Pojęcie Operacje pokojowe DR ILONA TOPA WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI UNIWERSYTET ŚLĄSKI Brak jednoznacznej definicji Propozycje klasyczne : użycie wielonarodowych sił wojskowych i cywilnych w celu rozwiązania konfliktów wewnętrznych lub między państwami (J. Rydzykowski) wprowadzenie obecności ONZ na danym terenie, za zgodą wszystkich zainteresowanych stron (Agenda dla Pokoju) przedsięwzięcie podejmowane dla utrzymania lub przywrócenia bezpieczeństwa na obszarze konfliktów międzynarodowych (G. Michałowska) Przedmiot zagadnienia 1) Geneza operacji pokojowych 2) Pojęcie i rodzaje 3) Cechy, funkcje, zasady działania 4) Operacje ONZ 5) Operacje organizacji regionalnych 6) Struktura misji 7) Status członków misji 8) Operacje pokojowe a prawa człowieka 9) Operacje pokojowe a międzynarodowe prawo humanitarne Pojęcie Propozycje nowsze: środki o charakterze militarnym, paramilitarnym lub niemilitarnym stosowane przez ONZ dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju lub bezpieczeństwa bądź to przez zmianę sytuacji stanowiącej zagrożenie dla pokoju, bądź to w celu ułatwienia pokojowego załatwienia sporu lub dla akcji zainicjowanej w związku z groźbą naruszenia pokoju Wstęp Karta NZ a operacje pokojowe Naczelny cel ONZ (art. 1 Karty NZ, 1945 r.) Utrzymać międzynarodowy pokój bezpieczeństwo stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju ich usuwania, tłumienia wszelkich aktów agresji innych naruszeń pokoju, łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie zasadami sprawiedliwości prawa międzynarodowego, spory albo sytuacje międzynarodowe, które mogą prowadzić do naruszenia pokoju. Współczesny kształt operacji pokojowych wyznaczony jest m.in. przez: Zmiany w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego Nowe zagrożenia Nowe cechy współczesnych konfliktów międzynarodowych Art. 1 KNZ Rozdział VI (m.in. misje dobrej woli w rejonie konfliktu, misje obserwacyjne) Rozdział VII (operacje sił wojskowych) operacje rozdziału VI i ½ Karty NZ 1
Tradycyjne cechy operacji pokojowych Rodzaje operacji pokojowych Zgoda stron Neutralność Użycie broni tylko w samoobronie operacje tworzenia pokoju i utrzymywania pokoju (peace-making, peace-keeping) operacje budowania pokoju (peace-bulding) operacje wymuszania pokoju (peaceenforcement) Zmiana jakościowa, ale i ilościowa Funkcje Utrzymanie zawieszenia broni Rozbrojenie stron Demobilizacja i reintegracja Oczyszczanie z min Pomoc humanitarna i rozwojowa, odbudowa pokonfliktowa Pomoc przy organizacji wyborów Demokratyzacja Promocja praw człowieka Pojednanie narodowe, wymiar sprawiedliwości Pomoc policyjna Współpraca z organizacjami regionalnymi i NGO s Operacje pokojowe ONZ Wojskowe Humanitarne Budowania pokoju Zadania ONZ podstawowe informacje Organizacja powszechna, której celem zapewnienie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa 193 państwa 6 głównych organów (RB, ZO, RG-S, RP, MTS, SG Operacje pokojowe rozdział VI i ½ 2
Operacje pokojowe ONZ początki Pierwsza operacja pokojowa 1948 r. wojskowi obserwatorzy na Środkowym Wschodzie (monitorowanie zawieszenia broni pomiędzy Izraelem i państwami arabskimi Organizacja Wsparcia Pokoju ONZ (UNTSO). Od tego czasu ustanowiono 69 operacji pokojowych o różnym charakterze, w tym 56 począwszy od 1988 roku. Operacje pokojowe ONZ na przełomie wieków Ocena dotychczasowej praktyki i reformy w celu wzmocnienia zdolności efektywnego zarządzania i utrzymania operacji pokojowych Kompleksowe operacje, wiążące się z międzynarodową administracją terytoriami: UNMIK, UNTAET Kolejne lata dalsze duże i kompleksowe operajce w państwach afrykańskich, m.in. w Burundi, Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Kongo, Liberii, Sierra Leone, Sudanie Powrót do miejsc, gdzie wcześniej zakończono operacje Haiti, Timor Wschodni Operacje pokojowe ONZ początki Pierwsze operacje utrzymywanie zawieszenia broni, stabilizowanie sytuacji, wspieranie politycznych działań dla rozwiązania konfliktów w sposób pokojowy, obejmowały głównie nieuzbrojonych obserwatorów wojskowych i lekko uzbrojonych żołnierzy, celem misji było monitorowanie i budowa wzajemnego zaufania między stronami. Dwie najwcześniejsze operacje UNTSO i UNMOGIP nadal trwają, są to operacje o charakterze obserwacyjnymi i monitorującym. Pierwsza zbrojna operacja pokojowa UNEF I ustanowiona w 1956 r. w związku z kryzysem sueskim ONUC -1960- pierwsza operacja na dużą skalę. Lata 60 i 70: krótkie misje na Dominikanie, Zachodniej Nowej Gwinei i Jemenie; rozpoczęły się operacje na Cyprze (UNFICYP), i Środkowym Wschodzie: UNEF II, UNDO, UNFIL W 1988 r. żołnierze operacji pokojowych ONZ otrzymali pokojową nagrodę Nobla za swoją działalność na rzecz pokoju. Operacje pokojowe ONZ dziś Operacje pokojowe pozostaną ważnym zadaniem dla ONZ, mimo zmniejszającej się liczby żołnierzy uczestniczących w działaniach, łącznie ok. 120 tyś. personelu wojskowego, cywilnego i policyjnego. Aktualnie trwające misje pokojowe wielowymiarowe nadal ułatwiają proces polityczny, chronią ludność cywilną, biorą udział w DDR, wspierają organizację wyborów, chronią i promują prawa człowieka, pomagają wprowadzać rządy prawa. SG powołał niezależną grupę ekspertów ds. operacji pokojowych ONZ dla ich oceny oraz określenia potrzeb i kierunków działania w przyszłości. Operacje pokojowe ONZ zmiana Przełom lat 80. i 90.: Przejście od tradycyjnych misji do wielowymiarowych kompleksowych operacji dla wdrożenia porozumień pokojowych i stworzenia warunków dla trwałego pokoju. Wojskowi to nadal ważny uczestnik operacji pokojowych, ale też nowe kategorie: administratorzy, ekonomiści, oficerowie polityczni, prawnicy, obserwatorzy wyborczy, specjaliści od spraw cywilnych i zarządzania, pracownicy humanitarni. Gwałtowny wzrost liczby operacji pokojowych na przełomie lat 80 i 90 (20 nowych operacji w ciągu 5 lat) w Angoli, Kambodży, Salwadorze, Mozambiku i Namibii, ich cel pomoc w implementacji porozumień pokojowych, stabilizacja sytuacji, reorganizacja policji i wojska, wybór nowych rządów, budowa instytucji demokratycznych Połowa lat 90.: niewystarczające zdolności operacyjne, niewłaściwe ukształtowane mandaty, brak zasobów finansowych i ludzkich UNPROFOR, UNAMIR, UNOSOM II ustanawiane jeszcze w czasie trwania konfliktu i działań zbrojnych krytyka społeczności międzynarodowej wewnętrzna ocena efektywności operacji pokojowych, m.in. niezależne śledztwo dot. zachowania błękitnych hełmów w Ruandzie i na terenie b. Jugosławii nowe operacje ONZ w Angoli, Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Macedonii, Gwatemali, Haiti Aktualne operacje utrzymania pokoju 3
Aktualne misje polityczne i budowania pokoju Rola organów ONZ Sekretarz Generalny 5-letnia kadencja, aktualnie Ban Ki-Moon Funkcje: administracja i zarządzanie sekretariatem; reprezentowanie ONZ wobec wszystkich państw i organizacji; koordynacja działania systemu ONZ; kreowanie nowych koncepcji i strategii; bezpośredni nadzór nad akcjami humanitarnymi (bada sytuację, planuje, zarządza, realizuje, mianuje personel) Rola organów ONZ Rada Bezpieczeństwa Główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, z tego wynika: Tworzenie operacji pokojowych, określanie ich mandatu i wielkości, decydowanie o zakończeniu misji, zmianie mandatu Nadzorowanie operacji pokojowych Współdecyduje o mianowaniu Specjalnych Przedstawicieli/ Szefów Misji, dowódców sił zbrojnych Współokreśla skład misji Decyzje Rady Bezpieczeństwa są wiążące,a państwa członkowskie ONZ mają obowiązek je wykonać. Departament Spraw Politycznych Organ doradczy Sekretarza Generalnego ONZ Zajmuje się misjami tworzenia pokoju; Monitoruje globalną sytuację polityczną, zwraca uwagę na pojawianie się sporów i kryzysów, proponuje sposoby im zapobiegania. Wykorzystuje przede wszystkim siły dyplomatyczne, pomagając w podjęciu negocjacji w celu zawarcia porozumienia kończącego konflikt. Wspiera wysłanników zaangażowanych bezpośrednio w rozmowy pokojowe i nadzoruje misje polityczne działające w danym regionie. Koordynuje zadania związane ze wspieraniem wyborów. Rola organów ONZ - Zgromadzenie Ogólne Decyduje o finansowaniu misji pokojowych wszystkie państwa członkowskie ONZ są zobowiązane do płacenia składki na misje pokojowe. Jej wysokość jest ustalana przez Zgromadzenie Ogólne, stali członkowie RB większe kwoty ze względu na szczególną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Zatwierdza oraz nadzoruje budżet misji pokojowych Co do zasady - nie prowadzi debaty ani nie udziela rekomendacji w sprawach pokoju i bezpieczeństwa, jeżeli są one przedmiotem obrad Rady Bezpieczeństwa Organy pomocnicze ZO: Specjalny Komitet Operacji Pokojowych Czwarty Komitet Komitet Doradczy ds. Administracyjnych i Budżetowych Piąty Komitet Departament Operacji Pokojowych Doradza misjom w sprawach politycznych oraz w podejmowaniu konkretnych działań; Utrzymuje kontakt ze stronami konfliktu zbrojnego, pomagając w wykonywaniu zadań określonych mandatem. Współpracuje z Radą Bezpieczeństwa oraz państwami, które wysyłają żołnierzy na misje pokojowe i z państwami, które wspomagają je finansowo. Przygotowuje roczne raporty i inne publikacje, tj.: UN Peacekeeping Fact Sheet dokumenty zawierające dane statystyczne dotyczące liczby żołnierzy i policjantów wysyłanych na misje pokojowe przez państwa członkowskie dokumenty zawierające dane statystyczne na temat ilości osób poległych dokumenty zawierające dane statystyczne dotyczące liczby kobiet i mężczyzn biorących udział w operacjach pokojowych poradniki dla uczestników misji pokojowych na temat strategii i zasad postępowania 4
Departament Wsparcia Polowego Utworzony w 2007 r. Wspiera operacje pokojowe w obszarze finansów, logistyki, komunikacji i technologii, zasobów ludzkich i ogólnego zarządzania. Porozumienia specjalne Zawierane pomiędzy ONZ a państwem, gdzie realizowana jest misja pokojowa Gwarantują m.in. używanie flagi ONZ i dają prawo do instalowania i używania bez ograniczeń połączeń radiowych oraz systemu satelitarnego Przewidują prawo swobodnego poruszania się po terytorium państwa pobytu, w tym także samolotami i helikopterami; Określają takie kwestie, jak: - mandat doraźnych sił ONZ; - funkcje i rozmieszczenie wojsk; - obowiązki państw dostarczających kontyngenty wojskowe; - czas trwania służby; - zasady załatwiania sporów. Obowiązki państwa przyjmującego : - poszanowanie międzynarodowego charakteru sił ONZ; - ułatwianie pełnienia funkcji sił ONZ. Komisja Budowania Pokoju Powołana 20 grudnia 2005 roku jako wspólny organ ZO i RB. Skład: komitet organizacyjny (31), komitety ds. poszczególnych państw. Jej zadaniem jest wspieranie wysiłków na rzecz pokoju w państwach post-konfliktowych. Współpracuje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Koordynuje działania pomocowe - doprowadza do spotkań wszystkich zaangażowanych stron. Zarządza środkami. Doradza i przedstawia zintegrowane strategie działania na terenach post-konfliktowych. Wspiera odbudowę. Proces ustanawiania operacji pokojowej w ONZ 1) Wstępne ustalenia odnośnie do sposobu reakcji na konflikt, uczestnicy: organy ONZ, strony, państwa potencjalnie zaangażowane w operację, organizacje regionalne i NGO s; 2) Strategiczna ocena możliwych opcji i formy zaangażowania ONZ. 3) Ocena sytuacji na miejscu misja techniczna SG analizująca stan bezpieczeństwa, ochronę praw człowieka i inne aspekty, przygotowanie rekomendacji dla przyszłej misji. 4) Raport Sekretarza Generalnego dla Rady Bezpieczeństwa. 5) Rezolucja Rady Bezpieczeństwa (mandat, rozmiar, zadania) + akceptacja budżetu misji przez ZO. 6) Mianowanie wyższego personelu przez SG Szefa Misji (SPSG) i Dowódcy Sił Zbrojnych, Komisarza Policyjnego, wyższego personelu cywilnego, pozostały personel cywilny DPKO i DFS. 7) Planowanie operacji. 8) Rozmieszczenie sił pokojowych na miejscu. 9) Sprawozdania dla Rady Bezpieczeństwa z przebiegu misji. Doraźne Siły Zbrojne ONZ (UNEF) Powoływane na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz na podstawie specjalnych porozumień zawieranych przez Sekretarza Generalnego ONZ z zainteresowanymi państwami; Wysyłane dla nadzorowania rozejmu, kontrolowania terytorium, na którym istnieje groźba wybuchu konfliktu, nadzorowania plebiscytów itp. składają się z kontyngentów dobrowolnie przekazywanych przez poszczególne państwa członkowskie ONZ; Dwojaki charakter: 1) międzynarodowy podporządkowane dowództwu wyznaczonemu przez ONZ jako jej organ pomocniczy; 2) narodowy podlegają jurysdykcji swego państwa oraz znajdują się w służbie wojskowej swych państw i pod bezpośrednim nadzorem oficerów narodowych Podlegają bezpośrednio Sekretarzowi Generalnemu ONZ, a w toku wykonywania obowiązków podlegają tylko dowódcy tych sił za pośrednictwem określonych ogniw dowodzenia. Mandat operacji pokojowych Określany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, wielość różnorodnych zadań w odpowiedzi na zmieniające się warunki i konieczność właściwego reagowania na zagrożenia dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Każda misja jest inna, ale można wskazać na charakterystyczne typy, ze względu na dominujące zadanie: Zapobieganie konfliktowi lub jego rozprzestrzenianiu się Stabilizowanie sytuacji konfliktowej po przerwaniu broni, tworzenie warunków dla rozmów pokojowych Pomoc w realizacji kompleksowych porozumień pokojowych Administrowanie terytoriami w okresie przejściowym Typowe działania związane z budowaniem pokoju Mandaty odzwierciedlają także zadania tematyczne wskazane w takich rezolucjach RB, jak; rez. 1325 (2000) dot. kobiet, pokoju i bezpieczeństwa; rez. 1612 (2005) dotycząca dzieci i konfliktów zbrojnych czy rezolucja 1672 (2006) o ochronie osób cywilnych w czasie konfliktu zbrojnego. 5
Operacje pokojowe a prawo międzynarodowe Główne obszary problemowe: MPH MPPC MPK Operacje ONZ a MPH ONZ nie jest stroną konwencji MPH, w przeciwieństwie do większości jej państw członkowskich, ale ma obowiązek przestrzegać prawa zwyczajowego. Jeśli siły zbrojne działające pod komendą i kontrolą ONZ lub z upoważnienia tej organizacji podejmują działania militarne podczas konfliktu zbrojnego, zobowiązane są przestrzegać zwyczajowego międzynarodowego prawa humanitarnego (wiąże ono bowiem zarówno państwa, z którego te siły pochodzą, jak i samą ONZ) oraz stosowne konwencje MPH (wiążące państwa uczestniczące w operacji ONZ). A może prawo krajowe? Co to MPH? Operacje ONZ a MPH Porozumienia w sprawie statusu sił zbrojnych (Status-of-Forces Agreements) prowadzenie operacji przez siły ONZ będzie odbywać się z poszanowaniem zasad i ducha powszechnych konwencji stosowanych w postępowaniu personelu wojskowego; Model Agreement between the United Nations and Member States Contributing Personnel and Equipment to United Nations Peace-Keeping Operations (1991); Operacje pokojowe ONZ a prawo praw człowieka Co do prawa człowieka? Duże znaczenie w systemie ONZ Koncentracja na budowaniu pokoju personel wojskowy, cywilny, policyjny Brak regulacji Przykłady: Kosowo, Wschodni Timor Operacje pokojowe a MPH Konwencja o bezpieczeństwie personelu Organizacji Narodów Zjednoczonych i personelu współdziałającego (1994); Personel ONZ nie może być przedmiotem ataku lub działań uniemożliwiających realizację mandatu Zatrzymany członek personelu musi być zwolniony Działania przeciwko personelowi ONZ przestępstwem ale Konwencja nie ma zastosowania do operacji pokojowych ONZ autoryzowanych przez RB na podstawie rozdziału VII Karty ONZ, gdzie działa on jako żołnierze przeciwko zorganizowanym siłom zbrojnym i gdzie stosuje się MPH United Nations Secretary-General Bulletin Przestrzeganie przez siły ONZ prawa humanitarnego (1999): Operacje prowadzone z poszanowaniem zasad MPH W przypadku pogwałceń MPH przez członków operacji pokojowych podlegają jurysdykcji swojego państwa; In case of violations of IHL, members of the force are subject to prosecution in their national courts. Ochrona ludności cywilnej Stosowane tylko dozwolone metody i środki walk i Właściwe traktowanie osób zatrzymanych, chorych, rannych, personelu medycznego i humanitarnego. Operacje pokojowe ONZ a prawo praw człowieka Działania OP przypisywane ONZ Europejski Trybunał Praw Człowieka orzeczenie w sprawie Behrami i Saramati: Działania UNMIK i KFOR przypisane ONZ ETPC niewłaściwy dla rozstrzygnięcia sprawy EKPC nie ma zastosowania w mandatach operacji pokojowych Komitet Praw Człowieka: MPPiO wiąże państwa członkowskie działające poza swoimi granicami, także w operacjach pokojowych Pozaterytorialne stosowanie umów z zakresu ochrony praw człowieka- istota efektywna kontrola 6
Operacje pokojowe a międzynarodowe prawo karne Statut MTK brak szczególnego wskazania Co do zasady podlegają jurysdykcji MTK Z drugiej strony podlegają ochronie MPK zbrodnią wojenną atakowanie personelu i środków zaangażowanych w operacje pokojowe jak długo korzystają z ochrony cywilnej. UNTAG Grupy Pomocy Narodów Zjednoczonych w Okresie Przejściowym Na podstawie RB 632 z 16 lutego 1989 r. Zadania: Nadzorowanie porozumienia o przerwaniu walk między siłami południowoafrykańskimi i siłami partyzanckimi Organizacji Narodu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO), Nadzór nad ześrodkowaniem, stopniowym ograniczaniem liczebności i ostatecznie wycofaniem wojsk południowoafrykańskich z terytorium Namibii Zapewnienie bezpieczeństwa powracającym uchodźcom Kontrolowanie i wspieranie działalności Administratora Generalnego Nadzorowanie uwalniania więźniów politycznych i innych zatrzymanych, aby umożliwić ich udział w wyborach. UNMIK Wybrane operacje pokojowe ONZ Tymczasowa Administracja Narodów Zjednoczonych w Kosowie (rez. 1244 (1999) Międzynarodowa obecność cywilna w Kosowie w celu utworzenia tymczasowej administracji ONZ, wojsko odrębnie Zadania: Wykonywanie podstawowych funkcji administracji cywilnej tam, gdzie i tak długo, jak to wymagane; Zorganizowanie i nadzorowanie rozwoju tymczasowych instytucji demokratycznego i autonomicznego samorządu do czasu politycznego rozstrzygnięcia, włączając przeprowadzenie wyborów; Ułatwianie politycznego procesu mającego na celu określenie przyszłego statusu Kosowa nadzorowanie przekazania władzy przez instytucje tymczasowe instytucjom ustanowionym na podstawie rozstrzygnięcia politycznego; Wspieranie odbudowy podstawowej infrastruktury oraz dalszej odbudowy gospodarczej; Dostarczanie pomocy humanitarnej; Utrzymywanie cywilnego prawa i porządku, włączając ustanowienie lokalnych sił policyjnych oraz, do tego czasu, rozmieszczenie w Kosowie międzynarodowych sił policyjnych; Ochrona i promocja praw człowieka; Zapewnienie bezpiecznego i niezakłóconego powrotu wszystkich uchodźców i osób wysiedlonych do ich domostw w Kosowie. UNTSO Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu maj 1948 pierwsza operacją pokojową powołaną przez ONZ obserwatorzy ONZ nadal stacjonują w regionie dla nadzorowania zawieszenia broni, zapobiegania eskalacji wydarzeń, a także asystowania innym misjom ONZ w wykonywaniu ich mandatów. MINUSTAH Misja Stabilizacyjna Narodów Zjednoczonych na Haiti Powołanie Misji Stabilizacyjnej Narodów Zjednoczonych na Haiti nastąpiło 1 czerwca 2004 przez przyjęcie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1542 i zastąpienie nową misją sił międzynarodowych wysłanych na Haiti w lutym 2004 roku po wyjeździe Prezydenta Bertrand a Aristide a. Trzęsienie ziemi z 12 stycznia 2010 roku, które pochłonęło 220 tysięcy ofiar, w tym 96 błękitnych beretów, przyniosło olbrzymie straty dla chwiejącej się gospodarki kraju. Rada Bezpieczeństwa, poprzez Rezolucję 1908 z 19 stycznia 2010, zwiększyła rozmiar MINUSTAH dla wsparcia odbudowy kraju i pomocy ludności cywilnej. Misja wzięła aktywny udział w zwalczaniu epidemii cholery, która wybuchła w październiku 2010 roku. Po wyborach prezydenckich w 2011 roku, MINUSTAH kontynuuje swoją misję przywracania stabilizacji, wzmacniania rządu Haiti, zasad państwa prawa i przemian politycznych. 7
UNAMA Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie jest misją polityczną stworzoną na prośbę Afganistanu dla wsparcia jego rządu i ludności w budowaniu fundamentów dla pokoju i rozwoju. UNAMA i Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego są uprawnieni do wspierania afgańskiego rządu w jego wysiłkach zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa, rozwoju ekonomicznego, współpracy regionalnej. Uprawnienia Misji kładą szczególny nacisk na ochronę praw ludności cywilnej, w tym kobiet i dzieci. ściśle współpracuje z agencjami, funduszami i programami ONZ, dostarczając pomoc humanitarną ludności afgańskiej oraz wspierając rząd w jego staraniach na rzecz rozwoju. Zaangażowanie UE w działania pokojowe L. 80/90 UZE, w tym operacje petersberskie (od 1992 r.) zadania humanitarne, ratownicze, misje pokojowe i misje zarządzania sytuacjami kryzysowymi TA proklamowanie WEPZiB: misje humanitarne i ratunkowe, misje utrzymania pokoju, misje zarządzania kryzysami, w tym przywracania pokoju Wcielenie UZE do UE Europejskie organizacje regionalne a działania na rzecz pokoju i bezpieczeństwa Pierwsze misje pokojowe UE EUPM Bośnia i Hercegowina pierwsza operacja UE, 2003 r., misja policyjna wspieranie zdolności operacyjnych policji i cywilnej kontroli nad policją, wspieranie budowy multietnicznych struktur policji, pomoc we wdrażaniu reformy policji; Misja wojskowa UE w Macedonii Concordia, celem zagwarantowanie stabilności państwa, zastąpiona misją policyjną EUPM Proxima Pierwsza pozaeuropejska misja Artemis, w Kongo misja stabilizacyjna, celem zapewnienie bezpieczeństwa i poprawy humanitarnych warunków bytowania ludności w Ituri, w realiach trwającego konfliktu zbrojnego - odpowiedź na rez. RB ONZ Operacje pokojowe Unii Europejskiej Podstawy prawne Reforma Traktatem lizbońskim Traktat o UE (zasady, cele, WPZiB) Traktat o funkcjonowaniu UE Postanowienia dotyczące pomocy humanitarnej (art. 214 i nast.) 8
TUE art. 1 ust. 5 Ustanowienie misji Zadania UE w stosunkach zewnętrznych Umacnianie i propagowanie swoich wartości i interesów oraz wkład w ochronę swoich obywateli Przyczynianie się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad KNZ. Decyduje Rada UE, zasadą brak zgody RB ONZ Jednomyślnie Na wniosek wysokiego przedstawiciela Unii ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa lub z inicjatywy państwa członkowskiego Decyzja określa: cel, zakres, ogólne warunki przeprowadzenia misji Pomoc humanitarna W sytuacjach klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka Doraźna pomoc i opieka dla ludności w państwach trzecich oraz jej ochrona, w celu sprostania potrzebom humanitarnym Komplementarność działań UE i państw członkowskich Działania zgodne z zasadami prawa międzynarodowego oraz zasadami bezstronności, neutralności i niedyskryminacji. Biuro Pomocy Humanitarnej UE Rodzaje misji Ze względu na zaangażowane siły: Cywilne Cywilno-wojskowe Wojskowe (UEFOR Althea, EUNAFOR ATALANTA, EUNAFOR SOPHIA) Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Część Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Zapewnia zdolność operacyjną Unii opartą na środkach wojskowych i cywilnych W jej ramach przeprowadzane poza granicami Unii misje Utrzymania pokoju Zapobiegania konfliktom Wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami KNZ. Rodzaje misji Ze względu na współpracę z innymi organizacjami: W ramach operacji prowadzonych przez inne organizacje, najczęściej ONZ Przejęcie zadań od wcześniej ustanowionych operacji pokojowych innych organizacji Własne operacje pokojowe 9
Typy misji (art. 43 TUE) Wspólne działania rozbrojeniowe Misje humanitarne i ratunkowe Misje wojskowego doradztwa i wsparcia (EUMAM RCA) Misje zapobiegania konfliktom i utrzymania pokoju Misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym: Misje przywracania pokoju Operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktu Misje policyjne cd. Zadania cd. Monitorowanie wdrażania projektów odbudowy instytucji państwowych Szkolenie lokalnej administracji, zwłaszcza policji Ochrona granic Przekazywanie doświadczeń związanych z procedurami działania w sytuacjach zagrożenia państwa Realizacja misji Misje policyjne cd. Koordynacja cywilnych i wojskowych aspektów misji należy do Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB, pod kierunkiem Rady, w ścisłym i stałym porozumieniu z Komitetem Politycznym i Bezpieczeństwa Może być powierzona grupie państw członkowskich Regularne informowanie Rady o przebiegu misji Zadania misji nie mogą wykraczać poza monitorowanie, doradztwo, szkolenie Misja wymaga zgody władz lokalnych Misja przejmuje na siebie całość lub część odpowiedzialności za bezpieczeństwo na powierzonym terenie EUCAP Nestor, EUCAP Sahel-Mali, EUCAP Sahel Niger, EUPOL Afganistan Misje zapobiegania konfliktom i stabilizacji pokoju (misje policyjne) Przeprowadzane w regionach po konfliktach zbrojnych lub zagrożonych konfliktem w celu przywrócenia pokoju i stabilności Zadania: Wspieranie lokalnych władz wiedzą ekspercką, Monitorowanie terenów oddanych pod opiekę misji Wsparcie lokalnej policji Misje wsparcia kontroli granicznej Cel zapewnienie kontroli w ważnych punktach kontroli granicznej Zadania: Szkolenia służb granicznych Przekazywanie doświadczeń dotyczących standardów i procedur kontroli granicznej EUBAM Mołdawia/Ukraina, EUBAM Libia, EUBAM Rafah 10
Misje doradcze ds. reformy sektora bezpieczeństwa Cel pomoc państwom w kryzysie politycznym Skład: doradcy zajmujący się zarządzaniem kryzysowym, monitorowaniem sytuacji w obszarze sektora bezpieczeństwa EUAM Ukraina EULEX KOSOVO Misja EULEX Kosovo jest obecnie największą misją cywilną UE. Misja obecnie liczy ok. 720 osób personelu międzynarodowego i ok. 780 personelu lokalnego. Od połowy 2014 misja EULEX funkcjonuje w ramach nowego mandatu, obejmującego zarówno funkcję wykonawczą, jak i doradczo-pomocniczą; koncentruje się na budowaniu instytucji administracji publicznej oraz struktur policji i wymiaru sprawiedliwości na północy Kosowa. EULEX posiada zdolności w zakresie utrzymania porządku publicznego (w tym względzie wspiera Kosowską Policję) oraz ochrony personelu misji. Współpracuje z operacją KFOR oraz szkoli Kosowską Policję w zakresie tłumienia zamieszek. Misje państwa prawa Cel: modernizacja systemu prawa w kierunku zapewnienia rządów prawa Zadania: Wspieranie reform newralgicznych obszarów funkcjonowania państwa Promowanie i szkolenia w zakresie procedur demokratycznych i przestrzegania praw człowieka Szkolenia w instytucjach publicznych dla zapewnienia przestrzegania rządów prawa EULEX Kosovo UEAM Ukraina Misja doradcza ds. reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa. Misja została ustanowiona decyzją Rady podjętą w dniu 22 lipca 2014. W lipcu 2015 r. EUAM osiągnęła pełną zdolność operacyjną. W misji pracuje obecnie ponad 90 ekspertów międzynarodowych oraz ok. 70 pracowników lokalnych. Kluczowe programy obejmują wsparcie administracji ukraińskiej: w planowaniu i realizacji reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa (policji, gwardii narodowej, służby więziennictwa), w zwiększaniu dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości (reforma prokuratury i wymiaru sądownictwa) oraz w zwalczaniu korupcji. Misja realizuje swoje zadania poprzez doradztwo strategiczne oraz monitorowanie procesów reform. EUFOR Althea Operacja EUFOR Althea jest największą unijną wojskową operacją lądową (UE przejęła odpowiedzialność za wojskową misję w Bośni i Hercegowinie od sił NATO - SFOR). Rozpoczęła się w grudniu 2004 w oparciu o Rezolucję 1575 RB ONZ (2004) i jest corocznie przedłużana w tym samym trybie. Obecnie operacja liczy ok. 800 żołnierzy z 20 państw. Mandat operacji obejmuje: (1) wspieranie wysiłków Bośni i Hercegowiny na rzecz utrzymania bezpieczeństwa (tzw. mandat wykonawczy) (2) wsparcie ministerstwa obrony (w zakresie doradztwa) rozwój zdolności i szkolenie) Sił Zbrojnych BiH (tzw. mandat nie-wykonawczy). Operacja wspiera władze BiH w rozwiązaniu problemu nadwyżek broni i amunicji poprzez doradztwo i organizację specjalistycznych szkoleń. EUBAM Moldova/Ukraine Misja wsparcia granicznego Jedyna misja UE nie realizowana w ramach WPZiB. Ustanowiona przez KE na wspólną prośbę prezydentów Mołdawii i Ukrainy. Od listopada 2005. Obecny mandat misji obowiązuje do 30 listopada 2015. EUBAM liczy ponad 200 osób personelu. EUBAM ma charakter techniczno-doradczy, nie posiada uprawnień o charakterze wykonawczym. Do zadań misji należy: (1) harmonizacja procedur i standardóww zarządzania granicami z obowiązującymi w UE; (2) pomoc w zwiększaniu zdolności operacyjnych ukraińskich i mołdawskich służb celnych i straży granicznych; (3) poprawa współpracy i wzajemnej komplementarności między strażami granicznymi i służbami celnymi, a innymi służbami w sektorze bezpieczeństwa; (4) wzmocnienie współpracy transgranicznej. Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) zapewnia misji EUBAM wsparcie logistyczne i administracyjne. 11
EUBAM Libia EUCAP Sahel-Mali Misja została uruchomiona decyzją Rady z 22 maja 2013 r. Jej mandat obejmował działania doradczo-szkoleniowe w zakresie poprawy zdolności służb granicznych, wzmocnienia możliwości operacyjnych właściwych instytucji, doradztwo w zakresie opracowania zintegrowanej strategii zarządzania granicami. Niestabilna sytuacja polityczna i bezpieczeństwa w Libii spowodowała, że misja została rozlokowana jedynie w ograniczonym zakresie. W związku z pogarszającą się w 2014 r. sytuacją bezpieczeństwa wstrzymano działania doradcze. Przyszłość zaangażowania operacyjnego UE w Libii jest uzależniona od powodzenia prowadzonych przez ONZ negocjacji ws. powołania rządu jedności narodowej oraz od poprawy warunków bezpieczeństwa. Misja została ustanowiona decyzją Rady z 15 kwietnia 2014, natomiast jej uruchomienie nastąpiło 15 stycznia 2015. Pełną gotowość operacyjną misja osiągnęła w połowie sierpnia 2015. Zadaniem EUCAP Sahel-Mali jest szkolenie, doradztwo oraz dostarczanie ekspertyz dla sił bezpieczeństwa Mali (żandarmerii, straży narodowej, policji) oraz wymiaru sprawiedliwości. Plan działań misji w 2015 zakładał w zakresie doradztwa wsparcie w zarządzania zasobami ludzkimi, a w dziedzinie szkolenia przygotowanie strategii oraz planu szkoleń. Część ekspertów w misji wykonuje swoje zadania bezpośrednio w strukturach administracji malijskiej. Realizowane szkolenia dla kadr żandarmerii, policji i gwardii narodowej dotyczą m.in. utrzymania porządku publicznego, rozpoznania, zwalczania zagrożeń terrorystycznych, zarządzania zasobami ludzkimi. W trakcie obowiązywania obecnego mandatu celem misji jest przeszkolenie 1/3 kadry malijskiej policji, żandarmerii i gwardii narodowej. W ramach realizacji szkoleń misja współpracuje z misją ONZ. EUBAM Rafah Misja została utworzona 24 listopada 2005 r., na prośbę Izraela i Autonomii Palestyńskiej (AP). Faza operacyjna rozpoczęła się 30 listopada 2005 r. Misja ma na celu nadzorowanie pracy funkcjonariuszy palestyńskich na przejściu granicznym w Rafah między Egiptem a Strefą Gazy. Jest to misja obserwacyjna, bez funkcji wykonawczych. Od 13 czerwca 2007 r. działania misji zostały zawieszone. Mimo to, UE zdecydowała się utrzymać gotowość do pełnej zdolności operacyjnej misji (w ciągu 2-3 tygodni od podjęcia takiej decyzji), w oczekiwaniu na sytuację polityczną umożliwiającą ponowne otwarcie przejścia granicznego. Obecne działania misji skupiają się na realizacji projektu polegającego na przygotowaniu i budowie zdolności palestyńskich służb, w kontekście ewentualnego powrotu na przejście graniczne w Rafah. EUCAP Sahel-Niger Ustanowiona na podstawie decyzji Rady UE z dnia 26 lipca 2012. Jej mandat obejmuje wzmocnienie sił Nigru odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa w państwie, poprawę współpracy między odpowiednimi służbami (żandarmerią, policją i gwardią narodową) oraz wzmocnienie współpracy regionalnej oraz obowiązuje do lipca 2016. Wspiera także siły bezpieczeństwa we wzmacnianiu ich zdolności antyterrorystycznych na poziomie centralnym oraz w ramach szkoleń terenowych. W odpowiedzi na wyzwania migracyjne w maju 2015, podjęto decyzję o rozszerzeniu mandatu o elementy szkolenia i doradztwa w celu wsparcia władz Nigru w przeciwdziałaniu nielegalnej migracji i zwalczaniu przestępczości z tym związanej. EUCAP Nestor Misja cywilna, z możliwymi elementami wojskowymi, została uruchomiona na podstawie decyzji Rady z 16 lipca 2012 r. Stanowi ona element realizacji Strategii UE dla Rogu Afryki z 14 listopada 2011 r. Uzupełnia działania EUNAVFOR ATALANTA i EUTM Somalia. Obecny mandat misji obowiązuje do 12 grudnia 2016 r. Zadaniem misji jest budowa zdolności morskich państw regionu Rogu Afryki, w szczególności: wsparcie władz w zakresie rozwoju cywilnych służb odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa na morzu terytorialnym i WSE, wypracowanie odpowiednich mechanizmów i regulacji prawnych i finansowych, wsparcie rozwoju regionalnej współpracy i koordynacji, przeprowadzenie szkoleń i dostarczenie odpowiedniego sprzętu. EUMAM RCA Misja doradztwa wojskowego w RŚA została ustanowiona na mocy decyzji Rady UE z 19 stycznia 2015. Celem misji jest udzielanie pomocy eksperckiej rządowi RŚA w przygotowaniu Reformy Sektora Bezpieczeństwa, w szczególności w odniesieniu do sił zbrojnych tego państwa. Zasadnicze zadania misji to: (1) zarządzanie zasobami UE poprzez zapewnienie ekspertyzy dla delegacji UE w zakresie wojskowym, bezpieczeństwa i zasad prawa; (2) wsparcie dla misji ONZ MINUSCA w sektora bezpieczeństwa i przeprowadzeniu procesu lustracji; (3) prowadzenie ograniczonego i ściśle ukierunkowanego szkolenia dla sił zbrojnych 12
EUMM Gruzja Misja monitorująca, uruchomiona w następstwie konfliktu rosyjsko-gruzińskiego z sierpnia 2008. UE podjęła decyzję o zaangażowaniu operacyjnym w Gruzji w dniu 15 września 2008 w celu wsparcia wysiłków prowadzących do wypracowania trwałego i pokojowego rozwiązania sporu między Rosją i Gruzją, w tym zapewnienia monitoringu przestrzegania porozumienia wypracowanego między obydwoma krajami. Zadania misji obejmują: (1) nadzorowanie przestrzegania przyjętych porozumień i zapobieganie konfliktom (monitorowanie sytuacji bezpieczeństwa); (2) obszar humanitarny/praw człowieka. Mandat EUMM wyróżnia 4 komponenty: stabilizację, normalizację, środki budowy zaufania oraz promowanie polityki UE w regionie, także poprzez politykę informacyjną. EUPOL COPPS Misja policyjna UE na terytoriach palestyńskich, utworzona 1 lipca 2006 r. Jej celem: jest doradzanie palestyńskiej policji, pomoc we wdrażaniu Programu Rozwojowego dot. reformy policji palestyńskiej, rządów prawa oraz koordynacja pomocy udzielanej przez państwa członkowskie UE. Obecny mandat misji obowiązuje do 30 czerwca 2016. Główne obszary zaangażowania operacyjnego misji EUPOL COPPS to: 1) sądownictwo karne; 2) zdolności operacyjne, w tym w zakresie: a) więziennictwa; b) walki z korupcją; c) organizacji wyborów; 3) trening policyjny. Ściśle współpracuje z misją EUBAM Rafah w zakresie administracji, logistyki, raportowania. EUNAVFOR Med Sophia O jej utworzeniu zdecydowano maj/czerwiec 2015 r. Morska operacja wojska w centralnej części M. Śródziemnego. Mandat operacji przewidziano na 12 miesięcy, obejmuje 4 fazy działań: 1) rozpoznawczą działania wywiadowcze, rozpoznanie tras przemytniczych i miejsc ich bazowania, działania poszukiwawczo-ratownicze. 2) operacyjną przechwycenie łodzi przemytników na pełnym morzu i wodach terytorialnych; 3) operacyjną niszczenie łodzi; 4) wycofanie misji Od września 2015 r. przejście do fazy operacyjnej - przejmowania i niszczenia jednostek przemytniczych na wodach międzynarodowych. EUSEC RD CONGO Misja Doradcza i Pomocy dla Reformy Sektora Bezpieczeństwa, utworzona w 2005 r. Liczy ok. 10 osób. Obecny mandat obowiązuje do września 2016. Jedyna instytucja międzynarodowa w pełni poświęconą reformie wojskowej części sektora bezpieczeństwa w DRK. Jej celem jest wspieranie władz kongijskich w budowaniu aparatu obronnego zdolnego do zagwarantowania bezpieczeństwa obywatelom DRK: modernizacja zarządzania zasobami ludzkimi w Siłach Zbrojnych DRK, odbudowa zdolności logistycznych, tworzenie centrów szkoleniowych dla armii, przy jednoczesnym poszanowaniu standardów demokratycznych, praw człowieka a także rządów prawa i zasad dobrego rządzenia. EUPOL Afghanistan Misja policyjna, ustanowiona 30 maja 2007. Misja liczy ok. 170 osób personelu międzynarodowego i ok. 160 lokalnego. Mandat do końca 2016 r. Doradztwo i reformy realizowane są na poziomie strategicznym, przy czym do końca 2015 obejmują MS i Biuro PG, w MSW kontynuowane do czasu zamknięcia misji. Zadania misji koncentrują się na trzech kierunkach: (1) reformach wewnętrznych w MSW (dotyczących m.in. budowaniu wewnętrznych zdolności do koordynowania międzynarodowego wsparcia, poprawy długoterminowego planowania, zarządzania i nadzoru, wdrażania polityki rządu i kreowania odpowiedzialności); (2) profesjonalizacji policji (dotyczących m.in. przestrzegania norm zawodowych, świadomości pełnienia funkcji społecznych, zdolności do prowadzenia postępowań karnych); (3) usprawnianiu współpracy pomiędzy policją i wymiarem sprawiedliwości (dotyczących m.in. walki z korupcją, praw człowieka, równości płci, ustanowienia trwałego sytemu szkolenia dla prokuratorów). EUTM Mali Ustanowiona w styczniu 2013 r., misja wsparcia budowy pokoju o charakterze szkoleniowym Cele misji obejmują wsparcie wysiłków malijskich w zakresie: przywrócenia porządku konstytucyjnego na całości terytorium i implementacji postanowień przyjętej w tym celu mapy drogowej, walki z zagrożeniami terrorystycznymi i przestępczością zorganizowaną. Pierwszy mandat misji obejmował przeszkolenie czterech batalionów malijskich sił zbrojnych oraz doradztwo przy reformie systemu zarządzania armią narodową. Został on zrealizowany do maja 2014 r. Przeszkolono łącznie ponad 3000 żołnierzy. Od 18 maja 2014 trwa realizacja kolejnego mandatu operacji przeszkolenie dalszych batalionów oraz realizacja zadań dodatkowych, takich jak szkolenie instruktorów malijskich. Szkolenia obejmują także kwestie wsparcia logistycznego, przygotowywania działań operacyjnych oraz moduły dot. międzynarodowego prawa humanitarnego, przestrzegania praw człowieka, ochrony ludności cywilnej. 13
EUTM Somalia Misja szkoleniowa dla somalijskich sił bezpieczeństwa stanowi element kompleksowego podejścia UE do ograniczenia skali piractwa morskiego w regionie Rogu Afryki oraz poprawienia bezpieczeństwa w Somalii realizowana od kwietnia 2007 r. Do zadań misji należy wsparcie procesu szkoleń dla sił bezpieczeństwa rządu Somalii szkolenie oficerów, którzy następnie mają szkolić szeregowych żołnierzy somalijskich; Doradztwo dla somalijskiego MO oraz Sztabu Generalnego. Bliska współpraca z rządem somalijskim, USA, ONZ i siłami misji Unii Afrykańskiej AMISOM. Ewolucja misji UE Coraz większe zaangażowanie przedmiotowe coraz szerszy mandat, nowe typy zadań Współistnienie działań wojskowych i cywilnych Większa liczba misji, większy obszar terytorialny działań Wzrost wydatków budżetowych na misje EUNAVFOR ATALANTA Somalia Pierwsza wojskowa operacja morska UE. Osiągnęła gotowość operacyjną 13 grudnia 2008. Aktualny mandat obowiązuje do grudnia 2016. Obszar operacji rozciąga się od Morza Czerwonego do Seszeli. Siły działające w ramach operacji: ochraniają transport pomocy humanitarnej Światowego Programu Żywnościowego (WFP) dla Somalii, eskortują okręty z zaopatrzeniem dla sił operacji Unii Afrykańskiej AMISOM oraz udzielają pomocy okrętom zaatakowanym przez piratów. W 2012 r. mandat operacji został rozszerzony siły otrzymały możliwość atakowania baz pirackich także na lądzie. Oprócz UE, w działania antypirackie u wybrzeży Somalii zaangażowane są także jednostki międzynarodowej koalicji, siły NATO oraz jednostki kilku państw prowadzących działania indywidualnie. Misje OBWE Europejskie siły cywilne Europejskie Siły Żandarmeryjne założone przez Francję, Włochy, Hiszpanię, Portugalię i Holandię (obecnie także Rumunię). Ich celem jest wzmocnienie międzynarodowego systemu zarządzania kryzysowego, w tym stabilizowanie sytuacji po zakończeniu konfliktów. Formalnie nie są to siły unijne, lecz państw członkowskich UE. Mogą być wykorzystywane także przez ONZ, NATO i OBWE. Mają strzec porządku po zakończeniu operacji działając pomiędzy kompetencjami wojska i policji. Gdzie?: Bośnia (XI.2007-X.2010, pomoc we wdrożeniu postanowień porozumienia pokojowego w ramach UEFOR Althea) Haiti (po trzęsieniu ziemi w 2010 r., wsparcie logistyczne misji ONZ MINUSTAH, kontrola zamieszek i tłumu ) wsparcie policji cywilnej ONZ, asysta dla policji haitańskiej, wsparcie dla organizacji humanitarnych Afganistan (od 2009 r., w ramach ISAF szkolenie i doradztwo, wsparcie operacyjne i taktyczne dla afgańskich partnerów) Republika Środkowoafrykańska (w ramach EUFOR RCA, od kwietnia 2014 r. współdziałanie z lokalnymi siłami bezpieczeństwa i porządku, zwalczanie przestępczości) Mali (od kwietnia 2014 r., w ramach cywilnej misji EUCAP Sahel Mali doradzanie i szkolenie żandarmerii i gwardii narodowej) Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Organizacja regionalna, skupia 56 państw-członków Celem OBWE jest umacnianie bezpieczeństwa i współpracy na obszarze działania w trzech wymiarach bezpieczeństwa: polityczno-wojskowym, gospodarczo-ekologicznym i ludzkim. Ściśle współpracuje z innymi organizacjami międzynarodowymi m.in. ONZ, Radą Europy, Unią Europejską. Początki lata 70., zw. z utworzeniem Konferencji Bezpieczeństwa Współpracy w Europie forum dialogu i negocjacji pomiędzy Wschodem Zachodem, wobec zmiany sytuacji geopolitycznej w l. 90, nowych wyzwań formuła organizacji międzynarodowej 14
Misje terenowe Początki zaangażowania NATO Najważniejsze zdania (określane mandatem misji): Wspieranie tworzenia instytucji publicznych Monitorowanie sytuacji w zakresie przestrzegania praw człowieka i budowy instytucji demokratycznych (rządy prawa, wolne media) Monitorowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa (element systemu wczesnego ostrzegania i zapobiegania konfliktom Działania na rzecz powrotu uchodźców i IDP s, ich integracja ze społeczeństwem 1992 r.: sojusz wyraża wolę uczestnictwa w operacjach pokojowych KBWE i ONZ, pierwsze działania w ramach konfliktu zbrojnego w Bośni i Hercegowinie: Monitorowanie przestrzegania zakazu dostaw broni w BiH inspekcje, zatrzymania, zawracanie statków Siły Szybkiego Reagowania w BiH w 1995 r. dla ochrony ludności cywilnej w strefach bezpieczeństwa oraz ochrony pomocy humanitarnej; ewolucja od wspierania ONZ do przejęcia roli inicjatora działań wymuszających zakończenie walk i ataków na ludność cywilną Misja monitorująca OBWE na Ukrainie Ustanowiona w marcu 2014 r. (cywilna, nieuzbrojona misja) Celem obserwowanie sytuacji w kraju w zakresie przestrzegania praw człowieka i bezpieczeństwa, w tym zawieszenia broni na wschodzie Ukrainy Blisko 600 osób personelu rozlokowanych na całym terytorium ukraińskim (też Donbas) Mandat: Gromadzenie informacji i przygotowanie raportów o bezpieczeństwie w kraju i sytuacji humanitarnej; Ustalanie i gromadzenie danych, zwłaszcza co do szczególnych wydarzeń na miejscu, z zachowaniem zasad niezależności i przejrzystości. Ułatwianie dialogu między lokalnymi społecznościami. NATO na Bałkanach Sojusz w BIH c.d. Kierowanie operacją Joint Endeavour (stabilizacja sytuacji w BiH, wdrażanie porozumienia pokojowego) pierwsza samodzielna operacja NATO Siły implementacyjne (IFOR) Siły stabilizacyjne (SFOR) NATO w Kosowie interwencja humanitarna KFOR (Kosovo Force) KFOR Misje NATO Na podstawie rez. RB 1244/1999, jako element szerszej obecności dla zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności w regionie. Ok. 4,7 tys. żołnierzy. Zadania: zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego (w trzeciej kolejności po Kosowskiej Policji i misji EULEX), ochrona i koordynacja dystrybucji pomocy humanitarnej doradztwo i wsparcie szkolenia Kosowskich Sił Bezpieczeństwa. Ponadto, ochrona klasztoru Decani W styczniu 2015 Rada Północnoatlantycka zatwierdziła nowy mechanizm analizy możliwości obniżenia poziomu sił KFOR. Decyzja w tej sprawie spodziewana jest na przełomie 2015/2016. 15
Ocean Shield W odpowiedzi na zagrożenie atakami pirackimi u wybrzeży Somalii: od października do grudnia 2008 r. jako Allied Provider, mandat obejmował eskortę statków Światowego Programu Żywnościowego (WFP) transportujących pomoc humanitarną dla ludności Somalii i konwojów misji Unii Afrykańskiej AMISOM; prowadzenie obserwacji; pełnienie roli odstraszającej oraz udzielanie pomocy zagrożonym statkom. koniec marca 2009 r. w rejon operacji została wysłana kolejna grupa sił NATO Allied Protector. Rozszerzono mandat o możliwość prowadzenia działań ofensywnych oraz zatrzymywania i aresztowania osób podejrzanych o piractwo. Od sierpnia 2009 r. Ocean Shield, której aktualny mandat obowiązuje do końca 2016 r. Jej misja obejmuje, oprócz prowadzenia działań antypirackich na morzu, wsparcie w zakresie budowy zdolności służb ochrony wybrzeża państw regionu. Ważną rolę w operacji Ocean Shield odgrywa NATO Shipping Center, które jest podstawowym punktem kontaktowym do wymiany informacji między organami flot wojskowych NATO i międzynarodowej żeglugi handlowej. Air Policing (Baltic Air Policing Mission) Misja ochrony przestrzeni powietrznej Litwy, Litwy i Estonii, prowadzona od 2004 Zadania: Nadzór i ochrona przestrzeni powietrznej państw bałtyckich, Zapewnienie wsparcia lotniczego w sytuacjach nadzwyczajnych. Operacja Active Endeavour na M. Środziemnym Od października 2001 r.; jedyna operacja na mocy art. V Traktatu Waszyngtońskiego, jako reakcja na ataki terrorystyczne z 11 września 2001 r. Główny cel: zapewnienie bezpieczeństwa żeglugi zapobieganie aktom terroru na Morzu Śródziemnym. Zadania: patrolowanie akwenu Morza Śródziemnego; monitorowanie bezpieczeństwa żeglugi na głównych szlakach komunikacyjnych Morza Śródziemnego i akwenów do niego przyległych; wykrywanie wszelkich nieprawidłowości w ruchu morskim i udaremnianie prób wspierania organizacji terrorystycznych, przede wszystkim przemytu uzbrojenia, w tym broni masowego rażenia i materiałów radioaktywnych; zapobieganie aktom łamania prawa, takim jak nielegalna imigracja, czy przemyt narkotyków. POLSKA w operacjach pokojowych RSM Afganistan (Resolute Support Mission) Misja doradczo-szkoleniowa uruchomiona 1 stycznia 2015 r., po zakończeniu operacji ISAF. Liczy ok. 13 250 żołnierzy. Nie ma charakteru bojowego. Siły biorące w niej udział nie są bezpośrednio angażowane w zadania zwalczania rebeliantów oraz w operacje antynarkotykowe. Działania doradczo-szkoleniowe dotyczą administracji szczebla centralnego zajmującej się sprawami bezpieczeństwa, zwłaszcza ministerstw obrony i spraw wewnętrznych. Obejmują m.in. kwestie przejrzystości procesów budżetowych, wewnętrznych mechanizmów kontrolnych, cywilnej kontroli resortów siłowych, planowania strategicznego, wywiadu i komunikacji strategicznej. Podstawy zaangażowania Polski Członek ONZ obowiązek współdziałania dla zapewniania i zwalczania zagrożeń dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Członek UE Członek Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Członek NATO zobowiązania umowne do realizowania wspólnych celów organizacji międzynarodowych 16
Uczestnicy operacji pokojowych z Polski Organy decyzyjne Żołnierze i pracownicy wojska Policjanci Cywile (specjaliści, eksperci prawnicy, inżynierowie, logistycy, pracownicy organizacji humanitarnych etc.) O użyciu sił zbrojnych poza granicami decyduje prezydent Na wniosek RM (udział w konflikcie lub misji pokojowej) Na wniosek premiera (udział w akcji zapobieżenia terroryzmowi lub jego skutkom) O pobycie jednostek wojskowych poza granicami decyduje Rada Ministrów lub właściwy minister (MON, MSW) Podstawy prawne Konstytucja RP Konstytucja RP podstawowe reguły: siły zbrojne służą ochronie niepodległości, niepodzielności terytorium, zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności granic, podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli Zachowują neutralność polityczną Władze cywilne decydują o wysłaniu wojsk polskich na misje zagraniczne (a zasady określa umowa międzynarodowa lub ustawa) Skład jednostek wykonujących zadania poza granicami państwa Żołnierze w czynnej służbie Pracownicy wojska Specjaliści (wg KP) Żołnierze niezawodowi uczestniczący w misji pokojowej lub akcji ratowniczej, poszukiwawczej, humanitarnej pisemna zgoda, nie ma wymogu zgody w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny Podstawy prawne Ustawa o zasadach udziału lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa z 1998 r. Użycie sił poza granicami państwa w celu: Udziału w konflikcie zbrojnym dla wzmocnienia sił państwa lub sił sojuszniczych Udziału w misji pokojowej Udziału w akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom Pobyt sił poza granicami państwa w celu: Udziału w szkoleniach/ćwiczeniach wojskowych Udziału w akcjach ratowniczych, poszukiwawczych, humanitarnych Udziału w przedsięwzięciach reprezentacyjnych. Zasady służby poza granicami kraju Podlegają przepisom dyscyplinarnym, karnym i porządkowym obowiązującym w kraju; Obowiązani są do przestrzegania prawa międzynarodowego i prawa państwa przyjmującego; 17
Zasady użycia środków przymusu bezpośredniego We wskazanych sytuacjach mają prawo do tego, w sposób i w granicach określonych przez organ organizacji międzynarodowej, któremu jednostka została podporządkowana na czas operacji; Z uwzględnieniem celu jej użycia i zastrzeżeń zgłoszonych przez upoważnionych organ państwowy Strategia Bezpieczeństwa Narodowego 2014 r. Polskie interesy w obszarze bezpieczeństwa: Skuteczny narodowy potencjał bezpieczeństwa Silna pozycja polski i członkostwo w strukturach międzynarodowych Ochrona obywateli, zagwarantowanie im swobody korzystania z praw i wolności obywatelskich Zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy Okoliczności uzasadniającej użycie środków przymusu bezpośredniego W samoobronie; W celu odparcia ataku na jednostkę wojskową polską lub sojuszniczą, na obiekty i urządzenia ważne dla sił zbrojnych na rozkaz dowódcy, jako środek ostateczny i szczególny, proporcjonalnie; W bezpośrednim pościgu lub w celu ujęcia osoby atakującej; W celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, jeżeli jest podejrzenie, że może użyć broni Nie wobec dzieci, osób starszych, kalek lub kobiet w ciąży, chyba że okoliczności do tego zmuszają SBN 2014 r. środowisko bezpieczeństwa Wymiar globalny (globalizacja i rewolucja informacyjna, asymetria bezpieczeństwa, państwa upadłe i zbójeckie, proliferacja BMR, terroryzm, zorganizowania przestępczość, cyberzagrożenia, ekstremizmy i patologie społeczne, niewydolność organizacji międzynarodowych); Wymiar regionalny (kryzys w Europie Wsch., na Bliskim Wschodzie, zagrożenia w cyberprzestrzeni i w sektorze energetycznym) Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Opracowywana przez prezydenta na wniosek premiera Prezentuje stanowisko władz państwa do kwestii jego bezpieczeństwa i bezpieczeństwa obywateli Określa interesy narodowe Formułuje strategiczne cele, w zgodzie z Konstytucją RP Jest skoordynowana ze strategiami sojuszniczymi, koncepcją strategiczną NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa Stanowi podstawę opracowania strategii szczegółowych Strategia operacyjna - priorytety Utrzymywanie gotowości, determinacji i wiarygodności polskich zdolności obronnych; Wzmacnianie siły obronnej NATO, strategiczne upodmiotowienie UE, utrwalanie strategicznych partnerstw Wspieranie i udział w organizacjach międzynarodowych; 18
Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego 2013 Założenia i cele ważne dla operacji pokojowych: Wzmacnianie obrony kolektywnej w ramach NATO Zwiększenie udziału Polski w operacjach UE Wspieranie inicjatyw na rzecz wzmocnienia roli ONZ w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, w tym udział w operacjach pokojowych ONZ Wspieranie rozwoju koncepcji Odpowiedzialności za ochornę Nacisk na autoryzację działań przez ONZ Przesłanki zaangażowania Polski (1) wg K. Pawłowskiego Podniesienie poziomu bezpieczeństwa międzynarodowego przez: walkę z międzynarodowym terroryzmem Poparcie dla procesów demokratycznej transformacji i odbudowę państw upadłych Ograniczenie zagrożenia atomowego Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego 2013 zasady udziału w misjach Celowość (zgodność z interesem państwa) Swoboda działań (wpływ kontyngentów na przebieg operacji) Ekonomia sił (optymalne wykorzystanie środków dla zamierzonych celów) Przesłanki zaangażowania Polski (2) wg K. Pawłowskiego Podniesienie poziomu bezpieczeństwa Polski przez: Eliminację zagrożeń poza granicami kraju Wzmocnienie związków z USA Wzmocnienie NATO Wzrost pozycji Polski na arenie międzynarodowej Wzmocnienie i uwiarygodnienie partnerstwa z USA Zachowanie sojuszniczej jedności oraz zapewnienie wiarygodności i skuteczności NATO Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego 2013 cele udziału w operacjach pokojowych Obrona interesów narodowych przed zewnętrznymi zagrożeniami likwidacja źródeł kryzysów w bliższym i dalszym otoczeniu strategicznym Budowa stabilnego bezpieczeństwa Wzmacnianie instytucji i organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego Wypełnianie zobowiązań sojuszniczych Zapobieganie katastrofom humanitarnym i powstrzymywanie naruszeń praw człowieka. Przesłanki zaangażowania Polski (3) wg K. Pawłowskiego Nabycie niezbędnego doświadczenia bojowego, modernizacja i profesjonalizacja sił zbrojnych; Korzyści dla polskich przedsiębiorców. 19
Argumenty przeciw zaangażowaniu w operacje pokojowe (1) (wg K. Pawłowskiego) Zwiększenie niestabilności środowiska międzynarodowego w wyniku: Relatywizacji zakazu użycia siły w prawie międzynarodowym Rozwoju programów atomowych niektórych państw radykalizacji nastrojów antyzachodnich Zaangażowanie Polski etapy Lata 1953-1973 wysyłanie obserwatorów nadzorujących rozejm lub porozumienia pokojowe Od poł. lat 70 - udział w operacjach utrzymania pokoju (głównie na Bliskim Wschodzie) Od l. 90 udział również w operacjach stabilizacyjnych i wymuszania pokoju (tj. UNPROFOR, SFOR, KFOR etc.) Argumenty przeciw zaangażowaniu w operacje pokojowe (2) (wg K. Pawłowskiego) Obniżenie poziomu bezpieczeństwa Polski: Działania w odległych regionach świata nie przekładają się na interesy bezpieczeństwa Polski; Zwiększenie zagrożenia terrorystycznego Polski; Pogorszenie międzynarodowego wizerunku Polski /oskarżenia o zbrodnie wojenne/; Zbytnie uzależnienie polityki zagranicznej Polski od polityki USA; Spory i ograniczenie zdolności operacyjnych NATO. Polacy w misjach UNEF II (1973-1979) operacja nadzorująca zawieszenie broni Izrael-Egipt i kontrolująca strefę buforową na Pół. Synaj; Zadania Polaków (łącznie ponad 11 tyś. żołnierzy): Zapewnienie transportu zaopatrzenia Oczyszczanie i dowóz wody Rozminowywanie strefy buforowej Budowa i remont dróg, budynków, urządzeń, pojazdów Pomoc medyczna w szpitalu polowym Argumenty przeciw zaangażowaniu w operacje pokojowe (3) (wg K. Pawłowskiego) Działania przyjmują postać regularnych działań wojennych /giną żołnierze/; Horyzont czasowy niepewny, perspektywy osiągnięcia sukcesu trudne do osiągnięcia; Koszty operacji duże obciążenie dla budżetu, zagrażające modernizacji sił zbrojnych; Brak ekonomicznych korzyści. Polacy w misjach (2) UNDOF Siły ONZ do Obserwacji Rozdzielenia Wojsk (1974 -?) dla przestrzegania porozumienia o rozdzieleniu wojsk syryjskich i izraelskich strefa buforowa na Wzgórzach Golan Zadania Polaków: Zabezpieczenie inżynieryjne rejonu misji przez usuwanie min i niewypałów Uzdatnianie i dowóz wody Budowa i utrzymanie dróg Od 1993 r. posterunki obserwacyjne, patrole samochodowe i piesze, grupy szybkiego reagowania, rozminowywanie 20