DYNAMIKA SKŁADOWYCH WSKAŹNIKA ROZWOJU SPOŁECZNEGO KRAJÓW EUROPY W LATACH

Studia i Prace WNEiZ US nr 54/3 2018 DOI: 10.18276/sip.2018.54/3-22 Maciej Oesterreich * Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie DYNAMIKA SKŁADOWYCH WSKAŹNIKA ROZWOJU SPOŁECZNEGO KRAJÓW EUROPY W LATACH 2010 2015 Streszczenie W artykule przedstawiano analizę zmian wskaźnika rozwoju społecznego (HDI) oraz czterech jego składowych dla 42 krajów Europy w latach 2010 2015. Składowe te dotyczą trzech podstawowych sfer życia: zdrowia, edukacji oraz dochodów. Celem analizy była próba odpowiedzi na pytanie, czy zmiany poszczególnych składowych wskaźnika HDI w badanym okresie są podobne dla wszystkich krajów Europy, a jeśli nie, czy można wskazać grupy krajów o podobnym tempie zmian. Dane statystyczne wykorzystane w opracowaniu pochodziły z raportów Human Development Report. Obliczenia wykonano w pakiecie Statistica 12. Słowa kluczowe: wskaźnik rozwoju społecznego, dynamika składowych, HDI Wstęp Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI Human Development Index) został opracowany w roku 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haq, a od roku 1993 jest wykorzystywany przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNAP United Nations Development Programme) w corocznych raportach obejmujących 188 krajów świata. Był on tematem wielu publikacji zarówno w literaturze polskiej (np. Dzeciuchowicz, 2011; Jankowska, 2012; Kompa, 2009; Kubiczek, 2014; Adres e-mail: maciej.oesterreich@zut.edu.pl.

304 Metody ilościowe w ekonomii Łopatka, 2015), jak i zagranicznej (np. Hirai, 2017; Kemal, Klugman, 2011; Yakunina, Bychkov, 2015) i pomimo krytyki (zob. Ambuj, Adil, 1998; Niels, 1991) jest on pomocnym narzędziem do oceny ekonomicznego i społecznego rozwoju krajów. Do wyznaczanie indeksu HDI wykorzystuje się cztery cechy: oczekiwaną długość życia, średnią liczbę lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwaną liczbę lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia, dochód narodowy per capita (PPP USD 2011). Opisują one trzy podstawowe sfery życia: pierwsza zdrowie (health), dwie Międzynarodowego kolejne edukację (education), Programu a czwarta Porównawczego dochody głowę (International mieszkańca (income). Comparison Prog Metodologiczne Dane badania pochodzą aspekty związane z urzędów z statystycznych wyznaczania indeksu poszczególnych HDI zostały państw przedstawione oraz w innych organizacji, w tym agend ONZ, Banku Światowego itd. Obejmują one rok poprzedzający rok badania z wyjątkiem informacji dotyczącej dochodu narodowego per (Anand, Sen, 1994). capita, która Głównym pochodzi celem z opracowań pracy była Międzynarodowego próba odpowiedzi Programu na pytanie: Porównawczego czy dynamika składo wskaźnika (International rozwoju Comparison społecznego Program). była Metodologiczne podobna dla aspekty 42 krajów związane Europy, z wyznaczania indeksu HDI zostały przedstawione w pracy (Anand, Sen, 1994). a jeśli nie, czy mo jest wyodrębnienie Głównym celem grup artykułu krajów była o podobnym próba odpowiedzi tempie na zmian? pytanie, czy dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego była podobna dla 42 krajów Europy, 2. a jeśli Materiał nie, czy badawczy możliwe jest wyodrębnienie grup krajów o podobnym tempie zmian. W tabelach 1 oraz 2 zamieszczono informacje o wartościach wskaźników oczekiwanej 1. Materiał długości badawczy życia, przeciętnej długości nauki, oczekiwanej długości nauki wartości dochodu narodowego dla 42 krajów Europy. Dane uzupełniono o informa W tabelach 1 2 zamieszczono informacje o wartościach wskaźników HDI, oczekiwanej długości wartościach życia, przeciętnej poszczególnych długości cech nauki, w analizowanym oczekiwanej długości okresie nauki oraz oraz ich średnich tem średnich zmian wartości obliczonych dochodu narodowego według wzoru dla 42 krajów (Bąk, Markowicz, Europy. Dane Mojsiewicz, uzupełniono o Wawrzyniak informacje o średnich wartościach poszczególnych cech w analizowanym okresie oraz ich 2015, s. 135; Sobczak 1995, s. 276-277): średnich tempach zmian obliczonych według wzoru (Bąk, Markowicz, Mojsiewicz, Wawrzyniak, 2015, s. 134 135; Sobczak, TT 1995, = (ii s. 1) 276 277): 100% ( gdzie: gdzie: TT średnie tempo zmian, TT = (ii 1) nn 1 ii = 100%, (1) ii = yy nn nn 1 yy yy 1 nn yy 1, (2) ii średnia geometryczna z ilorazu absolutnych poziomów badanego zjawiska z ostatnieg i pierwszego (y1) okresuanalizy, n liczba okresów analizy. (

gdzie: TT średnie tempo zmian gdzie: ii = nn 1 yy nn yy 1 TT średnie tempo zmian 2. Materiał badawczy W tabelach 1 oraz 2 zamieszczono W informacje tabelach 1 o Maciej Oesterreich 305 oczekiwanej długości życia, przeciętnej oczekiwanej długości długości nauki, o Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 jest wyodrębnienie gru (2) ii średnia geometryczna z ilorazu ii średnia absolutnych geometryczna poziomów wartości z ilorazu badanego dochodu absolutnych narodowego zjawiska poziomów z dla ostatniego 42 wartości krajów badanego (yn) dochodu Europy. zja nar D i pierwszego ii (y1) średnia okresuanalizy, geometryczna i pierwszego z ilorazu (y1) absolutnych okresuanalizy, poziomów badanego zjawiska średnich wartościach poszczególnych średnich cech w analizowanym wartościach p z ostatniego (y n ) i pierwszego (y 1 ) okresu analizy, n liczba okresów n liczba analizy. zmian obliczonych według wzoru (Bąk, Markowicz, Mojsi okresów analizy. n liczba okresów analizy. zmian obliczonych we 135; Sobczak 1995, s. 276-277): 135; Sobczak 1995, s. TT = (ii 1) 100% Tabela 1. Wartości wskaźników Tabela HDI, 1 oczekiwanej długości Tabela życia, 1 nn 1 Wartości wskaźników HDI, średnich oczekiwanej oraz średniego długości tempa życia, zmian średnich w latach 2010 2015 oraz średniego tempa ii = zmian yy nn Wartości wskaźników HDI, oczekiwanej długości życia, średnich yy 1 oraz ś w latach 2010-2015 w latach 2010-2015 gdzie: gdzie: HDI Oczekiwana Oczekiwana długość długość HDI życia życia Oczekiwana dłu 2010 2010 2015 2015 xx TT [%] TT (%) średnie 2010 2010 tempo 2015 2010 zmian 2015 2015 xx xx TT [%] TT [%] TT (%) średnie 2010 tempo 2015 zmi Albania 1 2 0,72 30,76 Albania 0,73 4 1,145 76,906 77,97 0,72 7 77,44 0,76 0,73 8 0,281,14 9 76,90 77,97 7 Andora 0,82 0,86 Andora 0,84 0,85 ii średnia 80,80 geometryczna 81,46 0,82 81,13 0,86 z ilorazu 0,840,16 absolutnych 0,85 ii średnia 80,80 poziomów geometrycz ba Albania 0,72 0,76 0,73 1,14 76,90 77,97 77,44 0,28 81,46 8 Austria Andora 0,820,88 0,86 0,89 Austria 0,88 0,84 0,33 i 0,85 pierwszego 80,60 80,80(y1) 81,58 0,88 okresuanalizy, 81,4681,10 0,89 81,13 0,880,240,33 i 0,16 pierwszego 80,60 81,58 (y1) okres 8 Belgia Austria 0,88 0,88 0,89 0,90 Belgia 0,89 0,88 0,28 0,33 80,00 80,60 80,98 0,88 81,5880,50 0,90 81,10 0,890,240,280,24 80,00 80,98 8 Białoruś 0,79 0,80 Białoruś 0,79 0,25 n liczba 70,20 okresów 71,46 0,79 analizy. 70,93 0,80 0,790,360,25 n liczba 70,20 okresów 71,46 ana Belgia 0,88 0,90 0,89 0,28 80,00 80,98 80,50 0,24 7 Bośnia i Hercegowina 0,71 0,75 0,73 1,10 75,90 76,63 76,26 0,19 Białoruś 0,79 0,80 Bośnia 0,79 i Hercegowina 0,25 70,20 0,71 71,46 0,75 70,93 0,73 1,10 0,36 75,90 76,63 7 Bułgaria 0,77 0,79 Bułgaria 0,78 0,53 73,50 74,32 0,77 73,95 0,79 0,780,220,53 73,50 74,32 7 Bośnia i Hercegowina 0,71 0,75 0,73 1,10 75,90 76,63 76,26 0,19 Chorwacja 0,81 0,83 Chorwacja 0,82 0,50 76,60 77,50 0,81 77,05 0,83 0,820,230,50 76,60 Tabela 177,50 7 Bułgaria 0,77 0,79 0,78 0,53 73,50 74,32 73,95 0,22 Cypr 0,85 0,86 Cypr 0,85 0,18 Wartości 79,40 wskaźników 80,33 0,85 79,89 0,86 HDI, oczekiwanej 0,850,230,18 Wartości długości 79,40 wskaźników życia, 80,33 śre7 Chorwacja 0,81 0,83 0,82 0,50 76,60 77,50 77,05 0,23 Czechy 0,86 0,88 Czechy 0,87 0,34 77,60 78,78 0,86 78,25 0,88 0,870,300,34 w latach 77,60 2010-2015 78,78 7 Dania Cypr 0,85 0,91 0,86 0,92 Dania 0,92 0,85 0,36 0,18 79,30 79,40 80,41 0,91 80,33 79,90 0,92 79,89 0,920,280,36 0,23 79,30 HDI 80,41 7O Estonia Czechy 0,860,84 0,88 0,87 Estonia 0,85 0,87 0,64 0,34 75,30 77,60 77,01 0,84 78,7876,29 0,87 78,25 0,850,452010 0,640,30 Kr 2015 75,30 xx TT 77,01 [%] 201 7 Finlandia Dania 0,910,88 0,92 0,89 Finlandia 0,88 0,92 0,37 0,36 80,00 79,30 Albania 81,01 0,88 80,4180,50 0,89 79,90 0,880,250,72 0,370,28 0,76 80,00 0,73 Albania 81,01 1,14 76,9 8 Andora 0,82 0,86 0,84 0,85 80,8 Francja Estonia 0,84 Andora 0,88 0,87 0,90 Francja 0,89 0,85 0,37 0,64 81,40 75,30 82,36 0,88 77,0181,89 0,90 76,29 0,890,230,370,45 81,40 82,36 8 Austria 0,88 0,89 0,88 Austria 0,33 80,6 Niemcy Finlandia 0,880,91 0,89 0,93 Niemcy 0,91 0,88 0,43 0,37 80,20 80,00 Belgia 81,09 0,9181,0180,65 0,93 80,50 0,910,220,88 0,430,25 0,90 80,20 0,89 Belgia 81,09 0,28 80,0 8 Francja 0,88 0,90 0,89 0,37 81,40 Białoruś 82,36 81,89 0,790,23 0,80 0,79 Białoruś 0,25 70,2 Niemcy 0,91 0,93 0,91 0,43 80,20 Bośnia i Hercegowina 81,09 80,65 0,710,22 0,75 0,73 Bośnia 1,10 i Herceg 75,9 Grecja 0,87 0,87 0,86 0,03 80,20 Bułgaria 81,07 80,61 0,770,22 0,79 0,78 Bułgaria 20,53 73,5 Chorwacja 0,81 0,83 0,82 Chorwacja 0,50 76,6 Węgry 0,82 0,84 0,83 0,37 74,50 Cypr 75,31 74,94 0,85 0,22 0,86 0,85 Cypr 0,18 79,4 Islandia 0,89 0,92 0,90 0,64 81,80 Czechy 82,72 82,29 0,860,22 0,88 0,87 Czechy 0,34 77,6 Irlandia 0,91 0,92 0,91 0,32 80,10 Dania 81,05 80,59 0,910,24 0,92 0,92 Dania 0,36 79,3 Estonia 0,84 0,87 0,85 Estonia 0,64 75,3 Włochy 0,87 0,89 0,87 0,40 82,20 83,34 82,77 0,28 Finlandia 0,88 0,89 0,88 Finlandia 0,37 80,0 Łotwa 0,81 0,83 0,82 0,46 72,80 Francja 74,34 73,67 0,88 0,42 0,90 0,89 Francja 0,37 81,4 Lichtenstein 0,90 0,91 0,91 0,21 79,50 Niemcy 80,16 79,83 0,91 0,17 0,93 0,91 Niemcy 0,43 80,2 Litwa 0,83 0,85 0,84 0,51 72,10 73,50 72,88 0,38 Luksemburg 0,89 0,90 0,89 0,28 80,40 81,88 81,21 0,37 Macedonia 0,74 0,75 0,74 0,27 74,80 75,53 75,16 0,19 Malta 0,82 0,86 0,83 0,76 79,90 80,73 80,32 0,21 Mołdawia 0,67 0,70 0,69 0,79 69,80 71,73 70,96 0,55 Czarnogóra 0,79 0,81 0,80 0,38 75,10 76,40 75,83 0,34 Holandia 0,91 0,92 0,92 0,33 80,80 81,71 81,28 0,22 Norwegia 0,94 0,95 0,94 0,20 81,00 81,71 81,35 0,17 Polska 0,83 0,86 0,84 0,62 76,30 77,62 77,00 0,34 Portugalia 0,82 0,84 0,83 0,57 79,60 81,18 80,43 0,39 Rumunia 0,79 0,80 0,79 0,44 73,80 74,84 74,37 0,28 Rosja 0,78 0,80 0,79 0,53 68,60 70,26 69,58 0,48 Serbia 0,76 0,78 0,77 0,49 74,00 75,05 74,57 0,28 ii = nn 1 yy nn yy 1 2. Materiał badawczy

306 Metody ilościowe w ekonomii 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Słowacja 0,83 0,84 0,84 0,43 75,40 76,41 75,95 0,27 Słowenia 0,88 0,89 0,88 0,32 79,40 80,58 80,05 0,29 Hiszpania 0,87 0,88 0,87 0,39 81,80 82,77 82,29 0,24 Szwecja 0,90 0,91 0,91 0,26 81,50 82,35 81,92 0,21 Szwajcaria 0,92 0,94 0,93 0,33 82,20 83,13 82,69 0,23 Ukraina 0,73 0,74 0,74 0,30 69,30 71,13 70,37 0,52 Wielka Brytania 0,91 0,91 0,90 0,08 80,10 80,85 80,46 0,19 xx średnia wartość cechy, TT średnie tempo zmian. Źródło: opracowanie własne na podstawie Human Development Report (2016). Z informacji zawartych w tabeli 1 wynika, że najwyższy poziom wskaźnika rozwoju społecznego w roku 2015 zaobserwowano dla Norwegii (0,949), a najniższy dla Mołdawii (0,699). Najszybszy przyrost w latach 2010 2015, mierzony średnim tempem zmian, odnotowano dla Albanii (1,14%), najniższy natomiast dla Grecji (ok. 0,03%). Najwyższą oczekiwaną długością życia w 2015 roku wśród państw Europy charakteryzowały się Włochy (88,34 roku), a najniższą Rosja (70,26 roku). Najwyższy średnioroczny przyrost analizowanej cechy odnotowano dla Mołdawii (0,55%), zaś najniższy dla Andory (0,16%). W przypadku pierwszej z cech charakteryzujących edukację najwyższą średnią liczbą lat edukacji dla mieszkańców w wieku 25 lat i starszych w 2015 roku charakteryzowała się Szwajcaria (13,37 roku). O prawie 4,5 roku krócej edukację pobierali mieszkańcy Portugalii (8,88 roku). m o najszybszym średniorocznym przyroście w analizowanym okresie okazała się Bośnia i Hercegowina (4,89%). W przypadku dwóch krajów Białorusi oraz Łotwy wartość średniego tempa zmian była ujemna i wynosiła odpowiednio: 0,04% i 0,28%. Dla drugiej z cech związanych z edukacją oczekiwanej liczby lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia najwyższą wartością w 2015 roku charakteryzowała się Dania (19,19 roku), najniższą natomiast Mołdawia (11,81 roku). W latach 2010 2015 najszybszy przyrost analizowanej cechy odnotowano dla Albanii (3,74%). Aż dla 10 krajów wartość średniego tempa zmian obliczanego dla oczekiwanej liczby lat edukacji była ujemna. Najniższe jego wartości odnotowano dla Wielkiej Brytanii ( 0,59%) oraz Macedonii ( 0,62%).

i pierwszego (y1) okresuanalizy, średnich wartościach i poszczególnych pierwszego (y1) średnich cech okresuanalizy, w analizowanym wartościach poszczególnych okresie oraz ich cech średnich w analizowanym tempach średnich wartościach okresie oraz poszcze ich ś n liczba okresów analizy. zmian obliczonych według n liczba wzoru okresów (Bąk, zmian Markowicz, obliczonych analizy. Mojsiewicz, według wzoru Wawrzyniak (Bąk, Markowicz, 2015, zmian s. 134- Mojsiewicz, obliczonych Wawrzyni według w 135; Sobczak 1995, s. 276-277): 135; Sobczak 1995, s. 276-277): 135; Sobczak 1995, s. 276-27 Tabela 2. Wartości przeciętnej długości nauki, oczekiwanej długości nauki, TT dochodu = (ii 1) narodowego 100% per capita, średnich TT = (ii 1) oraz 100% (1) Tabela 1 Tabela 1 średniego tempa zmian w latach 2010 2015 nn 1 ii = yy nn nn 1 Wartości wskaźników HDI, oczekiwanej długości życia, średnich oraz średniego tempa ii = zmian yy nn Wartości wskaźników HDI, oczekiwanej długości życia, (2) średnich oraz średnie yy 1 yy 1 w latach 2010-2015 Dochód Narodowy w latach per capita 2010-2015 Przeciętna długość nauki gdzie: Oczekiwana długość nauki gdzie: (2011 PPP USD) gdzie: HDI Oczekiwana długość życia HDI Oczekiwana długość życ 2010 2015 xx TT [%] średnie 2010 tempo 2010 zmian 2015 2015 xx TT [%] TT [%] średnie 2010 tempo 2010 2015 zmian xx 2015 2010 TT [%] 2015 xx TT [%] TT [%] 2010 średnie tempo 2015 zmian xx 1 2 3 Albania 4 5 6 0,72 7 0,76 0,73 8 Albania 1,14 9 76,90 10 77,97 77,44 0,72 11 0,28 0,76 0,73 12 1,14 13 76,90 77,97 77,44 Andora ii średnia geometryczna 0,82 0,86 z ilorazu 0,84 Andora absolutnych 0,85 ii średnia 80,80 poziomów geometryczna 81,46 badanego 81,13 z 0,82 ilorazu 0,16 zjawiska 0,86 absolutnych 0,84 z ostatniego 0,85 poziomów ii średnia 80,80 (yn) badanego geometryczna 81,46 zjawiska 81,13 z il Albania 9,10 9,65 9,32 1,17 11,80 14,18 12,20 3,74 9248,20 10252,47 9796,68 2,08 Andora 9,50 10,26 Austria 9,68 i 1,54 pierwszego 11,70 (y1) 0,88 okresuanalizy, 13,52 0,89 12,90 0,88 Austria 0,33 i 2,94 pierwszego 80,60 47122,20 (y1) 81,58 okresuanalizy, 81,10 47979,45 0,88 0,24 0,89 45181,71 0,88 0,33 i 0,36 pierwszego 80,60 81,58 (y1) okresuanali 81,10 Austria 10,80 11,33 Belgia 10,89 0,97 15,60 0,88 15,91 0,90 15,70 0,89 Belgia 0,28 0,40 80,00 43239,90 80,98 80,50 43608,82 0,88 0,24 0,90 43930,54 0,89 0,28 0,17 80,00 80,98 80,50 Białoruś n liczba okresów 0,79 analizy. 0,80 0,79 Białoruś 0,25 n liczba 70,20 okresów 71,46 analizy. 70,93 0,79 0,36 0,80 0,79 0,25 n 70,20 liczba okresów 71,46 analizy. 70,93 Belgia 11,20 11,38 11,28 0,32 16,00 16,64 16,29 0,78 41531,90 41243,31 41164,00-0,14 Bośnia i Hercegowina 0,71 0,75 0,73 Bośnia 1,10 i Hercegowina 75,90 76,63 76,26 0,71 0,19 0,75 0,73 1,10 75,90 76,63 76,26 Białoruś 12,00 11,98 12,00-0,04 15,40 15,66 15,63 0,34 15369,40 15629,45 16131,76 0,34 Bułgaria 0,77 0,79 0,78 Bułgaria 0,53 73,50 74,32 73,95 0,77 0,22 0,79 0,78 0,53 73,50 74,32 73,95 Bośnia 7,10 9,01 Chorwacja 8,10 4,89 13,40 0,81 14,18 0,83 13,66 0,82 Chorwacja 0,50 1,13 76,60 Tabela 9297,70 1 77,50 77,05 10090,77 0,81 0,23 0,83 9515,08 0,82 Tabela 0,50 1,65 1 76,60 77,50 77,05 i Hercegowina Cypr Wartości wskaźników 0,85 0,86 HDI, 0,85 oczekiwanej Cypr 0,18 Wartości długości 79,40 wskaźników 80,33 życia, średnich 79,89 HDI, 0,85 oczekiwanej oraz 0,23 0,86 średniego 0,85 długości tempa 0,18 Wartości życia, zmian 79,40 średnich wskaźników 80,33 oraz 79,89 średnie HDI, o Bułgaria 10,60 10,80 10,63 0,37 14,20 15,04 14,46 1,16 14442,70 16261,26 15143,06 2,40 Czechy 0,86 0,88 0,87 Czechy 0,34 w latach 77,60 2010-2015 78,78 78,25 0,86 0,30 0,88 w 0,87 latach 0,34 2010-2015 77,60 78,78 78,25 Chorwacja 10,80 11,22 11,00 0,77 14,40 15,26 14,76 1,17 19427,70 20291,34 19722,94 0,87 Dania 0,91 0,92 0,92 Dania 0,36 79,30 HDI 80,41 79,90 Oczekiwana 0,91 0,28 długość 0,92 życia 0,92 HDI 0,36 79,30 Oczekiwana 80,41 79,90 długość ży Cypr 11,30 11,70 Estonia 11,55 0,69 14,00 0,84 14,26 0,87 14,04 0,85 Estonia 0,64 0,36 75,30 32480,70 77,01 76,29 29458,52 0,84 0,45 0,87 30662,37 2010 0,85 2015 0,64-1,93 xx TT [%] 75,30 2010 77,01 2015 76,29 xx Czechy 12,30 12,33 Finlandia 12,31 0,05 16,30 0,88 16,81 0,89 16,44 0,88 Finlandia 0,37 0,62 80,00 25964,70 Albania 81,01 80,50 28143,98 0,88 0,25 0,89 0,72 26641,83 0,88 0,76 0,37 0,73 1,62 1,14 80,00 76,90 81,01 77,97 80,50 77,44 Dania 12,70 12,70 Francja 12,70 0,00 16,90 0,88 19,19 0,90 18,43 0,89 Francja 0,37 2,57 81,40 43711,40 Andora 82,36 81,89 44518,92 0,88 0,23 0,90 0,82 44060,90 0,89 0,86 0,37 0,84 0,37 0,85 81,40 80,80 82,36 81,46 81,89 81,13 Estonia 12,00 12,55 Austria 0,88 0,89 0,88 0,33 80,60 81,58 81,10 Niemcy 12,41 0,90 16,50 0,91 16,50 0,93 16,52 0,91 Niemcy 0,43 0,00 80,20 20579,70 81,09 80,65 26361,89 0,91 0,22 0,93 23821,07 0,91 0,43 5,08 80,20 81,09 80,65 Belgia 0,88 0,90 0,89 0,28 80,00 80,98 80,50 Finlandia 10,20 11,19 10,42 1,88 16,90 17,05 17,04 0,17 39951,10 Białoruś 38868,14 0,79 39425,92 0,80 0,79-0,55 0,25 70,20 71,46 70,93 Francja 11,00 11,63 11,15 1,11 15,90 16,27 16,03 0,46 37500,90 Bośnia i Hercegowina 38085,40 0,71 37933,25 0,75 0,73 0,31 1,10 75,90 76,63 76,26 Niemcy 13,00 13,19 13,08 0,29 16,20 17,10 16,52 1,08 41497,50 Bułgaria 44999,65 0,77 43609,62 0,79 0,78 2 1,63 0,53 73,50 74,32 73,95 Chorwacja 0,81 0,83 0,82 0,50 76,60 77,50 77,05 Grecja 10,20 10,54 10,32 0,66 17,40 17,22 17,49-0,21 28587,70 24807,54 25527,24-2,80 Cypr 0,85 0,86 0,85 0,18 79,40 80,33 79,89 Węgry 11,70 12,02 11,70 0,54 15,40 15,60 15,43 0,25 21016,50 Czechy 23394,32 0,86 22028,72 0,88 0,87 2,17 0,34 77,60 78,78 78,25 Islandia 10,60 12,19 10,87 2,84 18,70 18,99 18,90 0,31 32866,10 Dania 37065,21 0,91 35050,35 0,92 0,92 2,43 0,36 79,30 80,41 79,90 Irlandia 12,20 12,31 12,22 0,19 18,70 18,58 18,61-0,13 36932,80 Estonia 43797,97 0,84 38642,46 0,87 0,85 3,47 0,64 75,30 77,01 76,29 Finlandia 0,88 0,89 0,88 0,37 80,00 81,01 80,50 Włochy 9,70 10,87 10,08 2,30 16,10 16,26 16,11 0,20 35660,50 Francja 33572,98 0,88 34423,86 0,90 0,89-1,20 0,37 81,40 82,36 81,89 Łotwa 11,90 11,74 11,66-0,28 15,80 15,97 15,48 0,22 18338,60 22589,17 20786,46 4,26 Albania Andora Austria Belgia Białoruś Bośnia i Hercegowina Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Niemcy Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 Niemcy 0,91 0,93 0,91 0,43 80,20 81,09 80,65 2010 2015 xx TT [%] 2010 2015 xx TT [%] Albania 0,72 0,76 0,73 1,14 76,90 77,97 77,44 0,28 Andora 0,82 0,86 0,84 0,85 80,80 81,46 81,13 0,16 Austria 0,88 0,89 0,88 0,33 80,60 81,58 81,10 0,24 Belgia 0,88 0,90 0,89 0,28 80,00 80,98 80,50 0,24 Białoruś 0,79 0,80 0,79 0,25 70,20 71,46 70,93 0,36 Bośnia i Hercegowina 0,71 0,75 0,73 1,10 75,90 76,63 76,26 0,19 Bułgaria 0,77 0,79 0,78 0,53 73,50 74,32 73,95 0,22 Chorwacja 0,81 0,83 0,82 0,50 76,60 77,50 77,05 0,23 Cypr 0,85 0,86 0,85 0,18 79,40 80,33 79,89 0,23 Czechy 0,86 0,88 0,87 0,34 77,60 78,78 78,25 0,30 Dania 0,91 0,92 0,92 0,36 79,30 80,41 79,90 0,28 Estonia 0,84 0,87 0,85 0,64 75,30 77,01 76,29 0,45 Finlandia 0,88 0,89 0,88 0,37 80,00 81,01 80,50 0,25 Francja 0,88 0,90 0,89 0,37 81,40 82,36 81,89 0,23 Niemcy 0,91 0,93 0,91 0,43 80,20 81,09 80,65 0,22 2 Lichtenstein 11,80 12,35 11,89 0,92 14,70 14,64 14,91-0,09 77208,80 75064,84 76436,12-0,56 Litwa 12,30 12,70 12,43 0,65 16,90 16,52 16,55-0,45 20230,80 26006,48 23126,10 5,15 Luksemburg 11,70 11,95 11,74 0,43 13,90 13,86 13,88-0,05 59221,20 62470,59 59532,87 1,07 307

Międzynarodowego Programu Porównawczeg Metodologiczne aspekty związane z wyznaczania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Macedonia 9,10 9,44 9,29 0,74 13,30 12,89 13,28-0,62 11017,60 12405,22 wskaźnika 11490,04 rozwoju 2,40 społecznego była podobna dl Malta 9,40 11,27 10,13 3,70 14,70 14,59 14,45-0,14 26096,50 29499,56 jest wyodrębnienie 27416,09 2,48 grup krajów o podobnym temp Mołdawia 11,10 11,92 11,30 1,43 11,80 11,81 11,87 0,02 4256,00 5026,26 4782,79 3,38 Czarnogóra 11,10 11,29 11,20 0,33 15,20 15,13 15,19-0,09 13537,20 15409,61 14352,05 2,62 Holandia 11,80 11,91 11,87 0,19 17,00 18,12 17,79 1,28 46131,90 46325,58 2. Materiał 45911,08 badawczy 0,08 Norwegia 12,60 12,75 12,62 0,23 17,50 17,67 17,55 0,20 63578,30 67614,35 64786,78 W tabelach 1,24 1 oraz 2 zamieszczono inf Polska 11,70 11,90 11,80 0,34 15,40 16,37 15,61 1,23 20621,30 24116,99 22320,82 3,18 oczekiwanej długości życia, przeciętnej długoś Portugalia 7,80 8,88 8,21 2,63 16,30 16,57 16,36 0,32 26433,90 26103,63 25901,80-0,25 308 Metody ilościowe w ekonomii (Anand, Sen, 1994). Głównym celem pracy była próba odpow Rumunia 10,60 10,80 10,75 0,37 14,50 14,73 14,34 0,32 16640,60 19427,61 wartości 17674,20 dochodu 3,15 narodowego dla 42 krajów Rosja 12,00 12,02 12,00 0,03 14,20 14,95 14,63 1,04 21074,70 23286,08 średnich 22274,08 wartościach 2,02 poszczególnych cech w anal Serbia 10,40 10,82 10,54 0,79 13,60 14,36 13,99 1,09 12026,20 12202,13 12188,65 0,29 zmian obliczonych według Słowacja 11,60 12,23 11,95 1,06 15,10 14,96 15,06-0,18 23863,60 26763,62 25204,72 2,32 wzoru (Bąk, Markow Słowenia 11,80 12,12 11,92 0,54 17,00 17,35 16,92 0,41 28099,60 28664,21 135; Sobczak 27918,32 1995, 0,40 s. 276-277): Hiszpania 9,50 9,79 9,60 0,60 16,80 17,70 17,25 1,05 32525,80 32778,52 32105,09 0,15 TT = (ii 1) Szwecja 11,90 12,27 12,08 0,62 15,90 16,06 15,86 0,19 44084,80 46250,79 45092,63 0,96 nn 1 Szwajcaria 12,80 13,37 12,90 0,88 15,60 16,04 15,79 0,56 57470,30 56363,96 56180,49-0,39 ii = yy nn Ukraina 11,30 11,34 11,31 0,07 14,70 15,31 15,03 0,81 7738,40 7361,01 7957,84-0,99 yy 1 Wielka Brytania 13,10 13,28 13,13 0,28 16,80 16,31 16,32-0,59 36641,00 37930,83 gdzie: 37302,05 0,69 TT średnie tempo zmian. xx średnia wartość cechy, Źródło: opracowanie własne na podstawie Human Development ii średnia geometryczna Report (2016) z ilorazu absolutnych po i pierwszego (y1) okresuanalizy, n liczba okresów analizy. Tabela Wartości wskaźników HDI, oczekiwanej długośc w latach 201 HDI 2010 2015 xx Albania 0,72 0,76 0,73 Andora 0,82 0,86 0,84 Austria 0,88 0,89 0,88 Belgia 0,88 0,90 0,89 Białoruś 0,79 0,80 0,79 Bośnia i Hercegowina 0,71 0,75 0,73 Bułgaria 0,77 0,79 0,78 Chorwacja 0,81 0,83 0,82 Cypr 0,85 0,86 0,85 Czechy 0,86 0,88 0,87

Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 309 Ostatnią ze składowych wskaźnika HDI jest dochód narodowy per capita wyrażony w parytecie siły nabywczej (USD). Najwyższą wartość tej cechy w roku 2015 odnotowano dla Lichtensteinu (75064,84 USD). W przypadku Mołdawii wartość tej składowej była prawie 15-krotnie niższa (5026,26 USD). Najszybszym średniorocznym przyrostem dochodu narodowego per capita w analizowanym okresie charakteryzowała się Litwa (5,15%). Aż dziewięć krajów cechował ujemny jego przyrost. Najbardziej zmniejszył się on w Grecji (o 2,80%). 2. Analiza skupień Ze względu na zróżnicowanie składowych zarówno pod względem wartości przeciętnych, jak i średniego tempa zmian sprawdzono możliwość wyodrębnienia grup krajów o zbliżonej dynamice. W tym celu posłużono się metodą k-średnich. Algorytm tej metody zakłada następujące kroki (Stanisz, 2007, s. 127): 1. Wstępny wybór liczby klas. 2. Wstępne obliczenie środków ciężkości klas. 3. Obliczenie odległości między obiektami a środkami ciężkości skupień. 4. Przypisanie obiektów do skupień. 5. Ustalenie nowych środków ciężkości. 6. Wykonanie kroków 3 5 aż warunek STOP nie zostanie osiągnięty. Wstępne środki ciężkości klas zostały wybrane tak, aby zmaksymalizować odległość skupień, a maksymalna liczba iteracji wynosiła 10. Do tego celu wykorzystano osiem wcześniej analizowanych zmiennych: X 1 średnie tempo zmian dla oczekiwanej długości życia (%), X 2 średnia oczekiwana długość życia (lata), X 3 średnie tempo zmian przeciętnej długości nauki (%), X 4 średnia długość nauki (lata), X 5 średnie tempo zmian oczekiwanej długości nauki (%), X 6 średnia oczekiwana długość nauki (lata), X 7 średnie tempo zmian dochodu narodowego per capita (%), X 8 średnia wartość dochodu narodowego per capita (USD). W celu unifikacji charakteru wyżej wymienionych zmiennych dokonano ich standaryzacji według wzoru: zz iiii = xx iiii xx jj SS jj, ii = 1,, nn; jj = 1,, mm, (3)

310 Metody ilościowe w ekonomii gdzie: n liczba zmiennych, m liczba obiektów, xx jj wartość średniej arytmetycznej dla j-tej zmiennej, S j odchylenie standardowe dla j-tej zmiennej. Zastosowanie powyższej metody pozwoliło na uzyskanie wartości zmiennych, których średnia arytmetyczna wynosiła 0, a odchylenie standardowe 1. Liczbę skupień ustalono w drodze eksperymentu z wykorzystaniem miary sylwetki (silhouette) (zob. Kisilińska, 2009; Rousseeuw, 1987). Jej wartość średnią oraz dla poszczególnych skupień przy podziale na dwie, trzy i cztery grupy przedstawiano w tabeli 3 2. Tabela 3. Wartość miary sylwetki według liczby skupień oraz grup Liczba skupień Miara sylwetki średnia skupienie 1 skupienie2 skupienie3 skupienie4 2 0,26 0,22 0,29 3 0,28 0,29 0,07 0,32 4 0,28 0,36 0,12 0,32 0,28 Źródło: opracowanie własne. Ze względu na fakt, że w przypadku podziału zbiorowości na trzy lub cztery skupienia jedno z nich charakteryzuje się wyraźnie niższą wartością miary sylwetki od pozostałych, zdecydowano się na wyodrębnienie tylko dwóch skupień. W tabeli 4 przedstawiono średnie wartości zestandaryzowanych zmiennych dla poszczególnych skupień. Tabela 4. Średnie wartości zestandaryzowanych zmiennych według skupień X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 Grupa I 0,552 1,008 0,114 0,132 0,061 0,583 0,634 0,869 Grupa II 0,414 0,756 0,086 0,099 0,045 0,438 0,475 0,652 Źródło: opracowanie własne. Najwyższe różnice między średnimi dla poszczególnych grup odnotowano dla zmiennych: X 1, X 2, X 6, X 7 oraz X 8. Ich wartości bezwzględne wynosiły one odpo- 2 Obliczenia wykonano w programie R z wykorzystaniem pakietu Cluster.

Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 311 wiednio: 0,965; 1,764; 1,021; 1,109 oraz 1,520. Charakteryzowały się one najlepszymi własnościami dyskryminacyjnymi. Wyraźnie gorsze pod tym względem okazały się zmienne: X 3, X 4, X 5, dla których różnice pomiędzy średnimi w poszczególnych grupach były niewielkie i wynosiły odpowiednio: 0,200; 0,232; 0,106. Do poszczególnych grup zakwalifikowano następujące kraje: a) Grupa I: Albania, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Estonia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, Ukraina, Węgry; b) Grupa II: Andora, Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Lichtenstein, Luksemburg, Malta, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. Rozkład przestrzenny krajów z poszczególnych grup został przedstawiony na rysunku 1. Rysunek 1. Przestrzenny rozkład krajów według wyodrębnionych grup Grupa grupa I Grupa grupa II Źródło: opracowanie własne.

312 Metody ilościowe w ekonomii Z rysunku 1 wyłania się wyraźny podział krajów Europy na wschód i zachód. Do grupy I zaliczono kraje Europy Środkowo-Wschodniej, bałtyckie, bałkańskie oraz kraje byłego Związku Radzieckiego Mołdawię, Białoruś, Ukrainę oraz Rosję. W grupie II znalazły się państwa tak zwanej starej Unii uzupełnione o Norwegię i Islandię. Na uwagę zasługuję fakt, że do grupy II zaliczono także dwa państwa Europy Środkowo-Wschodniej: Czechy i Słowenię. W tabeli 5 przedstawiono średnie wartości cech diagnostycznych dla każdej z grup. Tabela 5. Średnie wartości zmiennych dla wszystkich krajów oraz grup X 1 (%) X 2 (lata) X 3 (%) X 4 (lata) X 5 (%) X 6 (lata) X 7 (%) X 8 (USD) Grupa I 0,334 74,289 0,786 11,078 0,622 14,650 2,354 16573,169 Grupa II 0,242 80,913 0,994 11,360 0,529 16,315 0,402 41034,891 Źródło: opracowanie własne grupy I charakteryzowały się nieznacznie wyższą wartością średniego tempa zmian oczekiwanej długości życia (X 1 ) oraz oczekiwanej długości nauki (X 5 ) odpowiednio o ok. 0,092 i 0,093 p.p. W krajach tej grupy w analizowanym okresie wyraźnie szybciej przyrastał dochód narodowy per capita (X 7 ) wartość ta była aż prawie 6-krotnie większa niż dla krajów z grupy II. Natomiast kraje grupy II cechowały się wyraźnie wyższymi średnimi ocenami oczekiwanej długości życia (X 2 ), oczekiwanej długości nauki dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia (X 6 ), a także wartością dochodu narodowego per capita (X 8 ) odpowiednio: 6,62 roku, 1,66 roku oraz 24461,72 USD. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza wartość ostatniej ze zmiennych była ona prawie 2,5-krotnie wyższa niż dla krajów grupy I. Na rysunkach 2 5 przedstawiano rozkład analizowanych państw Europy w zależności od wartości zmiennych, z podziałem na dwie grupy krajów.

Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 313 Rysunek 2. Wykres rozrzutu wartości oczekiwanej średniej długości życia (X 2 ) na tle średniego tempa zmian (X 1 ) dla lat 2010 2015 0,55 UKR MDA 0,50 RUS Śr. tempo zmian dł. życia [%] (X 1 ) 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 BLR LTU LVA ROU BGR SRB HUN MKD MNE SVK EST BIH POL HRV ALB CZE DEU DNK BEL CYP IRL LIE GRC MLT GBR PRT FIN AUT FRA AND SVN LUX ITA ESP ISL CHE NLD SWE 0,15 69 71 73 75 77 79 81 83 Przeciętna oczekiwana długość życia [lata] (X 2 ) NOR Grupa grupa II Grupa grupa II Źródło: opracowanie własne. grupy I charakteryzowały się dużym zróżnicowaniem wartości oczekiwanej średniej długości życia oraz średniego tempa zmian w analizowanym okresie. Minimalne i maksymalne wartości dla pierwszej z tych zmiennych zawierają się w przedziale od 0,19% (Bośnia i Hercegowina) do 0,55% (Mołdawia), a dla drugiej od 69,58 (Rosja) do 77,44 (Albania) roku. Odmiennie jest w przypadku drugiej grupy krajów są one zbliżone co do wartości zarówno dla zmiennych X 1, jak i X 2. Minimalne i maksymalne ich wartości wynoszą odpowiednio: 0,16% (Andora) i 0,39% (Portugalia) oraz 78,24 (Czechy) i 82,77 (Włochy) roku.

314 Metody ilościowe w ekonomii Rysunek 3. Wykres rozrzutu średniej wartości przeciętnej długości nauki (X 4 ) na tle średniego tempa zmian (X 3 ) dla lat 2010 2015 BIH 4,5 MLT Śr. tempo zmian dł. nauki [%] (X 3 ) 3,5 2,5 1,5 0,5-0,5 PRT ALB AND MKD ESP ITA FIN MDA FRA SVK AUT EST CHE SRB LIE GRC CYP HRV HUN SVN LTU ROU SWE BEL DEU BGR LUX POL IRL NOR MNE NLD BLR UKR LVA RUS CZE 8 9 10 11 12 DNK 13 ISL Przecietna długość nauki [lata] (X 4 ) GBR Grupa grupa I Grupa grupa II Źródło: opracowanie własne. W przypadku zmiennych wyznaczonych na podstawie przeciętnej długości nauki X 3 i X 4 trudno jest jednoznacznie wyodrębnić grupy I i II (rys. 3). Dla oczekiwanej długości nauki można tylko częściowo wyróżnić grupy I i II (rys. 4). Grupę I stanowią kraje, w których średnia wartość analizowanej składowej w latach 2010 2015 wynosiła co najwyżej 16,5 roku. Minimalna wartość zmiennej X 6 dla krajów z grupy II wynosiła 12,9 lata (Andora), natomiast maksymalna 18,9 lat (Islandia). Należy jednak zaznaczyć, że aż dla 16 krajów z tej grupy wartość tej zmiennej była wyższa niż 16 lat.

Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 315 Rysunek 4. Wykres rozrzutu średniej wartości oczekiwanej długości nauki (X 6 ) na tle średniego tempa zmian (X 5 ) dla lat 2010 2015 4 ALB 3,5 Śr. tempo zmian oczekiwanej dł. nauki [%] (X 5 ) AND BIH MDA 3 DNK 2,5 2 1,5 POL NLD BGR SRB DEU ESP HRV 1 BEL RUS UKR CHE CZE CYP FRA 0,5 PRT SVN ISL AUT ROU HUN BLR ITA FIN LUX EST NOR LIE LVA SWE 0 MNE 11 12 13 14 15 16 MLT LTU 17 18 19 SVK IRL MKD GRC -0,5-1 GBR Przeciętna oczekiwana długość nauki [lata] (X 6 ) Grupa grupa I Grupa grupa II Źródło: opracowanie własne. Na uwagę zasługuje fakt, że kraje obu grup były bardzo zróżnicowane pod względem dynamiki składowych dotyczących przeciętnej długości nauki i oczekiwanej długości nauki. Wynika to jednak przede wszystkim z charakteru obu składowych istotne zmiany w systemie edukacyjnym krajów dokonywane są rzadko. W przypadku dochodu narodowego na osobę widoczny jest wyraźny podział na dwie grupy krajów (rys. 5). W analizowanym okresie kraje grupy I charakteryzowały się nieznacznie wyższym średnim tempem zmian (X 7 ) niż kraje grupy II. Najniższym średnim tempem zmian cechowała się Ukraina ( 0,99%), a najwyższym

316 Metody ilościowe w ekonomii Litwa (5,15%). Średni poziom dochodu narodowego na osobę w tej grupie krajów zawierał się w przedziale od 4782,79 USD (Mołdawia) do 25204,72 USD (Słowacja). W przypadku krajów grupy II aż osiem z nich charakteryzowało się ujemną wartością zmiennej X 7 Belgia ( 0,14%), Portugalia ( 0,25%), Szwajcaria ( 0,28%), Finlandia ( 0,55%), Lichtenstein ( 0,56%), Włochy ( 1,20%), Cypr ( 1,93%), Grecja ( 2,8%). Najwyższym tempem zmian dochodu narodowego per capita w grupie II charakteryzowała się Irlandia (3,46%). Średni dochód na osobę w analizowanym okresie zawierał się w przedziale od 25527,24 USD (Grecja) do 76436,12 USD (Lichtenstein). Rysunek 5. Wykres rozrzutu średniej wartości dochodu narodowego per capita (X 8 ) na tle średniego tempa zmian (X 7 ) dla lat 2010 2015 Średnie tempo zmian dochodu narodowego per capita [%] (X 7 ) 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 LTU EST LVA MDA ROU IRL POL MNE MKD BGR SVK MLT ISL ALB HUN BIH RUS CZE DEU LUX NOR HRV GBR SWE SVN SRB BLR FRA ESP PRT UKR ITA CYP GRC DNK AND AUT NLD BEL 0 10 20 30 40 50 60 70 80 FIN CHE Przeciętny dochód narodowy per capita [tys. USD] (X 8 ) LIE Grupa grupa II Grupa grupa II II Źródło: opracowanie własne.

Maciej Oesterreich Dynamika składowych wskaźnika rozwoju społecznego krajów Europy w latach 2010 2015 317 Podsumowanie Z przeprowadzonych w artykule badań wynika, że analizowane kraje Europy różniły się pod względem dynamiki czterech składowych wskaźnika HDI. Na tej podstawie można wyróżnić dwie grupy, które geograficznie dzielą Europę na część wschodnią i zachodnią. Grupę I, która zawiera 18 krajów, w tym Polskę, można uznać pod względem przyjętych kryteriów za kraje rozwijające się. Wskazują na to przede wszystkim wyższe niż dla grupy II wartości średniego tempa zmian i niższe wartości przeciętne poszczególnych składowych wskaźnika HDI w analizowanym okresie. Dotyczy to zwłaszcza przeciętnej długości życia oraz dochodu narodowego na osobę. W grupie II znalazły się 24 kraje, przede wszystkim Europy Zachodniej. te cechuje niska dynamika zmian składowych oraz wyższa średnia wartość takich cech, jak na przykład dochód narodowy, który jest prawie 2,5 raza wyższy niż w przypadku krajów grupy I. Z analizy wyników przedstawionych w opracowaniu wynika również, że nawet po 27 latach od upadku żelaznej kurtyny nadal widoczny jest podział Europy na wschód i zachód. Co jednak ważne, kraje grupy I starają się nadrobić różnice dzielącą je od krajów grupy II. Wyraźnymi tego przykładami są dwa kraje Europy Środkowo-Wschodniej: Czechy oraz Słowenia, które w świetle przedstawionych wyników zostały zakwalifikowane do grupy II. Literatura Ambuj, S., Adil, N. (1998). The Human Development Index: A Critical Review. Ecological Economics, 25 (3), 249 264. Anand, S., Sen, A.K. (1994). Human Development Index: Methodology and Measurement. Human Development Report Office: Occasional Papers. Bąk, I., Markowicz, I., Mojsiewicz, M., Wawrzyniak, K. (2015). Statystyka opisowa. Przykłady i zadania. Warszawa: CeDeWu. Dzeciuchowicz, J. (2011). Rozwój społeczny współczesnego świata struktura I typologia przestrzenna. Acta UniversitatisLodziensis: Folia Geographica Socio-Oeconomica, 11, 2 31. Hirai, T. (2017). The Creation of the Human Development Approach. London: Palgrave Macmillan. Human Development Report 2016: Human Development for Everyone. New York: UNDP. Jankowska, E. (2012). Zastosowanie wskaźnika rozwoju społecznego HDI do oceny sytuacji społeczno-gospodarczej krajów Unii Europejskiej w latach 2004 2011. Toruńskie Studia Międzynarodowe. Toruń: Wyd. UMK.

318 Metody ilościowe w ekonomii Kemal, D., Klugman, J. (2011). Measuring Human Progress: The Contribution of the Human Development Index and Related Indices. Revued économie politique, 121 (1), 73 92. Kisielińska, J. (2009). Bezwzorcowa klasyfikacja obiektów w ekonomice rolnictwa. Problemy Rolnictwa Światowego, 8 (23), 104 115. Kompa, K. (2009). Budowa mierników agregatowych do oceny poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, 74, 5 26. Kubiczek, A. (2014). Jak mierzyć dziś rozwój społeczno-gospodarczy krajów? Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 32, 40 56. Łopatka, A. (2015). Ekonomia dobrobytu. Rachunki narodowe w kontekście pomiaru dobrobytu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 858, 43 56. Niels, C.L. (1991). Some Thoughts on the Human Development Index. Social Indicators Research, 27 (1), 89 101. Rousseeuw, P.J. (1987). Silhouette: A Graphical Aid to Interpretation and Validation of Cluster Analysis. Journal of Computational and Applied Mathematics, 20, 53 65. Sobczyk, M. (1995). Statystyka. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN. Stanisz, A. (2007). Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. Kraków: Statsoft. Yakunina, R.P., Bychkov, G.A. (2015). Correlation Analysis of Components of the Human Development Index Across Countries. Procedia Economics and Finance, 24, 766 771. DYNAMICS OF COMPOMENTS OF THE HUMAN DEVELOPMENT INDEX OF EUROPEAN COUNTRIES IN THE YEARS 2010 2015 Abstract The paper presents an analysis of changes in the HDI and its four components for 42 European countries in 2010 2015. These components cover the three basic spheres of life: health, education and income. The aim of the analysis was to answer the question: do the changes in the HDI components in the analysis period are similar for all European countries, and if not, could the groups of countries with similar rates of change be identified? The statististical data used in the study came from the Human Development Reports. The calculations were made in the Statistica 12 software. Translated by Krzysztof Dmytrów Keywords: Human Development Index, dynamic of components, HDI JEL Codes: C38, O47