Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu FINANSOWANIE PRZECIWDZIAŁANIA SKUTKOM KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH I ZJAWISK NOSZĄCYCH ICH ZNAMIONA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Wprowadzenie 21 sierpnia 2007 roku nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi przeszła nagła wichura, określana przez żeglarzy białym szkwałem. Zjawisko spowodowało wywrócenie 40 jachtów i łodzi oraz śmierć 12 osób. 29.07.2012 nad jeziorami Nidzkim i Śniardwy przeszła kolejna wichura. Przewróciła kilkanaście żaglówek, z których 4 utonęły. 30 osób zostało poszkodowanych. W dniach 18-19 marca 2005 w Bielsku Podlaskim wystąpiły lokalne podtopienia. To samo zjawisko zdarzyło się 9.06.2013 w gminie Klukowo. W 2006 roku województwo podlaskie nawiedziła susza. Straty oszacowane w 39 tys. gospodarstw o powierzchni ponad 500 tys. hektarów oszacowano na 141 mln zł. Lokalne podtopienia określa się mianem zjawisk noszących znamiona klęski żywiołowej, zaś susze i wichury są odmianami klęsk żywiołowych. W polskim prawie klęskę żywiołową zdefiniowano jako katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem 1. Klęska żywiołowa może być rezultatem oddziaływania sił natury lub czynnika ludzkiego. Ten drugi wiąże się najczęściej z aktem terroru lub gwałtownym, nieprzewidzianym uszkodzeniem albo zniszczeniem obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych, powodującym przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości 2. Szkody powodowane przez klęski żywiołowe i zjawiska noszące ich znamiona na obszarze województwa podlaskiego, powodują, że finansowanie zapobiegania ich negatywnym konsekwencjom ma duże znaczenie na poziomie regionalnym (NUTS 2). W związku z tym, celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie finansowych aspektów przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona w województwie podlaskim. 1 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej Dz. U. 2002 nr 62 poz. 558 z późniejszymi zmianami, art. 3. 2 Z. Piepiora, Ekonomiczne aspekty lokalnej polityki przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych, wyd. Zbigniew Piepiora, Kowary 2012.
Warto zwrócić uwagę, że niniejszy artykuł stanowi część większego projektu badawczego, w ramach którego autor analizuje kontrakcję negatywnym konsekwencjom klęsk żywiołowych w poszczególnych województwach Polski. Ogólna charakterystyka województwa podlaskiego i przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych na jego obszarze Województwo podlaskie znajduje się w północno wschodniej części Polski. Sąsiaduje z województwami: warmińsko-mazurskim, mazowieckim i na krótkim odcinku z lubelskim. Od wschodu graniczy z Białorusią, zaś od północy z Litwą. Województwo podlaskie zajmuje obszar 20 180 km 2. Jego stolicą jest Białystok. Zaludnienie województwa to nieco ponad 1,2 mln osób, co przekłada się na niską gęstość zaludnienia 61 osób na km 2. Badane województwo posiada liczne zabytki kultury materialnej, w tym sakralnej, liczne miejsca zapisane w kartach historii kraju i bogaty folklor o cechach pogranicza kulturowego. Środowisko przyrodnicze nizinnego województwa (średnio ok. 150 m n.p.m.) o dużym stopniu naturalności i czystości, położonego niemal w całości w dorzeczu Wisły tworzą przede wszystkim: największy w Europie kompleks bagien o unikalnych walorach ekologicznych w dolinach rzek Narwi i Biebrzy z parkami narodowymi Narwiańskim i Biebrzańskim; doliny rzek Bugu z Nurcem, Narwi z Supraślą, Biebrzą i Pisą, Czarnej Hańczy, Rospudy, Szeszupy; kompleks jezior Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego z Wigierskim Parkiem Narodowym i Suwalskim Parkiem Krajobrazowym oraz jezior w rejonie Rajgrodu; Puszcza Białowieska z Białowieskim Parkiem Narodowym, Puszcza Knyszyńska z Parkiem Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej oraz Puszcza Augustowska. Przyrodnicze obszary chronione stanowią ok. jedną trzecią powierzchni województwa. Podobnie sytuacja wygląda z zalesieniem kraju. Na obszarze województwa występują złoża rud polimetalicznych, metali ziem rzadkich, pierwiastków polimerycznych, iłów, piasku, żwiru, złóż glinoporytowych, kredy oraz borowiny 3. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych na obszarze badanego województwa wynosi 585 mm i jest niższa od średniej dla obszaru Polski (616 mm). W północnej części notuje się najwyższe sumy opadów atmosferycznych wynoszące 707 mm i zbliżone do sum opadów notowanych w Polsce w pasie wyżyn, natomiast w południowej części województwa spada do 530 m. Największe notuje się w powiatach: suwalskim (633 mm), sejneńskim (597 mm), augustowskim (597 mm) i sokólskim (596 mm), a najniższe w: łomżyńskim (558 mm), zambrowskim (560 mm) i wysokomazowieckim (567 mm). W cyklu rocznym, podobnie jak na większości obszarów w Polsce, w województwie podlaskim przeważają opady w miesiącach letnich. W okresie od kwietnia do września średnia suma opadów wynosi 371 mm, co stanowi 64 % sumy rocznej. Najwięcej ich notuje się w lipcu (85 mm) i sierpniu (76 mm), a najmniej w lutym (28 mm), marcu (32 mm) i styczniu (29 mm) 4. Przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona w województwie podlaskim jest związane przede wszystkim z systemem ochrony przed 3 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, Załącznik nr 1 do uchwały nr IX/80/03 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 czerwca 2003, Zarząd Województwa Podlaskiego, Białystok 2003, s. 13. 4 Synteza programu nawodnień rolniczych województwa podlaskiego na lata 2007-2013. Projekt, Opracowano w Wojewódzkim Zarządzie Melioracji i Urządzeń Wodnych w Białymstoku, wrzesień 2007, s. 9. 372
Finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawiskom... niebezpiecznymi zjawiskami pogodowymi. W 2011 roku na Wielkich Jeziorach Mazurskich uruchomiono taki system sygnalizacji ostrzegawczej, który usprawnił funkcjonowanie Mazurskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (MOPR) 5. System ochrony przeciwpowodziowej tworzą m.in. rowy, studzienki i przepusty melioracyjne, wały przeciwpowodziowe, budowle hydrotechniczne, zbiorniki wodne. Rowy, studzienki i przepusty melioracyjne są jednak zaniedbane i zagrażają lokalnymi podtopieniami. O ich stan nie dbają ani właściciele terenów, ani starostowie. Zarządy wszystkich 12 spółek wodnych i starostowie lekceważą obowiązek konserwacji urządzeń melioracyjnych. Nieprawidłowości stwierdzono we wszystkich 12 skontrolowanych spółkach. Starostowie, z wyjątkiem suwalskiego, nie poświęcają wystarczającej uwagi sprawom melioracji. Urzędnicy nie kontrolują stanu urządzeń, nie wydają decyzji ponaglających i motywujących właścicieli do naprawy bądź konserwacji urządzeń. Zaniedbania z lat wcześniejszych się nawarstwiają i obecnie są już tak duże, że część urzędników nie podejmuje żadnych działań, bo nie potrafi poradzić sobie z problemem. Bezczynność starostów i zarządów spółek wodnych sprawiła, że w złym stanie technicznym były urządzenia na wszystkich badanych terenach poza spółkami wodnymi. Zły stan techniczny urządzeń powoduje pogorszenie produktywności gleb, przyczynia się do ich biodegradacji, a niedrożne systemy melioracyjne mogą powodować zanieczyszczenie wody pitnej 6. Warto także zwrócić uwagę, że województwo podlaskie w 2005 roku było tylko w 12,1% pokryte miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (słaby wynik na tle ówczesnej Polski z ok. 20%) 7. Nawet jeśli obecnie stopień pokrycia dla badanego województwa wzrósł do 20%, to i tak za mało dla skutecznego przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych. W tabeli 1 przedstawiono nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej według kierunków inwestowania na obszarze województwa podlaskiego. Łącznie w latach 2001-2012 wyniosły prawie miliard złotych. W tab. 1 możemy zauważyć znaczny spadek wydatków ogółem od roku 2006, potwierdzający problemy z systemem ochrony przeciwpowodziowej. 5 Biały szkwał na Mazurach. Wciąż pamiętamy ten tragiczny dzień, http://mojemazury.pl/118904,bialyszkwal-na-mazurach-wciaz-pamietamy-ten-tragiczny-dzien.html, 31.10.2014; WICHURA na MAZURACH przewracała JACHTY i ŻAGLÓWKI. Nad jeziorami Nidzkim i Śniardwy BIAŁY SZKWAŁ, http://www.se.pl/wydarzenia/kraj/wichura-na-mazurach-przewracala-jachty-i-zaglowki-nad-jezioraminidzkim-i-sniardwy-bialy-szkwal_271055.html, 31.10.2014. 6 I. Jędrzejczak, Catastrophic risk and a necessity of using an insurance protection, w: The insurance of catastrophic risk in the European Union and the global changes, red. I Jędrzejczyk, S. Bożek- Węglarz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2007, s. 12; IAR: NIK - podtopienia - województwo podlaskie, http://waluty.com.pl/a74341- iar nik podtopienia wojewodztwo_podlaskie.html, 31.10.2014. 7 P. Śleszyński (red.), Stan zaawansowania planowania przestrzennego w gminach, Wyd. PAN IGiPZ, Warszawa 2007, s. 276-277. 373
Tabela 1. Nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej na obszarze województwa podlaskiego w latach 1998-2012 kierunki inwestowania (w tys. zł po cenach z 2013 r.) lata ogółem ujęcia i doprowadzenia wody budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody zbiorniki i stopnie wodne regulacja i zabudowa rzek i potoków obwałowania przeciwpowodziowe stacje pomp na zawałach i obszarach depresyjnych 1998 53368,4 47624,5 3233,0 1588,5 922,3 0,0 0,0 1999 50479,2 37034,6 9017,0 3436,0 991,6 0,0 0,0 2000 57516,9 35284,2 14568,5 5271,3 2393,0 0,0 0,0 2001 51171,5 30519,2 15253,7 2133,3 3265,3 0,0 0,0 2002 29343,9 21375,1 3296,0 2078,0 2594,7 0,0 0,0 2003 41440,9 35913,6 3792,6 805,6 884,2 45,0 0,0 2004 63681,9 42952,9 17642,3 2348,7 733,1 5,0 0,0 2005 52970,1 41679,1 10381,7 172,2 732,9 4,2 0,0 2006 83732,5 50649,1 31889,9 355,0 474,2 364,4 0,0 2007 82109,1 29036,0 38423,7 8966,5 3987,5 1695,3 0,0 2008 63859,7 29177,5 18310,6 8302,7 7505,2 563,7 0,0 2009 39332,1 33012,3 5139,2 156,4 333,9 690,3 0,0 2010 130982,7 80255,6 42969,4 2708,8 4888,3 2,2 158,4 2011 82773,2 50025,2 20669,9 2536,4 7940,9 0,0 1600,8 2012 46984,2 30643,5 8832,0 4722,5 668,2 56,9 2061,0 Razem 929746,3 595182,5 243419,4 45581,9 38315,4 3427,0 3820,1 Źródło: Opracowanie na podstawie: GUS, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks, 31.10.2014. Tabela 2. Efekty rzeczowe inwestycji gospodarki wodnej na obszarze województwa podlaskiego w latach 2001-2012 (w tys. zł po cenach z 2011 r.) lata ujęcia wody - wydajność na dobę (m3) uzdatnianie wody na dobę (m3) sieć wodociągowa (km) zbiorniki wodne ogółem zbiorniki wodne pojemność całkowita (m3) obwałowania przeciwpowodziowe (km) stacje pomp na zawałach i obszarach depresyjnych regulacja rzek i potoków (km) 2001 11424 5654 455,8 1 41600 0 0 0 2002 1849 2100 414,3 2 294460 0 0 1,6 2003 129 2202 458,4 0 0 0 0 0 2004 2803 4840 519,2 1 52970 0 0 0,5 2005 4247 19530 399,5 0 0 0 0 0 2006 9013 2413 345,6 0 0 0 0 0 2007 528 970 161,2 3 99920 0 0 0 2008 8256 3564 134,6 2 103000 0 0 0 2009 16413 1068 160,2 0 0 0 1 0 2010 4482 8137 420,6 1 16900 0 0 0,5 2011 0 2397 283,2 0 0 0 1 29,8 2012 479 3328 175,5 0 0 0 1 0 Razem 59623 56203 3928,1 10 608850 0 3 32,4 374
Finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawiskom... Efekty rzeczowe inwestycji gospodarki wodnej na obszarze województwa opolskiego w latach 2001-2012 przedstawiono w tabeli 2. W sumie w latach 2001-2012 zbudowano 10 zbiorników wodnych o pojemności całkowitej 608 850 m 3. Przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona z ramienia rządu prowadzone jest przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Warszawie oraz przez Wojewodę Podlaskiego, który jest przedstawicielem rządu w terenie 8. Tabela 3. Nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej na obszarze województwa podlaskiego w latach 2002-2012 źródła finansowania (w tys. zł po cenach z 2013 r.) lata ogółem środki własne środki z budżetu centralnego środki z budżetu województwa środki z budżetu powiatu środki z budżetu gminy środki z zagranicy fundusze ekologiczne Kredyty i pożyczki krajowe inne środki 2002 29343,9 15241,9 1826,0 789,0 0,0 654,7 987,4 2950,9 3629,7 3264,3 2003 41440,9 20472,4 852,2 248,6 0,0 270,5 11915,9 2742,0 2878,6 2060,7 2004 63681,9 30736,2 66,8 2789,0 0,0 856,5 11542,7 2412,2 2247,4 13031,2 2005 52970,1 20807,7 1126,4 244,1 0,0 836,8 15239,5 6627,2 4335,3 3753,1 2006 83732,5 41466,9 296,1 377,8 0,0 1961,2 26561,3 4627,8 6687,6 1753,8 2007 82109,1 47748,3 368,0 14654,3 0,0 1274,9 7150,0 9265,2 1375,8 272,6 2008 63859,7 40288,4 0,0 16072,0 116,1 58,8 1540,7 1353,6 4298,9 131,3 2009 39332,1 23160,3 0,0 334,7 0,0 116,7 9718,2 2372,7 2758,1 871,3 2010 130982,7 51330,6 735,7 11565,6 0,0 287,7 37037,4 10332,6 19651,8 41,1 2011 82773,2 31764,7 0,0 11891,0 0,0 3268,8 17631,1 11025,0 7184,3 8,3 2012 46984,2 27018,3 168,6 0,0 0,0 48,7 14116,8 5198,8 432,9 0,0 Razem 717210,3 350035,8 5439,8 58966,2 116,1 9635,4 153441,1 58908,1 55480,3 25187,6 Za przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona ze strony samorządowej odpowiedzialny jest: Sejmik Województwa Podlaskiego (organ stanowiący i kontrolny) oraz Zarząd Województwa z Marszałkiem na czele (organ wykonawczy) i podlegające mu wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne m.in. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Białymstoku. Zapobieganie negatywnym konsekwencjom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona wsparte jest także środkami z innych źródeł, m.in. z zagranicy, budżetów gmin i powiatów, funduszy ekologicznych oraz kredytów i pożyczek krajowych. Nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej według źródeł finansowania na obszarze województwa podlaskiego w latach 2002-2012 w tys. zł po cenach z 2011 roku ukazano w tabeli 3. Łącznie w badanym okresie czasu wyniosły 717 milionów złotych. 8 Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, Dz. U. z 2009 r. nr 31, poz. 206. 375
Tabela 4. Wydatki inwestycyjne na małą retencję wodną na obszarze województwa podlaskiego w latach 2003-2013 źródła finansowania (w tys. zł po cenach z 2013 r.) lata ogółem z budżetu Wojewody z funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej z funduszu ochrony gruntów rolnych z funduszy strukturalnych z budżetów samorządów 2003 1174,7 412,7 694,6 67,4 0,0 0,0 0,0 2004 2213,2 2192,8 20,4 0,0 0,0 0,0 0,0 2005 904,0 824,4 79,5 0,0 0,0 0,0 0,0 2006 686,8 398,9 76,9 137,8 0,0 0,0 73,2 2007 11240,4 9021,7 1069,3 121,9 0,0 0,0 1027,5 2008 15122,7 8151,7 2205,0 0,0 0,0 0,0 4766,1 2009 550,5 360,1 140,8 0,0 0,0 12,7 0,0 2010 3610,7 3002,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2011 11098,2 1142,9 9947,8 0,0 0,0 0,0 7,5 2012 4872,9 2580,4 2287,3 0,0 0,0 0,0 5,2 2013 13058,0 8469,0 4580,0 0,0 0,0 0,0 9,0 Razem 64532,0 36557,1 21101,6 327,1 0,0 12,7 5888,5 Wydatki inwestycyjne na małą retencję wodną w województwie podlaskim w latach 2003-2012 przedstawiono w tabeli 4. Łączne wydatki w badanym okresie wyniosły ok. 65 milionów zł. Ponad połowa tej kwoty została sfinansowana z budżetu Wojewody. Efekty rzeczowe inwestycji małej retencji wodnej zakres przedmiotowy w latach 2003-2012 uwidoczniono w tabeli 5. Wynika z niej, że wydatki poniesiono przede wszystkim na wykonanie sztucznych zbiorników wodnych. Całkowita liczba wybudowanych obiektów w badanym okresie wyniosła prawie 300, zaś całkowity przyrost pojemności 846 tys. m 3. Sejmik Województwa Podlaskiego przeciwdziała klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona zgodnie z ustawą o samorządzie województwa 9, uchwalając i koordynując wdrażanie m.in. następujących dokumentów: Strategii rozwoju województwa podlaskiego do roku 2020 roku, Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego, Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020, Planu zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, Programu ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2011-2014, Planu gospodarki odpadami województwa podlaskiego na lata 2012-2017 i Programu nawodnień rolniczych województwa podlaskiego. inne 9 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U. 1998 nr 91 poz. 576 z późniejszymi zmianami, art. 14. 376
Finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawiskom... Tabela 5. Efekty rzeczowe inwestycji małej retencji wodnej na obszarze województwa podlaskiego w latach 2003-2012 zakres przedmiotowy lata obiekty przyrost pojemności piętrzenie jezior stawy rybne inne sztuczne zbiorniki wodne budowle piętrzące powierzc hnia nawodnień (tys. m3) obiekty pojemność (tys. m3) obiekty poj. (tys. m3) obiekty poj. (tys. m3) obiekty obiekty 2003 12 15 0 0 0 0 5 15 7 0 76 2004 3 53 0 0 1 53 0 0 2 0 20 2005 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 12 2006 6 107 0 0 4 107 0 0 2 0 8 2007 21 109 0 0 5 107 2 2 14 0 87 2008 47 207 0 0 47 207 0 0 0 0 98 2009 3 7 0 0 1 5 2 2 0 0 4 2010 171 321 0 0 169 288 2 33 0 0 7 2011 28 14 0 0 4 14 0 0 24 0 138 2012 3 13 0 0 3 13 0 0 0 0 1 Razem 295 846 0 0 234 794 11 52 50 0 451 Podlaski Urząd Wojewódzki z Wojewodą na czele przeciwdziała skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona zgodnie z ustawą o wojewodzie i administracji rządowej w województwie 10 przy wsparciu finansowym Marszałka z Sejmikiem Województwa Podlaskiego. Wojewodzie podlega Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego (WBiZK) w Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim, który funkcjonuje w oparciu m.in. o ustawę o zarządzaniu kryzysowym 11. WBiZK przygotowuje plany, w tym m.in.: Wojewódzki plan zarządzania kryzysowego, Plan działania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w województwie podlaskim, plan operacyjny ochrony przed powodzią. Wojewódzki plan zarządzania kryzysowego składa się m.in. z planu głównego z charakterystyką zagrożeń, zestawieniem sił i środków, siatką bezpieczeństwa, oraz z zestawienia przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych i z załączników funkcjonalnych. (ha.) 10 Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, Dz. U. z 2009 r. nr 31, poz. 206, art. 22. 11 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z 2007 r. nr 89, poz. 589 i 590 z późniejszymi zmianami, art. 16. 377
Tabela 7. Wydatki na bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową i ochronę zdrowia według działów klasyfikacji budżetowej na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2012 (w tys. zł po cenach z 2013 r.) środki z budżetu województwa podlaskiego środki z budżetów powiatów środki z budżetów gmin i miast na prawach powiatu bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa (bpiopp) udział środków z poszczególnych budżetów sumie wydatków na bpiopp ochrona zdrowia (oz) udział środków z poszczególnych budżetów sumie wydatków na oz 1097 0% 227533 35% 237476 33% 249946 38% 474113 67% 178635 27% środki razem 712685 100% 656114 100% razem bpiopp i oz 1368800 Wydatki na bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową i ochronę zdrowia według działów klasyfikacji budżetowej na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2012 w tys. zł po cenach z roku 2013 przedstawiono w tabeli 7. W badanym okresie przeznaczono podobne kwoty na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową (bpiopp) oraz na ochronę zdrowia po ok. 700 milionów zł. Razem wydano prawie 1,4 mld zł. Największy udział w wydatkowaniu środków na bezpieczeństwo publiczne miały budżety gmin i miast na prawach powiatów, zaś na ochronę zdrowia środki z budżetów powiatów. W przypadku tych pierwszych udział wynosił 2/3, zaś w przypadku tych drugich 38%. Wydatki poniesione na usuwanie skutków klęsk żywiołowych według działów na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2012 w zł po cenach z 2013 roku przedstawiono w tabeli 8. W badanym okresie na likwidację negatywnych konsekwencji tego typu zjawisk na badanym obszarze przeznaczono prawie 50 mln zł. Największy udział w finansowaniu usuwania skutków zjawisk ekstremalnych miały budżety gmin i miast na prawach powiatów nieco ponad 60%, zaś najmniejszy budżet województwa (ok. 19%). Z budżetów powiatów oraz gmin i miast na prawach powiatów wydano najwięcej środków na transport i łączność (łącznie ponad 32 mln zł), zaś z budżetu województwa na rolnictwo i łowiectwo (prawie 7 mln zł). 378
Finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawiskom... działy Tabela 8. Wydatki poniesione na usuwanie skutków klęsk żywiołowych według działów na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2012 (w tys. zł po cenach z 2013 r.) środki z budżetu województwa podlaskiego udział środków z budżetu województwa podlaskiego w sumie środków* środki z budżetów powiatów udział środków z budżetów powiatów w sumie środków* środki z budżetów gmin i miast na prawach powiatu (mnpp) udział środków z budżetów gmin i mnpp w sumie środków* wydatki razem rolnictwo i łowiectwo 6954,3 75,3% 2 0,0% 120 0% 7076 leśnictwo rybołówstwo i rybactwo górnictwo i kopalnictwo przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę hotele i restauracje transport i łączność 2283,3 24,7% 9571 97,2% 23001 33% 34856 turystyka gospodarka mieszkaniowa 0 0,0% 0 0,0% 84 0% 84 działalność usługowa 0 0,0% 5 0,1% 3 0% 8 administracja publiczna 0 0,0% 0 0,0% 50 0% 50 bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 0 0,0% 259 2,6% 106 1% 365 wymiar sprawiedliwości oświata i wychowanie 0 0,0% 6 0,1% 0 0% 6 szkolnictwo wyższe ochrona zdrowia pomoc społeczna 0 0,0% 5 0,1% 5723 0% 5728 pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej edukacyjna opieka wychowawcza gospodarka komunalna i ochrona środowiska kultura i ochrona dziedzictwa narodowego ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody 0 0,0% 0 0,0% 111 0% 111 0 0,0% 0 0,0% 153 0% 153 kultura fizyczna i sport suma środków 9238 19,1% 9848 20,3% 29351 60,6% 48437 * Ostatnia kolumna zamiast udziału środków z budżetu województwa podlaskiego w sumie wydatków zawiera udział sumy środków dla poszczególnych budżetów do wydatków wszystkich budżetów razem. 379
Rozpatrując dane z tabel 7 i 8, warto zauważyć znikomy udział środków przeznaczonych na usuwanie skutków klęsk żywiołowych w wydatkach na bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową i ochronę zdrowia w latach 2008-2012 na obszarze województwa podlaskiego. Mianowicie, z ponad 700 milionów zł przeznaczonych na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową na usuwanie skutków klęsk żywiołowych przeznaczono tylko 365 tys. zł ok. 0,1%. W przypadku wydatków przeznaczonych na ochronę zdrowia (nieco ponad 656 mln zł) na usuwanie skutków zjawisk ekstremalnych nie przeznaczono nic. Podobną w tendencji sytuację dla budżetów województw, powiatów, gmin i miast na prawach powiatów zaprezentowano w tabeli 9. Tabela 9. Udział wydatków na usuwanie skutków klęsk żywiołowych w wydatkach na bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową i ochronę zdrowia na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2012 (w tys. zł po cenach z 2012 r.) środki z budżetu województwa podlaskiego bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa (bpiopp) w tym: na usuwanie skutków powodzi i innych klęsk żywiołowych (uspiikż) udział środków przeznaczonych na uspiikż w wydatkach na bpiopp ochrona zdrowia w tym: uspiikż udział środków przeznaczonych na uspiikż w wydatkach na oz 1097 0 0,0% 227533 0 0,0% środki z budżetów powiatów 237476 259 0,1% 249946 0 0,0% środki z budżetów gmin i miast na prawach 474113 106 0,0% 178635 0 0,0% powiatu środki razem 712685 365 0,1% 656114 0 0,0% Zakończenie Analizując finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona w województwie podlaskim, można wysnuć następujące wnioski. Na badanym obszarze zapobieganie negatywnym konsekwencjom zjawisk ekstremalnych jest finansowane z budżetu województwa podlaskiego oraz budżetów podlaskich samorządów. Wydatki wsparte są środkami m.in. z budżetu centralnego, zagranicy, funduszy ekologicznych, kredytów i pożyczek. Przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i zjawisk noszących ich znamiona w województwie podlaskim jest związane przede wszystkim z systemem ochrony przed niebezpiecznymi zjawiskami pogodowymi, który działa od 2011 roku. Rowy, studzienki i przepusty melioracyjne tworzące system ochrony przed powodziami i zjawiskami noszącymi ich znamiona są zaniedbane i zagrażają lokalnymi podtopieniami. Stan ten znajduje odzwierciedlenie w tendencji spadkowej nakładów na 380
Finansowanie przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i zjawiskom... środki trwałe służące gospodarce wodnej, które w latach 2001-2012 wyniosły prawie miliard złotych. Łączne wydatki inwestycyjne na małą retencję wodną w województwie podlaskim w latach 2003-2012 wyniosły ok. 65 milionów zł. Poniesiono przede wszystkim na wykonanie sztucznych zbiorników wodnych. Wydatki na bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową i ochronę zdrowia na obszarze województwa podlaskiego w latach 2008-2013 wyniosły prawie 1,4 mld zł, przy czym tylko ich nieznaczna część została przeznaczona na usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Literatura 1. Biały szkwał na Mazurach. Wciąż pamiętamy ten tragiczny dzień, http://mojemazury.pl/118904,bialy-szkwal-na-mazurach-wciaz-pamietamy-tentragiczny-dzien.html, 31.10.2014; 2. GUS, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks, 31.10.2014. 3. IAR: NIK - podtopienia - województwo podlaskie, http://waluty.com.pl/a74341- iar_nik_podtopienia_wojewodztwo_podlaskie.html, 31.10.2014. 4. Jędrzejczak I, Catastrophic risk and a necessity of using an insurance protection, w: The insurance of catastrophic risk in the European Union and the global changes, red. Jędrzejczyk I., Bożek-Węglarz S., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2007. 5. Piepiora Z., Ekonomiczne aspekty lokalnej polityki przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych, wyd. Zbigniew Piepiora, Kowary 2012. 6. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, Załącznik nr 1 do uchwały nr IX/80/03 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 czerwca 2003, Zarząd Województwa Podlaskiego, Białystok 2003. 7. Synteza programu nawodnień rolniczych województwa podlaskiego na lata 2007-2013. Projekt, Opracowano w Wojewódzkim Zarządzie Melioracji i Urządzeń Wodnych w Białymstoku, wrzesień 2007. 8. Śleszyński P. (red.), Stan zaawansowania planowania przestrzennego w gminach, Wyd. PAN IGiPZ, Warszawa 2007. 9. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U. 1998 nr 91 poz. 576 z późniejszymi zmianami. 10. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej Dz. U. 2002 nr 62 poz. 558 z późniejszymi zmianami. 11. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z 2007 r. nr 89, poz. 589 i 590 z późniejszymi zmianami, art. 16. 12. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, Dz. U. z 2009 r. nr 31, poz. 206. 13. Wichura na mazurach przewracała jachty i żaglówki. Nad jeziorami Nidzkim i Śniardwy Biały szkwał, http://www.se.pl/wydarzenia/kraj/wichura-na-mazurachprzewracala-jachty-i-zaglowki-nad-jeziorami-nidzkim-i-sniardwy-bialyszkwal_271055.html, 31.10.2014. 381
FINANCING THE COUNTERACTION OF NATURAL DISASTERS EFFECTS AND SIMILAR PHENOMENA IN PODLASKIE VOIVODESHIP Summary In the article, there are presented the financing aspects of the counteraction of natural disasters and similar phenomena effects in Podlaskie Voivodeship (NUTS 2). In the examined area, preventing the negative consequences of the extreme phenomena is financed from the budget of the voivodeship and from budgets of Podlaskie s self-governments. Expenses are assisted by the measures from e.g. the central budget, foreign states, ecological funds, credits and loans. Only a small part of the expenditures for public safety, fire and health protection has been earmarked for removal the effects of natural disasters. 382