Newsletter 2/2013 (6)

Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego POIG 01.01.02-24-078/09 Strategiczny projekt badawczy Newsletter 2/2013 (6)

2 SPIS TREŚCI 3. OD KOORDYNATORÓW 4. PODPISANIE POROZUMIEŃ 5. BADANIA SPOŁECZEŃSTWA 9. PROMOCJA PROJEKTU 10. WIĘCEJ O PROJEKCIE ZIZOZAP Realizatorzy Uniwersytet Śląski w Katowicach, Koordynator Projektu Politechnika Krakowska Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN Partnerzy strategiczni Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów SA Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach Partner naukowy NILU Polska Sp. z o.o. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk Polska Akademia Nauk Zakład Doświadczalny Gospodarki Stawowej w Gołyszu Polska Akademia Nauk Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu Ecoclima Serwis S.J Termin realizacji: Źródło dofinansowania: Całkowity budżet: 2010 2014 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Oś priorytetowa 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Poddziałanie 1.1.2. Strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych 19 666 472,00 PLN Dotacje na innowacje inwestujemy w waszą przyszłość Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka

3 OD KOORDYNATORÓW Szanowni Państwo, Rozpoczynamy czwarty rok naszych badań prowadzonych w siedmiu zadaniach Projektu ZiZOZap. Rezultaty i produkty Projektu ZiZOZap, pragniemy przedstawić jednostkom, które chcielibyśmy zainteresować ich wykorzystaniem i wdrożeniem. Szereg produktów powstałych w projekcie ZiZOZap cechuje unikatowość i niepowtarzalność, które mogą stać się głównym stymulatorem ich rozpowszechniania. Dlatego nasze obecne działania promocyjne będą ukierunkowane na pokazanie poszczególnych produktów projektu. 4 stycznia 2013 w Instytucie Ekologii Terenów Uprzemysłowionych odbyły się otwarte warsztaty naukowe Submodele wybranych grup fitoplanktonu Zbiornika Goczałkowickiego przygotowane przez zespół realizujący zadanie 5. 16 stycznia 2013 odbyło się uroczyste podpisanie dokumentów o współpracy z powiatem pszczyńskim oraz gminami Chybie, Czechowice Dziedzice, Goczałkowice, Strumień i Pszczyna w obecności władz województwa, gospodarzy Zbiornika i społeczności akademickiej. Uroczystość wzmocniliśmy prezentacją wybranych zaga- -dnień, które mogą stanowić platformę do dalszej współpracy z gminami, a które można określić trzema hasłami: Identyfikacja obszarów konfliktowych; Gminy na obszarze Natura 2000; Geoportal w zarządzaniu środowiskiem. prof. dr hab. Paweł Migula dr hab. Piotr Łaszczyca dr Andrzej Woźnica Koordynatorzy Projektu Planowane produkty Projektu 1. Podręcznik wykonywania analizy DPSIR dla zbiorników zaporowych, identyfikacja ich kluczowych problemów, metodyki organizacji systemu monitoringu badawczego (dobór aparatury, narzędzi badawczych, stanowisk pomiarowych) oraz przygotowania i opracowania wyników pomiarów 2. Dokumentacja z analizy DPSIR wraz z identyfikacją kluczowych problemów 3. Model numeryczny czaszy zbiornika 4. Metodyka przygotowania i opracowania wyników pomiarów na potrzeby modelowania 5. System monitoringu badawczego: aparatura, narzędzia badawcze, wyznaczone stanowiska do monitoringu 6. Baza danych przygotowana do współpracy z monitoringiem badawczym (pusta baza) 7. Model hydrodynamiczny zbiornika 8. Modele jakościowe zbiornika 9. Ustalony zakres integracji modeli jakościowych z modelem hydrodynamicznym 10. Monitoring operacyjny 11. Zintegrowane scenariusze do modelowania pracy zbiornika 12. Zintegrowane scenariusze do wspomagania zarządzania pracy zbiornika 13. Funkcjonujący System Zarządzania 14. Podręcznik użytkowania i instrukcja interpretacji wyników pracy Systemu

4 PODPISANIE POROZUMIEŃ O WSPÓŁPRACY Z GMINAMI LEŻĄCYMI NAD ZBIORNIKIEM GOCZAŁKOWICKIM Zapraszamy do zapoznania się z prezentacjami przedstawionymi podczas panelu ekspertów, które są dostępne na stronie internetowej projektu www.zizozap.pl. Projekt ZiZOZap prof. dr hab. Paweł Migula, Koordynator projektu ZiZOZap, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski DPSIR narzędzie identyfikacji obszarów konfliktowych w zlewni Małej Wisły dr inż. Zofia Gręplowska, Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej, Politechnika Krakowska Natura 2000 kłopot czy szansa dla samorządów - dr hab. Eugeniusz Małkowski, dr Andrzej Pasierbiński, dr hab. Zbigniew Wilczek, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski Geoportal w zarządzaniu środowiskiem na przykładzie Zbiornika Goczałkowickiego mgr Jacek Długosz, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk podpisał w imieniu Uniwersytetu Śląskiego porozumienia o współpracy z samorządami związanymi obszarowo ze Zbiornikiem Goczałkowickim. Umowy o współpracy podpisano ze Starostwem Pszczyńskim oraz gminami Chybie, Czechowice-Dziedzice, Goczałkowice Zdrój, Pszczyna i Strumień. W uroczystości wziął udział Wicemarszałek Województwa Śląskiego Mariusz Kleszczewski, który powiedział To niezwykle ciekawa i ważna inicjatywa. Skupienie projektów badawczych i znalezienie dla nich odbiorców w samorządach lokalnych to właśnie innowacyjność. Zbiornik Goczałkowicki to sztuczny twór człowieka, ale dzięki dobremu zarządzaniu starzeje się godnie i obecnie funkcjonuje jako ekosystem pełen życia. Ma on znaczenie zarówno strategiczne, gdyż zaopatruje w wodę 66 gmin regionu, jak i służy zapewnieniu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Mam nadzieję, że ten ambitny projekt współpracy wielu środowisk zakończy się sukcesem. Rolę Zbiornika Goczałkowickiego w zaopatrzeniu w wodę Śląska przedstawił Jarosław Kania, Prezes Zarządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego SA w Katowicach. Z wyników uzyskanych podczas badań Zbiornika Goczałkowickiego i jego otoczenia władze samorządowe gmin leżących nad jeziorem oraz inne zainteresowane jednostki administracyjne będą mogły skorzystać za pośrednictwem Geoportalu, który powstaje w ramach projektu. W trakcie spotkania koordynator projektu ZiZOZap przekazał jednostkom hasła dostępu i poprosił o włączenie się do testowania tego narzędzia. Podpisaniu dokumentu o współpracy towarzyszył panel ekspertów Współpraca buduje - Partnerstwo w wdrażaniu innowacyjnych metod zarządzania środowiskiem. Podczas obrad omawiano potencjalne możliwości projektu będące w zakresie zainteresowań osób odpowiedzialnych za zarządzanie środowiskowe w gminach. Poruszono także temat wpływu zmian Zbiornika Goczałkowickiego na życie społeczności gmin otaczających zbiornik, a także osób zamieszkujących województwo śląskie, dla którego zbiornik jest jednym z największych źródeł wody do picia.

5 Damian Panasiuk, Anna Nowacka NILU Polska Sp. z o.o. ANALIZA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO ZBIORNIKA GOCZAŁKOWICKIEGO W sierpniu 2012 zespół NILU Polska wraz ze studentami Uniwersytetu Śląskiego przeprowadził badania ankietowe dot. wykorzystania turystycznego Zbiornika Goczałkowickiego. Ankietowani byli rowerzyści, rolkarze i turyści pieszy korzystający z korony zapory oraz żeglarze i wędkarze. Badanie dało odpowiedź jakie są główne powody pobytu nad zbiornikiem, czego najbardziej brakuje turystom oraz jaka jest ich wiedza o obszarach Natura 2000. rower 70 rolki piesi nordic walking biegi Razem Liczba osób 60 50 40 30 20 rower rolki piesi nordic walking biegi Razem - 19.00-19.30 Ruch turystów na koronie zapory w sierpniu 2013 10 0 czas 16.30-17.00 17.00-17.30 17.30-18.00 18.00-18.30 18.30-19.00 19.00-19.30 Większość ankiet zebrano wśród turystów na koronie zapory, bo ta część zbiornika cieszy się obecnie największą popularnością. Połowę przebywających na zaporze stanowią rowerzyści, jedną czwartą rolkarze, a resztę osoby piesze, uprawiające nordic walking i biegające rekreacyjnie. Ankietowani zostali poproszeni o podanie, czego im najbardziej brakuje nad zbiornikiem oraz co mogłoby wpłynąć na poprawę jego atrakcyjności. Jedna czwarta odpowiedziała, że najbardziej odczuwają brak małej gastronomii. Liczna była także grupa, która wskazała na brak toalet i koszy na śmieci. Według respondentów walory turystyczne zbiornika poprawiłoby zarówno powstanie ścieżek rowerowych, jak i umożliwienie korzystania z rowerów wodnych, kajaków czy statków wycieczkowych. Turyści na koronie zapory Goczałkowice, sierpień 2012 (fot. D. Panasiuk)

6 mała gastronomia kosze na śmieci toalety ścieżki rowerowe stojaki rowerowe statki wycieczkowe rowery wodne kajaki inne Czynniki wpływające na poprawę atrakcyjności turystycznej Zbiornika Goczałkowickiego mała gastronomia kosze na śmieci toalety ścieżki rowerowe stojaki rowerowe statki wycieczkowe rowery wodne kajaki inne Ze względu na to, że zbiornik goczałkowicki jest rezerwuarem wody do spożycia dla mieszkańców Górnego Śląska, kąpiel w nim jest zabroniona. Ma to na celu zapewnienie możliwie najlepszej jakości wody przeznaczonej do uzdatniania. Turystów zapytano, czy zakaz kąpieli jest dla nich dotkliwy. Przeważająca większość uznała, że nie. Ankietowani zazwyczaj argumentowali, że są inne zbiorniki oraz baseny, gdzie można kąpać się, a zbiornik Goczałkowice powinien mieć inny charakter. Celem jednego z pytań ankiety było sprawdzenie wiedzy turystów na temat form ochrony przyrody, jakimi objęty jest zbiornik goczałkowicki oraz jego brzeg. Prawie połowa ankietowanych nie potrafiła wskazać tych form ochrony i taka sama grupa wymieniła jedynie obszary Natura 2000. Rezerwat ścisły wskazał zaś poprawnie tylko co dziesiąty badany. Zdecydowana większość badanych osób stwierdziła, że nie odczuwa wpływu ograniczeń związanych z istnieniem obszarów Natura 2000 w otoczeniu zbiornika. Zainteresowanie zbiornikiem ogółu turystów skupia się na koronie zapory. Prawie trzy kilometrowa trasa o twardej i równej nawierzchni pozwala na przejażdżki rowerowe i na rolkach dla całych rodzin. Udostępnienie korony zapory w 2006 okazało się sukcesem, jednak otaczająca infrastruktura wymaga obecnie przystosowania do zwiększonego ruchu. Pozostałe okolice zbiornika są trudniej dostępne. Sieć oznakowanych szlaków rowerowych jest niewystarczająca i skupiona w okolicach zapory. W efekcie większość rodzin z dziećmi ma ograniczone możliwości uprawiania turystyki na północnym i południowym brzegu zbiornika. Ruch żeglarski na Zbiorniku 600 Goczałkowickim w latach 2010 2012 październik wrzesień sierpień lipiec czerwiec liczba wyjść jachtów 500 400 300 200 100 październik wrzesień sierpień lipiec czerwiec maj maj lata 0 2010 2011 2012 012

7 kajaki/kanadyjki windsurfing kitesurfing inne nie kajaki/kanadyjki windsurfing kitesurfing inne nie Zainteresowanie żeglarzy innymi sportami wodnymi na Zbiorniku Goczałkowickim Zbiornik Goczałkowicki cieszy się stale rosnącym, ale wciąż umiarkowanym zainteresowaniem żeglarzy. Od 2010 ponownie dozwolone jest żeglarstwo z limitem 30 jednostek pływających. Istnieje możliwość wypożyczenia łódki w porcie Wisła Wielka przez osoby z patentem żeglarskim lub wynajęcia sternika przez osoby, które takiego patentu nie posiadają. Jednak aż ponad połowa ankietowanych turystów nie wiedziała o wprowadzonych zmianach oraz o możliwości wynajęcia łódek. Przyczynami tego są mała reklama możliwości wypożyczenia łodzi oraz skromna infrastruktura portu. Sami żeglarze wskazują na brak małej gastronomii oraz możliwości indywidualnego noclegu np. na polu namiotowym. Jezioro przyciąga żeglarzy z aglomeracji katowickiej i okolic Pszczyny, głównie ze względu na bliskość akwenu oraz silne wiatry. Udostępnienie zbiornika dla żeglarstwa było ważne dla lokalnego środowiska żeglarzy skupionych w PTTK Pszczyna i Harcerskim Ośrodku Wodnym. Osoby te chciałyby uprawiać także inne sporty wodne (kajakarstwo/ kanadyjki, windsurfing, kitesurfing). Wędkarze są jedyną grupą, która uprawia rekreację wzdłuż prawie całego brzegu zbiornika. Zbiornik goczałkowicki ma opinię najlepszego sandaczowego łowiska na południu Polski. Wielu wędkarzy wybiera go jednak ze względu na niewielką odległość od miejsca zamieszkania oraz długą linię brzegową. Wędkarstwo generuje największą presję na środowisko. Osoby wędkujące pozostawiają śmieci i nieczystości oraz wprowadzają do wody zanęty. Wędkarze narzekają na zaśmiecenie brzegu, jednocześnie w większości sami nie starają się o utrzymanie czystości. Z powodu braku zorganizowanych parkingów wjeżdżają często na odległość mniejszą niż 100 metrów od brzegu. Notowane są także przypadki celowego niszczenia jaj ptaków. Turyści na koronie zapory Goczałkowice, sierpień 2012 (fot. D. Panasiuk)

8 Stanowiska wędkarskie nad Zbiornikiem Goczałkowickim i ujściem Małej Wisły Wyniki badań ankietowych pomogą w dalszym udostępnianiu Zbiornika Goczałkowickiego dla rekreacji. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach, które wynikają z funkcji zbiornika jako rezerwuaru wody do picia dla Górnego Śląska. Niezbędny jest zrównoważony rozwój turystyki w otoczeniu zbiornika. Turystyka ta nie powinna przybierać charakteru masowego, ale wykorzystywać walory zbiornika określanego często jako dziki. W okolicach korony zapory niezbędne jest rozwiązanie problemów parkowania, szczególnie w letnie weekendy. Parking nie musi powstać bezpośrednio przy wejściu na koronę zapory, ale inwestycję należy powiązać ze zbudowaniem doprowadzającej ścieżki rowerowej. Ze względów bezpieczeństwa nie ma możliwości postawienia na koronie zapory toalet przenośnych typu toi toi. Pożądane byłoby jednak zwiększenie liczby i lepsze oznakowanie toalet przy wejściu na koronę. Warto także zwiększyć liczbę ławek i towarzyszących im koszy na śmieci, głównie na odcinku do schodów w połowie długości korony. Wprowadzenie form rekreacji na wodzie wymaga ostrożności. Najmniej inwazyjne byłoby dopuszczenie statków wycieczkowych o napędzie solarnym w okolicach zapory oraz kajaków/kanadyjek i windsurfingu na płytszych wodach w okolicach Wisły Wielkiej. Inwestycji wymaga również port żeglarski: remont betonowych umocnień, zaplecze gastronomiczne i sanitarne. Uzupełnieniem powinny być działania samorządów wspierające rozwój bazy gastronomicznej i noclegowej nad zbiornikiem do obsługi turystów i żeglarzy. Południowo-zachodni brzeg zbiornika wymaga ochrony przed masową turystyką i wędkarstwem. Płaski teren za zaporą boczną w Zarzeczu i Podgroblu mógłby być szerzej udostępniony rowerzystom. Pilnych zmian wymaga model wędkarstwa nad zbiornikiem. Należałoby ściślej respektować warunki połowu ryb, zgodnie z którymi wędkarz zobowiązany jest utrzymywać w czystości stanowisko wędkarskie w promieniu 10 m, bez względu na stan jaki zastał przed rozpoczęciem połowu. Uporządkowania wymaga także kwestia właściwego parkowania samochodów, o co zabiegają sami wędkarze.

9 KONFERENCJE I PROMOCJA PROJEKTU ZiZOZap na Dniu Nauki i Przemysłu w Gliwicach ZiZOZap na XXII Zjazdzie Hydrobiologów Polskich ZiZOZap w przewodniku po projektach POIG ZiZOZap na Targach HYDROSILESIA 2012 Model budowy czwartorzędowego piętra wodonośnego w rejonie zbiornika Goczałkowice 12 września 2012 w Parku Naukowo-Technologicznym Technopark Gliwice odbyły się Targi Dzień Nauki i Przemysłu. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego zaprezentowały projekt ZiZOZap oraz Automatyczny Biodetektor Toksyczności Ogólnej Wody (ABTOW) służący do wykrywania w wodzie przeznaczonej do celów spożywczych śladowych ilości toksycznych substancji chemicznych. Podczas zjazdu, 19 22 września 2012, dr hab. Robert Gwiazda., prof. IOP PAN wygłosił referat Udział w bilansie nutrientów i wpływ zespołu ptaków wodnych na eutrofizację dużego zbiornika zaporowego prezentujący wyniki badań prowadzonych w ramach projektu ZiZOZap. Ponadto w trakcie sesji posterowej na pięciu plakatach przedstawiono wyniki badań Zbiornika Goczałkowickiego. W październiku projekt ZiZOZap został zaprezentowany w broszurze PO IG dla środowiska z cyklu Innowacje są wśród nas. W publikacji przedstawiono jeszcze sześć innych projektów realizowanych w ramach działania 1.4 Wsparcie projektów celowych. Już po raz trzeci prezentowaliśmy projekt ZiZOZap na Targach Urządzeń i Technologii Branży Wodociągowo-Kanalizacyjnej HydroSilesia 2012, które odbyły się 24 25 października w Centrum Targowo-Wystawienniczym ExpoSilesia w Sosnowcu. Zorganizowaliśmy również wystawę Dlaczego badamy Zbiornik Goczałkowicki? przedstawiającą zakres i rodzaj badań projektu. Na V Konferencji Naukowej Modelowanie Przepływu Wód Podziemnych, która odbyła się w Ustroniu 14 16 listopada 2012 zaprezentowany został poster Model budowy czwartorzędowego piętra wodonośnego w rejonie zbiornika Goczałkowice, autorstwa Joanny Czekaj, Andrzeja J. Witkowskiego z Katedry Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Uniwersytetu Śląskiego. ZiZOZap w dziesiątce najlepiej promowanych projektów POIG Wyróżnienie dla Marka Grucki w konkursie Nauka w obiektywie Przydatność biotestow ekotoksykologicznych 6 grudnia w Warszawie wręczono nagrody laureatom Konkursu Siła promocji siła projektu, który zorganizowało Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, aby docenić i wyróżnić tych beneficjentów POIG, którzy najlepiej promują realizowane przedsięwzięcia. ZiZOZap znalazł się w dziesiątce najlepiej promowanych projektów POIG. 7 grudnia Marek Grucka otrzymał wyróżnienie podczas 4. Biennale Fotograficznego Uniwersytetu Śląskiego Nauka świat wokół nas za najlepsze zdjęcie w kategorii z perspektywy za zdjęcie Zbiornika Goczałkowickiego Z lotu ptaka. W czasopiśmie KOSMOS, którego wydawcą jest Polskie Towarzystwo Przyrodników im. M. Kopernika ukazał się artykuł Przydatność biotestow ekotoksykologicznych do oceny stanu biologicznego wód na przykładzie Zbiornika Zaporowego w Goczałkowicach autorzy: Piotr Łaszczyca, Jacek Francikowski, Joanna Guzik, Aldona Nikiel, Marcin Kłosok, Katarzyna Michalczyk, Maria Augustyniak, Paweł Migula (Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytetu Śląskiego).

10 WIĘCEJ O PROJEKCIE www.zizozap.pl NEWSLETTER DLA MEDIÓW AKTUALNOŚCI ZIZOZAP W MEDIACH KONTAKT O PROJEKCIE ZBIORNIK GOCZALKOWICKI GALERIA KONFERENCJE REZULTATY PUBLIKACJE KOORDYNATOR REALIZATORZY PRZYJACIELE PROJEKTU REDAKCJA PLIKI DO POBRANIA mgr inż. W J, e-mail: zizozap@ietu.katowice.pl prof. zw. dr. hab. P M, Koordynator Projektu ZiZOZap, dr A W (UŚ), e-mail: zizozap@us.edu.pl Zdjęcia: M G, W J, D P, A W, A Z ZOZ Oprawa graficzna i skład: A K Egzemplarz bezpłatny Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka