Dr inż. Zygmunt Parczewski Warszawa Ocena stanu harmonizacji prawa polskiego z regulacjami EU w zakresie systemu etykietowania i standardów energetycznych urządzeń (An assessment of Polish and EU harmonisation of legislation relevant to labelling and energy efficiency standards of equipment and household appliances) Streszczenie W opracowaniu przeanalizowano obowiązujący w Polsce system prawa, pod kątem regulacji obrotu urządzeniami i sprzętem gospodarstwa domowego na rynku krajowym, zgodnie z obecnymi i przyszłymi wymaganiami przepisów prawa polskiego i unijnego.. W tym celu szczegółowo omówiono postanowienia Prawa energetycznego oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, w zakresie efektywności energetycznej urządzeń. Przeprowadzono także ocenę rocznego funkcjonowania przepisów prawa na podstawie informacji zgromadzonej z kilku, wiodących jednostek certyfikujących. Stwierdzono, że pomimo występowania szeregu niedoskonałości regulacji prawnych system oceny zgodności funkcjonował w miarę poprawnie. Wskazano przy tym na zasadnicze przyczyny takiej oceny oraz obecne i przyszłe zagrożenia dla poprawnego funkcjonowania systemu oceny zgodności w Polsce. Analizę możliwych szans i zagrożeń dla funkcjonowania systemu w przyszłości przeprowadzono na podstawie tzw. 'ustawy konsumenckiej' oraz ustawy o systemie oceny zgodności, które zaczną obowiązywać za kilka miesięcy. Oceniono, że nowe ustawy wniosą nową jakość w sferze obrotu rynkowego i wypełnią szereg luk prawa polskiego, w stosunku do regulacji prawnych w EU, ale równocześnie nie gwarantują wyeliminowania obecnie występujących luk prawnych w zakresie etykietowania i standardów efektywności energetycznej urządzeń. Wykonany przegląd obowiązujących w EU dyrektyw stanowił podstawę do porównania stopnia zharmonizowania przepisów krajowych z przepisami EU. Ocenę taką przeprowadzono w odniesieniu do 9 wyróżnionych kategorii, takich jak: odmienność systemu regulacji prawnej, sposób i zakres regulacji obrotu rynkowego, rzeczowego zakresu regulacji, metodyki badań i pomiarów oraz systemu znakowania i etykietowania itp. 1 z 14
1. Efektywność energetyczna urządzeń w Polsce- stan obecny (Energy efficiency of equipment and appliances- current situation) 1.1 Podstawy prawne (Legal basis) Obowiązujące od 5 grudnia 1997 roku Prawo energetyczne (PE) stanowi podstawę dla podejmowania przedsięwzięć na rzecz efektywności energetycznej urządzeń. Na podstawie upoważnienia art. 52 ust. 4 PE, Minister Gospodarki wydał rozporządzenie, z dnia 18 lutego 1999r., 'W sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej, jakie powinny spełniać urządzenia produkowane w kraju i importowane, oraz wymagań w zakresie stosowania etykiet i charakterystyk technicznych' (Dz. U. nr 16/1999, poz. 145). W rozporządzeniu określono urządzenia, których dopuszczenie do obrotu na terenie kraju warunkowane jest spełnieniem wymagań- minimów efektywności energetycznej oraz oznakowania etykietą wraz z załączoną charakterystyką techniczną. Intencją prawodawcy było danie nabywcy możliwości świadomego wyboru urządzenia, kierując się z jednej strony ceną zakupu, a z drugiej kosztami jego eksploatacji, związanymi ze zużyciem energii. Regulacją rozporządzenia objęto następujące typoszeregi urządzeń: 1. Kotły centralnego ogrzewania ogrzewane paliwem stałym, ciekłym lub gazowym; 2. Urządzenia klimatyzacyjne; 3. Elektryczne urządzenia spawalnicze i zgrzewalnicze; 4. Elektryczne artykuły gospodarstwa domowego (AGD), takie jak: chłodziarki, zamrażarki i ich kombinacje, zmywarki, pralki bębnowe, pralko- suszarki i suszarki, odkurzacze, ogrzewacze wody przepływowe i akumulacyjne; 5. Kuchnie i kuchenki, ogrzewacze pomieszczeń, podgrzewacze i nagrzewnice na paliwa gazowe i ciekłe; 6. Silniki elektryczne asynchroniczne ogólnego przeznaczenia, 1 i 3-fazowe na napięcie 220 V i 380 V, o mocy od 0,75 kw do 200 kw; 7. Źródła światła do ogólnych celów oświetleniowych. W art. 53 ustawy PE stwierdza się, że zakazuje się wprowadzania do obrotu na obszarze kraju urządzeń nie spełniających wymagań, zawartych w art. 52, doprecyzowanych w rozporządzeniu. Ponadto na mocy postanowień art. 56, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki ma obowiązek wymierzyć karę pieniężną, w wysokości do 15% przychodu przedsiębiorcy (producenta lub importera), a dodatkowo może wymierzyć karę indywidualną kierownikowi firmy. Powstaje jednak uzasadnione pytanie kto i w jaki sposób będzie dokonywał kontroli zgodności cech i oznaczeń urządzeń wprowadzanych na rynek, z obowiązującymi przepisami 2 z 14
prawa? Problem ten istnieje w krajowym obrocie już od szeregu lat i przed wejściem w życie ustawy Prawo energetyczne był uregulowany drogą porozumienia zainteresowanych organów, tj. Ministra Przemysłu i Handlu, Głównego Urzędu Ceł, Inspekcji Handlowej i innych. Obecnie, stosownie do postanowień Prawa energetycznego koordynacją działań w tym zakresie zajmuje się Prezes URE, gdyż to on jest uprawniony do wymierzania kary za naruszenie obowiązującego prawa, a zarazem ma obowiązek publikowania informacji służących zwiększeniu efektywności użytkowania paliw i energii (art. 23 ust.2, pkt. 8). Dyskusję na temat wstępnej oceny funkcjonowania przepisów prawa krajowego zawiera następny rozdział referatu. 1.2 Wstępna ocena funkcjonowania przepisów rozporządzenia o efektywności energetycznej urządzeń (Initial assessment of performance of the Ministry of Economy ordinance on energy efficiency labelling and standards) Przy pisaniu niniejszego rozdziału wykorzystaliśmy specjalnie przygotowane informacje z trzech znaczących (mających obecnie od 20-95% udział w rynku urządzeń), krajowych jednostek certyfikujących, oceniające roczny okres funkcjonowania przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki, w sprawie efektywności energetycznej urządzeń. Uzyskane informacje pozwoliły na dokonanie wstępnej oceny funkcjonowania przepisów w zakresie: a) elektrycznych artykułów AGD (domowy sprzęt chłodniczy i pralniczy, suszarki, odkurzacze, ogrzewacze wody i pomieszczeń, kuchenki mikrofalowe oraz klimatyzatory), b) kotły centralnego ogrzewania- gazowe, domowe kuchnie i kuchenki gazowe, gazowe i olejowe ogrzewacze pomieszczeń i gazowe grzejniki wody przepływowej, c) źródeł światła do ogólnych celów oświetleniowych (żarówki żarowe i halogenowe i świetlówki). Otrzymane informacje miały głównie charakter jakościowy, oceniający poprawność obowiązujących wymagań, chociaż w części zawierają także informacje ilościowe, o liczbie wydanych certyfikatów- dla danej grupy (typoszeregu) urządzeń. I tak np. w okresie od kwietnia do grudnia 1999r jeden z uprawnionych ośrodków wydał ponad 820 certyfikatów na typoszeregi urządzeń elektrycznych AGD, w tym ponad 300 stanowiły certyfikaty domowego sprzętu chłodniczego, a tylko kilkanaście wydano dla klimatyzatorów, głównie ze względu na znacznie skromniejszy typoszereg oraz relatywnie niewielką skalę ich stosowania. W przypadku urządzeń gazowych inny uprawniony ośrodek wydał w tym okresie ok. 100 certyfikatów, wśród których najwięcej (43) objęło kuchnie i kuchenki gazowe oraz kotły gazowe centralnego ogrzewania - 40 certyfikatów. 3 z 14
Wg informacji uzyskanej z ośrodka certyfikacji źródeł światła wynika, że w okresie roku obowiązywania rozporządzenia wydanych zostało aż kilka tysięcy (ok. 4000) certyfikatów zgodności, co wskazuje na ogromną indywidualizację źródeł światła. Istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji celów referatu ma ocena jakości dotychczasowych regulacji prawnych. Na podstawie informacji i opinii jakościowych zasięgniętych od jednostek certyfikujących wyłania się niezbyt korzystna ocena obecnego systemu. Za najbardziej istotne luki prawne uznano: 1) brak określenia standardowego wzoru oraz zawartości etykiety energetycznej i charakterystyki technicznej urządzenia, 2) brak określenia metodyki badań oraz weryfikacji przy określaniu standardów efektywności, a choćby przywołaniu stosownych norm technicznych, 3) brak precyzyjnego określenia kryteriów przyporządkowania danego typoszeregu urządzeń do ustalonych, jednolitych klas efektywności energetycznej, z wykorzystaniem współczynników korygujących, 4) brak określenia szczegółowego trybu wydawania etykiet (poza wskazaniem, w art. 52 ust.3 ustawy o badaniach i certyfikacji- skreślonego obecnie nowelą do Prawa energetycznego). Za szczególnie dotkliwy brak uznaje się dotychczasowy brak wzoru i treści etykiety, która winna zawierać nie tylko informacje o wskaźniku efektywności energetycznej, ale głównie winna informować o istotnych cechach użytkowych urządzenia. I tak np. w przypadku źródeł światła zasadnicze znaczenie ma informacja o trwałości źródła, pozwalająca porównywać ze sobą lampy o podobnej wydajności energetycznej. A zatem etykieta winna zawierać obok informacji o przynależności dodanej klasy efektywności, także parametry wskazujące na moc, strumień świetlny i trwałość źródła. Z kolei w przypadku kuchni mikrofalowych istotną cechą jest dotrzymanie równomierności opiekania ciasta probierczego. W taki sposób zresztą reguluje to dyrektywa ramowa EU, w której mówi się o potrzebie podawania informacji o zużyciu także innych zasobów, jak np. woda, proszek do prania, hałas i inne. Drugim zasadniczym mankamentem obecnych regulacji jest brak określenia metodyki badań i kryteriów lub norm kwalifikacji urządzeń do określonych klas efektywności. Jest to niezbędne ze względu na choćby tylko na postępujący proces wzajemnego uznawania certyfikatów zgodności i wyników badań urządzeń. Konieczność harmonizacji tych zagadnień, nie tylko w kontekście procesu integracji z EU, ale wręcz globalizacji handlu światowego, wydaje się oczywista. 4 z 14
Podkreślić należy, że w dłuższym okresie rozwijający się system etykietowania wymusi jednolitość stosowania metodyk, norm i kryteriów badawczych, ale w początkowej fazie ich określenie jest konieczne, ze względu na zapewnienie warunków do uczciwej konkurencji na rynku urządzeń. Niezwykle ważne jest także jednoznaczne określenie aparatury i materiałów pomocniczych (np. wzorcowe tkaniny, proszek do prania, pieczenia czy naczynia do badania zmywarek lub pakiety kontrolne do badania chłodziarek. Są to niezbędne elementy wyposażenia laboratoriów badawczych przy testowaniu urządzeń. Powstaje zatem następujące pytanie: czy i w jaki sposób polskie jednostki certyfikujące poradziły sobie z tymi utrudnieniami w procesie badania zgodności urządzeń z obowiązującymi przepisami prawa polskiego? Okazuje się, że jednostki te potrafiły wybrnąć z tej dość złożonej prawnie sytuacji obronną ręką. Po wnikliwej analizie zgromadzonych materiałów informacyjnych, wydaje się, iż było to możliwe dzięki trzem zasadniczym czynnikom: 1) szybko rozwijającym się kontaktom gospodarczym Polski z krajami EU. Wymusiło to konieczność przystosowania się wiodących firm polskich do warunków obowiązujących na rynku EU, jeśli chciały nadal utrzymać swój eksport na obszar jednolitego rynku. Ponadto działające na polskim rynku, uznane firmy z krajów EU stosują identyczne standardy znakowania i efektywności, które wymagane są w krajach EU, gdyż innych po prostu nie opłaca się stosować. Stąd też na pewnych typach sprzętu AGD widnieją etykiety identyczne jak w EU (vide sprzęt chłodniczy), mimo braku stosownego zapisu w Prawie energetycznym, 2) istnieniem zapisu art. 52 ust.3 Prawa energetycznego, na mocy którego krajowe jednostki certyfikujące mogły przeprowadzać ocenę zgodności wyrobów z wykorzystaniem przepisów ustawy 'o badaniach i certyfikacji'. Na tej podstawie praktycznie zostały ugruntowane kryteria i metodyki badawcze, najpierw zgodne z Polskimi Normami (PN), a następnie zharmonizowane bądź to z normami europejskimi (seria PN-EN), właściwymi dyrektywami EU, bądź uznanymi normami międzynarodowymi, np. serii ISO, czy IEC. 3) wysokiemu poziomowi merytorycznemu kadry naukowo- badawczej we wiodących, krajowych jednostkach certyfikujących, co zaowocowało podpisaniem szeregu umów o stosowaniu zasady wzajemności, przy uznawaniu certyfikatów i wyników badań. Łącznie czynniki te umożliwiły, jak dotychczas, w miarę skuteczne funkcjonowanie przepisu art. 52 Prawa energetycznego. Ocena taka, z drobnymi uchybieniami, wyłania się z materiałów informacyjnych jednostek certyfikujących sprzęt AGD i sprzęt gazowy. Natomiast diametralnie odmienną ocenę przedstawiła jednostka certyfikująca źródła światła, która stwierdziła, że rozporządzenie nie spełniło zamierzonej roli, gdyż nie wyeliminowało z 5 z 14
rynku producentów lamp z Dalekiego Wschodu, nie oznakowanych i kiepskiej jakości. Głównej tego przyczyny upatruje się w mało precyzyjnych przepisach prawa krajowego, o których jest mowa w niniejszym opracowaniu. Wydaje się nam, że istotne znaczenie w tym przypadku ma stosunkowo krótki okres obowiązkowego stosowania etykiet dla źródeł światła, gdyż dyrektywa EU (98/11/EC) zaczęła obowiązywać dopiero od 1 stycznia 2000r. Jest ona zatem jeszcze słabo 'ugruntowana' w świadomości konsumentów i producentów spoza EU. Natomiast wszyscy przedstawiciele jednostek certyfikujących dostrzegają potrzebę bardziej precyzyjnego określenia wymagań dotyczących metodyk i procedur badawczych oraz wzoru i treści etykiety, z koniecznym podaniem wartości parametrów funkcjonalnych, a nie tylko parametru informującego o zużyciu energii przez urządzenie. Dosłownie w ostatnich dniach (koniec maja 2000r) nastąpiły istotne korekty przepisów prawa. Jedna to nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, a druga to uchwalenie ustawy 'o systemie oceny zgodności... '. Zmiany te spowodowały skreślenie przepisu art. 52 ust.3, który dawał dobrą, choć ogólną podstawę do przeprowadzania badań oceny zgodności wyrobów z wymaganiami. W nowej ustawie o systemie zgodności kwestia ta jest znacząco odmiennie uregulowana i przez to budzi niepewność prawną co do jej praktycznego stosowania. Polskie jednostki certyfikujące wyrażają obawy czy nie spowoduje to zakłóceń w już stosunkowo dobrze funkcjonującym w praktyce systemie oceny zgodności. Ustawa ta jednakże miała zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2001r co dawało pewne szanse na dostosowanie trybu uzyskiwania certyfikatów do jej postanowień, gdyż w tym okresie obowiązywałby nadal tryb określony ustawą o badaniach i certyfikacji. Niestety nowelizacja ustawy Prawo energetyczne nie daje takiej szansy, gdyż w końcowym artykule (art. 8) stwierdza się, że zacznie ona obowiązywać z dniem opublikowania. Opisana powyżej sytuacja może mieć niekorzystne skutki dla procesu oceny zgodności urządzeń z wymaganiami prawa polskiego. Jednakże bez względu na to stwierdzić należy, że polskie przepisy prawa są nadal mało precyzyjne i będą wymagały zmian, w kierunku ich pełnej zgodności z dyrektywami EU. Pewne propozycje w tym zakresie zaprezentowaliśmy w rozdziale 4 opracowania. 6 z 14
2. Nowe uregulowania ustawowe (The New Primary Legislation) 2.1 Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów (The Act on general product safety) Ta nowa, ważna ustawa była w Polsce bardzo oczekiwana od kilku lat, gdyż ustanawia jasne zasady odpowiedzialności producenta za jakość produktu. Wnosi do polskiego systemu prawa nową jakość, która będzie miała coraz większy wpływ na prawidłowe kształtowanie relacji konsumentów i producentów, w tym i sprzedawców. Jej regulacjom będzie także podlegał obrót urządzeniami i sprzętem AGD na terenie kraju. Ustawa wskazuje także zasadniczy kierunek działań na rzecz harmonizacji wszystkich norm i przepisów technicznych Polski i EU, które będą stanowiły neutralna podstawę do rozstrzygnięć o jakości oferowanych na rynku (krajowym i EU) produktów. Z tego względu poniżej naszkicowaliśmy wybrane cechy tej ustawy, mając na uwadze cel niniejszego opracowania. Ustawa określa: a) definicje i wymagania ogólne: ustawa określa wymagania dotyczące bezpieczeństwa produktów, wprowadzanych do obrotu handlowego w kraju. Ustawa w art. 5 stwierdza, że produkt dopuszczony do obrotu musi spełniać wymagania przepisów szczególnych, zaś w przypadku ich braku, powinien spełniać dobrowolne wymagania Polskich Norm (PN). b) obowiązki producenta i sprzedawcy: ustawa w art. 8 i 9 wyraźnie określa, że to producent musi zapewnić bezpieczny obrót handlowy produktów, a zatem to producent musi zadeklarować lub udowodnić, że jego produkt spełnił stosowne wymagania przepisów szczególnych lub PN. Z kolei w art. 10 obowiązki te ustawa rozciąga na sprzedawcę. Są to fundamentalne zmiany w polskim prawodawstwie, chroniące interesy konsumentów w podobny sposób, jak to ma miejsce w EU od szeregu lat. c) sankcje nakładane na producenta, w przypadku gdy produkt nie spełni wymagań bezpieczeństwa, nad przestrzeganiem których czuwa Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Inspekcja Handlowa. Należy podkreślić, że mimo iż ustawa bezpośrednio nie dotyczy materii standardów efektywności energetycznej urządzeń, to niewątpliwie będzie korzystnie oddziaływała na przedsiębiorców (ich producentów, importerów i sprzedawców), w kierunku wzrostu jakości oferowanych urządzeń oraz rzetelności informacji. Inne traktowanie tego zagadnienia nie będzie się przedsiębiorcy bowiem opłacało. Ustawa w większym stopniu przenosi ryzyko funkcjonowania na rynku z konsumentów na przedsiębiorców. Ustawa zacznie obowiązywać z dniem 8 września 2000r. (Dz. U. nr 15/2000, poz.179). 7 z 14
2.2 Ustawa o systemie oceny zgodności (The Act on product conformity assessment) Istotne znaczenie dla omawianego w opracowaniu zagadnienia, dotyczącego energetycznego etykietowania urządzeń oraz określania standardów efektywności energetycznej ma ustawa 'O systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw' z dnia 28 kwietnia 2000r. Będzie ona miała doniosłe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania krajowych przedsiębiorstw w strukturach EU, umożliwiając swobodny przepływ towarów na jednolitym rynku europejskim. Aktualnie ustawa oczekuje na opublikowanie w Dzienniku Ustaw. Regulacją ustawy objęte są m.in. takie zagadnienia jak: a) zasady i warunki przeprowadzania oceny zgodności wyrobów podlegających obowiązkowo badaniu (zgodnie z art. 6 ust.1 są to wyroby które mogą stwarzać zagrożenie albo służą ochronie lub ratowaniu życia, zdrowia, mienia lub środowiska), b) zasady i warunki przeprowadzania dobrowolnej oceny zgodności wyrobów i usług oraz systemów zarządzania jakością, środowiskiem i bezpieczeństwem oraz kompetencje personelu, c) utworzenie struktur instytucjonalnych i instrumentarium organizacyjnoadministracyjnego, zabezpieczających prawidłowe i skuteczne funkcjonowanie systemów oceny zgodności. Postanowienia ustawy bezpośrednio nawiązują do systemu etykietowania urządzeń, gdyż na mocy art. 46, poszerzają uprawnienia właściwego ministra do określenia w rozporządzeniu oprócz wymagań co do stosowania etykiet i charakterystyk technicznych, także wzorów etykiet, informujących o efektywności energetycznej (poszerzenie zapisu art. 52. ust.4 pkt. 2 Prawa energetycznego). Na uwagę zasługują postanowienia art. 6 i 7 ustawy o systemie zgodności, upoważniające Radę Ministrów (RM) do wydania rozporządzeń, określających m.in. zasadnicze wymagania oraz warunki i tryb dokonywania oceny zgodności, a także sposób ich znakowania- ale tylko tych wyrobów, dla których nie określono wymagań w odrębnych przepisach. Tak sformułowany warunek może sugerować, że zarówno ocena wymagań w zakresie efektywności energetycznej urządzeń, jak też system etykietowania są wyłączone spod działania ustawy. Jest to o tyle groźne, gdyż w ustawie Prawo energetyczne, nawet po ostatnio dokonanej, dużej nowelizacji, brak jest wymagań oraz upoważnień dla właściwego ministra, w zakresie metod i trybu dokonywania oceny oraz kontroli urządzeń. Wprowadzona obecnie korekta art. 52 ust.4 pkt.2 Prawa energetycznego, ustawą o systemie oceny zgodności oraz nowelą ustawy Prawo energetyczne (podwójnie!) wypełnia dotychczasową dotkliwą lukę, uniemożliwiającą wydanie jednolitego wzoru etykiet dla określonych rodzajów urządzeń. 8 z 14
Inny, kontrowersyjny zapis art. 30-32, mówi o możliwości wystawienia deklaracji i znaku zgodności dla wyrobu posiadającego certyfikat zgodności, tylko przez producentów lub jego przedstawiciela mającego siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce. Oznacza to wyłączenie importerów z możliwości wystawienia deklaracji zgodności, a co za tym idzie pozbawia ich możliwości oznaczenia wyrobu znakiem zgodności. Jest to dość kuriozalne zastrzeżenie, m.in. w kontekście zapisu art. 9 ustawy, gdyż importer musi lub może dobrowolnie poddać wyrób ocenie zgodności i po pozytywnym badaniu i sprawdzeniu zgodności uzyskują podstawę do wydania certyfikatu zgodności (w trybie art. 33). A zatem posiadając certyfikat, importer spełnia wymagania art. 35 upoważniające go do uzyskania prawa do oznaczania wyrobów znakiem zgodności. A zatem importera pozbawia się możliwości wystawienia deklaracji zgodności oraz samodzielnego znakowania tych wyrobów znakiem zgodności (art. 30). Rodzi się tu cały szereg pytań na które na które trzeba będzie szybko udzielić odpowiedzi. Jedno z najbardziej ważkich dotyczy przyczyn zastosowania zasady nierównego traktowania przedsiębiorców krajowych i importerów- w istocie osób zagranicznych, gdyż nie mających siedziby ani miejsca zamieszkania w Polsce. Wydaje się, że w związku w powyżej wymienionymi, mocno kontrowersyjnymi zapisami oraz w związku z zapisami Prawa energetycznego będzie konieczna opinia prawna, wskazująca z jednej strony na dopuszczalność- lub nie- takiego podejścia w świetle prawa EU, a z drugiej opinia ta winna precyzyjnie ocenić, czy obecne zapisy ustawy o zgodności i Prawa energetycznego, zapewnią harmonijne funkcjonowanie systemu etykietowania i określania standardów efektywności urządzeń. Wyrażamy poważne obawy co do słuszności tego rodzaju uregulowań. 3. Efektywność energetyczna urządzeń- przegląd regulacji Unii Europejskiej (Review of the EU regulation on energy efficiency of equipment and household appliances) Na obszarze EU zagadnienia dotyczące efektywności energetycznej i etykietowani oraz charakterystyk technicznych urządzeń i sprzętu AGD (tzw. standardy i etykiety energetyczne) są regulowane klarownie, a zarazem precyzyjnie. Podstawowe znaczenie dla systemów etykietowania ma tzw. Dyrektywa Ramowa (Framework Directive) Rady nr 92/75/EEC z dn. 22.09.1992, w sprawie Oznaczania etykietami i zestandaryzowaną informacją o cechach produktu, o zużyciu energii i innych czynników przez urządzenia gospodarstwa domowego'. Dyrektywa określa jednolite, ogólne zasady informowania potencjalnych nabywców za pomocą zunifikowanej dla danego typu urządzeń etykiety oraz w pewnych przypadkach dodatkowej, znormalizowanej informacji o kosztach użytkowania tych urządzeń, wyrażonych 9 z 14
zużyciem przez nie energii i innych czynników oraz zapewnienie warunków dla dostarczenia tego typu informacji także tym potencjalnym nabywcom, którzy nie mogą zapoznać się z ekspozycją urządzenia lub nie mają okazji zapoznać się z etykietą. Ważnym postanowieniem dyrektywy ramowej jest rozciągnięcie odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie systemu informowania konsumentów (zgodne z wymaganiami dyrektywy), nie tylko na dostawców urządzeń (producentów, importerów lub ich upoważnionych przedstawicieli), ale także na sprzedawców tych urządzeń. W Dyrektywie przewidziano objęcie jej postanowieniami takich urządzeń domowych, jak: chłodziarki, zamrażarki, chłodziarko-zamrażarki, pralki, suszarki, pralko-suszarki, zmywarki do naczyń, piekarniki, podgrzewacze wody i domowe zasobniki ciepłej wody (boilery), źródła światła i urządzenia klimatyzacyjne. Równocześnie Dyrektywa przewiduje możliwości rozszerzenia zakresu jej stosowania o inne urządzenia domowe, w przypadku których możliwe jest lub będzie osiągnięcie znaczących oszczędności energetycznych (np. sprzęt biurowy - m.in. komputery, kserokopiarki, drukarki, jak również sprzęt telewizyjny, telekomunikacyjny itp.). Dyrektywa Ramowa (w art. 12) określa również warunki, jakim powinny odpowiadać dyrektywy wdrażające jej postanowienia w odniesieniu do urządzeń danego typoszeregu (w Polsce odpowiednikiem takiej dyrektywy jest rozporządzenie właściwego ministra), do których wydania została upoważniona Komisja Europejska (EC). Za konieczne uznano określenie: ścisłej definicji typu urządzeń, których ma dotyczyć, metod pomiaru i metod badań przy określaniu standardów efektywności, szczegółowych danych (zawartości), w wymaganej dokumentacji technicznej odpowiadającej wymaganiom dyrektywy ramowej (w art. 2 u.3), wzoru oraz zawartości etykiety, z zaleceniem jej ujednolicenia, miejsca przytwierdzenia (dołączenia) etykiety na urządzeniu lub opakowaniu, podstawowej treści w załączanej do urządzenia charakterystyce technicznej, przy czym winny w niej być zawarte także dane umieszczone na etykiecie, wymagań co do zawartości podręcznika informującego o cechach urządzenia, w przypadku realizowania sprzedaży 'zdalnej' (za pośrednictwem katalogów i/ lub sklepów wysyłkowych i/ lub internetowych). Chcielibyśmy także zasygnalizować, że dyrektywa ramowa nie obejmuje urządzeń, które funkcjonują w obrocie rynkowym 'z drugiej ręki' (obrót wtórny), co może w przyszłości powodować pewne komplikacje prawne, w przypadku importowania do Polski urządzeń 'wtórnego obrotu'. 10 z 14
Kierując się postanowieniami dyrektywy ramowej, EC wydała dotychczas następujące dyrektywy implementacyjne: 1) dyrektywa 94/2/EC z dnia 21 stycznia 1994r dotycząca etykietowania (znakowania) energetycznego domowych chłodziarek i zamrażarek oraz ich zestawów (OJ L 045, 17/02/1994) 2) dyrektywa 95/12/EC z dnia 23 maja 1995r, dotycząca stosowania etykiet do domowych pralek (OJ L 136, 21/06/1995) wraz z dyrektywą zmieniającą 96/89/EC z dnia 17 grudnia 1996 (OJ L 388, 28/12/1996, 3) dyrektywa 95/13/EC z dnia 23 maja 1995r, dotycząca stosowania etykiet do domowych suszarek bębnowych (OJ L 136, 21/06/1995) 4) dyrektywa 96/60/EC z 19 września 1996r, dotycząca stosowania etykiet do domowych pralko- suszarek (OJ L 266, 18/10/1996) 5) dyrektywa 97/17EC z dnia 16 kwietnia 1997r, dotycząca stosowania etykiet do domowych zmywarek do naczyń (OJ L118, 07/05/1997) 6) dyrektywa 98/11/EC z dnia 27 stycznia 1998r, dotycząca etykietowania domowych źródeł światła (OJ L071, 10/03/1998), a ponadto Należy także wspomnieć o dwu innych dyrektywach nowego podejścia, opracowanych w ramach programu 'SAVE', które określają zasadnicze wymagania technicznych standardów efektywności urządzeń. Są to: 7) dyrektywa Rady nr 92/42/EEC z dnia 21 maja 1992r, dotycząca wymagań efektywności energetycznej, w stosunku do nowych kotłów wodnych, opalanych paliwami ciekłymi i gazowymi (OJ L 167, 22/06/1992) 8) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 96/57/EC, z dnia 3 września 1996r, dotycząca wymagań efektywności energetycznej domowych chłodziarek i zamrażarek oraz ich zestawów (OJ L 236, 18/09/1996). Funkcjonują nadal dwie dyrektywy starego podejścia, wydane przed rokiem 1980, określające szczegółowe wymagania techniczne urządzeń do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody w budynkach oraz dyrektywa o etykietowaniu domowych piekarników elektrycznych. Wydaje się jednak, że będą one stopniowo zastępowane dyrektywami nowego podejścia. 11 z 14
4. Ocena zgodności uregulowań EU i PL wraz z propozycjami zmian (Assessment of harmonisation of Polish and the EU legal regulations and proposals for their modifications) Przeprowadzona powyżej ocena stanu prawnego w zakresie efektywności energetycznej urządzeń oferowanych na rynku krajowym i na obszarze EU umożliwia przeprowadzenie syntetycznej analizy porównawczej, wskazującej na występujące nadal rozbieżności prawa, a następnie- na tej podstawie- na sformułowanie propozycji zgodnych z regulacjami unijnymi. Obszary rozbieżności: 1) odmienny system regulacji w Polsce i EU, Odmienność ta ma swoje źródło w odmiennych systemach prawa polskiego i europejskiego. W EU istnieje m.in. instytucja dyrektywy ramowej i dyrektyw implementacyjnych. W Polsce brak jest tego rodzaju odpowiednika, gdyż np. w przypadku potrzeby uregulowania wszystkich kwestii dotyczących etykietowania i standardów efektywności energetycznej urządzeń należałoby wybrać jedna z dróg: albo wydawać oddzielne rozporządzenia dla każdego typoszeregu urządzeń (odpowiednik dyrektywy implementacyjnej), do którego załącznikami byłyby m.in. wzór i treść etykiety, opis wymaganej metodyki i kryteriów badawczych, opis procedur testowania i przyznawania certyfikatów i znaków zgodności itp. Alternatywą jest utrzymanie jednego rozporządzenia, z jego znaczną przebudową i tworzenie do niego wielu załączników. W ten sposób rozporządzenie stanie się bardzo mało czytelne dla adresatów, a po pewnym czasie pewnie i dla prawodawcy. 2) odmienny sposób podejścia do zagadnienia uregulowania systemu informowania o cechach urządzenia (etykiety) oraz do określania standardów efektywności energetycznej. Należy podkreślić, że w EU są to całkowicie odrębne regulacje, gdyż materia regulacji jest istotnie różna. Dyrektywy o etykietowaniu są bowiem znacznie prostsze do opracowania i wdrożenia, a porównaniu do dyrektyw, określających dopuszczalne kryteria techniczne. W przypadku standardów kluczowe znaczenie mają bowiem właśnie metody badawcze i pomiarowe oraz ścisłe określenie cech aparatury i materiałów pomocniczych. Są to zagadnienia jakościowo różne, które niestety w ocenianym rozporządzeniu Ministra Gospodarki zostały zgrupowane. Uważamy, że jest to główne źródło 'przesztywnienia' tej sfery regulacji prawnej, czego skutkiem są mało precyzyjne zapisy. 3) różnice w rzeczowym zakresie regulacji, czego dowodem są m.in. rozbieżności w wykazie urządzeń objętych rozporządzeniem i dyrektywami EU. Bardziej szczegółowe elementy rozbieżności oraz propozycje rozwiązania zawiera tablica 1. 12 z 14
PL9707, zakończony we wrześniu 2000r; Główny wykonawca- Ian Pope Associates- UK Tablica 1 Etykiety i standardy energetyczne urządzeń- zestawienie zasadniczych rozbieżności regulacji polskich i unijnych oraz propozycje rozwiązań Lp. Kategoria oceny Regulacje PL Regulacje EU Propozycje rozwiązania 1 System regulacji prawnej jedno rozporządzenie regulujące zarówno system etykietowania oraz standardy energetyczne 2 Regulacja obrotu rynkowego 3 Odpowiedzialność za właściwe oznakowanie produktu 4. Zakres rzeczowy regulacji urządzeń: - a) etykietowanie - b) standardy efektywności energetycznej 5. Wzór i zawartość etykiety oraz charakterystyki technicznej wszystkie urządzenia w obrocie krajowym na mocy PE i rozporządzenia- wyłącznie producent i importer w załączniku do rozporządzenia wymieniono 7 grup (typoszeregów) urządzeń podlegających znakowaniu i wymaganiom efektywności Nowela do PE umożliwi wydanie wzoru etykiet. Brak jasności, czy wzór oznaczać będzie także możliwość określenia jej zawartości - głównie parametrów funkcjonalnych 13 z 14 oddzielna dyrektywa ramowa i dyrektywy implementacyjne dla etykietowania oraz odrębne dyrektywy standardów energetycznych wszystkie urządzenia, za wyjątkiem urządzeń 'obrotu wtórnego (second hand) producent, importer i sprzedawca dla etykietowania Komisja Europejska (EC) wydała 6 dyrektyw implementacyjnych oraz dwie dyrektywy o standardach efektywności Istnieją szczegółowe wzory etykiet informacyjnych i znakowania klas standardów efektywności. W dyrektywach precyzyjnie określa się każdorazowo jej zawartość, w tym parametry funkcjonalne w Prawie energetycznym (PE) lub ustawie o systemie oceny zgodności wprowadzić co najmniej rozdzielenie rozporządzenia o etykietowaniu od rozp. o standardach efektywności wprowadzenie poprawki do ustawy lub rozporządzenia skorygować zapis art. 52 PE lub skorzystać z postanowień ustawy o bezpieczeństwie produktów (UB) Proste rozwiązanie polega na wykreśleniu z listy urządzeń rozporządzenia dwu grup: 1) elektrycznych urządzeń spawalniczych i zgrzewalniczych i 2) silników elektrycznych Rozwiązanie trudniejsze (prawidłowe) polega na wydaniu dwu rozporządzeń (por. wiersz 2 tablicy) i zrezygnowaniu ze standardów efektywności rozp. aż dla 5 grup urządzeń Rozwiązanie proste: Szybka nowelizacja rozporządzenia MG z wzorami etykiet i charakterystyk technicznych dla grup urządzeń, wzorowanych na etykietach w EU; Rozwiązanie trudniejsze: wydanie dwu rozporządzeń, a następnie wydanie dwu rodzajów etykiet- identycznie jak w EU.
PL9707, zakończony we wrześniu 2000r; Główny wykonawca- Ian Pope Associates- UK 6 Metodyka badań, kryteria oceny i pomiary oraz materiały pomocnicze 7. Klasy efektywności energetycznej 8 System oceny zgodności / odpowiedzialność za produkt 9 Obowiązujące wymagania techniczne 10 Korekta usterek i wad technicznych w rozporządzeniu MG Po nowelizacji ustawy PE i skreśleniu z art. 52 ust.3 zupełna dowolność w tym zakresie. Może to być ograniczone ustawą o systemie zgodności, ale będzie to zależne od treści rozporządzeń do tej ustawy. Obecnie stosowane metodyki (oparte na normach) są zgodne z wymaganiami EU w polskim prawodawstwie nie występują nowa ustawa 'O systemie oceny zgodności...', która wejdzie w życie od 8.09.2000r zapewnia dużą zgodność z regulacjami EU, za wyjątkiem ograniczenia prawa importerów do wystawiania deklaracji zgodności. Występujące w niej luki prawne zostaną dopiero zweryfikowane po okresie kilku miesięcy obowiązywania. Wyłączną odpowiedzialność ponosić będą producent lub jego krajowy przedstawiciel (art. 31) Nadal w dużej części bazują na przywołanych do obowiązkowego stosowania Polskich Normach na mocy przepisów prawa Niezbędna aktualizacja/ harmonizacja norm krajowych i EU oraz korekta błędów edytorskich Każdorazowo są ściśle określane w dyrektywach implementacyjnych lub dyrektywach nowego podejścia (standardy energetyczne) występuje w załączniku każdej dyrektywy implementacyjnej oraz dyrektyw ustalających standardy efektywności energetycznej Na całym obszarze EU obowiązują jednolite regulacje prawne, zgodnie z zasadami założycielskimi Wspólnoty. Zasady te są wdrażane przy pomocy dyrektyw 'nowego podejścia'. Odpowiedzialność ponosi ten kto wprowadza produkt do obrotu na obszarze EU Są zdefiniowane w załącznikach do dyrektyw nie analizowano Zagadnienie to musi być pilnie rozstrzygnięte albo na gruncie ustawy PE, albo ustawy o zgodności. Obecnie panuje niepewność prawna, która z ustaw jest właściwa. Wydaje się, że można to rozwiązać m.in. w oparciu o propozycję wskazaną w wierszu 2. wymaga wprowadzenia zmiany w PE (art. 52) upoważniającej MG do określenia klas efektywności w rozporządzeniu wprowadzenie poprawki do ustawy wymagane wprowadzenia spójnych poprawek do Prawa energetycznego albo do ustawy o zgodności, wykluczających możliwość dublowania lub nawet sprzecznych regulacji. korekta opisu oraz technicznych wartości parametrów w załączniku do rozporządzenia MG 14 z 14