PRACE INSTYTUTU GEODEZJI I HAirrOGRAFTI. WPŁYT» DOKŁADNOŚCI LO K A LIZACJI MORSKIEGO PUNKTU WIEKOWEGO NA W YNIKI WY2NACZEN MAGłCTYCZMYCK

PRACE INSTYTUTU GEODEZJI I HAirrOGRAFTI Г о а х х х у и. M «t y t i - г c & t - e s i. : s o c ANDRZEJ UHRJNCMSKl WPŁYT» DOKŁADNOŚCI LO K A LIZACJI MORSKIEGO PUNKTU WIEKOWEGO NA W YNIKI WY2NACZEN MAGłCTYCZMYCK ZA R Y S T R C S C I. B I cu d w y zn a ć B & r. i o»[«w n ie - * p o l a j^ c i ^ n» t y c 2n» ; o na m o r s m c h p u n A ta c h»1»b o w y c h j e s г» i e < tz y in nym i f\xnhc j a g r a d - l e n i n p o l a w r e j o n i e punm tu 1 Ы + Н ы * n a w i g a c j i. P r a c a m w i e r a o p i s w y m o c z e r a a g r a d i e n t ó w p o l a o r a z o m ö w te m e i w y *n a c г е ш е 6? edöw ncn *i#ac u. ti'yn 1 *1 z o s t a ł y z& s t au»i o n e u t a b l i c a c h.. p r o w a d z e n i e P r z y роли a r a e h p ó l p o t e n c j a l n y c h, na p r z y k ła d m agn e- г v c z n e g o p o l a Z i e m i. is t o t n y m c z y n n ik ie m wpi y w a j acyra na d o k ła d n o ś ć r e z u l t a t ó w j e s t w i e lk o ś ć g r a d i e n t u h o r y z o n t a ln e g o b a d a n e g o p o i a w r e j o n i e p om iaró w. I s t n i e n i e g r a d i e n t u w y w o łu je k o n i e c z n o ś ć o d p o w ie d n io d o k ła d n e j i d e n t y f i k a c j i p u n k tu p o m ia r o w ego. p r z y czym, im g r a d i e n t j e s t w ię k s z y, tym o k r e ś l e n i e p o i o - i e n i * p u n k tu m usi b y ć p r e c y z y j n i e j s z e. Z a g a d n i e n i e i d e n t y f i k a c ja p u n k tu p o m ia ro w e g o n a l a d z i e m e s t a n o w i p r o b l e m. M etody a s t r o n o m ic z n e l u b g e o d e z y jn e a t a k ż e mapy l u b s z k i c e t o p o g r a f i c z n e u m o ż li w i a j ą w y z n a c z e n ie p o ł o ż e n i a p u n k tu z m e z b e d n a d o k ł a d n o ś c i ą O d p o w ie d n ie o z n a k o w a n ie w y z n a c z o n e g o p u n k tu p o z w a la na p o w t a r z a n i e p o m ia ró w w dow oln ym c z a s i e. Z u p e łn i e in n a j e s t s y t u a c j a w w ypadku p o m ia ró w na m orzu, g a z i e o z n a k o w a n ie p u n k tu j e s t n i e m o ż liw e, a w y z n a c z e n ie J e g o p o ł o ż e n i a d o k o n u je s i e p r z y każdym p o m ia r z e n i e z a l e ż n i e, z a p o mocą m etoa n a w i g a c y jn y c h, k t ó r y c h d o k ła d n o ś ć, w p o r ó w n a n iu z d o k ła d n o ś c i ą m etoa s to s o w a n y c h n a l a d z i e, j e s t z n a c z n ie, n i ż s z a. B a d a n ie w p ły w u d o k ła d n o ś c i o k r e ś l e n i a l o k a l i z a c j i p u n k tu m o r s k ie g o na d o k ła d n o ś ć p o m ia ró w e le m e n t u p o l a g e o m a g n e ty c z n e g o p o l e g a w ie c na z b a d a n iu g r a d i e n t u h o r y z o n t a ln e g o t e g o p o l a w 177

r e j o m * p om iaró w o r a z na z b a d a n iu d o k ła d n o ś c i w y z n a c z e n ia p o - 1o ż e n i a punk Ł u. Omawiany p ro b le m j e s t w y m agających d u ż e j p r e c y z j i, s z c z e g ó l n i * i s t o t n y p r z y porał a r a c h na p r z y k ła d p r z y p o m ia ra c h n a m ors k ic h m agn ety czn y ch p u n k ta c h w ie k o w y ch. P o m ia ry t e m usza b y ć wykonane z m o ż liw ie n a jw y ż s z a d o k ła d n o ś c i ą, ta k a b y u z y s k a n e w y n ik i m o gły b y ć p o ró w n y w a ln e z w ynikam i pom iaro w o trz y m y w a nymi na p u n k ta c h lą d o w y c h. Wpływ b łę d u l o k a l i z a c j i m o rs k ie g o p u n k tu w ie k o w e g o n a d o k ła d n o ś ć p o m iaru e le m e n tu E m a g n e ty c z n e g o p o l a Z ie m i można w y r a z i ć o góln ym wzorem w p o s t a c i : в =FC g, m 3 E E N g d z i e q t J e s t g r a d ie n t e m e le m e n t u E w r e j o n i e p o m ia ró w, j e s t b łę d e m w yzn a czeń n a w ig a c y jn y c h z a s Pys. 1. U s y t u o w a n ie M o r s k ic h punktów w iekow ych na p o łu d m o w y B ał ty k u W l a t a c h 10 81, 1082. 1085 i 1388 na B a łt y k u p ołu d n iow y m p rz e p r o w a d z o n e b y ły p o m ia ry na 17 m o rs k ic h p u n k ta c h w ie k o w y c h, z k t ó r y c h 10 l e ż y na a k w e n ie p r z y l e g a j ą c y» do p o l s k i e g o w y b r z e ż a. a 7 do w y b rz e ż a NRD С r y s. 13. P o m ia ry b y ł y wykonyw ane w k o o p e r a c ji m ię d z y n a ro d o w e j, w r a s a c h p r a c K o m is ji do W i e l o s t r o n n e j W s p ó łp r а с у A kadem ii Nauk K r a jó w S o c j a l i s t y c z n y c h " P la n e t a r n e B a d a n ia G e o f i z y c z n e. KAPG. W p r a c a c h ty c h 178

u c z e s t n i c z y ł y : L e m.n g r a d z k i O d d zi a ł I n s t y t u t u M agnetyzm u Z i >»»- s k i e g o J o n o s f e r y i P r o p ia g a c ji F a l R a d l ow ych A k a d e m ii Nauk ZSSRR СLOIZM I RANj. I n s t y t u t B a d a n ia A t m o s fe r y i Geom agnetyzm u ima. H e i n r i c h a H e r t z a A k a d e m ii fc'auk NRD w B e r l i n i e C H -H -I3 o r a z I n s t y t u t G e o d e z ji i K a r t o g r a f i i w W a r s z a w ie СI G i Ю. Do pom iarćnw u ż y t y z o s t a ł n ie m a g n e ty c z n y s t a t e k b a d a w c z y " Z a r i a. s t a n o w i ą c y w ia s n o s ć A k a d e m ii Nauk ZSRR. S z c z e g ó ły d o t y c z ą c e t y c h p r a c b y ł y p u b lik o w a n e w P r a c a d h IG ik 3 1, w B i u l e t y n i e In fo r m a c y jn y m IG ik t l i i w P r a c a c ih I ZMIRAN i 21. Badanie gradientów na morskich punktach wiekowych P u n k ty w i e k ó w z o s t a ł y w y b ra n e w r e jo n a c h o małym g r a d i e n c i e p o l a g e o m a g n e ty c z n e g o. P r z y w y b o rz e p o s łu ż o n o s i ę m a p a mi m agn etyczn ym i B a łt y k u p o łu d n io w e g o w s k a l i 1 :2 0 0 0 0 0. k t ó r *» o p r a c o w a n e z o s t a ł y na p o d s t a w i e z d j ę c i a m a g n e ty c z n e g o B a łt y k u,, p r z e p r o w a d z o n e g o w l a t a c h 1070-1973. Z d j ę c i e t o b y ł o t a k ż o w ykonan e we w s p ó łp r a c y m ię d z y n a r o d o w e j w ra m ach d z i a ł a l n o ś c i. KAPG, p r z y u d z i a l e LOI ZMI RAN i IG ik. U ż y t e mapy m a g n e ty c z n e, w y s t a r c z a j ą c e d o w y b o ru r e jo n ó w o małym g r a d i e n c i e p o l a. s a J edn ak n i e d o s t a t e c z n i e d o k ła d n e d o l i c z b o w e g o o k r e ś l e n i a g r a d i e n t u w t y c h r e j o n a c h, p o t r z e b n e g o w n a s z e j a n a l i z i e. R ysunek 2 p r z e d s t a w i a fr a g m e n t mapy F i H z: dwoma punktam i w iekow ym i w r e jo n a c h o g r a d i e n c i e b a r d z o małym. Z r y s u n k u t e g o w id a ć, ż e l i c z b o w e o k r e ś l e n i e g r a d i e n t u z mapy j e s t n ie m o ż liw e. Do t e g o c e l u t r z e b a w y k o r z y s t a ć p o m ia r y w ykon a n e na p u n k ta c h w ie k o w y c h. V 19S7 r. w P r a c a c h IG ik [ 3 ] p r z e d s t a w i o n a z o s t a ł a m etoda p o m ia ró w na m o r s k ic h p u n k ta c h w ie k o w y c h o r a z o p i s a n e z o s t a ł o z a s t o s o w a n i e t e j m etod y d o b a d a n i a zm ia n w ie k o w y c h p o l a m agnet y c z n e g o Z ie m i na p o łu d n io w y m B a łt y k u. P rz y p o m n ijm y, ż e m etoda p o l e g a n a w ie lo k r o t n y m p r z e j ś c i u s t a t k u p r z e z p u n k t w ie k o w y ró ż n y m i k u r s a m i, c o 4 5. С R ys. 33. P o m ia ry s a w ykonyw ane c o m in u te, na o b s z a r z e o ś r e d n i c y 2 m il m o rs k ic h C3^04 no, zwanym s t r e f a p o m ia ro w a. P r z e j ś c i e p r z e z t ę s t r e f e z a b i e r a o k o ło 1 5-2 0 m in u t. P o m ia ry na Jednym p u n k c ie w iekowym t r w a j ą d w ie d o b y. p r z y czym s t a t e k p r z e c h o d z i p r z e z 179

s t r e f * p om iaro w a c c p ć ł t o r e j g o d z in y. Na p u n k c ie o t r z y m u je s i * ; ц е в 3 n i e z a i e z n e p o m ia ry, z k t ö r y c h k a ż d y s t a n o w i u ś r e d n io n a w a r t o ś ć k i lk u n a s t u w y z n a c zeh. w ykonan ych w s t r e f i e p o m ia ro w e j w r o ż n y c h p o r a c h d o b y, na r ó ż n y c h k u r s a c h i p r z y w ie lo k r o t n y m, n ie z a le ż n y m z l o k a l i z o w a n i u w ykonanych p om iarow. )?vs 2 Frapmenl. mapy F i H z dwoma punktam i wiekowym i w r e jo n a c h o maiym g r a d i e n c i e p e l a g e o n u g n e t y c z n e ą e C*ji san a w v ż e j p r o c e d u r a oomi aro w a na m orskim c u n k c i e w i e - k o w n s p r a w i a, ż e s t r»!» p om iaro w a może bvć p o t ra k t o w a n a ja k o p o l ig o n, o c z t e r e c h o r o f i l a c h p r z e c i n a ją c y c h s i e w jedn ym p u n k c i e pod katem 45. P r o f i l e t e s a p o m ie rz o n e 8 r a z y. po 4 r a z y w k a t a a s t r o n ę P o n ie w a ż p o l i g o n t en l e ż y w r e j o n i e o mai vte g r a d i e n c i e h o r y z o n t a ln y p o la g e o m a g n e ty c z n e g o i w c a l o S c i z n a j d u je w ew n ą trz s t r e f y p o m ia r o w e j, w k t ö r e j w y n ik i p om iaró w s a u ś r e d n ia n e, z a k ła d a m y, ż e i s t n i e j ą c y g r a d i e n t w s t r e f i e j e s t 180

S С&ь słrel* pomiirewt Rys. 3. S chem at p r z e j ś ć s t a t k u p r z e z s t r e f ę p o m ia ro w ą J e ś l i na p o d s t a w i e m a g n e to g rim ó w n a j b l i ż s z e g o o b s e r w a t o r i u m m a g n e ty c z n e g o w y b i e r z e s i e t a k i e p r z e j ś c i a s t a t k u p o p r o f i l a c h. p o d c z a s k t ó r y c h w a r i a c j e p o l a g e o m a g n e t y c z n e j' t>yłу mal e. t o r ü i n i c a p o m ie r z n e g o e le m e n t u p o l a g e o m a g n e ty c z n e g o p o m ię d z y momentem w e j ś c i a s t a t k u w s t r e f ę p o m ia ro w a a momentem w y j ś c i a s t a t k u z t e j s t r e f y, b ę d z i e o d p o w ia d a ła g r a d i e n t o w i m ie r z o n e g o e ie m e n t u d l a d a n e g o p r o f i l u C k u r s u l u b l e p i e j a z y mut u3 na o d c in k u równym ś r e d n i c y s t r e f y p o m ia r o w e j. O b l i c z e n i e g r a d i e n t ó w na każdym z c z t e r e c h p r o f i l ó w u m o ż liw ia w y z n a c z e n i e g r a d i e n t u m a k sy m a ln e g o. Jak r p w n ie ż j e g o azym u tu. A u to r p r z e p r o w a d z i ł t a k i e b a d a n i e p o s ł u g u ją c s i * w ynikano pom iarćiw w ykon an ych w ro k u 1985 na s t a t k u " Z a n a " o r a z.n agn e- togram am i z m a g n e ty c z n e g o o b s e r w a t o r iu m PAN w H e lu. W y z n a c z e n ie g r a d i e n t ó w m ak sym aln ych i ic h azym u tów z o s t a ł o w ykonan e g r a f i c z n ie. Na r y s u n k u 4 z i l u s t r o w a n y j e s t p r z y k ła d t a k i e g o w y z n a - 181

сzeru a d l» skłaoowej poziornej H na dwóch punktach wiekowych o n u B tra c h 10 i 12 S U O D T T I a - -a H Rys. 4. P r z y k ła d w y z n a c z e n ia sposo bem g r a fic z n y m m aksym alnego g r a d i e n t u F i H na p u n k ta c h lo i 12 W yn iki ty c h w y zn a c zeń z o s t a ł y z e s t a w io n e w t a b l i c y 1. w k t ó r e j p od an o num ery p u n k tów, w a r t o ś c i g r a d i e n t ó w m aksym alnych d la s t r e f y p o m ia ro w e j c z y l i d l a 3704 m C2m il o d c in k a o d łu g o ś c i lo O m. T a b l i c a z a w ie r a t a k i e azym u ty m agnety c z n e g r a d i e n t ó w m aksym alnych. m o r s k ic h ) o r a z d l a W yznaczone g r a d i e n t y, z g o d n i e z o c z e k iw a n ia m i s a m ałe. W s k ła d o w e j p o z io m e j H na Q p u n k ta c h m e p r z e k r a c z a j ą 1 nt/lo O m. na 6 p u n k ta c h z a w i e r a j a S i e w g r a n i c a c h od 1 do 2 nt/lo O m i t y l k o na dwóch p u n k ta c h s a m e c o w ie k s z e. na p u n k c ie nr 7-3,6 nt/loo ni o r a z na p u n k c ie nr 15-2.4 nt^lo O m. J e ś l i c h o d z i o c a ł k o w i t y w e k to r n a t e i e m a p o la g eo m ag n e ty c z n e g o F. t o na 6 p u n k ta c h g r a d i e n t y m e s a w ie k s z e m i ln T ^lo O it. na p u n k ta c h w yn oszą od 1 d o 2 nt/lo O m i na t v c h sam vch dwóch p u n k tac h nr 7 i n r 15 o s i ą g a j ą o d D o w ie d.n o w a r t o ś c i 2.1 i 5. 3 nt-'loo m Bł ad ś r e a m w y z n a c z e n ia g r a d i e n t u m ak sym aln ego d l a s r e d m - 182

с у s t r e f y p o m ia r o w e j waha s i ę w ię c od 1 d o 10 nt Na w ię k s z o ś c i pu n k tó w m e p r z e k r a c z a 3-4 nt. J e d y n ie na p u n k ta c h nr 7 i nr 15 d o c h o d z i d o 15 nt. M ak sy m aln e g r a d i e n t y H i F n a m o rs k ic h p u n k ta c h w ie k o w y c h w s t r e f i e p o m ia ro w e j T a b l i c a 1 H Numer G ra d. max. G ra d. G ra d. max. G ra d. p - k t u w s t r e f i e max. K u rs w s t r e f i e max. nt/2 Mm n T /1OOm nt/2 Mm nt/1 OO m F K u rs 1 54 1. 6 180 58 1. 6 180 2 27 О. 7 325 53 1. 4 330 3 28 О. 8 55 40 1. 3 05 4 36 1. 0 170 31 00 O 5 45 1. 2 170 53 1. 4 40 e 75 2. 0 300 15 O. 4 220 7 134 3. е 215 77 2. 1 210 8 12 О. 3 80 36 1. 0 180 9 42 1. i 160 23 O. 6 140 10 54 1. 5 Н О 50 1. 4 70 11 55 1. 5 180 58 1. 6 200 i г 18 О. 5 340 50 1. 4 325 13 57 1. 5 210 57 1. 5 320 14 24 о. в 225 56 1. 5 180 15 83 2. 4 О 106 5. 3 O ie 30 о. 8 200 8 0. 2 70 17 7 о. 2 IO 17 O. 4 160 70 Dokładność lo k a liz a c ji Morskiego punktu wiekowego P o d c z a s w s z y s t k i c h e k s p e d y c ji na B a łt y k u p o łu d n io w y m p r z y w y z n a c z a n iu p o z y c j i s t a t k u " Z a r i a p o s łu g i w a n o s i e s z w e d z k im, p o łu d n io w y m ła ń c u c h e m OA h l p e r b o l i c z n e g o s y ste m u n a w i g a c y jn e g o DECCA. Jak w ia d o m o, d o k ła d n o ś ć o k r e ś l e n i a p o z y c j i z a l e ż y od ocs- 1 8 3

l e g ł o s c i о с g łó w n e j ra d a o s t a ć j l ł алсгк: rva 1 c c je s rt z l y * srw ia 2» n e. о с k a t a p r z e c i n a n i a ( i t h i p r - c o i i c z n e j S i * U i w sp ó i r z u - dnych svsteteu or a : oc p r o p a g a c j i f a i r» d a o v y c h na t r a s i e n a d a j rviк -o d b io r n ik.. P r u c i y c z n y s y s t- м ч w c i ą g u a n i» w y n o si 24C ш! m o rsk ic h. Р т г у t s z y c h o d l e g ł o ś c i a c h h i p e r b o l * S i» l - iti pr zec i n ł j i S i e pod zbyt. ma.iyin k a t e W pływ p r o p a g a c j i f a l ra d io w y c r, j e s t zm ien n y i z a l e ż y g łó w n i e od p o r y d o b y o r a z od w arunków p r o p a g a c j i, ja k s t a n u j o n o s f e r y, a k ty w n o ś c i m a g n e ty c z n e j i t p.. c o p o w o d u je, ż e m e ma m o ż liw o ś c i s c i s ł e g o o k r e ś l e n i a b łę d u l o k a l i z a c j i p o m ia ru na m orzu, tuożna j e d y n i e o s z a c o w a ć n a t s y m. nv b łą d p o z y c ji na p o d s t a w i e d an y ch t e o r e t y c z n y c h i o osw i a d c z a l nych. K o r z y s t a S i e w tym c e l u z d ia g ra m ó w d o k ła d n o ś c i w y z n a c z e n ia p o z y c j i. s p o r z ą d z o n y c h d l a w s z y s t k ic h r e jo n ó w p o k ry ty c h s i e c i ą s t a c j i n ad aw czych sy ste m u DECCA. W a r t o ś c i możl i w y c h b łę d ó w na o b s z a r a c h o g r a n ic z o n y c h k o n tu ra m i s t a ł e j d o k ła d n o ś c i A, B. C. D l E s a u z a le ż n i o n e od p o r y d o b y i p o r y r o ku. P o d an e w a r t o ś c i b łę d ó w w m ila c h m o rs k ic h u s t a lo n e d l a Э5Х poziom u p r a w d o p o d o b ie ń s t w a D la c e ló w e k s p e r y m e n ta ln y c h p r z y j m uje s i * z a z w y c z a j p o to w e p od an y c h w a r t o ś c i. Na r y s u n k u 5. p r z e d s t a w i ony j e s t d ia g r a m С d l a s z e r o k o ś c i g e o g r a f i c z n y c h od 5 1 cn do 57cn. c z y l i d l a s z e r o k o s c i. w k t ó r y c h z n a j d u j e s i e r e jo n n a s z y c h badaft na B a łt y k u. W edług t e g o d ia g r a m u m o ż liw e b ł ę d y p rz y p a d k o w e w y z n a c z e n ia p o z y c ji w umownych o k r e s a c h DECCA w y n o szą: w p ełn ym Ś w i e t l e dziennym, 0.5 Mm, w p ó ł s w i e t l e 1 Mm. o z m ie rz c h u 2 Mus i w n o c y la t e m < Mm P r z y jm u ją c p o ło w ę t y c h w ie lk o S ć i i w y r a ż a ją c j e w m e tra c h, w a r t o ś c i m o ż liw y c h b łe d o w w y n io s ą o d p o w ie d n io : 453. 25 m.. 185c m i 3704 к P r z y w y z n a c z a n iu p o z y c ji s t a t k u z a p o a o c a sy ste m u DECCA n a le ż y p o s łu g iw a ć s i e mapami n a w ig a c y jn y m i w o d w z o ro w a n iu M erk a t o r a z n a n ie s io n y m i l i m a m i p o z y c y jn y m i sy ste m u DECCA С h i p e r b o l a n a ). k t ó r e t w o r z ą k r z v w o iim o w y s i a t k ę w spół r z ę d n y c h L i n i e p o z y c y jn e k a ż d e j p a r y s t e r u j ą c e j i p o d l e g ł e j n a n i e s io n e s * innvm k o lo re m - czerw onym, z ie lo n y m i fio le t o w y m, w c e l u u ł a t w i e n i a i c h s z y t s k ie j i d e n t y f i kac j i. T ak im i samymi k o l o ram i o p i s a n e s a t a r c z e w sk a ź n ik ó w u r z a d z e m a o d b i o r c z e g o dekom et.ru 1 8 4

Ош szero k o ści ос S'* do 57* И R ys. 5. D ia g ra m С L i n i e p o z y c y jn e k a ż d e j p a r y s t a c j i p o d z i e l o n e s ą na 10 s t - r e f o z n a c z o n y c h l i t e r a m i od A d o J. l i c z ą c od s t a c j i s t e r u j ą c e ; d o p o d l e g ł e j. K a ż d a s t r e f a ma o k r e ś lo n a l i c z b ę p a sów d l a d a n e g o k o lo r u. W k o l o r z e c zerw o n y m s t r e f a ma 24 p a s y o num erach 0-2 3. w k o l o r z e z i e l o n y s t r e f a ma 18 p a s ó w o n u m erach 3 0-4?, z a s w k o l o r z e f i o le t o w y m 30 p a só w o n u m erach 5 0-7 9. L i c z b a p a só w w s t r e f i e o d p o w ia d a l i c z b i e l i n i i p o z y c y jn y c h n a n ie s io n y c h na mapę DECCA i o d p o w ie d n io z a n u n e ro w a n y c h w /g w y ż e j p o d a n e j z a s a d y. P o n ie w a ż d ek o m etr u m o ż li w ia o d c z y t z d o k ł a d n o ś c i * d z i e s i ą t y c h i s e t n y c h c z ę ś c i p a s a, w y z n a c z a n i e o d p o w ie d n i e j l i n i i p o z y c y j n e j, na k t ó r e j z n a j d u j e s i ę S t a t e -, d o k o n u je s i ę d r o g ą g r a f i c z n e j i n t e r p o l a c j i w g r a n i c a c h o d p o w ie d n i e g o p a s a. A by z a tem o k r e ś l i ć p o z y c je s t a t k u, n a l e ż y o d c z y t a ć w s k a z a n ia p r z y n a j m n ie j dw óch d e i oroet. r ó w. o d s z u k a ć na m a p ie w ł a ś c iw e h i p e r b o i e i po i n t e r p o l a c j i w y k r e ś l i ć l i n i e p o z y c y jn e, k t ó r y c h p u n k t p r z e c i ę c i a o d p o w ia d a p o z y c j i s t a t k u. W p r a k t y c e p r z y jm u je s i ę. ż e w p o r z e d z i e n n e j i p r z y o d l e g ł o ś c i d o g łó w n e j r a d i o s t a c j i ła h c u c h a 50 Mm. d o k ła d n o ś ć o d b i o r u może b y ć o b a r c z o n a b łę d e m d o 100 m. p r z y o d l e g ł o ś c i 150 Mrc - d o 200 m. z a s p r z y w ię k s z y c h o d l e g ł o ś c i a c h d o 400 m. W n o c y b ł ą d t e n może w z r a s t a ć d w u -a n aw et s z e ś c i o k r o t n i e P o d c z a s z d j ę c i a m a g n e ty c z n e g o B a łt y k u p o łu d n io w e g o w l a t a c h 1 9 7 0-1 9 7 2 o p r a c o w a n a z o s t a ł a p o ś r e d n i a m etoda b a d a n i a d o k ł a d n o ś c i l o k a l i z a c j i k a ż d e g o pxjnktu p o m ia ro w e g o. M etoda p o l e g a ł a na u s t a w i e n iu d r u g i e g o, d o d a tk o w e g o o d b i o r n i k a s y g n a łó w DECCA na w y b rz e ż u m o r s k i*, p r z y le g a ją c y m d o r e jo n u p r z e p r a w i -

o ra n y c h p om iarów na m orzu, w m ie js c u o z n a n y c h w spw błrzędnych g e o g r a f i c z n y c h. S y g n a ły DECCA b y ł y o d b i e r a n e na st.at.lcu i na s t a c j i n a d b r z e ż n e j s y n c h r o n i c z n i e, c o 15 m in u t. W c e l u u m k n i ę c i a p om y łek, w s k a ź n ik i dek o m etró w i t a r c z e z e g a r ó w b y ł y w momencie o d c z y tó w d o d atk o w o f o t o g r a f o w a n e. R ó ż n ic e p o m ię d z y znanym i w sp ó łrz ę d n y m i s t a c j i n a d b r z e ż n e j a w sk a z a n ia m i dek o m e- t r u s t a n o w i ły m a t e r i a ł do o d p o w ie d n ie j a n a l i z y b łę d ó w w y z n a c z e n i a p o z y c ji s t a c j i, a n a s t ę p n ie do e k s t r a p o l a c j i t y c h b łę d ó w w r e j o n p o ło ż e n i a s t a t k u. P r z y e k s t r a p o l a c j i u w z g lę d n ia n o zm ia n y o d l e g ł o ś c i s t a t k u od g łó w n e j r a d i o s t a c j i ła ń c u c h a. A n a l i z ę b ł ę dów w y z n a c z e n ia p o z y c ji s t a t k u p rz e p r o w a d z o n o d l a t r z e c h o k r e - sow d oby: d n ia, z m r o k u -s w it u i d l a n ocy. R e z u l t a t y b a d a ń z o s t a ł y z e s t a w io n e w t a b l i c y, w k t ó r e j p od an o num ery p u n k tów, o d p o w ia d a ją c y c h k o le jn y m p o z y c jo m s t a t k u, i c h w s p ó łr z e a n e g e o g r a f i c z n e, momenty w y zn a czeń n a w ig a c y jn y c h o r a z e k s t r a p o lo w a n e b ł ę d y w y z n a c z e n ia p o z y c ji s t a t k u. W arto n a d m ie n ić, ż e g r a n i c e p r z e j ś c i a p o m ię d zy k o le jn y m i o k re sa m i d o b y b a r d z o w y r a ź n ie u w i d a c z n i a j ą S i e w p o s t a c i s k o k o w ej zm ian y b łę d u p o z y c j i. I t a k. w e d łu g z e s t a w i o n e j t a b l i c y, d z ie ń k o ń c z y s i e o g o d z. 1 9.4 5. zmrok o g o d z. SE.O O, noc o 2.3 0 l ś w i t o g o d z. 5.3 0. P r z y k a ż d e j z m ia n ie p o r y d o b y w ie lk o ś ć b łę d u p o z y c ji z w ię k s z a s i e l u b z m n ie js z * o d p o w ie d n io 2-3 k r o t ni e Na o g ó ln a l i c z b ę 2313 p u n k tó w, w k t ó r y c h w y z n a c zo n o p o z y c j e s t a t k u 5 e x m ia ło b ł ą d m n ie js z y od lo O m, 23У. od lo O do 200 ь. 12У- od 200 do 400 m i 9У. psowyżej 400 m. T aka s t r u k t u r a p r o cen to w a w i e lk o ś c i b łe d o w j e s t o c z y w i ś c i e, w g łó w n e j m ie r z e z a le ż n a od c z a s u t r w a m * w y d z ie lo n y c h p o r a o b y w m ie s ia c a c h l e t n ic h. k ie d y p o m ia ry b y ł y wykonywane Można z a ło ż y ć, ż e p odobn e b ł ę d y o k r e ś l e n i a p o z y c ji s t a t k u o trzy m a n o t a k ż e na p u n k ta c h w i «o w v c h w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą ty c h z uw agi na t o. ż e p o m ia ry b y ł y w ykonywane ró w n ie ż la t e m i 2e do l o k a l i z a c j i punktów p om iaro w y ch u ż y t y b y ł t e n sam ła ń c u c h OA sy stem u n a w ig a c y jn e g o DECCA. W t a b l i c y 2 z e s t a w io n o b ł ę d y p o z y c ji m o rs k ic h punktów w iekow ych o num erach od 1 do lo C p u n k ty p o l s k i e ), w d z i e ń, o zm ro k u -św i Cl e i w n ocy. B łę d y t e z o s t a ł y p ir z y je t e n a p o d s t a w ie a n a l i z y p rz e p r o w a d z o n e j w 1971 i 1972 ro k u d l a p o s z c z e g ó ln y c h 1 8 6

r e jo n ó w, w k t ó r y c h z n a j d u j ą S i e punicty w ie k o w e. Di a punktów o num erach od 11 Qo 17 tp u ru cty n ie m ie c k ie!). k t O r e s a p o ło ż o n e p o z a otrszarem z d j ę c i a z i a t 1 9 7 0-1 9 7 2. t a k a a n a l i z a n i e m ogła być p r z e p r o w a a z o n a l a b l i c a 2 Bi а с p o z y c j i w яг BI ąd p so z y c ji w m Nr p - k t u zmrok Nr p - k t u zmrok w ie k o w e g o d z i er. sw i t noc w ie k o w ego d z i eń sw i t noc R e j on s ro d k o w y A " R e jo n w sc h o d n i " B " 4 70 1 40 450 1 115 260 650 rs 50 100 270 2 loo 200 500 8 30 90 260 3 loo 200 550 7 40 loo 250 R e jo n z a c h o d n i " C " e 60 120 370 S 150 300 800 lo 120 250 700 Na ry s u n k u 6 p o k a z a n o mapie p u n k tó w p o l s k i c h. na k t ó r e j wy r ó ż n i ą s i e r e j o n s r odk owy " А " С p u n k ty 4. 5. 6. 7 i 83, g d z i e Dl e d y p o z y c j i w d z ie ń s a mai e 3 0-7 0 m; r e j o n w sch o d n i " B ". g d z i e b i e d y p o z y c j i s ą w ię k s z e, z w ł a s z c z a w p u n k c ie nr 1-115 ; o r a z r e j o n z a c h o d n i С С punk t y 9 i 1 0 3. g d z i e b ł ę d y d o c h o d z ą d c 150 m w d z i e ń i 600 m w n o cy. T a k i r o z k ł a d b ł e d o w j e s t w g łó w n e j m ie r z e sp o w o d ow a n y g e s t o s c i a s i a t k i w s p ć łг г е з г у -en s y s temu DECCA i k atem p r z e c i ę c i a s i e l i n i i p o z y c y jn y c h. 187

H a ie ż y z w r ó c ić u «я д е. na»» p i e w s k a l i 1 :2 0 0 0 0 0 p r z y b l e o z i e k a r t o w t n ia ł 0, 2 rasu r u e można o s ią g n ą ć k a r t o g r a f i c z n e j d o k ła d n o ś c i l o k a l i z a c j i p u n k tu w ię k s z e j n i ż 40.. P r z e p r o w a d z o na w 1071 i 10*72 r. a n a l i z a d o k ła d n o ś c i l o k a l i z a c j i m o r s k ie g o p u n k tu m a g n e ty c z n e g o w y k a z u je, i e iia o b s z a r a c h u sy tu o w a n y c h k o r z y s t n i e w zględ em r a d i o s t a c j i sy ste m u DECCA, z b l i ż e n i e s i e do t e j b a r i e r y 40 m j e s t r e a ln e. Na ry su n k u 7 p o k a z a n o j a k o p r z y k ła d fr a g m e n t y s i a t k i DECCA na m apie n a w ig a c y jn e j w s k a l i 1 :2 0 0 0 0 0 w r e jo n a c h A C p -k t 6 3. В C p -k t 15 i С C p -k t 93. А, В. С, E, F i 0 oznaczenie И rety M Z, CK ozn ocw ** koloru pasa kwrune» rnafcsymamycn 0 1. 47 numery I.» pozycytnycr i 5 g raco" d ie n' tó w H i F P ys. 7. F ra g m e n ty s i a t k i h i p e r b o i i c z n e j DECCA na p u n k ta c h 1. 6 1 0 W id o c zn e z r ó ż n ic o w a n ie s i a t k i w sp ó ł rz ę d n y c h na t y c h p u n k ta c h ma w y ra ź n e o d b i c i e w w i e l k o i c i w y zn a c zo n y c h b łę d ó w p o z y c j i. Na ry s u n k u z o s t a ł y t a k i e»»sk a z a n e s t r z a ł k a k i e r u n k i m aksym alnych g r a d ie n t ó w H i F. Jak w id a ć, k a ż d a p a r a p r z e c in a ją c y c h s i * p a só w t w o r z y romb. P o d o bn e rom by, o o d p o w ie d n io m n ie js z y c h r o z m ia r a c h t w o r z ą w s t ę g i b łę d ó w l i n i i p o z y c y jn y c h. N i e j e s t zatem o b o ję t n e c z y m aksy m aln y g r a d i e n t e le m e n tu E p ok ry w a S i e z d łu ż s z a c z y z k r ó t s z ą p r z e k ą t n ą rombu. W w ypadku g d y m aksym alny g r a d i e n t p o k ry w a s i e z d łu ż s z ą p r z e k ą t n a rom bu b łę d ó w ", w p ływ l o k a l i z a c j i n a d o k ła d n o ś ć p o a d a ro w m agn ety czn y ch w y r a z i s i e wzorem: 1» 8 8

g d y p o k ry w a s i ę z k r ó t s z ą p r z e k ą t n ą w zór p r z y j ą ł * p o s t a ć : m a ćłffi s i n a / E t i p g d z i e j e s t Ы e d e l l n l l p o z y c y j n e j, z a ś a j e s t k ą tem p r z e c i ę c i a s i ę l i n i i p o z y c y jn y c h. D l a u p r o s z c z e n i a p rz y jm u je m y, ż e b ł ę d y obydw u l i n i i p o z y c y jn y c h s ą J e d n ak o w e. J e ś l i a w y n o si 0, t o m w p ie r w s z y m w ypadk u J e s t d w u k r o t n i e w i ę k s z e n i ż w p d ru g im. J e ś l i a w y n o s i 5 0 t o w p ie r w s z y m w ypadk u b ł ą d j e s t Już t r z y k r o t n i e w ię k s z y. P o w y ż s z e r o z w a ż a n ia m a ją n a c e l u w s k a z a n ie i s t n i e j ą c e g o p r o b le m u, g d y ż p o s z u k i w a n i e r o z w i ą z a n i a ś c i s ł e g o J e s t n ie m o ż l i w e w obec n ie z n a n y c h i zm ie n n y c h w aru n k ów p r o p a g a c j i f a l r a d io w y c h. T a b l i c a Э Numer p u n k tu E» <Z G ra d. H n T /lo O m m H G ra d. F n T /lo O a m r 1 115 m 1. 6 1.8 1.6 1. 8 2 1OO O. 7 O. 7 1. 4 1.4 3 lo O 0.3 O. 8 1.3 1.3 4 70 1.0 O. 7 0. 8 О. e 5 30 1. 2 O. 8 1. 4 O. 7 6 30 2. O О. e O. 4 0. 1 7 40 3. Ö 1. 4 2. 1 O. 8 8 e o O. 3 O. 2 1. 0 o. e 9 120 1.1 1. 3 О. В 0. 7 lo 130 1.5 2. 2 1. 4 2.1 W t a b l i c y 3 z e s t a w io n o w a r t o ś c i b łę d ó w p o m ia ró w и* r na p u n k ta c h p o l s k i c h. k t ó r e s ą sp o w o d ow a n e i s t n i e j ą c y m g r a d ie n t e m p o l a д н i g p o r a z b łę d e m n a w i g a c j i m^. W z e s t a w i e n i u z n a j d u j ą s i ę t y l k o b ł ę d y n a w i g a c j i d l a d n i a, z u w a g i n a t o. ż e n a 32 wyz n a c z e n i a na każdym p u n k c ie wiekow ym t y l k o l O d o k o n a n o w n o c y l u b o zm roku. «n i o s k i 1. D o k ła d n o ś ć w y z n a c z e n ia p o z y c j i s t a t k u, a w ł a ś c i w i e d o k ła d n o ś ć w p ro w a d z e n ia g o n a ż ą d a n ą p o z y c j ę, o s i ą g a n a z a p o a o c ą 1 8 9

i s t n i e j ą c y c h w n a s z e j d y s p o z y c ji sy stem ó w n a w ig a c y jn y c h j e s t n ^ e w y s t a r c z a ja c a Można m ieć n a d z i e j ę, ż e w n i e d a l e k i e j p r z y s z i o ś c i w e j d z ie do p o w szech n e g o u ż y c i a sy ste m s a t e l i t a r n y GPS l u b p odobn y i p ro b le m w pływ u b łę d u l o k a l i z a c j i p u n k tu na m orzu na d o k ła d n o ś ć p om iarów p ó l p o t e n c ja ln y c h z o s t a n i e r o z w ią z a n y. 2. J e ś l i c h o d z i o p u n k ty w ie k o w e na m orzu, n a l e ż y d ą ż y ć d c s y tu o w a n ia i c h w r e jo n a c h o g r a d i e n c i e n ie m ie r z a ln y. P u n k ty w iekow e na B a łt y k u t e n w arunek w z a s a d z i e s p e ł n i a j ą - Można j e d y n ie z a s t a n o w ić s i e c z y n i e z m ie n ić l o k a l i z a c j i p u m t o w nr 7 i nr 1S, na k t ó r y c h g r a d i e n t y s a w ię k s z e, d o p ó k i s e n a p o m iarów na t y c h p u n k ta c h j e s t j e s z c z e b a r d z o k r ó t k a. Punkt nr j e s t u sy tu o w a n y w zgledeir. ła ń c u c h a OA sy ste m u DECCA b a r d z o k o r z y s t n i e. c o w y ra ż a s i e b a r d z o m a ły * b łę d e m n a w i g a c j i. Punkt nr 15 n a t o m ia s t z a p r o je k t o w a n o na pewnym p r o f i l u, k t ó r y ma na c e l u d o k ła d n i e j s z e p o z n a n ie z a u w a ż o n e j a n o m a lii zm ian w ie k o w y ch w r e j o n i e Z a t o k i P o m o r s k ie j i p r z y l e g a j ą c e g o do n i e j w y b rz e ż a. Zatem zm ian a l o k a l i z a c j i t y c h punktów p o w in n a być p o p rz e d z o n a o d p o w ie d n io w n i k liw a d y s k u s ja c o do c e lo w o ś c i zm ia n y l u b z a c h o w an ia i c h w tym samym m ie js c u. LITERATURA [1. ] M roczek S..U h ry n o w sk i A.: P o m ia ry na m o rs k ic h m a g n e ty c z nych p u n k tac h w iekow ych na B a łt y k u, l a t o. 1085. B i u le t y n I n f o r m acyjny IG ik, tom XXXI. nr 1 98E!2 ) K a r a s ik A. M.. Mundt W.. U h ry n o w sk i A i i n m : O p v t s o z d a m a m o rsk ic h punktów w iekow ow c ch o d a na a k w a t o r i i B a l 11 j s к owe m o n a P ro b le m v l s l e d o w a n i a * i * k t r o «a g n i t n y c h p o l e i na «W a l o n a c h. IZM IR AN. M oskwa. 1063 13 ] U h rynow sk i A. W y z n a c z e n ie zm ian y w ie k o w e j m a g n e ty c z n e g o p o la Z iem : na B a łty lc u w i n t e r w a l e 1 0 6 2-1 9 8 5 P r a c e I G ik, tom XXXIV. nr 2. 11 Recenzow ał doc dr Aaajr, D aaro w sk. P r z y j ę t o do o p u b lik o w a n ia w d n iu 1 l u t e g c 190C r 190

A N D R Z E J U H R Y N O V S K I IMPACT OF LOCATION OF SEA SECULAR PO IN T S ON RESULTS OF MAGNETIC MEASUREMENTS S u m m a г у E r r o r o f a e l e r n u n a t i o n o f g e o m a g n e t ic f i e l d i s among o t h e r s f u n c t i o n o f g r a d i e n t o f t h i s f i e l d a r o u n d s e c u l a r p o i n t and f u n c t i o n o f n a v i g a t i o n e r r o r. S t u d i e s c o n c e r n i n g im p a c t o f a c c u r a c y o f l o c a t i o n o f s e c u l a r p o i n t on r e s u l t s o f m a g n e tic m e a su re m e n ts a r e c o n c e n t r a t e d on d e t e r m in in g m a g n itu d e s an d d i r e c t i o n s o f п ш а mure g r a d i e n t s an d on e x a m in in g a c c u r a c y o f s e c u l a r p o i n t l o c a t i o n w it h t h e u s e o f p a r t i c u l a r n a v i g a t i o n system. M e a su re m e n ts on s e a s e c u l a r p o i n t s w e re p e r fo r m e d, u s i n g s p e c i a l l y p r e p a r e d m eth od, w h ic h e n a b le s o m is s io n o f d a i l y v a r i a t i o n s o f g e o m a g n e t ic f i e l d an d d i s r e g a r d i n g m agn eto m eter d e v i a t i o n s. TKi s m ethod a l s o a l l o w s f o r d e t e r m in a t i o n o f m a x i mum g r a d i e n t s o f g e o m a g n e t ic f i e l d on s e a s e c u l a r p o i n t s an d t h e i r a z im u t h s. M ethod o f p r e c i s e g r a d i e n t d e t e r m i n a t i o n, u s i n g r e s u l t s o f s e c u l a r p o i n t m e a s u re m e n ts, w as d e s c r i b e d i n t h i s worlc; n a v i g a t i o n e r r o r s o f t h e u s e d DECCA s y s te m w e r e a l s o d i s c u s s e d an d a e t e r m in e d. Due t o unknown c h a n g in g p a r a m e t e r s o f r a d i o w a v e p r o p a g a t i o n minimum n a v i g a t i o n e r r o r w as d e t e r m in e d i n d i r e c t l y. u s i n g s e c o n d r e c e i v e r o f DECCA s i g n a l s l o c a t e d on t h e s e a s h o r e, c l o s e t o t h e r e g i o n o f s e a m e a su re m e n ts a t t h e p l a c e w it h known c o o r d i n a t e s. D i s c r e p a n c i e s b e tw e e n known c o o r d i n a t e s o f r e c e i v e r l o c a t i o n a n a c o o r d i n a t e s a e n v e d fr o m r e c e i v e r r e a d o u t s w e r e t h e b a s i s o f e r r o r a n a l y s i s. R e s u lt s o f d e t e r m i n a t i o n o f g r a d i e n t s an d n a v i g a t i o n e r r o r s w e r e p r e s e n t e d i n t h e fo rm o f t a b l e s T r a n s l a t i o n : 2 b i g n i e w B ochen ex 1 9 1

АНДЖЕЯ VXPUHOBCKV В1ИЯННЕ ТОЧНОСТИ 10КДЛИЗАШ1И МОРСКОГО ВЕКОВОГО ПУНКТА НА РЕЗУЛЬТАТЫ МАГНИТНЫХ ОПРЕДЕЛЕНИИ Р е з ю м е Ошибка определения геом агн итн ого поля и м е т с я, мейлу прочим, функцией э т о го гради ен та поля в районе пункта и ошибки н а вигации. И сслед ован и е влияния точности л о к али зац и и м орск ого в е к ов о го пункта на р езультаты магнитных оп ред елен и й св о д и т с я затем к исследованию величины и направления максимальных г р а диентов, а такие к определению точности лок алк зи ров ан и я в ек о вого пункта с помощью используем ой навигационной системы. Измерения на морских вековых пунктах были выполнены с п е циально разработанным методом, разрешающим не учитывать с у т о ч ные вариации поля и девиации м агнетом етров, 'л о т метод т ак и е разреш ает оп ред ели ть максимальные градиенты гео м агн и т н о го поля иа морских вековых пунктах и их азимуты. В р а б о т е описан с п о с о б п рец и зи он н ого оп ред елен и я град и ен т ов с и сп ользованием р е з у л ь т а т о в и зм ерен и й. выполненных на п у н к т е. а так и е рассмотрены и определены ошибки навигации примененной системы DECCA Ввиду незначительны х в переменных парам етров р а с п р е д е л е н и я радиоволн минимальная оиибка навигации о п р е д е л е н а к освен н о с помощью в т о р о го приемника си гн а л о в DECCA. у с т а н о в л е н н о г о на побереш ье. вблизи района измерений на море, в пункте с и зв е с т иыии координатам * Разницы меиду известными координатам и м еста уст ан овлен и я приемника и указаниям и э т о г о приемника яви ли сь основой проведения ан ал и за ошибки. Результаты определения градиентов и ошибок навигации п редставлены в т а б л и ц а х. П еревод: Röza Тot s v : k owż 1 9 2