Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych wyzwania compliance dla przedsiębiorstw Ewelina Rutkowska prawnik, Raczkowski Paruch Warszawa, 25 czerwca 2019 r.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych ustawa z 2002 r. Wymóg uzyskania wyroku stwierdzającego popełnienie czynu zabronionego przez osobę działającą w imieniu lub na rzecz spółki (skazanie, warunkowe umorzenie, dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe, umorzenie z przyczyn formalnych) Wymóg wykazania winy w wyborze lub nadzorze nad sprawcą przestępstwa Ograniczony katalog przestępstw mogących być podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego 2013 r. 26 spraw; 2014 r. 31 spraw; 2015 r. 14 spraw Najsurowsza kara finansowa: 12,000 zł 2
Projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych Rada Ministrów przyjęła 8 stycznia 2019 r. projekt nowej ustawy i skierowała go do Sejmu Częściowo zastępuje projekt ustawy o jawności życia publicznego Okres dostosowawczy 6 miesięcy 3
Najważniejsze zmiany Spółka będzie mogła odpowiadać karnie za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe (obecnie tylko za niektóre) popełnione w związku z jej działalnością m. in. za złośliwe lub uporczywe naruszenie praw pracownika, za narażenie pracownika na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia, za niezgłoszenie danych do ZUS lub zgłoszenie danych nieprawdziwych, za fałszerstwo itd. Do prowadzenia sprawy przeciwko spółce nie będzie konieczne prowadzenie sprawy przeciwko osobie fizycznej (obecnie jest to możliwe dopiero po skazaniu osoby fizycznej działającej w imieniu lub na rzecz spółki) Kary: likwidacja lub kara pieniężna od 30,000 do 30,000,000 zł (niezależnie od licznych środków karnych) Środki karne (niektóre): zakaz reklamy, zakaz korzystania z dotacji/ subwencji, zakaz udziału w przetargach publicznych, zakaz prowadzenia określonej działalności, czasowe lub stałe zamknięcie oddziału 4
Reżimy odpowiedzialności Projekt przewiduje 2 reżimy odpowiedzialności karnej spółek: (a) za przestępstwo własne ; (b) za przestępstwo cudze. Ad. [a]. Podmiot zbiorowy będzie ponosił odpowiedzialność karną za wszystkie przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego i przestępstwa skarbowe popełnione bezpośrednio w związku z jego działalnością przez: członków jego organów; inne osoby uprawnione do jego reprezentowania lub sprawowania nadzoru [pełnomocnicy, prokurenci, dyrektorzy oddziałów, zakładów, przedstawicielstw], wszystkie osoby zatrudnione [nie tylko pracowników]. Ad [b]. Podmiot zbiorowy będzie ponosił odpowiedzialność karną za wszystkie przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego i przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zawartą z tym podmiotem jakąkolwiek umową przez: podwykonawcę lub innego przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną [ale już nie pracowników takiego podwykonawcy lub kontrahenta]; pracownika lub osobę upoważnioną do działania w interesie lub na rzecz podwykonawcy lub przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną 5
Przykłady Spółka nie przeprowadziła obowiązkowych szkoleń dla pracowników z zakresu BHP. Wskutek tego doszło do wypadku przy pracy podczas którego pracownik Spółki doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W Spółce zlecano pracę w godzinach nadliczbowych z przekroczeniem dopuszczalnej dobowej jak i tygodniowej normy czasu pracy, dodatkowo pracownicy nie otrzymywali wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Prezes spółki polecił kierownikowi działu zakupów fałszowanie faktur nabywczych w celu zwiększenia kosztów spółki. Spółka występując o odnowienie linii kredytowej sfałszowała dane finansowe. Wiceminister sprawiedliwości wskazywał, że odpowiedzialność podmiotu zbiorowego może zaistnieć w przypadku kierowcy zatrudnionego przez spółkę X, który w czasie wykonywania pracy dokona zgwałcenia klientki, której dostarcza towar takie ujęcie zakłada raczej, że czyn nie musi mieć bezpośredniego związku z prowadzoną przez podmiot zbiorowy działalnością 6
Na czym polega wina podmiotu zbiorowego? Warunkiem odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego jest: brak należytej staranności w wyborze sprawcy czynu zabronionego albo w nadzorze nad nim [wina w wyborze lub nadzorze]; dopuszczenie do nieprawidłowości w organizacji wewnętrznej podmiotu zbiorowego, która umożliwiła lub ułatwiła popełnienie czynu zabronionego [wina compliance]. Wina compliance polega na występowaniu w organizacji podmiotu zbiorowego [lub współpracującego z nim przedsiębiorcy] nieprawidłowości ułatwiających lub umożliwiających popełnienie czynu zabronionego. 7
Elementy systemu compliance według projektu UOPZ Zakres obowiązków i kompetencji oraz struktura organizacyjna; powinna obejmować wszystkie osoby świadczące pracę na rzecz spółki, w tym menadżerów; podział powinien nakładać obowiązki i kompetencje Zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego; może się składać z szeregu zintegrowanych dokumentów, takich jak polityka zarządzania kryzysowego, kodeks etyczny/ kodeks dobrych praktyk, polityka przeciwdziałania nadużyciom Wyodrębnienie komórki organizacyjnej lub osoby odpowiedzialnej za nadzorowanie zgodności działalności spółki z prawem dział compliance lub compliance oficer; możliwość raportowania do wybranego członka zarządu, ale też rady nadzorczej/ komisji rewizyjnej/ spółki matki/ wspólnika; samodzielne stanowisko w stopniu dyrektorskim/ kierowniczym; budżet i zaplecze organizacyjnotechniczne System audytowania zupełności, aktualności i skuteczności systemu Whistleblowing i wewnętrzne postępowania wyjaśniające Dostosowanie procedur do polskich przepisów, realiów, praktyki konieczność rzetelnego dostosowania globalnych dokumentów do realiów krajowych 8
Dziękuję za uwagę. North America: Mexico - United States Central & South America: Argentina - Brazil - Chile - Colombia - Panama - Peru Western Europe: Austria - Belgium - Cyprus - Denmark - Finland - France - Germany - Greece - Ireland - Italy Luxembourg - Netherlands - Norway - Portugal - Spain - Sweden - Switzerland - United Kingdom Eastern Europe: Czech Republic - Estonia - Hungary - Latvia - Lithuania - Poland - Romania - Russia - Slovakia - Turkey - Ukraine Middle East & Asia Pacific: China - India - Israel - Japan - Korea, Republic of - New Zealand - United Arab Emirates www.raczkowski.eu www.iuslaboris.com