Osada kultury przeworskiej na stanowisku 9 w Krakowie-Kurdwanowie (opracowanie wstêpne) Justyna Rodak

Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Muzeum Archeologiczne w Krakowie i Uniwersytet Jagielloñski Krakowski Zespó³ do Badañ Autostrad Osada kultury przeworskiej na stanowisku 9 w Krakowie-Kurdwanowie (opracowanie wstêpne) Justyna Rodak Kraków 2010

Kurdwanów 9 Słowa kluczowe: neolit, okres rzymski, średniowiecze, budynek zagłębiony, budynek naziemny, piec garncarski, skarb przedmiotów żelaznych, fallus Stanowisko 9 w Krakowie-Kurdwanowie jest jednym z ciekawszych związanych z kulturą przeworską, które znajdują się na terenach podkrakowskich. Leży na północno-zachodnim skraju Wysoczyzny Wielicko- Gdowskiej, granicząc bezpośrednio z Pogórzem Wielickim na południu i z Bramą Krakowską na zachodzie (Kadrow 2001, s. 2). Osadę w naturalny sposób ogranicza dolina niewielkiego strumienia prawobrzeżnego dopływu Wilgi. Jest to obszar występowania gleb piaszczystych. Jego powierzchnia zajmuje ok. 3 ha. Zostało odkryte w roku 1983 w trakcie badań powierzchniowych AZP przez E. Zaitza i J. Rydlewskiego. Stwierdzono wówczas występowanie śladów osadnictwa neolitycznego oraz z młodszego okresu wpływów rzymskich. W roku 1988 R. Naglik i T. Wichman zweryfikowali zasięg stanowiska. Kilka lat później w roku 1992 R. Naglik, T. Wichman oraz M. Zając przeprowadzili na nim sondażowe badania wykopaliskowe zakładając 3 wykopy o łącznej powierzchni 60 m 2. Odkryto wówczas materiały datowane na neolit, okres wpływów rzymskich oraz średniowieczne. Ponowne badania sondaże zostały przeprowadzone w 1996 r. przez G. Kieferlinga. Przebadano wtedy obszar o powierzchni 101 m 2 5 wykopów. W każdym z nich stwierdzono występowanie zabytków archeologicznych (wyroby krzemienne i fragmenty naczyń glinianych) datowanych na neolit, okres wpływów rzymskich i wczesne średniowiecze. Zadokumentowano też pięć obiektów archeologicznych. Stanowisko 9 zostało wytypowane do ratowniczych badań archeologicznych w związku z planowaną budową autostrady A-4. Z ramienia Krakowskiego Zespołu do Badań Autostrad pracami w terenie kierowali P. Włodarczak i B. Roczkalski. W ciągu kilku miesięcy przebadano obszar 165 arów, na których wydzielono i przebadano 578 obiektów pozyskując około 8000 zabytków, głównie ułamków ceramiki. Wszystkie obiekty, podobnie jak, zdecydowana większość materiału zabytkowego, pochodzi z okresu wpływów rzymskich. Odkryto również materiały datowane na młodszą epokę kamienia (fragmenty naczyń glinianych, a także wyroby krzemienne i obsydianowe; zob. Roczkalski, Włodarczak 2002) i średniowiecze (Poleski, Rodak 2001), nie zarejestrowano jednak obecności obiektów tak datowanych. Z okresem neolitu należy wiązać, znalezione obok siebie, kamienną motykę i kamień falliczny (Roczkalski, Włodarczak 2002; Ryc. 1). Ryc. 1. Kraków-Kurdwanów 9. Kamienna motyka i kamień falliczny (fot. A. Golański) Na północnym obrzeżu omawianego stanowiska bezpośrednio pod ziemią orną odkryto wczesnośredniowieczny skarb przedmiotów żelaznych. W jego skład wchodziły m.in.: topory, kowadła, strug i ciosło (Ryc. 2). Skarb ten należy datować na okres wczesnego średniowiecza (IX w.). Analogiczne zespoły licznie występują na terenie Wielkich Moraw, ale z terenu Polski jest to jednak dopiero czwarty depozyt tego typu dwa pochodzą z grodziska Fajka w Trepczy koło Sanoka, a jeden ze stanowiska 1 w Nowej Hucie-Mogile (Poleski, Rodak 2001). 1

J. Rodak Ryc. 2. Kraków-Kurdwanów 9. Skarb przedmiotów żelaznych tzw. skarb kowala (fot. A. Golański) Osada kultury przeworskiej trwała zapewne nieprzerwanie od stadium B2/C1 do fazy D. Ramy chronologiczne osady wyznaczają dwa znaleziska posrebrzana zapinka A129 wyznacznik fazy B2/C1 okresu rzymskiego oraz brązowa, pozłacana sprzączka do pasa, datowana na fazę D (Ryc. 3). Z fazą B2/C1 i fazą C1 wiąże się część osady zlokalizowana w zachodniej partii stanowiska, na wydzielonym cyplu, którą prawdopodobnie jest częścią innego stanowiska położonego na zachód od omawianego, a mianowicie stanowiska 8 w Krakowie- Kurdwanowie. Z uwagi na niedostateczną ilość zabytków datujących, trudno określić dokładną chronologię wszystkich obiektów i wydzielić fazy osadnicze. Analiza planigrafii ceramiki i nielicznych zabytków metalowych sugeruje, że osadnictwo przesuwało się sukcesywnie (nie stwierdzono stratygrafii pomiędzy obiektami) w kierunku wschodnim, na kolejny cypel. Wyznacznikiem młodszego okresu jest ceramika wykonana za pomocą koła garncarskiego, która pojawia się w kulturze przeworskiej już w stadium B2/C1 (Dobrzańska 1982, s. 90-92; Ryc. 3. Kraków-Kurdwanów 9. Brązowa pozłacana sprzączka do pasa (fot. A. Golański) 2

Kurdwanów 9 Ryc. 4. Kraków-Kurdwanów 9. Plan stanowiska 3

J. Rodak Ryc. 5. Kraków-Kurdwanów 9. Piec garncarski do wypału naczyń wykonanych na kole (fot. B. Roczkalski) tejże 1990b, s. 110), a powszechnie występuje od fazy C1b w głąb fazy D (Godłowski 1969, s. 91-92, 204; Dobrzańska 1980, s. 91). Część naczyń wykazuje cechy właściwe dla faz C2-D np. wydatne nachylenie górnych ścianek waz do wewnątrz, słabe wyodrębnienie brzegów oraz wydzielony pionowy odcinek ścianki. Tak ukształtowane naczynia należą do form datowanych głównie na fazę D (Dobrzańska 1980, s. 109). Wśród nich na uwagę zasługują naczynia o krezowato ukształtowanym wylewie, których fragmenty znaleziono m.in. w wypełnisku komory wypałowej pieca garncarskiego. Tego rodzaju formy występują najczęściej w fazach C2 i D. Stanowisko 9 charakteryzuje znaczna ilość obiektów (Ryc. 4) o rozmaitych funkcjach i stosunkowo nieliczna ilość zabytków ceramicznych oraz znikoma metalowych. Być może wynika to z niezbyt intensywnego użytkowania analizowanej osady. Prawdopodobnie zamieszkująca ją społeczność również nie była liczna. Na terenie osady odkryto piec garncarski produkujący zapewne na potrzeby jej mieszkańców. Prawdopodobnie w osadzie zajmowano się także obróbką żelaza, jednak ten aspekt działalności rzemieślniczej wymaga dalszych analiz. Na przebadanej części osady odkryto siedemnaście budynków zagłębionych, pięć prawdopodobnych budynków naziemnych, piec garncarski, czterdzieści siedem palenisk zagłębionych, dwa rowy i ponad dwieście czterdzieści jam posłupowych (część z nich jest funkcjonalnie związana z konstrukcją ścian i dachów budynków), pozostałe obiekty to różnego rodzaju jamy o nieokreślonej chronologii i funkcji. Budynki podzielono na dwie kategorie jako kryterium przyjmując położenie ścian względem powierzchni ziemi. Pierwszą stanowią budynki zagłębione, natomiast drugą naziemne. Ze starszą fazą funkcjonowania osady jest związanych jedenaście budynków zagłębionych zlokalizowanych w części zachodniej przebadanego obszaru. Są to półziemianki (miąższość nawarstwień waha się między 50-60 cm) w zarysie zbliżone do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, zorientowane dłuższą osią w przybliżeniu na linii wschód-zachód. Osiem z nich znajduje się wzdłuż obniżenia dzielącego osadę na dwie części. Wydaje się, że wszystkie charakteryzują się słupową konstrukcją ścian i dachu. Ściany były zapewne drewniane, zbudowane w technice sumikowo-łątkowej, natomiast dach dwuspadowy wsparty na dwóch słupach szczytowych, czyli w 4

Kurdwanów 9 Ryc. 6. Kraków-Kurdwanów 9. Zbliżenie na konstrukcję kamienną pieca garncarskiego (fot. B. Roczkalski) konstrukcji na sochę i ślemię. Być może kilka budynków wzniesiono w technice zrębowej, gdyż nie stwierdzono jednoznacznie występowania śladów słupów w ich narożnikach. Poza przedstawionymi powyżej obiektami na osadzie odkryto jeszcze sześć innych, związanych już zapewne z późniejszymi fazami funkcjonowania osady. Są to również półziemianki (miąższość nawarstwień waha się między 15-55 cm) o zarysie zbliżonym do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, jednak niezbyt regularne, co sugeruje nieregularny układ słupów wewnątrz wkopu. Są zorientowane dłuższą osią w przybliżeniu wzdłuż linii NW-SE. Wyjątek stanowi obiekt 232, którego dłuższa oś przebiega wzdłuż linii W-E. Budynki te nie tworzą wyraźnego skupiska, ani też nie są wyodrębnione spośród innego typu obiektów. Jedynie obiekty 142 i 143 leżą w bliskim sąsiedztwie, podobnie jak obiekty 200 i 215. Rozmiary poszczególnych budynków są raczej znaczne, jeśli przyjąć, że średnie wielkości tego typu obiektów dla kultury przeworskiej z terenu Polski wahają się między 8 a 22 m2 (Jadczykowa 1983, s. 190). Większość jam posłupowych, występujących poza obiektami zagłębionymi tworzy dwa duże skupienia. Należy podkreślić, że są to zarazem jedyne partie stanowiska, gdzie zarejestrowano kilkunastocentymetrową warstwę kulturową. Wydaje się, że niektóre jej partie można wiązać z funkcjonowaniem domniemanych konstrukcji naziemnych. Dotychczas na podstawie zaobserwowanych regularności w układzie słupów wyróżniono pięć prawdopodobnych budowli naziemnych. Są one wszystkie związane z młodszą fazą użytkowania analizowanej osady i znajdują się w jej części wschodniej. Podobnie jak większość budynków zagłębionych związanych z tą samą fazą użytkowania i są one zorientowane dłuższą osią mniej więcej wzdłuż linii NW-SE. Ściany zapewne miały zbudowane w konstrukcji sumikowo-łątkowej na co jednoznacznie wskazuje regularność występowania śladów po słupach. Część zadokumentowanych jam posłupowych była zapewne związana z budowlami naziemnymi o innej funkcji, np. gospodarczej. Na szczególną uwagę zasługuje odkryty w południowo-wschodniej partii stanowiska piec garncarski (Naglik 2001, s. 324, ryc. 18). Jego rozwiązanie konstrukcyjne zagłębiony, dwudzielny o pionowym ciągu jest charakterystyczne dla kultury przeworskiej z terenu Polski południowej w młodszym okresie wpływów rzymskich. Jednak w przypadku stanowiska 9, zapewne ze względu na charakter podłoża (piasek), jako ma5

J. Rodak teriał budowlany wykorzystano na dużą skalę kamień (Ryc. 5, 6), z którego wykonano zarówno kanały wlotowe, przegrodę, jak i ściany komory paleniskowej. Użyto kamieni i głazów wapiennych połączonych ilastą gliną. Wylepione gliną ścianki komory wypałowej i szczątkowo zachowany ruszt były przepalone na kolor szary. Chociaż w Małopolsce odkryto najwięcej pieców garncarskich, dotychczas nie są znane obiekty przy budowie, których zostałby zastosowany na taką skalę kamień. Znalezione do tej pory piece były zlokalizowane na lessach i z lessu wykonano ścianki komór (Igołomia, Pleszów, Branice, Wadów). Na stanowisku w Jakuszowicach, woj. świętokrzyskie, mamy do czynienia z wybudowaniem dwóch pieców, w podłożu piaszczystym, z przyniesionych brył lessu (Rodzińska-Nowak 2006, s. 62). Wynika z tego, że sypkie i piaszczyste podłoże było wielką niedogodnością. Zapewne z tego względu piec z Krakowa-Kurdwanowa został wybudowany z kamienia wzmocnionego i uszczelnionego gliną. Poza Małopolską podobne piece zbudowane z kamienia spotykamy m.in. na stanowiskach z terenu Opolszczyzny, np. datowana na IV-V w. osada w Pawłowie, pow. Brzeg (Szafran-Szadkowska 1984, s. 97, ryc. 41) czy osada w Mokrej, pow. Prudnik datowana na III-IV w. (Szafran-Szadkowska 1984, s. 159, ryc. 40). Piece z Opolszczyzny również były wkopane w podłoże piaszczyste, a więc sypkie i nietrwałe. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku stanowiska w Chabielicach, na którym odkryto kilka analogicznych pieców (Frąsiak, Gwóźdź, Siciński 2000, s. 54-57). Na omawianej osadzie, oprócz wymienionych wyżej kategorii obiektów, odkryto czterdzieści siedem palenisk zagłębionych. Są to obiekty o wydłużonym, owalnym lub zbliżonym do prostokąta zarysie, z czytelną warstwą spalonego drewna. Zdecydowana większość z nich koncentruje się w południowo-wschodniej części osady w partii, którą należałoby generalnie uznać za część produkcyjną (między innymi bliskie sąsiedztwo wspomnianego wyżej pieca garncarskiego). Jednak część palenisk jest rozrzucona na terenie całego stanowiska, co wskazywałoby, że pełniły funkcje nie tylko produkcyjną. Z uwagi na fakt, iż w obrębie obiektów o charakterze mieszkalnym, zarówno naziemnych, jak i zagłębionych nie stwierdzono występowania palenisk czy pieców, wydaje się prawdopodobne, że omawiane obiekty pełniły funkcję źródeł ciepła. Pozostałe wyróżnione obiekty, to przede wszystkim różnego rodzaju jamy o charakterze gospodarczym, śmietniskowym itp. Część z nich charakteryzowała się brakiem materiału zabytkowego, co zapewne wynikało z ich funkcji. Na osadzie w Krakowie-Kurdwanowie odkryto również dwa rowy o zagadkowej dotychczas chronologii i niepewnym związku z omawianą osadą. Jeden z nich oddziela najniższą, wschodnią partię stanowiska od zgrupowania budynków i jam usytuowanych w jego wyższej, zachodniej części, biegnąc skrajem naturalnego obniżenia, pogłębionego współczesnym rowem odprowadzającym wodę z podmokłego stoku. Mógłby więc i on pełnić analogiczną funkcję, niekoniecznie pochodzić z czasów prahistorycznych. Takiej interpretacji nie można jednak przyjąć w przypadku drugiego rowu. Biegnie on półkoliście w poprzek stoku jego wschodnie ramię łączy się z dolinką cieku ograniczającego stanowisko od strony północnej, na zachodzie wychodzi poza strefę objętą badaniami, również sądząc z przebiegu przebadanego fragmentu dochodząc do tego samego cieku (Naglik 2001, s. 350). Okala on niemal wszystkie odkryte obiekty (na zewnątrz rowu, poza jednym dużym obiektem, pozostała tylko nieliczna grupa niewielkich jam i palenisk oraz piec garncarski wszystkie w południowo-wschodniej partii przebadanego terenu). Niestety, brak jednoznacznych relacji stratygraficznych, choć należy dodać, że przecina on jedno palenisko zagłębione i jedną jamę posłupową. Ostateczne wyjaśnienie funkcji i chronologii omawianych rowów wymaga jeszcze dodatkowej analizy. Podsumowując uwagi na temat osady można stwierdzić, że miała ona mało zwartą zabudowę. Zajmowała przestrzeń ograniczoną w naturalny sposób niezbyt eksponowany cypel wchodzący w podmokłą dolinę rzeki. W młodszym okresie wpływów rzymskich można nań wydzielić część gospodarczą. W południowo-wschodniej części przebadanego obszaru skupiały się różnego rodzaju i przeznaczenia paleniska, jamy, resztki bliżej nie określonych budowli, a także piec garncarski. Pod względem gospodarczym charakter osady był stosunkowo zróżnicowany. Odkryte przęśliki i nieliczne fragmenty ciężarków tkackich świadczą o znajomości tkactwa, a przedmioty związane z przetwarzaniem produktów rolnych fragmenty żaren obrotowych, charakteryzujące się tzw. nacinaniem ćwiartkowym czy rozcieracze o wysokim poziomie rolnictwa. Być może także wytapiano lub obrabiano żelazo na co wskazywałoby znalezienie kawałków żużla. Nie stwierdzono, natomiast śladów dymarek, ani większych skupisk żużla. Zdecydowana większość fragmentów ceramiki jest datowana na okres wpływów rzymskich. Jest to ceramika typowa dla osad kultury przeworskiej z tego okresu. Przeważa ręcznie lepiona, często grubej roboty o powierzchniach z reguły szorstkich i lekko chropowatych, wykonana z gliny schudzonej tłuczniem mineralnym (głównie tłuczony granit) 44% całości zbioru. Są również naczynia o powierzchniach gładkich, bez domieszki mineralnej lub z niewielką ilością piasku (4,04%), a także naczynia, których powierzchnie zewnętrzne są grafi- 6

Kurdwanów 9 Ryc. 7. Kraków-Kurdwanów 9. Brązowa pozłacana sprzączka do pasa rozeta (fot. R. Słaboński) towane (49 fragmentów 0,94%) lub czernione (64 fragmenty 22%). Charakteryzują się one starannie wykonanymi powierzchniami. Na stanowisku 9 stwierdzono również występowanie naczyń wykonanych przy użyciu koła garncarskiego, zarówno o powierzchniach gładkich, jak i szorstkich. Ceramika wykonana przy użyciu koła garncarskiego stanowi ok. 25% całości zbioru. Pozostałe fragmenty pochodzą z naczyń zasobowych, m. in. częściowo obtaczanych na kole tzw. Krausengefäässe. Garnki ręcznie lepione to zdecydowanie najliczniej reprezentowana grupa naczyń na omawianej osadzie. Charakteryzują się dość prostą, mało rozwiniętą formą na co zapewne wpływ miało ich przeznaczenie. Wszystkie naczynia wykonane są z gliny z domieszką mineralną. Licznie reprezentowane są smukłe o wysoko umieszczonych, łagodnych załomach brzuśców z wylewem wychylonym na zewnątrz. Nieco inne proporcje posiadają naczynia o prosto uformowanym brzegu lub lekko nachylonym do wewnątrz i baniastym wysoko umieszczonym załomie. Część z tych naczyń jest ornamentowana na wylewie lub też na załomie brzuśca. Wystąpiły również garnki o niżej umieszczonym, łagodnym załomie i brzegu wychylonym na zewnątrz. Są to dosyć smukłe formy o niezbyt grubych ściankach. Znaleziono również niewielkich rozmiarów garnki czy też kubki bez ucha. Dwa z nich są zdobione. Podobne naczynia są znane z osady w Igołomi (Dobrzańska 1990b). Obok garnków dość licznie reprezentowane są niezdobione misy większych rozmiarów wykonane z gliny schudzonej domieszką mineralną. Przeważają formy o profilu esowatym, a łagodny załom jest umieszczony nieco powyżej połowy wysokości. Podobne naczynia wystąpiły w Igołomi (Dobrzańska 1990b). Znaleziono też misy o niemal prosto uformowanym wylewie, lekko wychylonym na zewnątrz i łagodnie zaokrąglonym załomie. Wystąpiły również naczynia doniczkowate o wylewie lekko zagiętym do wewnątrz. Poza wymienionymi wyżej misami sporadycznie są spotykane miseczki o powierzchniach czernionych bądź grafitowanych zdobione żłobkowaniem. Ich dna są niewyodrębnione, lekko wklęsłe. Charakteryzują się one ostrym, podkreślonym załomem. Tego rodzaju naczynia zostały zaliczone przez T. Lianę (1970, s. 440) do typu VI/2 i datowane na podokres B2. Liana uznaje formy niższe za późniejsze i trwające dłużej. Według K. Godłowskiego występują one także w fazie B2/C1 i C1 (1977, s. 144). Stwierdzono również występowanie fragmentów pokrywek, które charakteryzuje otwór znajdujący się w uchwycie. Ceramika o powierzchniach gładkich wykonana przy użyciu koła garncarskiego w większości wypadków ma lekko ścieralne powierzchnie, głównie barwy szarej i nieco jaśniejszy przełom. Fragmenty o powierzchniach szorstkich, również charakteryzują się lekko ścieralną powierzchnią i barwą szarą lub brunatną. Jako domieszkę schudzającą zastosowano w przeważającym stopniu grubsze ziarna piasku, nieliczny jest natomiast tłuczeń mineralny. W pojedynczych fragmentach stwierdzono również obecność szamotu. W przypadku omawianego stanowiska nie rysuje się wyraźna dominacja naczyń o powierzchniach szorstkich. 7

J. Rodak Wśród naczyń o powierzchniach gładkich należy wymienić wazy naczynia o dwustożkowatym brzuścu z wypychanymi guzkami lub bez, których ostry, podkreślony załom uformowany został w połowie lub powyżej połowy wysokości naczynia. Wszystkie powyżej załomu są zdobione ornamentem wyświecanym oraz listwami plastycznymi. Obok waz wystąpiły misy głównie o powierzchniach gładkich, a sporadycznie szorstkich. Na uwagę zasługują naczynia o krezowatym wylewie pochodzące z obiektów 176 i 281. Noszą one ślady zdobienia w postaci ornamentu wyświecanego, zarówno na brzuścach, jak i na kryzie. Garnki to zapewne najliczniej reprezentowana grupa naczyń na większości stanowisk. Wszystkie fragmenty pochodzą z form o powierzchniach szorstkich. Ich dna są niewyodrębnione, często noszą ślady odcinania. Są to formy mniej lub bardziej baniaste o średnicach wylewów mniejszych od wysokości i mniejszych od największych wydętości brzuśców. Zdecydowana większość jest niezdobiona. Zbliżone naczynia wykonane przy pomocy koła garncarskiego pochodzą z osad w Igołomi (Dobrzańska 1990a), Krakowie-Cle (Glanc-Kwaśny 1997), Krakowie-Mogile, stan. 1c (Woźniak 1959; Hachulska- Ledwos 1998) czy Krakowie- Mogile 59 (Glanc-Kwaśny, Rodak 2000). Na omawianym stanowisku 9 znaleziono kilka przedmiotów metalowych, jednak bardzo nieliczne zachowały się w stopniu umożliwiającym dokładniejszą analizę. W jednym z budynków zagłębionych, obiekcie 20, znaleziono srebrny denar Trajana i dobrze zachowaną brązową, posrebrzaną zapinkę typu A129 z prostokątnym otworem na nóżce. Jest to typ charakterystyczny dla fazy B2/C1 okresu rzymskiego (Godłowski 1981, s. 96, tabl. XVI. 1). W innym budynku, obiekcie 52 natrafiono na żelazną fibulę, jednakże jej stan zachowania pozostawia wiele do życzenia. Być może jest to fragment zapinki z podwiniętą nóżką VI grupy Älmgrena. Jedyny element uzbrojenia znaleziony na omawianej osadzie odkryto także w budynku zagłębionym, w obiekcie 99. Jest to żelazny grot, prawdopodobnie bez zadziorów o wydłużonym, dość wąskim liściu płaskim w przekroju i wyodrębnionej, stosunkowo długiej tulejce, w przekroju okrągłej. Opisany grot wydaje się nawiązywać do egzemplarzy zaliczonych do typu XVI wg klasyfikacji P. Kaczanowskiego (1995, s. 23, tabl. XIII:1-2). Tego typu groty występują w fazach C1-C2, większość pochodzi jednak z fazy C1a (P. Kaczanowski 1995, s. 24). Najlepiej zachowany zabytek metalowy, niestety znaleziony luźno, to brązowa, pozłacana sprzączka do pasa. Jej owalna rama jest zdobiona rzędami wybijanych otworów inkrustowanych srebrem. Poniżej nich, na bocznej powierzchni ramy pojawia się motyw zwisających trójkątów wykonanych tą samą techniką. Półkolista skuwka zdobiona jest trzema koncentrycznymi pasmami wybijanego ornamentu i umieszczoną centralnie rozetą w stylu Untersiebenbrunn- Sösdala (Ryc. 7; Madyda-Legutko 1978, s. 15). Skuwka jest pozłacana, podobnie jak masywny kolec (pozłacanie zachowane częściowo). Sprzączka ta należy do typu Strzegocice-Tiszaladįny-Kercz i jest datowana na fazę D (2. poł. IV w. i pocz. V w.) (Madyda-Legutko 1978, s. 15). Najbliższą analogią do omawianej sprzączki jest zabytek ze stanowiska Tiszaladįny-Tokaj (Madyda-Legutko 1978, s. 7, fig. 5; tam dalsza literatura). Również z obszaru Polski znanych jest kilka tego typu sprzączek, między innymi z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Cecelach z grobu 407, datowanego na fazę C3-D (Jaskanis 1996, s. 57, Taf. LI. 2). Literatura Dobrzańska H. 1980. Zagadnienie datowania ceramiki toczonej w kulturze przeworskiej, Archeologia Polski 24/1.Warszawa, 87-152. Dobrzańska H. 1982. Ceramika toczona jako wyraz zmian zachodzących w kulturze przeworskiej we wczesnej fazie późnego okresu rzymskiego, Scripta Archaeologica 2, 90-98. Dobrzańska H. 1990a. Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część I. Materiały. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Dobrzańska H. 1990b. Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część II. Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Frąsiak P., Gwóźdź B., Siciński W. 2000. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych na terenie odkrywki Szczerców KWB Bełchatów S.A. na stan. 12 w miejscowości Chabielice, gm. Szczerców, woj. łódzkie, (w:) Badania archeologiczne na terenie odkrywki Szczerców Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów S.A, t. 1, Poznań, 25-187. Glanc-Kwaśny G. 1997. Materiały kultury przeworskiej z okresu rzymskiego z Nowej Huty Cła, woj. Kraków, Materiały Archeologiczne Nowej Huty, Kraków, 39-117. 8

Kurdwanów 9 Glanc-Kwaśny G., Rodak J. 2000. Materiały kultury przeworskiej z ratowniczych badań archeologicznych z Krakowa-Nowej Huty-Mogiły (stan. 59), Materiały Archeologiczne Nowej Huty XXII, Kraków, 95-114. Godłowski K. 1969. Kultura przeworska na Górnym Śląsku. Katowice-Kraków. Godłowski K 1977. Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku część II, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV. Warszawa, 7-234. Godłowski K 1981. Kultura przeworska, Prahistoria Ziem Polskich 5. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 57-135. Hachulska-Ledwos R. 1998. Materiały z okresów lateńskiego i wpływów rzymskich ze stanowiska 1 w Krakowie Nowej Hucie (Mogiła, Rejon Szpital-Centrum) z lat 1957-1958. Część III, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 21, 71-105. Jadczykowa I. 1983. Budownictwo mieszkalne ludności kultury przeworskiej na obszarze Polski, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 28, 109-246. Jaskanis J. 1996. Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen. Kraków. Kaczanowski P. 1995. Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej z okresu rzymskiego, Klasyfikacje zabytków archeologicznych 1, Kraków. Kadrow S. 2001. Przyroda i człowiek. Materiały do studiów. Via Archaeologica, red. Kadrow S. Kraków. Liana T. 1970. Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne 35, Warszawa, 429-491. Madyda-Legutko R. 1978. The buckles with imprint ornamentation, Wiadomości Archeologiczne 43/1. Warszawa, 3-15. Naglik R. 2001. Sprawozdanie z badań ratowniczych prowadzonych w związku z budową autostrady A-4 na terenie b. woj. krakowskiego i zachodniej części b. woj. tarnowskiego w latach 1996-1999, Zeszyty Ośrodka Ratowniczych Badań Archeologicznych, seria B: Materiały Archeologiczne, Raport 96-99. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 1996-1999, 308-352. Poleski J., Rodak J. 2001. Frühmittelalterlicher Hortfund mit Eisengegenständen von Kraków Kurdwanów, Acta Archaeologica Carpathica 36, 49-74. Roczkalski B., Włodarczak P. 2002. Materiały z epoki kamienia odkryte na stanowisku 9 w Krakowie- Kurdwanowie, (w:) Włodarczak P. (red.) Via Archaeologica. Południowe obejście Krakowa. Kraków, 165-197. Rodzińska-Nowak J. 2006. Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów. Prace Archeologiczne 61, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, Kraków Szafran-Szadkowska L. 1984. Struktura i rozwój osadnictwa na terenie Opolszczyzny w okresie wpływów rzymskich. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Woźniak Z. 1959. Sprawozdanie z badań prowadzonych na terenie osady z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Mogile (Nowa Huta) rejon Szpital-Centrum w 1956 r., Sprawozdania Archeologiczne 6, 29-40. Justyna Rodak Muzeum Archeologiczne w Krakowie. Oddział Nowa Huta ul. Sasanek 2A 31-985 Kraków Branice e-mail: jrodak@ma.krakow.pl 9