LEWICKI Wojciech 1 Analiza ekonomiczna wpływu wyłączeń sektorowych na koszty logistyczne przeglądów okresowych samochodów osobowych w Polsce- studium porównawcze autoryzowana stacja obsługi a warsztat niezależny WSTĘP W ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci w dziedzinie motoryzacji nastąpił bardzo znaczący postęp. Dotyczy to zarówno motoryzacji światowej, jak i polskiej[3]. W ostatnim dziesięcioleciu rozwój ten wynika przede wszystkim z gwałtownego przyspieszenia rozwoju technicznego. Niemal we wszystkich gałęziach gospodarki wprowadzono w tym czasie nowe, tańsze technologie wytwarzania, co doprowadziło do stanu obecnego, w którym samochód jest dostępny już niemal dla każdego. Ta rosnąca stale, i to w ogromnym tempie, liczba pojazdów wymaga stałej obsługi serwisowej[12]. W dostępnej piśmiennictwie odnoszącym się do współczesnej gry rynkowej o klienta odbywającej się na rynku motoryzacyjnym, co raz częściej podkreśla się rolę autoryzowanych stacji obsługi potocznie zwanych ASO, jako najlepszego rozwiązania w zakresie usług posprzedażowych dla użytkowników samochodów osobowych[5]. Na uwagę zasługuję jednak fakt, że na owym rynku istnieją, też inne podmioty prowadzące działalność w tym sektorze usług, a mowa tutaj o warsztatach niezależnych.[6].jak wskazują obserwacje poczynione przez autora w dobie ówczesnego zjawiska, koopetycji rynkowej, zarówno ich potencjał techniczny jak i ekonomiczny zasługuję z pewnością na szersze omówienie. Na uwagę zasługuje fakt, że w obecnych realiach rynkowych użytkownik pojazdu dzięki wprowadzeniu stosownych regulacji prawnych w postaci wyłączeń sektorowych nie jest zobowiązany do wykonywania przeglądów okresowych w autoryzowanych stacjach naprawczych, może zlecić dokonane tej usługi warsztacie nieautoryzowanym bez obawy utraty gwarancji[9], co stwarza poza dostrzeganymi korzyściami ekonomicznymi dla klienta indywidualnego, także nowy obszar do rozważań. W kontekście decyzji Komisji Europejskiej o przedłużeniu trwania omawianej regulacji do roku 2023[8], problematyka wyboru podmiotu dokonującego przeglądu okresowego stanowi bezwątpienia istotny problem badawczy w szczególności, że w dostępnej literaturze brak jest publikacji odnoszących się do analizy skutków tych zmian w ujęciu stricte ekonomicznym. Zaprezentowane podejście stało się podstawą do przyjęcia warunków brzegowych i metodyki postępowania nakierowanej na próbę zwymiarowania ekonomicznych wpływów wyłączeń sektorowych na koszty przeglądów okresowych samochodów osobowych w Polsce poprzez: analizę kosztów przeglądów okresowych z wybranych segmentów rynkowych w dwóch wariantach wyboru zarówno w odniesieniu do pomiotu dokonywującego usługę, czyli stacja autoryzowana i warsztat niezależny jak i stanu przebiegu pojazdu 30.000 i 60.000 tys. km. 1. ISTOTA PRZEGLĄDÓW OKRESOWYCH SAMOCHODÓW OSOBOWYCH- UJĘCIE EKONOMICZNE-TECHNICZNE Jak wskazują dostępne opracowania i raporty, przeciętny konsument kojarzy posiadanie pojazdu wyłącznie z dwoma istotnymi etapami, zakupem i użytkowaniem[1]. Nic bardziej mylnego, ponieważ między tymi dwoma etapami istnieją jeszcze inne, nieidentyfikowane w pierwszym momencie procesy, za którymi kryje się między innymi tz. pojęcie przeglądy okresowe, które de facto niosą za sobą stosowny wymiar ekonomiczny. 1 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecnie, Wydział Ekonomiczny; 71-210 Szczecin; ul. Żołnierska 47. Tel: + 48 91 449 69 00, Fax: + 48 91 449 69 50, Wojciech.Lewicki@zut.edu.pl 1478
Obserwacje rzeczywistości rynkowej poczynione przez autora wskazują jednoznacznie, że wielu użytkowników samochodów nie rozróżnia badania technicznego od przeglądu okresowego.[12] Fachowa literatura przedmiotu jednoznacznie wskazuje zasadniczą różnicę między tymi dwa pojęciami. Badanie techniczne to obowiązkowe badanie sprawności pojazdu przeprowadzane w Okręgowej Stacji Kontroli Pojazdów[13]. Jest ono niezbędne, aby pojazd w ogóle został dopuszczony do ruchu po drogach publicznych. Natomiast przegląd okresowy to zalecana przez producenta wizyta w serwisie samochodowym (najczęściej do tej pory w ASO) mająca na celu okresową wymianę części eksploatacyjnych i sprawdzenie stanu technicznego pojazdu. Dokonywanie przeglądów okresowych nie jest obowiązkowe. Użytkownik pojazdu nie jest do nich w żaden sposób zmuszany. Jednak od ich regularnego dokonywania uzależnione jest utrzymanie gwarancji producenta danego pojazdu. Zważywszy, że na niektóre elementy i podzespoły pojazdu gwarancja może wynosić nawet 10 lat.[10] Na tym etapie rozważań na uwagę zasługuje fakt, że częstotliwość przeglądów okresowych określana jest indywidualnie w zależności producentów pojazdów i zależna jest min.: od modelu czy też wersji silnikowej. Obecny postęp technologiczny w podstacji cyfryzacji systemów pokładowych pojazdów, że coraz częściej o terminie przeglądu decyduje komputer pokładowy, który na podstawie warunków eksploatacji określa, kiedy należy dokonać stosownej wizyty w serwisie. Wspominane aplikacje i narzędzie tematyczne nie mają na celu skracać okresów między przeglądowych, ale w miarę możliwości je wydłużać. Przykładowo analiza systemów pokładowych zastosowanych w danym pojeździe może prowadzić do tego, że wymiana oleju może odbywać się co 10 tys. km lub co 30 tys. km w zależności np. od preferowanego stylu jazdy przez użytkownika danego pojazdu. Podstawowy przegląd okresowy obejmuje wymianę oleju silnikowego i filtra oleju. W zależności od marki, modelu i przebiegu lub wieku pojazdu dochodzą pozostałe czynności. Są to m.in.: wymiana filtra powietrza, wymiana płynu chłodniczego, wymiana płynu hamulcowego, wymiana świec (silniki benzynowe), uzupełnienie płynu katalitycznego w autach z filtrem cząstek stałych (silniki wysokoprężne) wymiana rozrządu, sprawdzenie stanu zawieszenia, sprawdzenie stanu układu hamulcowego, sprawdzenie stanu układu kierowniczego, sprawdzenie stanu układu wydechowego, diagnostyka komputerowa, sprawdzenie prawidłowego ciśnienia w oponach. Po za ujęciem technicznym przeglądy okresowe mają swój wymiar ekonomiczny ceny za usługi zależne są od takich determinant jak: zakresu wykonanej usługi: (ilości wymienianych płynów i części), marki i modelu, wieku pojazdu, rodzaju i kategorii części zamiennych, podmiotu wykonywującego tą usługę autoryzowany warsztat czy warsztat nieautoryzowany. Na tym etapie rozważań należy pokreślić, że obecnie obowiązujące regulacje prawne pozwalają na wykonanie przeglądu okresowego po za autoryzowanym serwisem, co z pewnością wpływa znacząco na tz. rachunek ekonomiczny Nie od dzisiaj wiadomo, że na pracochłonność naprawy ma wpływ technologia narzucona przez producenta pojazdu, jednakże stawka za jednostkę czasową naprawy jest uzależniona od warsztatu, który naprawę wykonuje. Reasumując jak wykazał autor, utrzymanie gwarancji to nie jedyna pozytywny aspekt, jaki dają nam regularne przeglądy. Prawidłowo serwisowany samochód jest mniej awaryjny i ma większą wartość rynkową na rynku pojazdów używanych[2]. Niedopilnowanie terminów przeglądów okresowych może 1479
w przyszłości narazić właściciela pojazdu nie tylko na utratę gwarancji, lecz również z uzyskaniem mniejszego ekwiwalentu pieniężnego przy ewentualnej próbie dalej odsprzedaży pojazdu. 2. ANALIZA EKONOMICZNA KOSZTÓW LOGISTYCZNYCH PRZEGLĄDÓW OKRESOWYCH STUDIUM PORÓWNAWCZE AUTORYZOWANA STACJA NAPRAWCZA A WARSZTAT NIEZALEŻNY Złożoność procesów technologicznych w zakresie przeglądów okresowych, specyfikacja stosowanych materiałów oraz zróżnicowana technologia naprawy pojazdów samochodowych wymagają podejścia alternatywnego. Dlatego też autor w swoich symulacjach, w celu ukazania istotnych zależności, posłużył się z góry przyjętymi wzorcami zachowań. Tym samym przedmiotem dalszych rozważań nie będzie kwalifikacja i analiza poszczególnych kosztów składających się na koszt przeglądu okresowego pojazdu, a przedstawione zostaną wyłącznie sumaryczne rachunki kosztów przeglądów wybranych pojazdów z ściśle wyselekcjonowanych segmentów rynkowych. Ponadto na potrzeby niniejszych badań przyjęto w uproszczeniu, że koszt przeglądu stanowi sumę kosztów usługi oraz cen zastosowanych do naprawy części zamiennych. Na samym wstępie w celu zachowania poprawności logicznej i wartości metodologicznej badań przyjęto, że: zakres badań obejmował samochody osobowe z segmentów rynkowych A do D. Do analizy wybrano cztery modele pojazdów o określonych cechach i przeznaczeniu. Wyselekcjonowane pojazdy charakteryzowały się znaczą popularnością wśród klientów i największą liczbą sprzedanych egzemplarzy w latach 2010-2015 na polskim rynku, każdy wyselekcjonowany pojazd podlegał indywidualnemu procesowi przeglądu okresowego po przebiegu 30 tys. i 60 tys. przewidzianemu przez konkretnego producenta, w celu oszacowania kosztów napraw posłużono się specjalistycznym programem eksperckim o nazwie AUDATEX, wspierając eksperyment numeryczny metodą kosztorysową, gdyż obecnie jest to jedyna metoda stosowana w praktyce szacowania kosztów przeglądów okresowych samochodów osobowych w Polsce. uwzględniając znaczny zakres przeglądów okresowych wykonywanych w warsztatach naprawczych przyjęto, że analiza kosztów dotyczyć będzie przeglądów okresowych po przejechaniu 30 tys. km i 60 tys. km i obejmować będzie wymianę: filtra powietrza, filtra paliwa, filtra kabinowego, płynu chłodniczego, płynu hamulcowego wymiana świec (silniki benzynowe) uzupełnienia płynu katalitycznego w autach z filtrem cząstek stałych (silniki wysokoprężne), wymianę rozrządu oraz sprawdzenie takich układów i podzespołów pojazdu jak: zawieszenia układu hamulcowego, układu kierowniczego układu wydechowego, prawidłowego ciśnienia w oponach. Dla celów porównawczych w każdym przypadku posłużono się cenami części zamiennych z września 2015 roku. w przypadku symulacji kosztów robocizny w odniesieniu zarówno do autoryzowanych stacji napraw jak i warsztatów niezależnych przyjęto średnie stawki robocizny mechanicznej stosowane w województwie zachodniopomorskim. w celu zobrazowania wspominanych zależności koszty napraw przeanalizowano w czterech zasadniczych wariantach w przypadku ASO przy zastosowaniu wyłącznie części oryginalnych. W przypadku nieautoryzowanego serwisu przy zastosowaniu oryginalnych pozostałych, ponieważ zastosowanie tylko takich wariantów części nie skutkuje utratą gwarancji producenta. W obu wariantach analiza kosztów dotyczy dwóch przeglądów okresowych po 30 tys. km i 60 tys. km [4]. Przedstawione założenia stały się podstawą do przyjęcia warunków brzegowych i metodyki postępowania nakierowanej na zwymiarowanie pozycji i istoty parametru kosztów poprzez analizę wybranych kategorii części zamiennych w procesach napraw na przykładzie poszczególnych pojazdów osobowych z wybranych segmentów rynkowych. Z punktu widzenia poprawności eksploracji oraz możliwości uchwycenia potrzebnych danych wyniki eksperymentu numerycznego zaprezentowano w formie tabelarycznej tab.1 do 4. 1480
2.1. Segment A Tab.1 Zestawienie kosztów przeglądów okresowych z segmentu A w zależności od podmiotu wykonywującego usługę (w zł) Rodzaj podmiotu / marka pojazdu Fiat Panda Fiat 500 Opel Agila Renault Twingo 870,26 zł 876,22 zł 926,24 zł 997,72 zł 667,99 zł 750,99 zł 850,03 zł 890,76 zł 1 200,59 zł 1 220,58 zł 1 383,59 zł 1 425,64 zł 968,06 zł 989,12 zł 1 123,72 zł 1 327,72 zł Z powyższej symulacji zbiorczej przeglądów okresowych w klasie A wynika, że najniższe koszty przeglądów zaobserwowano w przypadku wykonania usługi w warsztacie niezależnym i dotyczy to wszystkich pojazdów i to zarówno w wariancie 30 tys. km jak i 60 tys. km. Analiza danych wskazuje, że najwyższe koszty wykonania tej usługi w odniesieniu do wszystkich model występują w przypadku autoryzowanej stacji napraw. okresowych dotyczą pojazdu Renault Twingo we wszystkich badanych wariantach. Natomiast najniższe koszty przeglądów także we wszystkich wariantach stwierdzono w przypadku Fiata Pandy. Ponadto na uwagę zasługuję fakt, że w przypadku Renault Twingo koszty przeglądu po 30 tys. km w odniesieniu do usługi wykonanej w autoryzowanej stacji napraw są wyższe niż w przypadku przeglądu wykonanego w niezależnym warsztacie po 60 tys. km w odniesieniu do pojazdu Fiat Panda. 2.2. Segment B Tab 2. Zestawienie kosztów przeglądów okresowych samochodów z segmentu B w zależności od podmiotu wykonywującego usługę (w zł) Rodzaj części/ marka pojazdu Škoda Fabia Toyota Yaris Fiat Punto Peugeot 209 770,28 zł 1298,40 zł 850,65 zł 1 422,58 zł 790,92 zł 1 000,64 zł 800,17 zł 1 209,96 zł 1 200,56 zł 1 770,78 zł 1450,01 zł 1 849,55 zł 1 230,43 zł 1 608,40 zł 1 320,61 zł 1 622,58 zł Z powyższej symulacji zbiorczej przeglądów okresowych w klasie B wynika, że nie w wszystkich analizowanych markach pojazdów najniższe koszty przeglądów występują w przypadku wykonania usługi w warsztacie niezależnym to zarówno w wariancie 30 tys. km jak i 60 tys. km. Należy jednak zaznaczyć, że w większości analizowanych marek najwyższe koszty wykonania tej usługi zaobserwowano właśnie w przypadku autoryzowanych stacji naprawczych. okresowych dotyczą pojazdu Peugeot 209 we wszystkich badanych wariantach. Natomiast najniższe koszty przeglądów także we wszystkich wariantach stwierdzono w przypadku Skody Fobii. Ponadto na uwagę zasługuję fakt, że w przypadku Peugeot 209 koszty przeglądu po 30 tys. km w odniesieniu do usługi wykonanej w autoryzowanej stacji napraw jest wyższy niż w przypadku przeglądu wykonanego w tym samym kategorii warsztacie po 60 tys. w odniesieniu do pojazdu Skody Fabii. Ponadto w 1481
przypadku Peugeota 209 stwierdzono największą dysproporcje cenową w odniesieniu do podmiotu wykonywującego daną usługę. 2.3. Segment C Tab.3. Zestawienie kosztów przeglądów okresowych samochodów z segmentu C w zależności od podmiotu wykonywującego usługę (w zł) Rodzaj części/ marka pojazdu Škoda Octavia Ford Focus Toyota Auris VW Golf 1 391,11 zł 1 492,85 zł 1 686,07 zł 1 540,85 zł 1 297,60 zł 1 334,25 zł 1 546,31 zł 1255,71 zł 2 237,62 zł 2 787,15 zł 3 053,38 zł 2 851,93 zł 2 205,30 zł 2 432,01 zł 2 820,12 zł 2 251,93 zł Z powyższej symulacji zbiorczej przeglądów okresowych w klasie C wynika, w wszystkich analizowanych pojazdach, najniższe koszty przeglądów występują w przypadku wykonania usługi w warsztacie niezależnym to zarówno w wariancie 30 tys. km jak i 60 tys. km. Natomiast najwyższe koszty wykonania tej usługi także we wszystkich analizowanych wariantach stwierdzono w przypadku autoryzowanych stacji napraw. Ponadto w tym segmencie pojazdów stwierdzono, że koszt przeglądu w autoryzowanej stacji naprawczej po 60 tys. km w większości analizowanych przypadków stanowi dwukrotność kosztu przeglądu po 30 tys. km. okresowych dotyczą pojazdu Toyota Auris we wszystkich badanych wariantach. Natomiast najniższe koszty przeglądów także we wszystkich wariantach stwierdzono w przypadku Skody Octavii. 2.4. Segment D Tab.4. Zestawienie kosztów przeglądów okresowych samochodów z segmentu D w zależności od podmiotu wykonywującego (w zł) Rodzaj części/ marka pojazdu Ford Mondeo Volkswagen Passat Opel Vectra Toyota Avensis Warsztat nieautoryzowany Warsztat nieautoryzowany 1 931,12 zł 1 729,71 zł 1 835,10 zł 2 067,25 zł 1 851,06 zł 1 722,15 zł 2 222,77 zł 1850,86 zł 3 812,11 zł 3 432,42 zł 3 718,31 zł 3 856,12 zł 3 207,13 zł 3 395,15 zł 3 206,01 zł 3 467,25 zł Z powyższej symulacji zbiorczej przeglądów okresowych w klasie D wynika, że w wszystkich analizowanych pojazdach, najniższe koszty przeglądów występują w przypadku wykonania usługi w warsztacie niezależnym to zarówno w wariancie 30 tys. km jak i 60 tys. km. Natomiast najwyższe koszty wykonania tej usługi, także we wszystkich analizowanych wariantach stwierdzono w przypadku autoryzowanych stacji napraw. Ponadto w tym segmencie pojazdów stwierdzono, że koszt przeglądu w autoryzowanej stacji naprawczej po 60 tys. km w większości analizowanych przypadków stanowi przewyższa znacznie dwukrotnie koszty przeglądu po 30.tys km. okresowych dotyczą pojazdu Toyota Avensis we wszystkich badanych wariantach. Natomiast najniższe koszty przeglądów także we wszystkich wariantach stwierdzono w przypadku VW Passata. Ponadto na uwagę zasługuję fakt, że w przypadku Toyoty Avensis koszty przeglądu po 60 tys. km w warsztacie 1482
niezależnym jest większy niż w przypadku przeglądu wykonanego w warsztacie autoryzowanym po 60 tys. w odniesieniu do pojazdu VW Passat. Ponadto w przypadku tego modelu stwierdzono najniższą dysproporcje cenową w odniesieniu do podmiotu wykonywującego daną usługę. WNIOSKI Jedną z fundamentalnych przesłanek do wprowadzenia wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce i Unii Europejskiej były działania organizacji konsumenckich ukierunkowane na ograniczenie decyzyjności i wpływu producentów danych marek pojazdów na strukturę funkcjonowania tego rynku przede wszystkim także zakresie usług po sprzedażowych, bo do tego właśnie koszyka usług można zaliczyć tz. przeglądy okresowe samochodów osobowych. Obserwacje rzeczywistości rynkowej wskazują jednoznacznie, że w przeciągu ostatniego dziesięciolecia wzrosło zapotrzebowanie na wszelkie usługi świadczone przez warsztaty samochodowe i to zarówno te autoryzowane jak i niezależne. W ciągu ostatnich kilkunastu lat dzięki wprowadzeniu wyłączeń sektorowych nastąpił znaczący przełom w strukturze i formie organizacji tego typu placówek na terenie Polski. Warto podkreślić, że wprowadzenie wyłączeń sektorowych w motoryzacji miało istotne znaczenie w polityce gospodarczej Unii Europejskiej poprzez zapewnienie konsumentom łatwego dostępu do innych podmiotów oferujących swoje usługi, niż te dotychczas oferowane przez producentów danych pojazdów. Niezwykle szybkie tempo wzrostu popytu na usługi naprawcze spowodowało nagły wzrost konkurencji w tym sektorze usług. Proces ten wymusił nieuniknione zmiany na rynku krajowych warsztatów samochodowych a dodatkowo wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej wywołało napływ znacznego kapitału a co za tym idzie także i nowoczesnej technologii napraw. Obecnie najnowocześniejsze pojazdy wyposażone są w elektroniczne układy wtryskowe, układy bezpieczeństwa czynnego i biernego oraz aplikacje telepatyczne[13]. Diagnozowanie i naprawy tego typu pojazdów wymagają specjalistycznej wiedzy, najnowocześniejszego sprzętu diagnostycznego oraz stałego dostępu do aktualnych danych technicznych. W konkurowaniu z siecią autoryzowanych serwisów producentów pojazdów ogromną przeszkodą dla zwykłego warsztatu były ograniczenia prawne od roku 2003 ta bariera została zniesiona przez wprowadzenie stosownych regulacji prawnych. Podsumowując podjęte rozważania w tej materii rola warsztatów niezależnych na tym rynku z roku na rok będzie coraz to bardziej kluczowa, gdyż w dobie ówczesnej gry rynkowej o klienta parametr w postaci ceny będzie decydujący dla usługobiorcy w procesie selekcji danego usługodawcy. Analizując przedstawione w tabelach wyniki rachunków kosztów przeglądów okresowych pojazdów z segmentu A-D stwierdzono, że: w większości przypadków tym wyższy segment rynkowy, tym wyższy koszt usługi, występują znaczne dysproporcje w kosztach przeglądów okresowych w zależności od podmiotu wykonywującego usługę, wykonanie usługi w autoryzowanej stacji naprawczej nie we wszystkich analizowanych segmentach jest najbardziej kosztochłonnym rozwiązaniem, w odniesieniu do niektórych analizowanych modeli koszt przeglądu okresowego po 30 tys. km w autoryzowanej stacji naprawczej jest zbliżony do kosztu poniesionego za tą samą usługę w sieci warsztatów niezależnych. w odniesieniu do większości analizowanych modeli, koszt przeglądu okresowego po 60 tys. km stanowi dwukrotności ceny za przegląd wykonany po 30 tys. km. Resumując podjęta przez autora próba analizy ekonomicznej wpływu wyłączeń sektorowych na koszty przeglądów okresowych samochodów osobowych w Polsce- studium porównawcze autoryzowana stacja obsługi a warsztat niezależny nie wyczerpuje w pełni istoty zagadnienia, a stanowi jedynie próbę zasygnalizowania złożoności badanej problematyki dotyczącej wpływu wprowadzenia wyłączeń sektorowych na rynku usług motoryzacyjnych w Polsce w ujęciu ekonomicznym i z pewnością wymaga dalszych analiz i badań w celu pełnego zweryfikowania korzyści społecznoekonomicznych. 1483
Streszczenie W artykule podjęto próbę zasygnalizowania problematyki wpływu wyłączeń sektorowych na koszty przeglądów okresowych samochodów osobowych w Polsce- Rozważania uzupełniono o autorskie symulacje kosztów przeglądów okresowych, obejmujące studium porównawcze usługi oferowanej przez autoryzowane stacji obsługi a warsztaty niezależne. Zamierzeniem artykułu jest zwrócenie uwagi na istotę podjętej problematyki badawczej oraz zasygnalizowanie pożądanych perspektywicznych kierunków zmian w aspekcie konkurencyjności usług w zakresie przeglądów okresowych samochodów osobowych w na polskim rynku motoryzacyjnym. Economic analysis of the influence of sector shutdowns on logistic costs of periodic inspections of passenger cars in Poland- of the school comparative the authorized service station but the independent workshop Abstract In the article an attempt to indicate issues of the influence of sector shutdowns on costs of periodic inspections of passenger cars in Poland- was made at considering they supplemented for author's simulations of costs of periodic inspections, including the comparative school of the offered service through authorized of service station and independent workshops. Keeping an eye on the being of taken research issues and indicating desired perspective directions of changes in the aspect are planning the article competitivenesses of services in periodic inspections of passenger cars in on the Polish automotive market BIBLIOGRAFIA 1. Aldridge.A., Rynek. KEY CONCEPTS,Warszawa 2006. 2. Badania dotyczące jakości napraw wykonywanych przez warsztaty autoryzowane w Polsce. Przemysłowy Instytut Motoryzacji, Warszawa 2014. 3. Burnewicz J., Sektor samochodowy w Unii Europejskiej. WKŁ, Warszawa 2005. 4. Creutzig J., EG-Gruppenfreistellungs-Verordnung (GVO) für den Kraftfahrzeugsektor. Verlag Recht und Wirtschaft GmbH, Heidelberg-Berlin 2003. 5. Jastrzebska U., Podstawy działalności gospodarczej w branży samochodowej WKŁ Warszawa 2014. 6. Lewicki W., Ekonomiczne i Organizacyjne skutki wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce. Print Group, Szczecin 2010. 7. Raport Porównanie jakości oferowanych usług naprawczych. Raport magazynu Which, Londyn 2005. 8. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych. Dz.U.L.129/52 z dnia 28 maja 2010 r. 9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję Dz.U. 2010 nr 198 poz. 1315. 10. Wicher J., Bezpieczeństwo samochodów i ruchu drogowego. WKŁ, Warszawa 2005. 11. Wrzosek W., Funkcjonowanie rynku. PWE, Warszawa 2002. 12. Wróblewski P., Kubiec J. Diagnozowanie podzespołów i zespołów pojazdów. WKŁ Warszawa 2014. 13. Zieliński A., Konstrukcja nadwozi samochodów osobowych i pochodnych. WKŁ, Warszawa 2003. 1484