasów Państwowych, 9) zawierające szczegółowe propozycje co do dalszego doskonalenia szeregu systemów funkcjonalnych Lasów Państwowych jako warunku rekomendowanego oraz postulowanego sposobu wykorzystania niniejszego opracowania, w tym w praktyce gospodarczej (w tym zawierające propozycje: (1) nowatorskiej klasyfikacji funkcjonalnych części nieruchomości leśnych, wchodzących w skład wielkoobszarowych gospodarstw leśnych, (2) nowatorskiej klasyfikacji funkcji lasu, (3) klasyfikacji działalności leśnej, (4) rozwiązania problemu leśnej stopy procentowej),. 17. Opracowanie, o którym mowa w pkt. 16, tworzy całość wraz z: 1) dokumentacją ontologiczną, opracowaną na potrzeby zinformatyzowania procesu określania wartości nieruchomości leśnych lub ich funkcjonalnych części (por. załącznik nr 9 do zarządzenia), 2) projektem zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych w sprawie określania wartości nieruchomości leśnych wchodzących w skład Lasów Państwowych, 3) projektem koncepcyjnym (koncepcją) standardu wyceny nieruchomości leśnych lub ich funkcjonalnych części wchodzących lub mających wejść w skład Lasów Państwowych. 18. Opracowanie, o którym mowa w pkt. 16, wprowadza do obiegu pojęcie zupełniej wartości nieruchomości, wchodzących w skład wielkoobszarowych gospodarstw
leśnych, obliczanej wraz z wartością obwodów łowieckich i zwierzyny leśnej. Różnica między ww. wartością zupełną a wartością, odzwierciedlającą przydatność nieruchomości leśnych oraz obwodów łowieckich do realizacji prawa do dochodów, odzwierciedla kształtowanie się całkowitej wartości nieruchomości leśnych z punktu widzenia ich przydatności do realizowania przez podmioty prowadzące gospodarstwa leśne pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Komunikat nr 429 Samodzielnej Pracowni Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych i Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski