PL CONSILIUM Schengen Swoboda podróżowania po Europie CZERWIEC 2011
Spis treści WPROWADZENIE 1 SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB 2 WSPÓŁPRACA POLICYJNA I CELNA 2 Granice wewnętrzne 2 Granice zewnętrzne 3 SIS system informacyjny Schengen 4 WSPÓŁPRACA SĄDOWA 5 WIZY 6 AZYL 7 MAPA STREFY SCHENGEN 8 Niniejsza broszura jest publikacją Sekretariatu Generalnego Rady i służy wyłącznie do celów informacyjnych. Informacje o Radzie Unii Europejskiej można znaleźć na następującej stronie: www.consilium.europa.eu Unia Europejska, 2011 Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła.
Niewielka miejscowość Schengen, leżąca na południu Luksemburga nad rzeką Mozelą, stała się synonimem zniesienia kontroli na wewnętrznych granicach Europy i możliwości swobodnego poruszania się po naszym kontynencie. Strefa Schengen rozwijała się stopniowo: * Została utworzona 14 czerwca 1985 r., gdy pięć krajów (Belgia, Francja, Niemcy, Luksemburg i Holandia) podpisało układ z Schengen. * Pięć lat później w kolejnym dokumencie, konwencji z Schengen, określono, jak na wewnętrznych granicach Unii będzie wyglądało zniesienie kontroli w praktyce. W konwencji ustanowiono także zestaw koniecznych środków kompensujących, służących poprawieniu kontroli na granicach zewnętrznych, określeniu procedury wystawiania wiz jednolitych, przeciwdziałaniu przemytowi narkotyków oraz utworzeniu wspólnego systemu wymiany informacji, zwanego systemem informacyjnym Schengen (SIS). * Faktyczna likwidacja kontroli granicznych rozpoczęła się 26 marca 1995 r., gdy siedem krajów (pierwsza piątka oraz Portugalia i Hiszpania) zniosło odprawy na swych wewnętrznych granicach. * Od tego momentu strefa Schengen stale się powiększa, by w przyszłości wraz z wejściem do niej Bułgarii, Rumunii i Liechtensteinu objąć 28 europejskich krajów. Niektóre z tych krajów nie są członkami UE: Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein. * Trzy państwa członkowskie UE (Cypr, Irlandia i Wielka Brytania) pozostają poza strefą Schengen, stosując jednak niektóre jej przepisy. * Każdy kraj należący do strefy Schengen podlega regularnym ocenom, aby zagwarantować, że uzgodnione przepisy są poprawnie stosowane przez wszystkich jej członków. Zniesienie kontroli na wewnętrznych granicach nie pozostaje bez wpływu na inne obszary polityki w kontekście transgranicznym: na walkę z przestępczością, podróże, handel oraz wymiar sprawiedliwości. Dlatego też przepisy regulujące funkcjonowanie strefy Schengen nie dotyczą jedynie swobodnego przepływu osób, lecz także kwestii wiz, azylu oraz współpracy policyjnej, celnej i sądowej. UE 1
SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB * Możliwość swobodnego poruszania się po strefie Schengen jest prawem przysługującym nie tylko ponad półmiliardowej rzeszy obywateli Europy, lecz także wszystkim obywatelom spoza Unii Europejskiej, którzy legalnie przebywają w tej strefie. Prawo to przysługuje obcokrajowcom zamieszkującym strefę Schengen i nie potrzebują oni wiz, o ile mają ważne pozwolenie na pobyt. Obcokrajowcy mogą swobodnie podróżować po strefie Schengen przez maksymalnie 90 dni w ciągu pół roku. * Swobodne poruszanie się oznacza, że nie trzeba stać w kolejkach na lotniskach oraz na granicach morskich i lądowych ani przechodzić kontroli paszportowych. Usunięto infrastrukturę służącą do kontroli, jak na przykład budki straży granicznej czy inne fizyczne bariery. * Należy jednak pamiętać, że każdy kraj będący członkiem strefy Schengen ma prawo do kontrolowania osób i przeprowadzania kontroli celnych w dowolnym miejscu na swoim terytorium należy to do codziennych obowiązków policji, służb celnych oraz imigracyjnych. Wachlarz takich działań jest szeroki: sięga od kontroli drogowych aż po walkę z przestępczością zorganizowaną. 2 WSPÓŁPRACA POLICYJNA I CELNA Granice wewnętrzne * Kraje będące sąsiadami blisko ze sobą współpracują i mają prawo do prowadzenia wspólnych operacji oraz kontroli po obu stronach wspólnej granicy. Przykładem takich działań mogą być kontrolowane dostawy narkotyków czy wspólne patrole policyjne. * Funkcjonariusze organów ścigania mogą także prowadzić obserwacje transgraniczne i pościgi na terytorium sąsiednich państw członkowskich, na przykład w sytuacji gdy podejrzany przestępca usiłując zbiec przed policją danego kraju przekracza granicę kraju sąsiedniego. * W razie poważnego zagrożenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego państwo członkowskie może w drodze wyjątku przywrócić kontrole graniczne na wszystkich lub wybranych granicach wewnętrznych na okres maksymalnie 30 dni. Może do tego dojść na przykład w związku z organizacją dużych imprez sportowych, które mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa.
Frontex Granice zewnętrzne * Zewnętrzna granica strefy Schengen ma ponad 50 000 km długości (z czego 80% to granica morska, a 20% lądowa), a w jej obrębie znajdują się setki portów lotniczych i morskich oraz lądowych przejść granicznych. * Każde państwo należące do strefy Schengen odpowiada za kontrolowanie swych granic zewnętrznych. Standardy i stopień kontroli są takie same na wszystkich zewnętrznych przejściach granicznych strefy Schengen, niezależnie od ich umiejscowienia. Wspólne zasady zebrano w dokumencie zatytułowanym Kodeks graniczny Schengen. * W 2005 r. powstała i rozpoczęła działalność Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach (Frontex 1 ). Jej głównym zadaniem jest uzupełnianie krajowych systemów zarządzania granicami państw członkowskich uczestniczących w strefie Schengen drogą wspierania zintegrowanego zarządzania granicami zewnętrznymi i koordynacji współpracy operacyjnej na szczeblu unijnym. Celem działań tej agencji jest poprawa ochrony granic zewnętrznych strefy Schengen. * Funkcjonariuszy straży granicznej danego kraju można oddelegować do innego kraju, aby uczestniczyli tam we wspólnych operacjach i udzielali wsparcia państwom członkowskim, które borykają się ze szczególnymi problemami. * Zgodnie z unijnymi przepisami w sprawie małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach niektóre państwa strefy Schengen zawarły z sąsiednimi krajami trzecimi dwustronne umowy, w których przewidziano zezwolenie na mały ruch graniczny ułatwiający handel, wymianę społeczno-kulturalną oraz współpracę regionalną. ORIS-MULTIMEDIA DPTO AUDIOVISUALES 1 www.frontex.europa.eu 3
ORIS-MULTIMEDIA DPTO AUDIOVISUALES SIS system informacyjny Schengen * Jednym z najważniejszych środków kompensujących zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych jest system SIS 1. SIS to wspólna baza danych służb granicznych i migracyjnych oraz organów ścigania krajów będących członkami strefy. Z systemu uprawnione służby mogą korzystać na granicach, na terytorium swoich krajów oraz w konsulatach za granicą. Korzystanie z systemu SIS jest obwarowane surowymi zasadami ochrony danych. * W maju 2011 r. system SIS zawierał ponad 38 mln wpisów dotyczących: osób (ponad 1 mln wpisów) mających zakaz wjazdu do strefy Schengen i pobytu w niej (77%); wobec których wydano nakaz aresztowania (europejski nakaz aresztowania) (4%); zaginionych (6%); wezwanych do stawienia się przed sądem (9%); wobec których prowadzone są kontrole niejawne i szczególne (4%); utraconych lub skradzionych przedmiotów (prawie 37 mln), poszukiwanych w celu zajęcia lub wykorzystania jako dowodu w postępowaniu karnym blankietów i wydanych dokumentów (86%), np. paszportów, dowodów osobistych, praw jazdy, dokumentów pobytowych, dokumentów podróży, dokumentów pojazdu; pojazdów i tablic rejestracyjnych (12%); broni (1%); banknotów (poniżej 1%). * W 2010 r. odnotowano ponad 90 tys. trafień : zidentyfikowano około 70 tys. osób i 20 tys. przedmiotów, w tym ponad 13 tys. skradzionych pojazdów. Oznacza to, że w każdym dniu rejestruje się około 250 trafień (dotyczących m.in. średnio 35 skradzionych pojazdów dziennie). 4 1 www.sirene.europa.eu
Europol UE WSPÓŁPRACA SĄDOWA * Kraje Schengen stosują szczegółowe przepisy służące uproszczeniu procedur w zakresie wzajemnej współpracy sądowej. Jednym z nich jest stosowanie zasady ne bis in idem, zgodnie z którą nikt nie może być ścigany ani karany dwa razy za ten sam czyn w różnych krajach strefy Schengen. Większość przepisów dorobku Schengen dotyczących współpracy policyjnej i sądowej włączono do unijnych aktów prawnych obowiązujących we wszystkich państwach członkowskich. UE 5
WIZY * Obcokrajowcom odwiedzającym strefę Schengen wydaje się tzw. wspólną wizę schengeńską. Umożliwia ona swobodne poruszanie się po terytorium Schengen w okresie jej ważności. Okres ten nie może przekraczać 90 dni. Kwestie pobytów powyżej 90 dni oraz zamieszkiwania w krajach Schengen reguluje prawo poszczególnych państw. * Kilka liczb za 2009 r.: Strefa Schengen: Na całym świecie wystawiono niemal 10 mln wiz schengeńskich. Liczba wiz długoterminowych (na pobyty ponad 90 dni) wystawionych w krajach Schengen przekroczyła 1 mln. * Państwa Schengen współpracują, aby ułatwić wnioskodawcom ubieganie się o wizę schengeńską w ich własnych krajach lub regionach. * Wszystkie konsulaty krajów Schengen na całym świecie stosują te same zasady wydawania wiz. Wkrótce zacznie działać wspólna baza danych: VIS (wizowy system informacyjny). 6
ORIS-MULTIMEDIA DPTO AUDIOVISUALES AZYL * W 2010 r. we wszystkich 27 państwach członkowskich UE wydano łącznie ponad 220 tys. decyzji w pierwszej instancji dotyczących wniosków o udzielenie azylu. Decyzje pozytywne to jedna czwarta, trzy czwarte stanowią decyzje odmowne. * Na mocy tzw. rozporządzenia dublińskiego stworzono mechanizm wskazujący państwo odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu, aby zapobiec wielokrotnemu składaniu wniosków azylowych przez tę samą osobę w różnych krajach Schengen, a także by uniknąć ryzyka, że żadne z tych państw nie zajmie się rozpatrzeniem takich wniosków. W związku z tym stworzono bazę danych służącą do porównywania odcisków palców (Eurodac). * Państwa członkowskie UE pracują także nad utworzeniem do 2012 r. wspólnego europejskiego systemu azylowego (CEAS). W ramach tych działań aktualizowany jest zbiór obowiązujących obecnie środków prawodawczych, aby zagwarantować wysokie standardy ochrony, a także skuteczne i sprawne procedury. Potrzebne będzie również zacieśnienie praktycznej współpracy za pośrednictwem nowo utworzonego Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu. 7
PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE UE NALEŻĄCE DO STREFY SCHENGEN* 1995: Belgia Francja Hiszpania Holandia Luksemburg Niemcy Portugalia 1997: Austria Włochy 2000: Grecja 2001: Dania Finlandia Szwecja 2007: Estonia Litwa Łotwa Malta Polska Czechy Słowacja Słowenia Węgry PAŃSTWA SPOZA UE NALEŻĄCE DO STREFY SCHENGEN* 2001: Islandia Norwegia 2008: Szwajcaria PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE UE UCZESTNICZĄCE W PROCESIE PRZYSTĄPIENIA DO STREFY SCHENGEN* Bułgaria Rumunia PAŃSTWA SPOZA UE UCZESTNICZĄCE W PROCESIE PRZYSTĄPIENIA DO STREFY SCHENGEN* Liechtenstein PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE UE NIENALEŻĄCE DO STREFY SCHENGEN* Cypr Irlandia Wielka Brytania * Czerwiec 2011 r. 8
LI : Liechtenstein LI
QC-30-11-151-PL-C CONSILIUM Rue de la Loi/ Wetstraat 175 1048 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 22816111 www.consilium.europa.eu doi:10.2860/27098 ISBN 978-92-824-2989-1