KARTY MIEJSKIE W POLSCE JAKO ETAP W ROZWOJU PŁATNO CI BEZGOTÓWKOWYCH OPIEWAJ CYCH NA NISKIE KWOTY ŁUKASZ ZAKONNIK Uniwersytet Łódzki Streszczenie W tym artykule autor prezentuje problem u ycia kart miejskich w Polsce. Autor przedstawia opis kilku interesuj cych rozwi za, zwracaj c uwag na aspekt płatno- ci bezgotówkowych. Słowa kluczowe: Karty miejskie, płatno ci bezgotówkowe, e-handle 1. Wprowadzenie Na wst pie tego artykułu nale y zastanowi si nad dwoma poj ciami zawartymi w tytule opracowania. Po pierwsze nale y zdefiniowa poj cie karty miejskiej. Nie jest to proste, bo termin ten powstał stosunkowo niedawno i pocz tkowo stanowił wył cznie ogólne okre lenie karty (najcz ciej bardzo podobnej wymiarowo do standardowej karty płatniczej), przy pomocy której mo na było dokonywa pewnych płatno ci na rzecz usług publicznych dostarczanych przez poszczególne miasta (a w ród tych usług najcz ciej chodziło o transport lokalny). Je li pokusi si o skorzystanie z internetowej encyklopedii wikipedia (jako tej, która chyba najszybciej reaguje na zmiany i powstawanie nowych poj ) mo na zobaczy, e w polskoj zycznej wersji wikipedii wpisanie terminu karta miejska powoduje przekierowanie na hasło karta zbli eniowa 1. Cho zestawienie tych terminów jest w pewnym sensie słuszne, to oczywi cie nie mo na postawi znaku równo ci mi dzy tymi dwoma poj ciami. Rozs dn definicj wydaje si by definicja, któr przedstawiono na Kongresie ITS, a która mówi, e karta miejska to: karta elektroniczna (chipowa) u ywana do wnoszenia opłat w co najmniej dwóch z nast puj cych obszarów: transport publiczny, parkowanie oraz wst p do miejskich obiektów kultury i sportu 2. Tego rodzaju definicja jest o tyle problematyczna, e na jej podstawie z kilkudziesi ciu istniej cych rozwi za karty miejskiej w Polsce nale ałoby bra pod uwag tylko kilka cała reszta byłaby uznana jako elektroniczny bilet komunikacji lokalnej. Niemniej, korzy wynikaj ca z powy szej definicji sprowadza si do mo liwo ci zastanowienia si tylko nad wiod cymi w kraju rozwi zaniami z danej dziedziny. Drugi termin pojawiaj cy si w tytule opracowania to bezgotówkowe płatno ci opiewaj ce na niskie kwoty. W tym miejscu autor przedstawi jeden 3 z bardziej znanych podziałów zwi zanych z ogólnie poj t problematyk płatno ci: makropłatno ci, minipłatno ci, mikropłatno ci, milipłatno ci. Podział ten ma na celu w sumie w mniej lub bardziej precyzyjny sposób okre li przedzia- 1 Patrz: [15] 2 Patrz: [2] 3 Wi cej rozwa a na ten temat (szczególnie w zakresie mikropłatno ci) w: [3].
168 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 ły kwotowe dokonywanych płatno ci. W literaturze polskoj zycznej przyj to przedziały te przedstawia w sposób nast puj cy (patrz tabela poni ej). ródło: [1] Tabela 1. Okre lenia klas płatno ci na rynku polskim Termin Makropłatno ci Minipłatno ci Mikropłatno ci Milipłatno ci Kwota transakcji Powy ej 1000 zł Od 100 zł do 1000 zł Od 1 zł do 100 zł Poni ej 1 zł W wietle powy ej przedstawionych okre le, autor zakłada, e płatno opiewaj ca na nisk kwot powinna mie ci si w ramach terminu mikropłatno. 2. Technologiczne standardy karty miejskiej i ogólny schemat działania Jak przedstawiono to w punkcie powy ej, karta miejska powinna generalnie by kart elektroniczn. W definicji nie podano jednak jednego wa nego faktu, e w chwili obecnej na rynku polskim obowi zuj cym standardem s karty zbli eniowe w technologii MIFARE 4. Poni ej przedstawiono schemat budowy karty opartej o wspomnian technologi 5. 4 Cho na wiecie istniej inne standardy zwi zane z technologi zbli eniow np.: FeliCa. 5 Wi cej informacji na stronie : [9].
Łukasz Zakonnik Karty miejskie w Polsce jako etap w rozwoju płatno ci bezgotówkowych opiewaj cych na niskie kwoty 169 ródło: [13]. Rys. 1. Schemat budowy karty MIFARE Najwa niejsze parametry technologii MIFRE s nast puj ce 6 : Transmisja danych bezdotykowa; Zasi g optymalny od czytnika do 100 mm; Transfer danych na poziomie 100 kbit/s; Wa no przechowywanych danych 10 lat; Mo liwo zapisu do 100 tysi cy cykli. Ogólny schemat działania karty miejskiej przedstawiono natomiast na rysunku poni ej: 6 Dotyczy wi kszo ci rozwi za implementacji karty miejskiej w Polsce a opartej na MIFARE. Na podstawie: [13].
170 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 ródło: [6] Rys. 2. Schemat działania karty miejskiej 3. Mo liwo ci wykorzystania karty miejskiej Jak ju wcze niej wspomniano, głównym zakresem zastosowa karty miejskiej s płatno ci zast puj ce opłaty za bilety komunikacji miejskiej. Jednak e według podanej definicji, płatno ci takie nie powinny by jedynymi mo liwymi do zrealizowania. Co wi cej, karta miejska nie musi by przeznaczona wył cznie do dokonywania płatno ci. Zakres najpowszechniejszych zastosowa przedstawiono poni ej: transport publiczny, parkowanie, wst p do o rodków kultury (ewentualnie na imprezy kulturalne), wst p na tereny sportowe (ewentualnie na imprezy sportowe), rodek płatniczy w instytucjach zwi zanych umowami z miastem, zakupy w automatach z napojami, elektroniczna portmonetka, integracja z elektroniczn legitymacj studenck (ELS), baza dla podpisu elektronicznego, elementy systemów bezpiecze stwa.
Łukasz Zakonnik Karty miejskie w Polsce jako etap w rozwoju płatno ci bezgotówkowych opiewaj cych na niskie kwoty 171 4. Karty miejskie podział dodatkowy Ze wzgl du na fakt, e karty miejskie w wielu polskich miastach s jednak tylko form opłaty transportowej (a wi c tym samym nie spełniaj wymogów stawianych w definicji) przydatny wydaje si dodatkowy podział tzw. kart miejskich. Podział ten mo e bazowa na nast puj cych przesłankach 7 : a) typowa karta miejska czyli u ywana w wi cej ni jednym charakterze w dokonywanych płatno ciach. Do kart takich mo na zaliczy karty w nast puj cy miastach: Warszawa, Kraków, Rybnik, Cz stochowa. b) karta o funkcji elektronicznego biletu komunikacji miejskiej z dodatkowymi udogodnieniami. Do kart takich mo na zaliczy karty w nast puj cy miastach: Gda sk, Wałbrzych, Pozna, Suwałki. c) elektroniczny bilet komunikacji miejskiej 8. Do kart takich mo na zaliczy karty w nast puj cy miastach 9 : Gdynia, Głogów, Inowrocław, Jaworzno, Kalisz, Kołobrzeg, Lublin, Mielec, Piła, Piotrków Trybunalski, Radomsko, Szczecin, Tczew, Wejherowo. 7 Warto porówna podobn prób podziału w: [2]. 8 Nale y tak e pami ta, e w kilku miastach wprowadzono równolegle albo zamiast karty miejskiej inne formy elektronicznego dokonywania opłat za przejazd transportem lokalnym patrz np. mpay (www.mpay.pl) czy mobilet (www.mobilet.pl). 9 Ze wzgl du na wspomniane kwestie ró nic w definicji mo e si okaza, e i inne miasta b d deklarowały posiadanie tzw. Karty miejskiej.
172 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 5. Przegl d istniej cych rozwi za W tym miejscu przedstawiony zostanie krótki przegl d kart miejskich wymienionych w punkcie poprzednim w podpunktach a (przedstawiane szerzej) oraz b. 5.1. Warszawa Karta warszawska jest jedn z najstarszych rozwi za istniej cych w kraju. ródło: [22]. Cecha Nazwa Data wej cie na rynek Koszt wprowadzenia projektu Koszt wydania dla klienta Mo liwo personalizacji Funkcjonalno płatnicza Współpraca z Elektroniczn Legitymacj Studenta Inne cechy Rys. 3. Przykład karty miejskiej z Warszawy (istnieje mo liwo utworzenia karty według własnej koncepcji) Tabela 2. Opis Warszawskiej Karty Miejskiej ródło: Opracowanie własne na podstawie [22], [17], [14]. Opis Warszawska Karta Miejska. Pa dziernik 2001 roku. Około 100 milionów PLN. Wydawana bezpłatnie (na pocz tku projektu koszt 5 PLN). Karty na okaziciela jak i imienne (bilety okresowe wymagaj od 2010 roku personalizacji). Opłata za bilety w transporcie lokalnym 10. U ytkownik musi aktywowa zakupiony bilet w kasowniku. Opłaty za parkowanie. Tak Posiadacze karty (w ogóle biletu) mog korzysta z bezpłatnych parkingów w ramach programu ParkujiJed 11 10 Warto zaznaczy, e istnieje tak e inne rozwi zanie tzw. E-bilet oparty o usług mpay patrz: [22]. 11 Patrz: [22].
Łukasz Zakonnik Karty miejskie w Polsce jako etap w rozwoju płatno ci bezgotówkowych opiewaj cych na niskie kwoty 173 5.2. Kraków Kraków od do długiego czasu wprowadzał ró ne rozwi zania mog ce by uznawane za Kart miejsk m.in. do chwili obecnej oferuje turystom specjaln kart turystyczn. ródło: [11]. Cecha Nazwa Data wej cie na rynek Koszt wprowadzenia projektu Koszt wydania dla klienta Mo liwo personalizacji Funkcjonalno płatnicza Współpraca z Elektroniczn Legitymacj Studenta Inne cechy Rys. 4. Przykład karty miejskiej z Krakowa Tabela 3. Opis Krakowskiej Karty Miejskiej ródło: Opracowanie własne na podstawie [7], [10]. Opis Krakowska Karta Miejska. 1 wrze nia 2007 roku (próby od 2005 roku). 9,2 miliona PLN. Wydawana bezpłatnie. Karty na okaziciela. Opłata za bilety w transporcie lokalnym. Opłaty za parkowanie 12. W planach inne typy płatno ci. Tak. W 2008 roku nast piło około 1 miliona wykupie biletów okresowych zapisanych na Krakowskiej Karcie Miejskiej. Istnieje tak e Krakowska Kart Turystyczna, która umo liwia przejazdy transportem lokalnym i wst p do muzeów. Karta wydawana jest na 1 3 dni 13. 12 Mo na płaci tak e z wykorzystaniem systemu mpay. 13 Patrz: [8].
174 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 5.3. Rybnik Rybnik cho w porównaniu do Warszawy czy Krakowa nie jest du ym miastem, stał si pionierem w wydawaniu Karty miejskiej z innymi funkcjonalno ciami ni tylko bilet elektroniczny. ródło: [6]. Cecha Nazwa Data wej cie na rynek Koszt wprowadzenia projektu Koszt wydania dla klienta Mo liwo personalizacji Funkcjonalno płatnicza Współpraca z Elektroniczn Legitymacj Studenta Inne cechy Rys. 5. Przykład karty miejskiej z Rybnika Tabela 4. Opis Elektronicznej Karty Miejskiej z Rybnika ródło: Opracowanie własne na podstawie [14], [6]. Opis Elektroniczna Karta Miejska. Listopad 2006 roku. 5,23 miliona PLN. Wydawana bezpłatnie (ale wymagana aktywacja czyli np. zakup biletów jednorazowych za minimum 8 PLN). Karty na okaziciela i imienna. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym (tak e bilety jednorazowe). Wymagane ka dorazowe zbli enie karty do czytnika w rodku komunikacji nawet w przypadku biletu okresowego. Opłaty za parkowanie. Bilety wst pu do jednostek rekreacyjnych MOSiR i CRiR Bushido. Bd. Opłaty za korzystanie z miejsc targowych. Mo liwo wbudowania elektronicznego podpisu 14. 14 Wymagany interfejs stykowy i co wa ne elektroniczny podpis wystawiany jest przez SEKAP, który nie ma uprawnie do wydawania kwalifikowanego podpisu elektronicznego.
Łukasz Zakonnik Karty miejskie w Polsce jako etap w rozwoju płatno ci bezgotówkowych opiewaj cych na niskie kwoty 175 5.4. Cz stochowa Rozwi zanie u ytkowane w Cz stochowie jest cz ciow prób przeniesienia funkcjonalno ci karty rybnickiej. ródło: [5]. Cecha Nazwa Data wej cie na rynek Koszt wprowadzenia projektu Koszt wydania dla klienta Mo liwo personalizacji Funkcjonalno płatnicza Współpraca z Elektroniczn Legitymacj Studenta Inne cechy Rys. 6. Przykład karty miejskiej z Cz stochowy Tabela 5. Opis Cz stochowskiej Karty Miejskiej Opis Cz stochowska Karta Miejska. 13 lipca 2007 roku. 5,285 miliona PLN. Spersonalizowana karta wydawana bezpłatnie a karta na okaziciela kosztuje 15 PLN. Karty na okaziciela i imienna. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym (tak e bilety jednorazowe). Wymagane ka dorazowe zbli enie karty do czytnika w rodku komunikacji nawet w przypadku biletu okresowego. Posiada funkcjonalno elektronicznej portmonetki ale z wykorzystaniem jak na razie tylko do zakupu biletów jednorazowych. Bd. Brak. ródło: Opracowanie własne na podstawie [12].
176 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 5.5. Miasta o kartach o funkcji elektronicznego biletu komunikacji miejskiej z dodatkowymi udogodnieniami Tabela 6. Opis innych kart miejskich Miasto Data wej cia na rynek Koszt wydania dla klienta Mo liwo ci personalizacji Funkcjonalno płatnicza Współpraca z ELS Inne Cechy Suwałki 2007 rok. Wydawana bezpłatnie, chyba, e u ytkownik chce zamie ci zdj cie(koszt 20 PLN). Karty imienne. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym. Bd. Planowane zastosowanie w innych opłatach np. opłatach parkingowych. Pozna Kwiecie 2003 roku. Pobierana kaucja 16 PLN (karta imienna), 10 PLN (karta na okaziciela). Karty na okaziciela i imienne. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym. Tak Karta nazywa si KOM- KARTA. Pod nazw Pozna ska Karta Miejska wyst puje karta turystyczna 15. Wałbrzych 2004 rok. Pobierana kaucja 11 PLN. Karty na okaziciela. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym (bilety okresowe). Wymagane ka dorazowe zbli enie do czytnika. Tak Brak Gda sk 1 lipca 2006 roku. Pobierana kaucja 10 PLN. Karty na okaziciela i imienne. Opłaty za bilety w transporcie lokalnym (bilety okresowe). Tak Brak ródło: Opracowanie własne na podstawie [20], [19], [21], [13]. 15 Patrz: [16].
Łukasz Zakonnik Karty miejskie w Polsce jako etap w rozwoju płatno ci bezgotówkowych opiewaj cych na niskie kwoty 177 6. Plany odno nie kart miejskich w innych wi kszych polskich miastach W chwili obecnej dwa du e polskie miasta przygotowuj si do wprowadzenia kart miejskich jest to Wrocław i Łód. Obydwa miasta postawiły sobie ambitne plany aby ich karty miejskie ł czyły w sobie funkcjonalno ci nie tylko biletu komunikacji miejskiej ale dawały szeroki zakres zastosowa. Jak te plany zostan zrealizowane powinni my przekona si wkrótce niestety z ostatnich informacji prasowych wynika, e szczególnie projekt Wrocławia b dzie zdecydowanie ubo szy ni pierwotnie zakładano i wejdzie w ycie w pó niejszym terminie 16. 7. Wnioski ko cowe Pomimo du ego zainteresowania we wprowadzaniu kart miejskich przez ró ne o rodki miejskie w Polsce, funkcjonalno rozwa anych rozwi za pozostawia wiele do yczenia. Tak naprawd tzw. karty miejskie dobrze działaj tylko jako metoda dokonywania opłat za korzystanie z transportu lokalnego. To niestety za mało aby karty te mogły stanowi powszechniejszy mechanizm dokonywania płatno ci opiewaj cych na niewielkie kwoty co w zamierzeniach miało wła nie zosta zrealizowane (przynajmniej w sferze publicznej w poszczególnych miastach). Niemniej, karty miejskie mog stanowi pewien punkt po redni w przyzwyczajaniu u ytkowników do u ywania elektronicznych portmonetek, których potencjał w płatno ciach drobnych wydaje si zdecydowanie wi kszy 17. Kartom miejskim odda nale y jednak to, e z perspektywy samych władz miejskich stanowi udan prób eliminacji masowo drukowanych papierowych dokumentów 18 na rzecz instrumentu elektronicznego. Bibliografia [1] Gregor B., Stawiszy ski M., E-Commerce, wyd. Branta, Bydgoszcz 2002. [2] Krukowski P., Karty miejskie i bilety elektroniczne w Polsce, Kongres ITS 2008, 26 28.V.2008 Warszawa. [3] Zakonnik Ł., Mikropłatno ci na polskim rynku internetowym, [w:] XI Konferencja Sieci i Systemy Informatyczne, Łód 2003. [4] Zakonnik Ł., Systemy mikropłatno ci oparte na pieni dzu elektronicznym i ich przewaga nad tradycyjnymi metodami płatno ci detalicznych, [w:] Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica 211 Wybrane problemy gospodarki elektronicznej, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego Łód 2007. [5] http://czestochowa.simis.pl/index.php?go=pokaz&www=news_pl&ilewynikow=7, 6.03.2010. [6] http://www.ekarta.rybnik.eu/, 6.03.2010. [7] http://www.kkm.krakow.pl/, 6.03.2010. [8] http://www.krakowcard.com/, 6.03.2010. [9] http://www.mifare.net/about/, 6.03.2010. [10] http://www.mmkrakow.pl/3510/2009/1/15/krakowska-karta-miejska-corazpowszechniejsza?category=news, 6.03.2010. 16 Patrz: [18]. 17 Wi cej na ten temat mo na odnale np. w innym artykule autora: [4]. 18 Chodzi oczywi cie o wszelkiego rodzaju bilety komunikacji miejskiej.
178 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 [11] http://www.mmkrakow.pl/1883/2008/9/10/krakowska-karta-miejskanagrodzona?category=news, 6.03.2010. [12] http://www.mpk.czest.pl/, 6.03.2010. [13] http://www.pgk.suwalki.pl/skm/, 6.03.2010. [14] http://pi.gov.pl/pl/aktualnosci/archiwum_wiadomosci/12453.html, 6.03.2010. [15] http://pl.wikipedia.org/wiki/karta_miejska, 6.03.2010. [16] http://www.poznan.pl/mim/public/turystyka/pages.html?co=list&id=581&instance= 1017&lang=pl&lhs=publications&rhs=null, 6.03.2010. [17] http://www.strefa.waw.pl, 6.03.2010. [18] http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,7138059,wroclawska_karta_miejska_tylko_w_w ersji_dla_ubogich.html, 6.02.2010. [19] http://www.zdik.walbrzych.pl/, 6.03.2010. [20] http://www.ztm.gda.pl/karta.html, 6.03.2010. [21] http://www.ztm.poznan.pl/komkarta/, 6.03.2010. [22] http://www.ztm.waw.pl/, 6.03.2010. CITY CARDS IN POLAND AS A STEP IN THE DEVELOPMENT OF LOW AMOUNT CASHLESS TRANSFERS Summary In this article author presents the problem of using city cards in Poland. Author presents a description of several interesting solutions. He also pays attention to the aspect of cashless payments. Keywords: city cards, cashless payments, e-commerce Łukasz Zakonnik Katedra Informatyki Ekonomicznej Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łód e-mail:lzakonnik@wzmail.uni.lodz.pl