1. ISTOTA ZMIAN W ZAKRESIE CZEŚCI ZAMIENYCH PO WPROWADZENIU WYŁĄCZEŃ SEKTOROWYCH W NA RYNKU MOTORYZACYJNYM W POLSCE

Transkrypt

1 LEWICKI Wojciech 1 Charakterystyka zmian w sektorze napraw samochodów osobowych po wprowadzeniu wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce studium porównawcze alternatywne cześci zamienne a usługa naprawcza- jakość jako kategoria ekonomiczna WSTĘP W dążeniu do zdefiniowania determinantów wpływających na jakość świadczonych usług naprawczych, w literaturze poświęconej ekonomice transportu napotykamy szereg utrudnień koncepcyjno-pojęciowych, których rezultatem jest brak jednoznacznej widoczności podstawowego parametru, jakim jest wybór poszczególnych kategorii części zamiennych w procesach napraw pojazdów silnikowych w Polsce. Na tym etapie rozważań można pokusić się o tezę, że w odniesieniu do sektora motoryzacyjnego zarówno zawarte postanowienia i regulacje odnoszące się do możliwości zastosowana nowych kategorii części zamiennych powinny przyczynić się w znacznym stopniu do poprawy i jakości świadczonych usług naprawczych w Polsce. Na uwagę zasługuje fakt, że obecnych realiach rynkowych użytkownik pojazdu dzięki stosownym regulacjom prawnym w postaci wyłączeń sektorowych w procesie naprawy może wykorzystać, aż cztery kategorie części zamiennych o różnych parametrach jakościowych i cenowych[7]. W kontekście decyzji Komisji Europejskiej o przedłużeniu trwania omawianej regulacji do roku 2023, problematyka wyboru poszczególnych rodzajów części w procesie napraw stanowi bezwątpienia istotny problem badawczy w szczególności, że w dostępnej literaturze z zakresu nauk technicznych i ekonomicznych brak jest takich analiz i opracowań [6]. Przedstawione podejście stało się podstawą do przyjęcia warunków brzegowych i metodyki postępowania nakierowanej na próbę zwymiarowania wpływu wyłączeń sektorowych na rynek motoryzacyjny poprzez: analizę zmian w zakresie usług serwisowych i stosowanych części zamiennych w procesach napraw samochodów osobowych w Polsce, ocenę wpływu poszczególnych kategorii części zamiennych na jakość świadczonej usługi naprawczej. 1. ISTOTA ZMIAN W ZAKRESIE CZEŚCI ZAMIENYCH PO WPROWADZENIU WYŁĄCZEŃ SEKTOROWYCH W NA RYNKU MOTORYZACYJNYM W POLSCE Biorąc pod uwagę definicje i uregulowania prawne dotyczące zasad stosowania części zamiennych, oraz interpretacje, jakie Komisja Europejska zawarła w oficjalnych dokumentach[7], w branży motoryzacyjnej przyjęto podział części zamiennych na cztery zasadnicze kategorie[1]: oryginalne części zamienne dostarczone przez producenta pojazdu (ang. original spare part supplied by supplier of new motor vehicles). W branżowej literaturze i programach służących do kalkulacji kosztów napraw oznakowane (oraz jako O, Q1). Reprezentują możliwie najwyższą jakość techniczną. Części takie posiadają oryginalne opakowanie producenta pojazdu opatrzone jego logiem. Chociaż 4/5 ogółu takich części producent pojazdów zamawia u zewnętrznych dostawców, to jednak odpowiada wtedy za ich jakość, specyfikację techniczną i technologiczną, dystrybucję itd. Dlatego prawodawca zgadza się, by producenci aut mogli wymagać, by stosowano 1 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecnie, Wydział Ekonomiczny; Szczecin; ul. Żołnierska 47. Tel: , Fax: , Wojciech.Lewicki@zut.edu.pl 2819

2 tę właśnie kategorię części, gdy naprawa pojazdu dokonywana jest w autoryzowanej stacji naprawczej. oryginalne części zamienne pozostałe (ang. original spare parts from a third undertaking). W literaturze przedmiotu i w internecie oznaczane najczęściej jako OEM (oraz jako Q, Q2) (ang. original equipment manufacturer). Regulacje unijne rozszerzyły pojęcie oryginalnych części zamiennych na wszelkie komponenty, które mają taką samą jakość i produkowane są według tych samych specyfikacji jak części dystrybuowane przez samych producentów aut. Dotyczy to przede wszystkim części pochodzących wprost od tzw. dostawców na pierwszy montaż (jak Bosch, Delphi, Hella, Magneti-Marelli, Pikington, Valeo itp.). części zamienne nieoryginalne zamienniki. Oznaczane najczęściej jako AM (oraz jako Z, Q3) (ang. after market). Tę grupę można zdefiniować jako wszelkie takie części, których wyłączenia sektorowe nie zaliczyły ani do części oryginalnych, ani do części o porównywalnej jakości. części zamienne o porównywalnej jakości (ang. spear parts of match quality ). W literaturze brak ugruntowanego oznaczenia, w zaproponowano więc oznaczenie OEQ (oraz jako P T, Q4) (ang. original equipment quality ). Komisja Europejska wyodrębniła spośród ogółu zamienników tę nową kategorię części, które odpowiadają pod względem jakości elementom dystrybuowanym przez producentów pojazdów, ale bez obowiązku stosowania identycznych specyfikacji technicznych i technologicznych przy ich wytwarzaniu (a więc np. materiał, z którego został wykonany dany element, nie musi być ten sam). Na tym etapie rozważań należy wspomnieć, że na polskim rynku motoryzacyjnym dostępne są jeszcze dwie zasadnicze kategorie części zamiennych nieopisywane przez Komisję Europejską w oficjalnych dokumentach, są to: części regenerowane oznaczone w literaturze przedmiotu skrótem WR. Znaczna ilość podzespołów i części wymontowywanych z pojazdów danej marki nadaje się do regeneracji i ponownego wykorzystania w eksploatacji. Regeneracja części używanych jest przeprowadzana w ramach sprawdzonego procesu producentów danych pojazdów. Oryginalne części regenerowane umożliwiają wykonywanie napraw eksploatacyjnych w konkurencyjnych cenach, które są dopasowane do rynkowej wartości samochodów. Części regenerowane oprócz niższej ceny nie powinny się różnić jakościowo od części fabrycznie nowych. części używane oznaczone symbolem U. Duża dostępności na rynku oraz znaczny asortyment cenowy powoduje, iż są one szczególnie atrakcyjne dla modeli pojazdów o krótkim okresie użytkowania. Obawy natomiast budzi ich jakość oraz pochodzenie. W większości przypadków części te pochodzą z pojazdów, które uległy poważnym wypadkom drogowym, a ocena parametrów technicznych jest znacznie utrudniona. Podsumowując rozważania w tej materii, przy zapoznawaniu się jedynie z wiedzą teoretyczną dotyczącą kategorii części zamiennych może powstać mylne przekonanie, że wszystkie części są dostępne na rynku motoryzacyjnym we wszystkich wymienionych powyżej kategoriach. Tymczasem producenci części alternatywnych (jak wykazały badania autora wykonane na przełomie roku, których celem było analiza dostępność poszczególnych części na polskim rynku motoryzacyjnym)[4] dostarczają tylko część asortymentu na rynek i tak dla przykładu dostępność poszczególnych kategorii części zamiennych przedstawia się następująco: oryginalne części zamienne stanowią 100% pokrycia dla części takich jak: reflektory, kierunkowskazy, lampy, szyby,lusterka, chłodnice, błotniki przednie, zderzaki, atrapy, maski silnika, pasy przednie, progi, błotniki tylne, zderzaki tylne, pasy tylne, oraz słupki drzwi, tylne klapy, cała tapicerka, blachy wewnętrzne itp, oryginalne części pozostałe stanowią około 25% pokrycia. Występują jedynie na rynku w postaci: reflektorów, kierunkowskazów, lamp, szyb, chłodnic, części zamienne nieoryginalne tz. zamienniki oraz części zamienne o porównywalnej jakości pozostałe stanowią 65% dla takich części jak: reflektory, kierunkowskazy, lampy, szyby,lusterka, chłodnice, błotniki przednie, zderzaki, atrapy, pokrywy komory silnika. 2820

3 2. ISTOTA ZMIAN W ZAKRESIE USŁUG SERWISOWYCH PO WPROWADZENIU WYŁĄCZEŃ SEKTOROWYCH W NA RYNKU MOTORYZACYJNYM W POLSCE Na samym wstępie w celu identyfikowania obszaru badawczego przybliżono definicje zawarte w stosownych regulacjach prawych, co w konsekwencji pozwoli na zrozumienie istoty i znaczenia podjętej problematyki badawczej. Sytuacja konkretnego warsztatu, jego prawa i obowiązki zależą w sposób zasadniczy od tego, czy dla danej marki samochodów funkcjonuje na rynku, jako warsztat autoryzowany, czy jako niezależny. Przez warsztat autoryzowany rozumie się w świetle obowiązujących przepisów: przedsiębiorcę świadczącego usługi serwisowe dotyczące pojazdów samochodowych, działającego w ramach systemu dystrybucji stworzonego przez dostawcę pojazdów samochodowych [6]. Natomiast przez warsztat niezależny rozumie się: przedsiębiorcę świadczącego usługi serwisowe dotyczące pojazdów samochodowych, który nie działa w ramach systemu dystrybucji stworzonego przez dostawcę pojazdów samochodowych, dla których świadczy usługi serwisowe; autoryzowany warsztat działający w ramach systemu dystrybucji danego dostawcy uważa się za niezależny warsztat w takim zakresie, w jakim świadczy on usługi serwisowe dotyczące pojazdów samochodowych, w stosunku do których nie jest on członkiem systemu dystrybucji danego dostawcy [6]. Czyli warsztat, który ma autoryzację dla danej marki, jest traktowany w świetle prawa jako autoryzowany, gdy naprawia samochód tej marki, a jako niezależny, gdy naprawia pojazd innej marki. Dla warsztatu niezależnego najczęściej ważniejsza jest informacja o faktycznej jakości części zamiennych. Ale i taki warsztat powinien starannie sprawdzać dokumentację i kwalifikację prawną części z chwilą, gdy podejmuje się naprawy (odpłatnej) samochodu na gwarancji, bowiem użycie niewłaściwej kategorii części może narazić klienta na utratę gwarancji i ten - jeśli nie wyraził wcześniej odpowiedniej zgody - mógłby dochodzić od warsztatu odszkodowania za poniesione straty. Zasady stosowania poszczególnych kategorii części zamiennych według obecnie obowiązujących regulacji prawnych zaprezentowano w formie tabelarycznej. Tab. 1. Zasady stosowania poszczególnych kategorii części zamiennych Rodzaj naprawy Kto wykonuje naprawę Warsztat autoryzowany Warsztat niezależny Pojazd na gwarancji, naprawa gwarancyjna (finansuje koncern samochodowy) (O) Niedopuszczalne Pojazd na gwarancji, ale naprawa niegwarancyjna lub przegląd okresowy (O, Q, P,) (O, Q, P, WR) (finansuje użytkownik auta) Pojazd po gwarancji (O, Q, P, WR) (O, Q, P, Z, WR**,U**,) * gdy ASO jednej marki wykonuje naprawę pojazdu marki, na którą nie posiada autoryzacji, to w takiej naprawie ma status warsztatu niezależnego. ** kategorie części nieokreślonych przez regulacje prawne a występujące na rynku. Źródło: Opracowanie własne. Dla warsztatu autoryzowanego sprawa kwalifikacji jakościowej każdej użytej części jest kwestią o decydującym znaczeniu. Z jednej strony obecnie obowiązujące regulacje prawne przyznają rewolucyjne prawo do stosowania (poza przypadkiem bezpłatnych napraw gwarancyjnych) wspomnianych wyżej dwóch nowych kategorii części zamiennych: oryginalne, spoza sieci producenta oraz nieoryginalne - o ile są częściami zamiennymi o porównywalnej jakości. Z drugiej strony warsztat autoryzowany musi być świadomy uwarunkowań prawnych gdyby dopuścił się stosowania innych kategorii części zamiennych (czyli np. używał takich zamienników, którym nie przysługiwał status części o porównywalnej jakości ), to macierzysty koncern samochodowy może to uznać za wystarczającą podstawę do wypowiedzenia autoryzacji danego producenta bez zachowania okresów wypowiedzenia. Podsumowując rozważania w tej materii należy zwrócić uwagę na fundamentalną rolę warsztatu naprawczego w procesie wyboru poszczególnej kategorii części zamiennych. Autor nie popełni błędu myślowego, jeśli przyjmie następujące założenie, że to warsztaty naprawcze w niedalekiej przyszłości 2821

4 będą decydować o stopniu wykorzystania poszczególnych kategorii części zamiennych w procesach napraw samochodów osobowych w Polsce. 3. OCENA JAKOŚCI NAPRAW SAMOCHODÓW OSOBOWYCH PRZY ZASTOSOWANIU ALTERNATYWNYCH CZEŚCI JAKOŚĆ JAKO PARAMERT EKONOMICZNY Złożoność podjętej problematyki badawczej związanej z możliwością oceny wpływu kategorii części zamiennych na jakości naprawy wymagała na tym etapie podejścia innowacyjnego. Dlatego też autor w swoich badaniach, w celu ukazania istotnych zależności, posłużył się z góry przyjętymi wzorcami zachowań. Tym samym przedmiotem dalszych rozważań nie stanowiła szczegółowa analiza parametrów technicznych popartych badaniami wytrzymałościowymi w postaci testów materiałowych w odniesieniu do poszczególnych kategorii części zamiennych a ocena parametrów jakościowych w ujęciu stricte ekonomicznym. W tym celu posłużono się oceną stopnia wzajemnej korelacji kosztów naprawy, do jakości wykonanej usługi naprawczej. Ponadto zważywszy na niejednorodność rozmiaru i charakteru uszkodzeń pojazdów poddanych badaniu pominięto te kryterium w dalszych rozważaniach. Na samym wstępie w celu zachowania poprawności logicznej i wartości metodologicznej badań przyjęto, że: liczebność próby badawczej wynosiła 499 pojazdów, bez podziału na: rok produkcji, markę,czy segment rynkowy, analiza parametrów jakościowych dotyczyła naprawy przy zastosowaniu: części oryginalnych i części alternatywnych, części używanych, oraz części regenerowanych, naprawa pojazdów odbyła się zarówno w warsztatach autoryzowanych jaki i nieautoryzowanych, na przełomie lat na potrzeby niniejszych badań przyjęto w uproszczeniu, że koszt naprawy stanowi sumę kosztów usługi oraz cen zastosowanych do naprawy części zamiennych. Przyjęto ceny części marzec we wszystkich symulacjach kosztów napraw w celu zachowania poprawności metodologicznej badań przyjęto identyczne średnie stawki robocizny blacharsko-lakierniczej. Z punktu widzenia poprawności eksploracji oraz możliwości uchwycenia potrzebnych danych wyniki badań zaprezentowano w formie tabelarycznej. Tab. 2. Analiza parametrów jakościowych poszczególnych kategorii części zamiennych w odniesieniu do jakości dokonanej naprawy Współczynnik korelacji Jakość naprawy Kategoria zastosowanych części zamiennych Koszt naprawy Części oryginalne Wysoki Wysoki wysoka Części zamienne alternatywne średni Wysoki średnia Części regenerowane średni Niski wysoka/ średnia/niska Części używane niski Niski średnia/niska Źródło: Opracowanie własne Z powyższej analizy danych dotyczących wpływu kategorii części zamiennych na jakość wykonanej naprawy z wynika jednoznaczne, że najwyższa korelacja zachodzi w odniesieniu do części oryginalnych oraz części alternatywnych. Zastosowanie tych dwóch omawianych kategorii części w jednym przypadku gwarantuje wysoką jakość usługi naprawczej przy wysokim koszcie naprawy w 2822

5 drugim analizowanym przypadku średnie koszty naprawy bezpośredni korelują z średnią jakością usług naprawczej. Na tym etapie rozważań należy jednak zastrzec, że w odniesieniu do części alternatywnych jest to ocena zbiorcza bez podziału na poszczególne kategorie. Natomiast w przypadku zastosowania w procesie naprawy części regenerowanych o oraz części używanych stwierdzono, że zarówno średnie jak i niskie koszty naprawy nie korelują z jakością naprawy. Wpływ na taki stan rzeczy ma bez wątpienia dostępność rynkowa zarówno poszczególnych części regenerowanych jaki i części używanych na polskim rynku motoryzacyjnym. Ponadto w przypadku tych dwóch kategorii części zamiennych efekt końcowy naprawy jest wielokrotnie trudny do przewidzenia, co w konsekwencji może prowadzić do sporów w relacji właściciel pojazdu a warsztat naprawczy. WNIOSKI Podjęta w 2010 roku przez Komisję Europejską decyzja dotycząca przedłużenia trwania wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym ma za zadanie ograniczyć decyzyjność i wpływ producenta danej marki pojazdów na strukturę funkcjonowania rynku motoryzacyjnego w skali mikro i makro. Zmiany legislacyjne w zakresie stosowania części zamiennych w Polsce i Unii Europejskiej umożliwiły potencjalnym użytkownikom pojazdów zastosowanie kilku kategorii części zamiennych przy jednoczesnym nieograniczonym wyborze warsztatu naprawczego dokonywującego procesu naprawy.. Eksploracja dostępnych danych wskazuje, że Polsce pod koniec 2015 roku zarejestrowanych będzie około 22 mln samochodów osobowych z tym zastrzeżeniem, że ponad 85% to pojazdy o okresie eksploatacji dłuższym niż 10 lat.[3]. Należy podkreślić, że naprawa samochodu w przypadku napraw eksploatacyjnych nie jest naprawą gwarancyjną, zatem warsztat naprawczy w takich przypadkach może stosować również inne kategorie części niż oryginalne. Wprowadzone regulacje prawne stworzą, zatem poza dostrzeganymi korzyściami dla użytkowników pojazdów, także nowy obszar do badań i analiz akademickich. Analizując przedstawione w tabeli wyniki badań w dotyczących wpływu kategorii części zamiennych, na jakość napraw stwierdzono: wybór poszczególnej kategorii części zamiennych w procesie naprawy ma istotny wpływ na rachunek ekonomiczny kosztów napraw, najwyższa jakościowo kategoria części zamiennych generuje najwyższe koszty naprawy przy jednoczesnym zachowaniu najwyższego standardu świadczonej usługi naprawczej. w przypadku części oryginalnych i alternatywnych zachodzi wzajemna korelacja, co oznacza, że jakość zastosowanych części zamiennych wpływa bezpośrednio na jakość naprawy, zastosowanie w procesie naprawy części regenerowanych o oraz części używanych, generuje niskie oraz średnie koszty, które nie korelują z jakością naprawy. Resumując podjęta przez autora próba scharakteryzowania zmian w sektorze napraw samochodów osobowych po wprowadzeniu wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce studium porównawcze alternatywne części zamienne a usługa naprawcza- jakość jako kategoria ekonomiczna nie wyczerpuje w pełni istoty zagadnienia, a stanowi jedynie próbę zasygnalizowania złożoności badanej problematyki dotyczącej wpływu wprowadzenia wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w ujęciu ekonomicznym w Polsce. Streszczenie W artykule podjęto próbę zasygnalizowania problematyki dotyczącej wpływu porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, na jakość napraw samochodów osobowych. Rozważania uzupełniono o autorskie badania, obejmujące analizę wpływu zastosowania poszczególnych kategorii części zamiennych na jakość procesu naprawy samochodów osobowych w Polsce w ujęciu ekonomicznym. Zamierzeniem artykułu jest zwrócenie uwagi na istotę podjętej problematyki badawczej oraz zasygnalizowanie pożądanych perspektywicznych kierunków zmian w procesach wyboru poszczególnych kategorii części zamiennych podczas napraw pojazdów osobowych w Polsce uwzględniających wymogi unijnych i polskich regulacji prawnych. Słowa kluczowe: samochodowe części zamienne, ekonomia, jakość, wyłączenia sektorowe 2823

6 Characteristic changes in the passenger car repairs after the introduction of sectoral exemptions in the automotive market in Poland, a comparative study of alternative replacement part on the quality and the service - as an economic category Abstract This article attempts to indicate the issue of the impact of vertical agreements in the motor vehicle sector from antitrust, the quality of the repair cars. considerations complemented by copyright research, including an analysis of the impact of the application of the various categories of spare parts for the quality of repair of cars in Poland in economic terms. the intention of this article is to draw attention to the essence of the research issues and taken to signal the desired perspective directions of changes in the processes of selection of each category of spare parts when repairing cars in Poland, taking into account the requirements of EU and polish regulations. Keywords: car spare part, economy, quality, exclusion sectoral BIBLIOGRAFIA 1. Lewicki W., Ekonomiczne i Organizacyjne skutki wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce. Print Group, Szczecin Lewicki W., Wpływ poszczególnych kategorii części zamiennych na koszty napraw eksploatacyjnych samochodów osobowych w Polsce. Seminarium koszty i ceny w transporcie Aspekty teoretyczne i praktyczne, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Lewicki W., Dostępność poszczególnych kategorii części zamiennych jako determinant wzrostu przestępczości ubezpieczeniowej studium przypadku- oc szkoda majątkowa na mieniu. Konferencja Przestępczość Ubezpieczeniowa, Szczecin Lewicki W., Prawne, techniczne, ekonomiczne aspekty wprowadzenia wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w Polsce- studium przypadku problematyka części zamiennych. Konferencja Naukowo-Techniczna "Logistyka - Systemy Transportowe - Bezpieczeństwo w Transporcie - LogiTrans Szczyrk, 7-10 kwietnia, Lewicki W., Istota zmian w sektorze napraw samochodów osobowych po wprowadzeniu wyłączeń sektorowych na rynku motoryzacyjnym w polsce- nowy charakter części zamiennych. IV Międzynarodowa Konferencja Naukowa "TRANSPORT 2014" Nowe rozwiązania techniczne, organizacyjne i ekonomiczne w transporcie" Kazimierz Dolny 5 7 maja, Rozporządzenie Komisji (UE) NR 461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych. Dz.U.L.129/52 z dnia 28 maja 2010 r. 7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję Dz.U nr 198 poz