UMYSŁ SPOŁECZNY dr Mateusz Hohol Wykład 2: Poznanie społeczne naczelnych różnych od człowieka
13 million years ago
BŁĄD KARTEZJUSZA Człowiek jest złożeniem mechanicznej res extensa i psychicznej res cogitans Zwierzęta są maszynami, pozbawionymi umysłu behawioryści: zachowanie zwierząt wyjaśnić można na zasadzie bodziec-reakcja (S-R) Jacques de Vaucanson, XVIII w.
CO BY BYŁO GDYBY KARTEZJUSZ POZNAŁ PRYMATY RÓŻNE OD CZŁOWIEKA?
z: de Waal, 2014
z: de Waal, 2014
Frans de Waal Public Page (Facebook)
Frans de Waal Public Page (Facebook)
JAK WYJAŚNIĆ ZŁOŻONE ZACHOWANIA SPOŁECZNE NHP? H1: NHP (= naczelne różne od człowieka) zachowują się, tak jakby były intencjonalne, ale w rzeczywistości działają w oparciu o niepoznawcze reguły behawioralne (Povinelli, 2000) nie wyjaśnia elastyczności w rozwiązywaniu problemów, nie wiadomo skąd miałby się brać te reguły H2: Trudno rozstrzygnąć czy NHP mają umysł, ale ich zachowania wyjaśnić można w oparciu o operowanie na asocjacjach (kojarzeniu) (Hayes, 2005) proces uczenia się na drodze asocjacji jest długotrwały, a NHP szybko uczą się wykonywać nowe zadania w laboratorium H3: NHP mają umysł: są istotami intencjonalnymi i postrzegającymi inne osobniki jako istoty intencjonalne (Tomasello; także de Waal, Matzusawa)
KILKA FAKTÓW NA TEMAT NHP U NHP poznanie społeczne ewoluowało przede wszystkim w kontekście rywalizacji wewnątrzgrupowej (pożywienie, wpływy, partnerzy seksualni) Zdolności społeczne NHP są makiawelliczne : przejawiają się raczej w kontekstach rywalizacji niż współpracy (Hare i Tomasello, 2004) Konieczność przewidywania zachowań innych osobników sprzyjała rozpoznawaniu osobników z grupy i tworzeniu z nimi relacji oraz rozpoznawaniu relacji społecznych innych osobników (rodzicielstwo, dominacja, przyjaźń) NHP są zarówno same istotami intencjonalnymi, jak również rozpoznają inne osobniki jako istoty intencjonalne (dążące do celów, rozumiejące sytuację fizyczną i społeczną) Zdolności społeczne wszystkich NHP zdają się być zbliżone, choć istnieją różnice międzygatunkowe i międzyosobnicze (Tomasello & Call, 1997)
EKSPERYMENT I HARE ET AL., 2000, 2001 Badano jak dwa szympansy - osobnik (D) dominujący i (Z) zdominowany - radzą sobie w sytuacji zdobywania pożywienia. Gdy za zasłoną, oddzielającą obydwa osobniki umieszczono pokarm osobnik (Z) sięgnął po pożywienie. (Z) Wiedział, że osobnik (D) tego nie widzi. (Z) W warunku, gdy osobnik (D) widział, jak pokarm umieszczany jest za zasłoną osobnik (Z) nie decydował się sięgnąć po pokarm (Z) widział, że osobnik (D) wie, że pokarm znajduje się po stornie osobnika (Z). (D)
EKSPERYMENT II: BUTTELMANN ET AL., 2007
EKSPERYMENT II BUTTELMANN ET AL., 2007 W badaniach 6 wychowanych w niewoli szympansów wykorzystano paradygmat racjonalnej imitacji (Gergely et al., 2002) W warunku (b) szympansy obserwowały człowieka, wykonującego nietypową czynność w nietypowych warunkach fizycznych - np. człowiek z zasłoniętymi kocem rękami włączał światło głową. Zadaniem było naśladowanie czynności człowieka. Zwykle ignorowały nietypowy sposób wykonania, skupiając się wyłącznie na celu, włączając światło ręką (emulacja) W warunku (a) człowiek wykonywał nietypową czynność, ale w typowych warunkach fizycznych - np. człowiek z odsłoniętymi rękami włączał światło głową. Zazwyczaj precyzyjnie naśladowały czynność człowieka (imitacja) Tomasello (2015) tłumaczy te wyniki stosowaniem przez szympansy proto modus-tollens w kontekście społecznym: (1) człowiek nie używa rąk; (2) gdyby miał wybór, używałby rąk; (3) zatem musi nie mieć wyboru (w jednym przypadku z oczywistego powodu; w drugim bez).
SAMOKONTROLA U NHP NHP zdaniem Tomasella (2015) potrafią: odraczać gratyfikację, aby zdobyć większą nagrodę w przyszłości zahamować reakcję, która sprawdzała się dotychczas, aby zachować się odpowiednio w nowej sytuacji zrobić coś nieprzyjemnego, aby otrzymać nagrodę ponawiać próby po niepowodzeniach ignorować dystraktory, koncentrując się na zadaniu Nie zgadzają się z tym Carruthers i Ritchie, 2012
EKSPERYMENT III HAMPTON, 2001 Zadaniem rezusów jest rozróżnianie obiektów: jeśli uda im się uda otrzymują cenną nagrodę, w przypadku niepowodzenia nie otrzymują nagrody i muszą odczekać jakiś czas do podjęcia kolejnej próby Po niepowodzeniu rezusy mogą ominąć problem, a także karencję i dostać mniejszą nagrodę Rezusy omijają tylko zadania, z którymi trudno jest sobie poradzić, Tomasello spekuluje, że oprócz wyobrażania sobie scenariuszy mają widzę na temat własnych ograniczeń poznawczych
EKSPERYMENT X DE WAAL & BOYSEN Kapucynki, szympansy i inne zwierzęta wykazują rudymentarne poczucie sprawiedliwości (interpretacja de Waala)
Wykład de Waala na TED: http://www.ted.com/talks/frans_de_waal_do_animals_have_morals
EMOCJE SPOŁECZNE/MORALNE BONOBO? [Szympansica] Choco stawała się coraz bardziej rozbrykana i trzeba było ją poskromić. Pewnego dnia, kiedy Choco po raz n-ty zdjęła słuchawkę telefonu z widełek, Yvonne [studentka opiekująca się Choco] zbeształa ją porządnie ( ). Bura, jak się zdawało, odniosła pożądany skutek, tak więc Yvonne usiadła na sofie i zaczęła czytać książkę ( ). Nagle Choco wskoczyła jej na kolana, zarzuciła jej ramiona na szyję i złożyła na jej wargach typowo szympansi pocałunek (z otwartymi ustami). de Waal, 1989
EMOCJE SPOŁECZNE/MORALNE BONOBO? Pewnego razu [bonobo] Lody był jednak raczej mało empatyczny, kiedy odgryzł palec lekarce weterynarii, która rozdawała witaminy przez siatkę ( ). Po kilku dniach ofiara odwiedziła jednak zoo ponownie, a widząc Lody ego, uniosła obandażowaną lewą dłoń, mówiąc: <<Lody, brachu, widzisz, co narobiłeś>>. Lody emu wystarczył jeden rzut oka na jej dłoń, po czym skierował się w stronę najdalszego zakątka ekspozycji, gdzie usiadł ze spuszczoną, ukrytą między ramionami głową. de Waal, 2014
NA CZYM POLEGA RÓŻNICA MIĘDZY POZNANIEM SPOŁECZNYM MAŁP I LUDZI?
CO BY BYŁO GDYBY WYCHOWAĆ SZYMPANSA WRAZ Z DZIECKIEM? N i m C h i m p s k y
NA CZYM POLEGA WIĘC LUDZKIE USPOŁECZNIENIE?
Homo sapiens, w niespotykanym stopniu, przystosowany jest do działania i myślenia kooperatywnego w grupach kulturowych i w istocie wszystkie nasze najbardziej imponujące osiągnięcia kognitywne od skomplikowanych technologii, przez symbole językowe i matematyczne, po instytucje społeczne nie są rezultatem samotnych wysiłków jednostek, ale interakcji tych jednostek. Tomasello, 2009
Ludzkie dzieci to maszyny imitacyjne, które przyswajają jak się zdaje wszystko, cokolwiek napotkają, a co łączy się z n a ś l a d ow a n i e m z a c h ow a ń i n ny c h osobników. Nauczanie pomaga kierować tym przyswajaniem, ale bez praktycznie nieograniczonej zdolności ludzkich dzieci do imitacji byłoby wątpliwe, czy jakakolwiek dawka rodzicielskiego nauczania pomogłaby przejąć tyle zachowań w tak krótkim czasie. Młode szympansy przeciwnie, wydają się bardziej proaktywne i nastawione na dokonywanie odkr yć samodzielnie. Dunbar, 2013
BONUS krótki wykład Susan Savage-Rumbaugh The gentle genius of bonobos na TED: http://www.ted.com/talks/ susan_savage_rumbaugh_on_a pes_that_write (dostępne polskie napisy)