SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI NARODOWYCH STRATEGICZNYCH RAM ODNIESIENIA NA LATA 2007-2013 Przebieg realizacji w 2012 r. MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO www.mrr.gov.pl Instytucja Koordynująca Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Lipiec 2013 r. 1
SPRAWOZDANIE PRZYGOTOWAŁ ZESPÓŁ PRACOWNIKÓW DEPARTAMENTU KOORDYNACJI WDRAŻANIA FUNDUSZY UNII EUROPEJSKIEJ W MINISTERSTWIE ROZWOJU REGIONALNEGO POD KIERUNKIEM MARKA KALUPY DYREKTORA DEPARTAMENTU AKCEPTOWAŁ: Marceli Niezgoda Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Sprawozdanie opracowano przy udziale: Departamentu Informacji, Promocji i Szkoleń, Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej, Departament Koordynacji Programów Infrastrukturalnych, Departamentu Koordynacji Programów Regionalnych i Cyfryzacji, Departamentu Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej, Departamentu Wsparcia Projektów Partnerstwa Publiczno Prywatnego, Departamentu Współpracy Terytorialnej, Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym 2
SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW... 4 WSTĘP... 6 1. REALIZACJA CELÓW NSRO W KONTEKŚCIE SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ OSIĄGNIĘTYCH EFEKTÓW RZECZOWYCH... 8 1.1 CEL STRATEGICZNY: TWORZENIE WARUNKÓW DLA WZROSTU KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ZAPEWNIAJĄCEJ WZROST ZATRUDNIENIA ORAZ POZIOMU SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ... 13 1.2 CEL 1: POPRAWA JAKOŚCI FUNKCJONOWANIA INSTYTUCJI PUBLICZNYCH ORAZ ROZBUDOWA MECHANIZMÓW PARTNERSTWA... 23 1.3 CEL 2: POPRAWA JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO I ZWIĘKSZENIE SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ... 30 1.4 CEL 3: BUDOWA I MODERNIZACJA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ MAJĄCEJ PODSTAWOWE ZNACZENIE DLA WZROSTU KONKURENCYJNOŚCI... 36 1.5. CEL 4: PODNIESIENIE KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW, W TYM SZCZEGÓLNIE SEKTORA WYTWÓRCZEGO O WYSOKIEJ WARTOŚCI DODANEJ ORAZ ROZWÓJ SEKTORA USŁUG... 49 1.6 CEL 5: WZROST KONKURENCYJNOŚCI POLSKICH REGIONÓW I PRZECIWDZIAŁANIE ICH MARGINALIZACJI SPOŁECZNEJ, GOSPODARCZEJ I PRZESTRZENNEJ... 58 1.7 CEL 6: WYRÓWNYWANIE SZANS ROZWOJOWYCH I WSPOMAGANIE ZMIAN STRUKTURALNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH... 62 2. SYSTEM KOORDYNACJI... 65 2.1 KOORDYNACJA DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH W RAMACH POLITYKI SPÓJNOŚCI Z DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI W RAMACH WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ ORAZ WSPÓLNEJ POLITYKI RYBACKIEJ... 65 2.2 PRACE KOMITETU KOORDYNACYJNEGO NSRO ORAZ GRUP ROBOCZYCH W 2012 R.... 66 2.3 SPOTKANIA ROCZNE Z KOMISJĄ EUROPEJSKĄ... 77 2.4. KOMITET KOORDYNUJĄCY FUNDUSZE PRZY KOMISJI EUROPEJSKIEJ... 79 3. STAN WDRAŻANIA... 81 3.1. ZMIANY DOTYCZĄCE RAM FORMALNO PRAWNYCH SYSTEMU WDRAŻANIA... 81 3.2 ZMIANY W PROGRAMACH OPERACYJNYCH... 88 3.3 SYSTEM FINANSOWANIA... 91 3.4 SYSTEM MONITOROWANIA I SPRAWOZDAWCZOŚCI... 94 3.5 SYSTEM KONTROLI I AUDYTU ŚRODKÓW POCHODZĄCYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOŚCI... 95 4. POSTĘP REALZIACJI NSRO... 97 4.1 POSTĘP FINANSOWY... 97 4.2 INSTRUMENTY INŻYNIERII FINANSOWEJ (W TYM JEREMIE I JESSICA)... 101 4.3 DUŻE PROJEKTY... 109 4.4 PROJEKTY INDYWIDUALNE... 112 4.5 KONTROLA REALIZACJI PO/RRO... 117 5. EWALUACJA REALIZACJI NSRO... 123 6. INFORMACJA I PROMOCJA... 127 7. REALIZACJA NSRO W KONTEKŚCIE STRATEGII UE I POLITYK HORYZOINTALNYCH... 135 7.1. STRATEGIA EUROPA 2020... 135 7.2 STRATEGIA UE DLA REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO... 138 7.3 POLITYKA DOTYCZĄCA ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH... 140 7.4 POLITYKA DOTYCZĄCA POMOCY PUBLICZNEJ... 141 7.5 POLITYKA DOTYCZĄCA OCHRONY ŚRODOWISKA... 142 7.6 ZASADA RÓWNOŚCI SZANS... 143 7.7 ZASADA PARTNERSTWA... 147 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW... 149 3
WYKAZ SKRÓTÓW BGK Bank Gospodarstwa Krajowego EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS Europejski Fundusz Społeczny EISP Europejska Instrument Sąsiedztwa Partnerstwa EITO European Information Technology Observatory EOG Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego EPO European Patent Office EWT Europejska Współpraca Terytorialna FE Fundusze Europejskie GKP Główna Komenda Policji GUS Główny Urząd Statystyczny IC Instytucja Certyfikująca ICT technologie informacyjne i komunikacyjne (ang. Information and communications technology) IK NSRO Instytucja Koordynująca Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 IK RPO Instytucja Koordynująca Regionalne Programy Operacyjne IP Instytucja Pośrednicząca IP II Instytucja Pośrednicząca drugiego stopnia IPOC Instytucja Pośrednicząca w certyfikacji IZ Instytucja Zarządzająca JST Jednostka Samorządu Terytorialnego KE Komisja Europejska KK NSRO Komitet Koordynacyjny NSRO KM Komitet Monitorujący KOBiZE Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami KPO Krajowy Program Operacyjny KSI (SIMIK 07-13) Krajowy System Informatyczny SIMIK 2007-2013 MAiC Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji MF Ministerstwo Finansów MG Ministerstwo Gospodarki MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi MSiT Ministerstwo Sportu i Turystyki MSW - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych MŚ Ministerstwo Środowiska MŚP małe i średnie przedsiębiorstwa MTBiGM - Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej NBP Narodowy Bank Polski NMF Norweski Mechanizm Finansowy NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 4
NSS Narodowa Strategia Spójności p.p. punkt procentowy PKD Polska Klasyfikacja Działalności PLK Polskie Linie Kolejowe PO IG Program Operacyjnych Innowacyjna Gospodarka PO IiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki PO PT Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2007-2013 PO RPW Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich PS polityka spójności PUP Powiatowy Urząd Pracy RPDS Regionalny Program Operacyjny woj. dolnośląskiego RPKP Regionalny Program Operacyjny woj. kujawsko-pomorskiego RPLB Regionalny Program Operacyjny woj. lubuskiego RPLD Regionalny Program Operacyjny woj. łódzkiego RPLU Regionalny Program Operacyjny woj. lubelskiego RPMA Regionalny Program Operacyjny woj. mazowieckiego RPMP Regionalny Program Operacyjny woj. małopolskiego RPO Regionalny Program Operacyjny RPOP Regionalny Program Operacyjny woj. opolskiego RPPD Regionalny Program Operacyjny woj. podlaskiego RPPK Regionalny Program Operacyjny woj. podkarpackiego RPPM Regionalny Program Operacyjny woj. pomorskiego RPSL Regionalny Program Operacyjny woj. śląskiego RPSW Regionalny Program Operacyjny woj. świętokrzyskiego RPWM Regionalny Program Operacyjny woj. warmińsko-mazurskiego RPWP Regionalny Program Operacyjny woj. wielkopolskiego RPZP Regionalny Program Operacyjny woj. zachodniopomorskiego SFC2007 System for Fund Management in the European Community 2007-2013 SMIP System Monitoringu Indywidualnych Projektów SUE RMB/SMB Strategia Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego UE Unia Europejska UKE Urząd Komunikacji Elektronicznej USD dolar amerykański USPTO United States Patent and Trademark Office WNP Wniosek o płatność 5
WSTĘP Sprawozdanie z realizacji w 2012 r. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie jest jednym z elementów systemu monitorowania i zarządzania pomocą strukturalną dla Polski. Sprawozdanie zostało przygotowane przez Ministra Rozwoju Regionalnego, pełniącego funkcję Instytucji Koordynującej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, w oparciu o system sprawozdawczości i monitoringu przewidziany w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L 210/25 z 31.07.2006 z późn. zm.), a także Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności oraz Rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz. Urz. UE L 371 z 27. 12. 2006 z późn. zm.) oraz Wytycznych w zakresie sprawozdawczości, wydanych przez Ministra Rozwoju Regionalnego na podstawie art. 35 ust. 3 pkt 6 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.). Sprawozdanie z realizacji w 2012 r. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013, obejmujące okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2012 r., zostało sporządzone w oparciu o: przekazywane przez Instytucje Zarządzające informacje kwartalne z realizacji: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna oraz Regionalnych Programów Operacyjnych, informacje pozyskane przez Instytucję Koordynującą NSRO w ramach systemu sprawozdawczości bieżącej, informacje opracowane przez instytucje nieuczestniczące w systemie realizacji NSRO, sprawozdanie roczne oraz okresowe z realizacji PO/RPO, dane pozyskane z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) oraz Europejskiego Urzędu Statystycznego (Eurostat) w zakresie realizacji wskaźników ekonomicznych oraz bezpośrednio od instytucji odpowiedzialnych za działania mające wpływ na realizację wskaźników monitorowania Celów NSRO 2007-2013, Krajowy System Informatyczny (SIMIK 07-13), System Monitoringu Indywidualnych Projektów (SMIP); System for Fund Management in the European Community 2007-2013 (SFC2007). Zgodnie z ww. Wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie sprawozdawczości, w celu obliczenia procentowego wykorzystania środków w ramach programów operacyjnych zastosowano algorytm opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Ministerstwo Finansów dla grudnia 2012 r. W pozostałych przypadkach, zastosowano kurs Europejskiego Banku Centralnego z dnia 28 grudnia 2012 r. (1 EUR = 4,0809 PLN). *** Okres sprawozdawczy był piątym rokiem praktycznej realizacji NSRO na lata 2007-2013. Wdrażanie programów operacyjnych osiągnęło pełne zaawansowanie wartość wydatków kwalifikowalnych wykazanych przez beneficjentów we wnioskach o płatność przekroczyła kwotę 180 mld PLN. Do końca grudnia 2012 r. skierowano do KE wnioski o płatności okresowe na łączną kwotę wynoszącą 31 mld EUR w części wkładu UE, w tym w 2012 r. zawnioskowano o 10,8 mld EUR. Do końca 2012 r. 6
Komisja Europejska przekazała Polsce w ramach refundacji kwotę 29 mld EUR. Łącznie, środki przekazane stronie polskiej przez KE od początku okresu programowania do końca 2012 r. w formie zaliczek i refundacji wynosiły 35,3 mld EUR, tj. ok. 52% alokacji NSRO. 7
1. REALIZACJA CELÓW NSRO W KONTEKŚCIE SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ OSIĄGNIĘTYCH EFEKTÓW RZECZOWYCH Ministerstwo Rozwoju Regionalnego we współpracy z ośrodkami naukowymi prowadzi od kilku lat systematyczne badania nad wpływem wykorzystania środków z funduszy europejskich w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 (NPR) i Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (NSRO) na rozwój społeczno-gospodarczy Polski. Oddziaływanie przedmiotowych funduszy UE jest cyklicznie oceniane na podstawie zmian, jakie ich napływ powoduje w szeregu wskaźników makroekonomicznych i odbywa się przez zestawienie dwóch scenariuszy, tj. ze środkami UE i bez zaangażowania tych środków 1. W latach 2010-2012 wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski był jednoznacznie pozytywny. Fundusze europejskie oddziaływały już w istotnym stopniu na wzrost gospodarczy, aktywność inwestycyjną i rynek pracy w Polsce, a także na wewnętrzną i zewnętrzną równowagę gospodarki. Jeszcze silniejsze niż w ostatnich latach ma być oddziaływanie polityki spójności na rozwój społecznogospodarczy Polski w prognozowanym okresie do 2015 r. Wykorzystanie środków UE przyspieszy proces konwergencji realnej gospodarki do krajów UE. Dzięki funduszom unijnym nastąpi przyspieszenie wzrostu PKB, w efekcie czego dalej będzie zmniejszał się dystans dzielący Polskę od wysoko rozwiniętych gospodarek UE. Zaczną ujawniać się efekty podażowe wywołane głównie przez akumulację kapitału publicznego. Fundusze UE wywołają również zauważalny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia. Wynika to nie tylko z wielkości środków do wykorzystania, lecz również z kumulacji efektów wdrażania kolejnych programów, ujawniania się nowych płaszczyzn oddziaływania i efektów opóźnionych. W rezultacie, zgodnie z wynikami modelowych badań ewaluacyjnych, największy wpływ polityki spójności na podstawowe wskaźniki rozwoju społecznogospodarczego Polski jest oczekiwany w latach 2013-2015. Tempo wzrostu i poziom PKB Do końca 2012 r. wpływ polityki spójności na podniesienie tempa wzrostu i poziomu PKB następował głównie przez czynniki popytowe, tj. drogą zwiększenia popytu zagregowanego przez wykorzystanie środków z funduszy europejskich. Szacuje się, że dzięki wykorzystaniu tych środków tempo wzrostu PKB w 2012 r. było wyższe niż w scenariuszu bez funduszy UE o ok. 0,6-1,4 p.p., a poziom PKB (w cenach bieżących) był wyższy o od 4,7% (model MaMoR3) do nawet 7,4% (modele EUImpactMod i Hermin). Równomierny napływ środków w kolejnych latach zaowocuje stabilnym wkładem funduszy w poziom wzrostu realnego PKB, który w większości okresów pozostanie dodatni. Wpływ funduszy na poziom PKB w ujęciu bezwzględnym będzie w całym analizowanym okresie pozytywny. 1 Oceny za lata 2004-2012 wraz z prognozami do 2015 r. są oparte na badaniach ewaluacyjnych przy wykorzystaniu trzech modeli makroekonomicznych, tj.: obliczeniowego modelu równowagi ogólnej MaMor3, będącego rozbudowaną wersją modeli MaMoR wykorzystywanych w poprzednich latach przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową i Prevision do analiz efektów funduszy unijnych, dynamicznego, stochastycznego modelu równowagi ogólnej dużej skali EUImpactModIII, opracowanego w Instytucie Badań Strukturalnych, grupy 16 regionalnych modeli Hermin II generacji, opracowanych przez Wrocławską Agencję Rozwoju Regionalnego. Prezentowane wyniki wykorzystują najnowsze badania, przeprowadzone w listopadzie 2012 r. 8
Wykres 1. Wpływ środków z funduszy europejskich na tempo wzrostu PKB w cenach stałych (odchyleni od scenariusza bez środków UE w p.p.) 3,0 2,0 MaMoR3 EUImpactMod Hermin pkt proc. 1,0 0,0-1,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie pt.: Wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski w latach 2004-2015 w świetle wyników badań makroekonomicznych, Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej, MRR, stan na 31 grudnia 2012 r. W dłuższej perspektywie obok czynników popytowych zaczną się ujawniać także efekty podażowe, wywołane głównie przez akumulację kapitału publicznego i wsparcie dla akumulacji kapitału prywatnego, a co za tym idzie wzrost produktywności pracy 2. Przyczyni się to do zwiększenia siły oddziaływania polityki spójności na przyspieszenie wzrostu gospodarczego. W końcu prognozowanego okresu (w 2015 r.) oddziaływanie polityki spójności na wartość PKB wyrażać się będzie poziomem wyższym o 5,7-7,9%. Przyspieszenie wzrostu gospodarczego Polski dzięki środkom z funduszy europejskich sprawia, że stają się one coraz ważniejszym czynnikiem redukcji dystansu rozwojowego między Polską a UE. Prognozuje się, że w 2012 r. różnica w poziomie PKB Polski na 1 mieszkańca w stosunku do UE-27 była dzięki funduszom mniejsza o od 2,1 p.p. (model MaMoR3) do 4,6 p.p. (modele EUImpactMod i Hermin), a w 2015 r. ma być mniejsza o od 3,1 p.p. (model MaMoR3) do 5,1 p.p. (model Hermin), dzięki czemu Polska ma szansę osiągnąć poziom PKB per capita wynoszący ok. 70% średniej unijnej. Aktywność inwestycyjna Finansowane środkami z UE nakłady infrastrukturalne oraz bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw znacząco przyczyniają się do ożywienia aktywności inwestycyjnej w Polsce, prowadząc do podniesienia tempa wzrostu nakładów brutto na środki trwałe oraz zwiększenia stopy inwestycji. Zakłada się, że w wyniku polityki spójności nakłady brutto na środki trwałe były w 2012 r. o 19,5-33,7% wyższe niż w scenariuszu bez środków z funduszy europejskich i tym roku wpływ ten osiągnął swoje maksimum. Polityka spójności ma niezwykle istotne znaczenie zwłaszcza dla nakładów inwestycyjnych sektora publicznego. Przy wynikającym z modelu Hermin wzroście nakładów inwestycyjnych ogółem średnio o ok. 19% w latach 2011-2013 w stosunku do scenariusza referencyjnego bez funduszy UE, w sektorze publicznym implementacja tych funduszy zwiększy nakłady brutto na środki trwałe średnio aż o ok. 44% - w szczególności w efekcie znaczących inwestycji infrastrukturalnych, podczas gdy w sektorze prywatnym nawet w szczytowym okresie transferów ich stymulujący wpływ na wartość wydatków inwestycyjnych tylko nieznacznie przekroczy 12%. W ujęciu realnym pozytywny wpływ funduszy na inwestycje jest nieco mniej oczywisty. W większości analizowanych lat dynamika realnych nakładów inwestycyjnych jest istotnie wyższa w scenariuszu 2 Szacuje się, że w 2012 r. wykorzystanie środków z funduszy europejskich doprowadziło do zmniejszenia różnicy między wydajnością pracy w Polsce i średnią dla UE-27 o od 0,9 p.p. do 1,7 p.p., a w 2015 r. efekt ten ma wynieść w granicach od 1,0 do 2,1 p.p. 9
z funduszami. Przyczyną pojedynczych spadków oraz ograniczonego wpływu w pozostałych okresach jest fakt, iż zmniejszenie transferów z UE powoduje częściowe ograniczenie zachęt inwestycyjnych rok wcześniej 3, co może powodować zmniejszenie dynamiki inwestycji. Nie zmienia to faktu, że sam poziom nakładów inwestycyjnych pozostaje wyższy w scenariuszu z funduszami. Wzrost inwestycji następuje jednocześnie ze wzrostem produktu krajowego brutto, więc ostateczny skutek dla stopy inwestycji pozostaje nieoczywisty. Symulacje pokazują, że zwiększenie inwestycji jest szybsze, czego efektem jest szacowane podniesienie stopy inwestycji w 2012 r. o 2,1-4,1 pp. w stosunku do scenariusza bez środków. Struktura gospodarki Finansowanie inwestycji ze środków UE będzie również czynnikiem zmian sektorowej struktury gospodarki, wyrażających się wzrostem udziału sektora II (przemysł i budownictwo) w wartości dodanej brutto, przy spadku udziałów sektorów I (rolnictwo) i III (usługi). Wykres 2. Wpływ środków z funduszy europejskich na strukturę wartości dodanej brutto wg głównych sektorów gospodarki (odchylenia od scenariusza bez środków UE w p.p.) Sektor I (rolnictwo) 0,2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 pkt proc. 0,0-0,2-0,4 MaMoR3 EUImpactMod Hermin Sektor II (przemysł i budownictwo) 1,6 MaMoR3 EUImpactMod Hermin 1,2 pkt proc. 0,8 0,4 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Sektor III (usługi) 0,2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-0,2 pkt proc. -0,6-1,0-1,4 MaMoR3 EUImpactMod Hermin Źródło: Opracowanie jw. 3 Impuls do zwiększenia nakładów inwestycyjnych pojawia się wcześniej niż transfer środków będący zwrotem poniesionych nakładów. 10
W latach 2004-2012 oddziaływanie polityki spójności na zmiany sektorowej struktury gospodarki stopniowo rosło. W końcu tego okresu jej efektem było zwiększenie udziału sektora II w wartości dodanej brutto o 0,6-1,2 p.p. W latach 2013-2015 wpływ ten będzie utrzymywał się na stabilnym poziomie 0,5-1,0 p.p. Rynek pracy W latach 2004-2012 widoczny był pozytywny wpływ polityki spójności na rynek pracy, choć największych efektów należy spodziewać się dopiero w latach 2013-2015. Wykres 3. Wpływ środków z funduszy europejskich na wskaźnik zatrudnienia (odchylenia od scenariusza bez środków UE w p.p.) 5,0 MaMoR3 EUImpactMod Hermin pkt proc. 3,0 1,0-1,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie jw. Na podstawie modelu MaMoR3 szacuje się, że wykorzystanie środków z funduszy europejskich doprowadziło w 2012 r. do wzrostu wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata o 1,2 p.p., zwiększenia liczby pracujących o 319 tys. osób i spadku stopy bezrobocia o 1,8 p.p. w stosunku do scenariusza bez funduszy UE. Do 2015 r. oddziaływanie polityki spójności na rynek pracy ma wyrażać się zwiększeniem wskaźnika zatrudnienia o około 1,9 p.p. i redukcją stopy bezrobocia o około 2,6 p.p. Dzięki funduszom UE liczba pracujących może być w tym okresie o około 476 tys. osób wyższa niż bez środków z tych funduszy. Znacznie wyższa niż wg modelu MaMoR3 jest ocena dokonana za pomocą modeli Hermin i EUImpactMod. Szacują one w 2012 r. wzrost wskaźnika zatrudnienia uzyskany dzięki funduszom europejskim na 2,9-4,0 pp., zwiększenie liczby pracujących o 775 1 074 tys. osób i spadek stopy bezrobocia o ok. 3,5-4,0 pp. Według tych modeli lata 2012-2013 są okresem największego oddziaływania polityki spójności na rynek pracy. Finanse publiczne W długim okresie fundusze europejskie prowadzą do trwałej i istotnej poprawy stabilności finansów publicznych, mierzonej poziomem deficytu w relacji do PKB, jednak w krótkim okresie mogą stanowić przyczynę pogorszenia tego wskaźnika. Wynika to z mechanizmu oddziaływania środków z UE na deficyt sektora finansów publicznych w relacji do PKB, które dokonuje się trzema kanałami, tj: 1) pozytywny wpływ na produkt krajowy brutto powoduje, że taki sam deficyt staje się mniejszy w relacji do PKB, 2) zwiększenie PKB i innych strumieni (np. dochodów firm i ludności, konsumpcji) oznacza wzrost bazy podatkowej, a w konsekwencji zwiększenie dochodów publicznych i niższy deficyt sektora finansów publicznych, 11
3) konieczność zapewnienia współfinansowania dla transferów unijnych prowadzi do zwiększenia deficytu. Wykres 4. Wpływ środków z funduszy europejskich na wynik sektora finansów publicznych w relacji do PKB (odchylenia od scenariusza bez środków UE w p.p.) 2,0 1,5 MaMoR3 EUImpactMod Hermin pkt proc. 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie jw. Środki z funduszy europejskich wg modelu EUImpactMod od początku pozytywnie wpływają na wynik sektora finansów publicznych. Szacuje się, że w 2012 r. przyczyniły się do obniżenia deficytu o 1,2 p.p. Pozytywne efekty polityki spójności dla sektora finansów publicznych stanowią zatem swoistą nadwyżkę nad ich negatywnymi konsekwencjami związanymi z koniecznością pozyskania środków na współfinansowanie projektów otrzymujących wsparcie z UE. Według modelu MaMoR3 wpływ funduszy na deficyt sektora finansów publicznych w relacji do PKB jest bardzo ograniczony i w poszczególnych latach nie przekracza 0,1 0,2 p.p., choć po 2010 r. pozostaje konsekwentnie pozytywny. Model Hermin wskazuje, że do 2011 r. wpływ konieczności współfinansowania przeważał pozytywnie na efekty związane ze wzrostem PKB i bazy podatkowej. Od 2011 r. łączne oddziaływanie jest już jednak według tego modelu pozytywne i środki z funduszy europejskich działają w kierunku poprawy wyniku sektora finansów publicznych w relacji do PKB. W prognozowanym okresie skala efektów pozytywnych ma narastać, osiągając maksimum w latach 2013-2015 na poziomie ok. 0,3 p.p. wg MaMor3 i 0,8-1,2 p.p. wg EUImpactMod i Hermina. Mniejszy w wyniku napływu środków z UE deficyt sektora publicznego przekłada się na poprawę relacji długu publicznego do PKB. Dodatkowo działa w tym kierunku umacnianie złotego spowodowane napływem funduszy europejskich, dzięki czemu dług nominowany w walutach obcych staje się niższy w wyrażeniu złotowym. W konsekwencji pozytywny wpływ polityki spójności na dług publiczny w relacji do PKB jest szacowany w 2012 r. według modeli Hermin i MaMoR3 na 2,2-2,3 p.p., a na 4,3 p.p. według modelu EUImpactMod. Prognozy na 2015 r. wynoszą 3,1 p.p. (MaMoR3) oraz 4,2 p.p. (EUImpactMod i Hermin). *** W poniższych podrozdziałach przedstawiono stan realizacji wskaźników Celu strategicznego, Celów szczegółowych NSRO oraz wybranych wskaźników kluczowych w kontekście sytuacji społecznogospodarczej kraju, stanu wykorzystania udzielonego wsparcia w ujęciu regionalnym, jak również komplementarność realizowanych przedsięwzięć z wybranymi instrumentami finansowymi. 12
1.1 CEL STRATEGICZNY: Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poziomu spójności społecznej Na realizację Celu strategicznego NSRO 2007-2013, jakim jest: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej, przeznaczono alokację na poziomie ponad 67,92 mld EUR 4, w tym ponad 1,33 mld EUR pochodzi z tzw. krajowej rezerwy wykonania (KRW) oraz 632 mln EUR z dostosowania technicznego (DT). Jego wdrażanie służy osiąganiu określonego traktatowo celu zwiększania stopnia spójności społecznej i gospodarczej Polski i jej regionów względem średniej UE poprzez reformy strukturalne i koncentrację wydatków w kilku obszarach mających decydujące znaczenie dla tworzenia warunków do przyspieszenia wzrostu gospodarczego oraz zwiększania zatrudnienia. Najważniejsze znaczenie dla realizacji Celu strategicznego jest prowzrostowa i prozatrudnieniowa krajowa polityka gospodarcza, uwzględniająca kontynuację i pełne wdrożenie reform strukturalnych w obszarze finansów publicznych, funkcjonowania administracji i wymiaru sprawiedliwości oraz systemu stanowienia i implementacji prawa. Realizacja celu strategicznego NSRO została zobrazowana wskaźnikami mierzącymi zmiany PKB, struktury pracujących, zatrudnienia, wydajnością pracy, inwestycji oraz liczbą nowoutworzonych miejsc pracy. Postęp finansowy wdrażania NSRO odnotowany na koniec 2012 r. kształtuje się następująco: złożono ponad 248,4 tys. wniosków o dofinansowanie poprawnych pod względem formalnym o wartości wnioskowanego wsparcia sięgającej prawie 522,9 mld PLN. Podpisano/wydano ponad 80 tys. umów/decyzji o dofinansowanie realizacji projektów angażujących środki wspólnotowe na łączną kwotę sięgającą przeszło 235 mld PLN, co stanowiło ok. 84,3% alokacji przeznaczonej na lata 2007-2013. Wartość wydatków kwalifikowalnych (wkład UE i krajowy) wykazana w umowach wyniosła natomiast 341,2 mld PLN, co oznacza wzrost w 2012 r. o 58,2 mld PLN. Wg stanu na 31 grudnia 2012 r. na listach podstawowych projektów indywidualnych dla programów operacyjnych pozostawało 226 projektów będących w fazie przygotowań przed podpisaniem umów o dofinansowanie o szacowanej wartości dofinansowania UE 17,4 mld PLN (w tym 101 projektów na kwotę 15 mld PLN w programach krajowych oraz 125 projektów na kwotę 2,3 mld PLN w programach regionalnych). Biorąc pod uwagę fakt, że na te projekty została dokonana warunkowa rezerwacja środków w programach, uwzględnienie ich razem z pozostałymi projektami Narodowej Strategii Spójności 07-13 objętymi już umowami oznacza, że kwota zaangażowanych środków UE wynosi około 252,7 mld PLN, co stanowi ok. 91% alokacji przyznanej Polsce na lata 2007-2013. Wartość wydatków uznanych za kwalifikowalne wykazanych w ramach złożonych przez beneficjentów do końca 2012 r. wniosków o płatność wyniosła 190,5 mld PLN, w tym ponad 135,4 mld PLN stanowiły wydatki odpowiadające dofinansowaniu ze środków UE, co stanowi 48,5% alokacji na lata 2007-2013 (w tym w krajowych programach operacyjnych 94,9 mld PLN, natomiast w regionalnych programach operacyjnych 40,5 mld PLN). Z kwoty 234 mld PLN dofinansowania UE w podpisanych do końca 2012 r. umowach w ramach NSRO (bez EWT) w ujęciu regionalnym najwięcej środków biorąc pod uwagę miejsce realizacji projektu - przypada na województwa: mazowieckie 34,3 mld PLN i śląskie 21,5 mld PLN, w których najwyższy udział mają inwestycje dofinansowane z PO IiŚ oraz z PO IG. 4 Wszystkie podane kwoty w przedmiotowym podrozdziale stanowią dofinansowanie UE. 13
Mapa 1. Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach wg województw w podziale na krajowe i regionalne programy operacyjne (KPO/RPO) w ujęciu bezwzględnym. Stan na koniec 2012 r. Źródło: Opracowanie własne IK NSRO na podstawie KSI (SIMIK 07-13) Średnio w skali kraju wartość dofinansowania UE w podpisanych do końca 2012 r. umowach w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosi 5 599 PLN, uwzględniając zaś projekty realizowane na obszarze całego kraju wartość ta wynosi 6 127 PLN. W tym ujęciu (per capita) najwięcej środków trafiło do województw Polski Wschodniej: warmińskomazurskiego (8 059 PLN) i podkarpackiego (7 864 PLN), jak również do województwa mazowieckiego (6 538 PLN). Mapa 2. Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach wg województw w podziale na krajowe i regionalne programy operacyjne (KPO/RPO) w ujęciu per capita. Stan na koniec 2012 r. Źródło: Opracowanie własne IK NSRO na podstawie KSI (SIMIK 07-13) Pod względem typu podmiotów realizujących projekty objęte wsparciem ze środków unijnych na lata 2007-2013, największym beneficjentem są jednostki samorządu terytorialnego (71,3 mld PLN, tj. 30,5% wartości umów), przedsiębiorstwa (69,3 mld PLN, tj. 29,6% wartości umów) oraz administracja rządowa (58,9 mld PLN, tj. 25,2% wartości umów). 14
Mapa 3. Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach wg województw w podziale na typy beneficjentów. Stan na koniec 2012 r. Źródło: Opracowanie własne IK NSRO na podstawie KSI (SIMIK 07-13) W podziale na poszczególne obszary tematyczne interwencji, największa pula środków zasila projekty z zakresu infrastruktury transportowej (88,9 mld PLN,), następne w kolejności są projekty wspierające innowacje, badania i rozwój oraz przedsiębiorczość (40,7 mld PLN), dotyczące rozwoju kapitału ludzkiego (31,4 mld PLN), a także projekty z zakresu ochrony środowiska i zapobiegania zagrożeniom (24,4 mld PLN ) i infrastruktury społecznej (22,6 mld PLN). Należy zauważyć, że w ujęciu regionalnym struktura wsparcia jest zbliżona. O pewnym zróżnicowaniu w powyższym zakresie można mówić w odniesieniu do województw: opolskiego, zachodniopomorskiego oraz kujawsko-pomorskiego. Mapa 4. Wartość dofinansowania UE w podpisanych umowach wg województw w podziale na obszary tematyczne. Stan na 31 grudnia 2012 r. Źródło: Opracowanie własne IK NSRO na podstawie KSI (SIMIK 07-13) 15
Tabela 1. Wskaźniki realizacji Celu strategicznego NSRO 2007-2013 * korekta ** dane wstępne *** wyniki przeliczone zgodnie z nową metodologią i nową podstawą uogólnienia danych (zostały zaznaczone kolorem niebieskim. Od III kwartału 2012 r. do uogólnienia wyników BAEL na populację generalną zastosowano dane o ludności Polski w wieku 15 lat i więcej, pochodzące z bilansów opracowanych na podstawie wyników NSP 2011. Ponadto poza zakresem badania, pozostają osoby przebywające poza gospodarstwem domowym, tj. za granicą lub w gospodarstwach zbiorowego zakwaterowania, 12 miesięcy lub więcej (do II kw. 2012 r. powyżej 3 miesięcy). W związku z wprowadzonymi zmianami, dla zachowania porównywalności szeregów czasowych, dane za lata 2010-2011 są przedstawione również w wersji uwzględniającej wprowadzone zmiany, w związku z czym nie są w pełni porównywalne z danymi z poprzednich okresów (.) brak danych Źródło: GUS wskaźniki Średnie roczne tempo wzrostu PKB (%) PKB na 1 mieszkańca w PPS (UE25=100) PKB na 1 mieszkańca w PPS (UE27=100) Struktura pracujących wg sektorów gospodarki (%): sektor I sektor II sektor III Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata kobiety mężczyźni Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata kobiety mężczyźni źródło danych 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 GUS 6,2 6,8 5,1 1,6 3,9 4,5* 1,9* GUS/ Eurostat GUS/ Eurostat GUS GUS GUS zakładana wartość wskaźnika w 2013 r. 5,2 6,1 średnia z lat 2011-2013 50 53 54 58 60 63. 65 52 54 56 61 63 64. x 15,8 14,8 14,0 13,3 12,9 12,7. 12.... 13,1* ** 12,9 *** 12,6* **. 30 30,7 31,9 31,1 30,2 30,6. 26 30,3*** 30,7*** 30,4 *** 54,2 54,5 54,1 55,6 56,9 56,7 62 56,6*** 56,4*** 57*** 54,5 57 59,2 59,3 59,3 59,7 60 58,9*** 59,3*** 59,7 *** 48,2 50,6 52,4 52,8 53 53,1 56,5 52,6*** 52,7*** 53,1 *** 60,9 63,6 66,3 66,1 65,6 66,3 63,5 65,3*** 66*** 66,3 *** 28,1 29,7 31,6 32,3 34 36,9 35 34,1*** 36,9*** 38,7 *** 19 19,4 20,7 21,9 24,2 27,3 28 24,2*** 27,2*** 29,2 *** 38,4 41,4 44,1 44,3 45,3 47,8 45 45,2*** 47,8*** 49,3 *** Energochłonność finalna gospodarki (kgoe/euro, GUS 0,26 0,24 0,23 0,23 0,24.. 0,22 w cenach stałych z 2000 r.) Średnia stopa inwestycji (%) GUS 19,7 21,6 22,3 21,2 19,9 20,2* 19,4* 24 Wydajność pracy na 1 GUS/ pracującego (UE25=100) Eurostat 59* 60,1* 60,4* 63,4* 65,4* 66,9*. 75 Wydajność pracy na 1 GUS/ pracującego (UE27=100) Eurostat 61,2* 62,3* 62,4* 65,5* 67,5* 68,9*.. Roczny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (biz) w NBP 19,6* 23,5* 14,9* 13,7* 13,9* 18,9*. 10 mld USD Liczba nowoutworzonych miejsc pracy (w tys.) GUS 382,4* 639,2* 490,6* 521,6 609,3* 580,4* 465 ok. 3500 16
W 2012 r., przy niekorzystnych uwarunkowaniach w gospodarce światowej, w tym europejskiej, odnotowano w Polsce spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Tempo wzrostu PKB zmniejszyło się do 1,9% po wzroście 4,5% w 2011 r. W tym samym czasie PKB wytworzony w UE-27 był niższy o 0,3% niż w roku poprzednim (w strefie euro o 0,6%). Czwarty kwartał 2012 r. był piątym z rzędu kwartałem, w którym strefa euro była pogrążona w recesji. Wykres 5. Średnie tempo wzrostu PKB w Polsce i UE (w %) % 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 6,2 6,8 5,3 3,6 5,1 3,9 4,5* 1,6 1,9* 2,5 2,1 3,3 3,2 0,3 2,1 1,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-0,3-4,3 UE-27 Polska Źródło: GUS Tempo wzrostu PKB w Polsce jakkolwiek niewysokie na tle lat poprzednich należy do jednych z wyższych w UE, dotkniętej recesją. W 2012 r. ujemny wzrost gospodarczy wystąpił w bardzo wielu krajach UE m.in. w Belgii, Danii, Niderlandach, Hiszpanii, Włoszech, Finlandii, Grecji (piąty kolejny rok recesji), Portugalii (drugi rok z rzędu), a w grupie nowych państw członkowskich w Republice Czeskiej, Słowenii, na Węgrzech i na Cyprze. Francja nie odnotowała wzrostu gospodarczego w ogóle, a Wielka Brytania zaledwie śladowy na poziomie 0,2%. Spowolnienie aktywności nastąpiło także w gospodarce niemieckiej, wytwarzającej ok. 25% PKB całej UE - z 3,0% wzrostu w 2011 r. do 0,7% w 2012 r. Wykres 6. Tempo wzrostu PKB w państwach UE w 2012 r.(w %) 6,0 5,3 4,0 3,2 3,6 2,0 0,0 0,0 0,2 0,2 0,2 0,7 0,7 0,7 0,8 1,0 1,0 2,0 2,0-2,0 EU-27 Grecja -0,3 Portugalia -4,0-3,2-6,0-6,4-8,0 Cypr -2,3 Słowenia -2,3 Włochy -2,2 Węgry -1,7 Hiszpania -1,4 Republika Czeska -1,1 Niderlandy -0,9 Dania Belgia -0,4-0,2 Finlandia Francja Luxemburg Rumunia -0,2 Wielka Brytania Austria Irlandia Niemcy Bułgaria Malta Szwecja Polska Słowacja Estonia Litwa Łotwa Źródło: Eurostat Po globalnym kryzysie finansowym, odczuwalnym w kraju między innymi poprzez spowolnienie wzrostu gospodarczego w 2009 r. do 1,6%, Polska nie powróciła do wysokiego poziomu aktywności gospodarczej z lat poprzednich. Średnioroczne tempo wzrostu PKB obniżyło się z 6,0% w latach 17
2006-2008 poprzedzających kryzys, do 3,4% w okresie 2010-2012, czyli prawie dwukrotnie. Przyczyną spowolnienia aktywności gospodarczej w Polsce były zarówno niekorzystne uwarunkowania zewnętrzne, jak również słaby popyt krajowy. W 2012 r. osłabieniu uległy wszystkie składniki popytu krajowego, zarówno spożycie, jak i inwestycje. W efekcie bardzo niski wzrost w skali rocznej obserwowano w odniesieniu do wszystkich znaczących składników popytu krajowego: spożycie ogółem było wyższe o 0,4%, przy zerowym wzroście spożycia publicznego, a nakłady brutto na środki trwałe zwiększyły się tylko o 0,6%. Stopa inwestycji 5 zmniejszyła się z 20,2% w 2011 r. do 19,4% w 2012 r. Wykres 7. Stopa inwestycji stopa inwestyjcji ogółem stopa inwestycji publicznych 25,0 20,0 18,1 18,2 19,7 21,6 22,3 21,2 19,9 20,3 19,7 15,0 % 10,0 5,0 3,4 3,4 3,9 4,2 4,6 5,2 5,6 5,8 5,2 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: GUS; Program Konwergencji 2012 r. Należy podkreślić, że od 2010 r., w którym relacja wyniku sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB sięgnęła niepokojącego poziomu - 7,9%, wdrażany program ograniczania nierównowagi w finansach publicznych doprowadził do stopniowej poprawy tego wskaźnika do 3,5% 6 w 2012 r. W porównaniu z 2011 r. zmieniła się struktura realizowanego dostosowania fiskalnego. Podczas gdy zacieśnienie w 2011 r. oparte było głównie na podwyżkach podatków i ograniczaniu wydatków bieżących, w 2012 r. jego istotnym elementem było ograniczenie inwestycji publicznych, zarówno na szczeblu centralnym, jak i w jednostkach samorządu terytorialnego. 7 Wykres 8. Wzrost PKB oraz relacja wyniku sektora instytucji rządowych i samorządowych (SIRiS) do PKB 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 PKB Wynik SIRiS w %PKB -4,0-6,0-8,0-10,0 Źródło: GUS 5 Wskaźnik monitorujący cel strategiczny NSRO. 6 Szacunek NBP, Raport o inflacji. 7 Tej kategorii budżetowej przypisywana jest wysoka wartość tzw. mnożnika fiskalnego, co oznacza między innymi, że w 2012 r. konsolidacja fiskalna mogła mieć relatywnie silniejszy wpływ na aktywność gospodarczą niż w 2011 r. 18
Szacuje się 8, że PKB na mieszkańca w relacji do średniej UE-27, liczony z uwzględnieniem siły nabywczej walut 9, osiągnął w 2012 r. poziom 66%. W 2011 r. PKB na mieszkańca w relacji do średniej UE-27, liczony z uwzględnieniem siły nabywczej walut, osiągnął 64% tj. o 15 p.p. więcej niż przed akcesją do UE. Tempo konwergencji Polski z UE na tle innych nowych krajów członkowskich jest umiarkowane, pod tym względem Polska wyprzedza Republikę Czeską, Bułgarię i Węgry, ale większego postępu w tej dziedzinie dokonały Słowacja i Rumunia. Wykres 9. Konwergencja realna do UE zmiana w latach 2004-2011 PKB per capita w PPS UE-27=100) 30 25 24 20 18 18 17 15 14 15 12 12 10 5 6 5 5 3 3 3 2 1 1 1 0 0-5 -10-15 Luxembourg Słowacja Rumunia Litwa Polska Łotwa Estonia Bułgaria Cypr Niemcy Malta Szwecja Republika Czeska Węgry Niderlandy Austria Dania Finlandia Słovenia Portugalia Francja Hiszpania Belgia -3-5 -2-3 Włochy Wielka Brytania Irelandia Grecja -11-12 -13-14 -20 Źródło: Eurostat Spowolnienie aktywności gospodarczej znalazło odzwierciedlenie na rynku pracy. Pomimo tego negatywnego zjawiska szacuje się, że liczba pracujących w gospodarce narodowej wzrosła o 0,2% w skali rocznej. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw tylko nieznacznie zwiększyło się w porównaniu z poprzednim rokiem (o 0,1%). Zmniejszył się wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15+. KOMPLEMENTARNOŚĆ Z WYBRANYMI INSTRUMENTAMI FINANSOWYMI Obok inwestycji współfinansowanych w ramach NSRO realizacja działań prorozwojowych wspierana jest przez projekty, których beneficjenci otrzymują dofinansowanie ze środków krajowych, innych funduszy europejskich (Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europejski Fundusz Rybacki), programów pomocowych (Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy, środki Szwajcarsko-Polski Program Współpracy) oraz innych. 8 Szacunek własny; ostatnie dane Eurostatu dot. PKB w PPS obejmują 2011 r. 9 Wskaźnik monitorujący cel strategiczny NSRO. 19
Szwajcarsko-Polski Program Współpracy 10 Na podstawie Umowy ramowej pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Szwajcarską Radą Federalną o wdrażaniu Szwajcarsko - Polskiego Programu Współpracy z dnia 20 grudnia 2007 r. Polska uzyskała wsparcie w wysokości 489,02 mln CHF 11. Szwajcarsko - Polski Program Współpracy ma na celu zmniejszanie różnic społeczno-gospodarczych, istniejących pomiędzy Polską a wyżej rozwiniętymi państwami UE, oraz różnic na terytorium Polski, występujących pomiędzy ośrodkami miejskimi a regionami słabo rozwiniętymi pod względem strukturalnym. Program zakłada, iż co najmniej 40% środków zostanie rozdysponowanych w czterech województwach południowo wschodniej Polski: lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim. Zgodnie z obliczeniami po zakończeniu procesu kontraktacji na obszary koncentracji geograficznej przeznaczono 42,96% alokacji. 12 W 2012 r. prace wdrożeniowe koncentrowały się głównie na przeprowadzaniu naborów, ocenie złożonych projektów i podpisywaniu umów. W dniu 14 czerwca 2012 r. zakończono prace nad kontraktacją środków Szwajcarsko - Polskiego Programu Współpracy. Zakontraktowano 100% alokacji dostępnej w ramach Programu, tj. 464, 57 mln CHF 13. Łącznie podpisano 58 umów, w tym 50 ws. projektów indywidualnych oraz 8 ws. programów /grantów blokowych/alokacji specjalnych. W sumie w trakcie całego procesu aplikacyjnego do strony szwajcarskiej trafiło 55 KPP 14. W 2012 r. strona polska przekazała 9 ostatnich projektów, z czego jeden stanowił wniosek zgłoszony przez stronę szwajcarską. Spośród wszystkich przekazanych KPP tylko jeden otrzymał negatywną decyzję darczyńcy. W samym 2012 roku strona szwajcarska wydała 15 decyzji o przyznaniu dofinansowania (14 pozytywnych i 1 negatywną). Jednocześnie kontynuowano lub inicjowano proces wdrażania projektów w ramach Programu, który potrwa do 14 czerwca 2017 r. W roku 2012 większość projektów weszła w fazę realizacji - rozpoczęto wdrażanie ok. 30 projektów. Reszta przedsięwzięć została uruchomiona w latach wcześniejszych. Jeden projekt wyjątkowo rozpocznie się dopiero w 2014 r. 10 Więcej informacji o Programie na stronie: www.programszwajcarski.gov.pl. 11 Kwota uwzględniająca koszty zarządzania państwa-darczyńcy oraz strony polskiej 12 Bez uwzględnienia alokacji na pomoc techniczną strony szwajcarskiej oraz na Fundusz Stypendialny wdrażany przez stronę szwajcarską 13 Kwota ta nie uwzględnia kosztów zarządzania Programem przez stronę szwajcarską w wysokości ok. 24,5 mln CHF. 14 Statystyki nie dotyczą Funduszu Stypendialnego, Funduszu na Przygotowanie Projektów oraz Funduszu Pomocy Technicznej w tych przypadkach Kompletne Propozycje Projektów nie były składane 20
Tabela 2. Projekty i programy wdrażane w ramach Programu w podziale na priorytety i obszary tematyczne Obszary wsparcia Liczba projektów/ programów Priorytet: Bezpieczeństwo stabilność i wsparcie reform, w tym: 17 Inicjatywy na rzecz rozwoju regionalnego regionów peryferyjnych i słabo rozwiniętych 10 Środki ochrony granic 7 Priorytet: Środowisko i Infrastruktura, w tym: 23 Odbudowa i remont infrastruktury środowiskowej i poprawa środowiska (w tym transport publiczny, gospodarka odpadami, efektywność energetyczna) 16 Bioróżnorodność i ochrona ekosystemów oraz wsparcie transgranicznych inicjatyw środowiskowych 7 Priorytet: Sektor prywatny, w tym: 3 Poprawa środowiska biznesowego i dostępu do kapitału dla małych i średnich przedsiębiorstw 2 Rozwój sektora prywatnego i promocja eksportu MŚP (Społeczna odpowiedzialność biznesu) 1 Priorytet: Rozwój społeczny i zasobów ludzkich, w tym: 10 Ochrona zdrowia (w tym promocja zdrowia i opieka społeczna) 8 Badania i rozwój 2 Polsko-Szwajcarski Program Badawczy 1 Fundusz Stypendialny 1 Alokacje specjalne, w tym: 5 Grant Blokowy - Fundusz dla Organizacji Pozarządowych 1 Grant Blokowy - Fundusz Partnerski 1 Łodygowice - projekt wskazany przez stronę szwajcarską 1 Fundusz na Przygotowanie Projektów 1 Fundusz Pomocy Technicznej 1 Ogółem 58 Źródło: Opracowanie własne, Departament Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej, MRR (IZ PO PT) W 2012 r., w ramach programów realizowanych w obszarach obejmujących komponenty re-grantingowe (Inicjatywy na rzecz rozwoju regionalnego oraz Ochrona zdrowia - Cel 2 dotyczący poprawy usług pomocy społecznej) przeprowadzono 16 naborów wniosków. Zorganizowano 1 konkurs w przypadku Funduszu Stypendialnego, przeprowadzono 2 nabory w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych oraz 1 dla beneficjentów Funduszu Partnerskiego. Do końca 2012 r. w ramach prefinansowania strona polska przekazała instytucjom realizującym środki w kwocie ponad 87 mln CHF, co stanowiło blisko 19 % kwoty alokacji przyznanej Polsce, a kwota środków zrefundowanych przez stronę szwajcarską wynosiła ponad 47,79 mln CHF, co stanowiło ponad 10% alokacji. 15 Norweski mechanizm finansowy oraz mechanizm finansowy EOG 16 Na podstawie Memorandum of Understanding - podpisanych przez rząd polski z państwami EFTA: Królestwem Norwegii, Republiką Islandii i Księstwem Liechtenstein w październiku 2004 r. - Polska uzyskała wsparcie finansowe w wysokości 558,63 mln EUR 17 w postaci tzw. Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2004-2009. 15 Zestawienie bez uwzględnienia kosztów zarządzania darczyńców. 16 Więcej informacji o Programie na stronie: www.eog.gov.pl/strony/start.aspx.. 17 Kwota uwzględniająca koszty zarządzania państw-darczyńców i strony polskiej. 21
Jako główny cel określono realizację przedsięwzięć prorozwojowych przyczyniających się do zmniejszania różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Ponadto, realizacja przedsięwzięć miała służyć zacieśnianiu współpracy bilateralnej pomiędzy Polską a państwami - darczyńcami. W sumie odbyły się trzy nabory wniosków na dofinansowanie pojedynczych projektów i programów, w wyniku których dofinansowano 413 przedsięwzięć, z których 410 zrealizowało zakładane cele 18. Dodatkowo, przeprowadzono 22 nabory w ramach grantów blokowych, które wsparły dodatkowo ponad tys. projektów o mniejszej skali (nie licząc Funduszu Kapitału Początkowego, który był wdrażany przez stronę darczyńców). W rezultacie, w ramach Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2004-2009 rozdysponowano 100% alokacji przeznaczonej na dofinansowanie projektów, tj. łącznie kwotę ponad 528 mln EUR. W ramach pojedynczych projektów i programów oraz grantów blokowych (z uwzględnieniem Funduszu Kapitału Początkowego) wydatkowano 493,8 mln EUR. Stanowi to ponad 95% kwoty zakontraktowanej z beneficjentami i z operatorami grantów blokowych. Zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2012 r., w przypadku 402 projektów (na 410) oraz 4 grantów blokowych darczyńcy zaakceptowali sprawozdania końcowe z ich realizacji. Do ostatecznego rozliczenia pozostało 8 projektów indywidualnych, w tym na ostateczną decyzję darczyńców czekają sprawozdania końcowe dla 6 projektów, a dwa sprawozdania końcowe na dzień 31 grudnia 2012 r. pozostawały w ocenie instytucji pośredniczących 19. Dodatkowo, na decyzję darczyńców oczekują rozliczenia końcowe dwóch grantów blokowych: Fundusz Wymiany Kulturalnej oraz Polsko-Norweski Fundusz Badań Naukowych. W 2012 r. nadal trwała realizacja 11 projektów, które zostały przedłużone poza datę kwalifikowalności wydatków wyznaczoną na dzień 30 kwietnia 2011 r. (okres wdrażania został wydłużony decyzją darczyńców). Krajowy Punkt Kontaktowy przeprowadził 4 zaplanowane kontrole pojedynczych projektów oraz kontrolę u operatora Funduszu Wymiany Kulturalnej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (PROW 2007-2013) 20 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (PROW 2007 2013) jest dokumentem określającym zakres i formę wsparcia obszarów wiejskich w Polsce w kolejnym okresie programowania, to jest w latach 2007 2013. Duża część przewidzianych w Programie działań jest kontynuacją instrumentów wdrażanych w latach 2004 2006 w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004 2006, realizującego w Polsce tzw. działania towarzyszące Wspólnej Polityce Rolnej oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 2006, realizującego cele Polityki Spójności UE. PROW 2007 2013 został przyjęty w dniu 24 lipca 2007 r. na posiedzeniu Komitetu ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej, natomiast w dniu 7 września 2007 r. decyzją Komisji Wspólnot Europejskich nr CCI2007PL06RPO001 został zatwierdzony do realizacji. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 jest finansowany zarówno z budżetu UE (Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFRROW), jak i z krajowych środków publicznych. Łączna kwota dofinansowania ze środków publicznych w ramach Programu to ponad 17,4 mld euro. Alokacja środków z budżetu UE wynosi ok. 13,4 mld euro. Udział krajowych środków publicznych wyniesie ok. 4 mld euro. Faktycznie do rozdysponowania jest około 14,4 mld 18 Dwóch beneficjentów wycofało się z realizacji projektu już po zakończeniu okresu kontraktacji środków (z priorytetu Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem). 19 Termin na przekazanie sprawozdań końcowych dla tych projektów do darczyńców upływa w lutym 2013 r. 20 Więcej informacji o PROW 2007-2013 znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: www.minrol.gov.pl w zakładce PROW 2007-2013. 22
euro, ponieważ blisko 3 mld stanowią zobowiązania z lat 2004 2006 podjęte w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004 2006. Do końca 2012 r. w ramach programu zawarto 5 066 677 umów umów/wydano decyzji na łączną kwotę dofinansowania z EFRROW blisko 32,70 mld PLN. 21 Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 (PO RYBY 2007-2013) 22 Program finansowany jest z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR) i stanowi jeden z komponentów wspólnej polityki rybołówstwa Unii Europejskiej. Na realizację Funduszu w całej Europie przeznaczono 4.3 mld EUR. Polska obok Hiszpanii jest największym beneficjentem pomocy w ramach Funduszu. 23 W ramach tego Programu wspierane są przedsięwzięcia na rzecz uzyskania trwałej równowagi między zasobami morskimi a zdolnością połowową polskiej floty rybackiej, a także stworzenia nowoczesnego i konkurencyjnego sektora rybackiego w Polsce. Służy temu wsparcie m.in. adaptacji i modernizacji statków, hodowli i rybołówstwa śródlądowego, podniesienia standardów portów i zakładów przetwórstwa rybnego, a także aktywizacja lokalnych społeczności. Na realizację Programu przeznaczono 978,8 mln EUR, w tym 734,1 mln EUR ze środków unijnych i 244,7 mln z budżetu krajowego. Do końca 2012 r. w ramach programu zawarto 8 670 umów na łączną kwotę blisko 2,8 mld PLN, w tym wkład UE to ponad 2,1 mld PLN. ŁĄCZNY WPŁYW NSRO ORAZ WW. INSTRUMENTÓW SKOORDYNOWANYCH Z POLITYKĄ SPÓJNOŚCI W ujęciu regionalnym przedsięwzięcia realizowane w ramach NSRO, PROW oraz PO RYBY otrzymały łącznie do końca 2012 r. dofinansowanie przekraczające 248,6 mld PLN. Zestawiając wszystkie projekty należy podkreślić, że wysokość środków NSRO determinuje podziały w ujęciu regionalnym. Podobnie jak w NSRO najwięcej środków w ramach PROW per capita przypada w województwach: lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim, zaś w wartościach bezwzględnych to regiony: Mazowsza i Wielkopolski. Natomiast w PO RYBY oba wskaźniki najwyższe wartości osiągnęły w województwie pomorskim i zachodniopomorskim. 1.2 CEL 1: Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa Łączna alokacja środków UE w działaniach, których celem jest poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, wynosi ok. 7,34 mld PLN. Środki finansowe na ten cel zarezerwowano w trzech programach operacyjnych Kapitał Ludzki, Innowacyjna Gospodarka oraz Pomoc Techniczna. Działania podejmowane w ramach Celu 1 NSRO zmierzają do wzmocnienia zdolności polskiej administracji w zakresie realizacji jej głównego zadania, którym jest kreowanie warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego państwa we współpracy z obywatelami. Interwencja przewidziana w obszarze wzmacniania potencjału administracyjnego obejmuje: wzmacnianie zdolności instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zadań, 21 Więcej w: Informacji o stanie realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 dane na dzień 31 grudnia 2012 r. 22 Więcej informacji o PO RYBY 2007-2013 znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: www.minrol.gov.pl w zakładce PO RYBY 2007-2013. 23 Najwięksi beneficjenci EFR, to: Hiszpania - 1131 mln EUR, Polska 734,1 mln EUR, Włochy - 424,3 mln EUR, Portugalia - 246,5 mln EUR, Rumunia - 230,7 mln EUR, Grecja 207,8 mln EUR. 23