Naturalną fizjologiczną przypadłością krów jest ograniczenie pobrania paszy w okresie przed wycieleniem. Taki stan obniżonego apetytu utrzymuje się przez pierwsze dni laktacji. W tym samym czasie, w związku z coraz intensywniejszą produkcja mleka, wzrasta zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, a zwłaszcza na glukozę. Ketoza u bydła Różnice w zapotrzebowaniu krów, a możliwością dawki pokarmowej stają się przyczyną zakłóceń przemian metabolicznych w organizmie. Skutkuje to mobilizacją rezerw tłuszczowych organizmu i uwalnianiem glikogenu wątrobowego czego efektem jest wzrost koncentracji niezestryfikowanych kawasów tłuszczowych (NEFA) we krwi (nawet > 400% normy). Wzrost NEFA we krwi wpływa ujemne na pobranie suchej masy (PSM) efektem czego jest obniżenie poziomu glukozy we krwi, co pośrednio przyczynia się do niecałkowitego spalania kwasów tłuszczowych i powstawanie w wątrobie ciał ketonowych (aceton, acetooctan i kwas β-hydroksymasłowy). W efekcie tych niekorzystnych przemian metabolicznych u najbardziej wrażliwych zwierząt może wystąpić ketoza. Ta choroba zawodowa krów najczęściej występuje w formie podklinicznej (nawet 40-60% krów w stadzie), rzadziej w klinicznej ( 2-15% stada). Do najczęściej obserwowanych objawów należą: apatia, niechęć pobrania paszy, suchy, śluzowaty kał (jak u konia), szybkie chudnięcie oraz spadek produkcji mleka. Wyczuwalny jest charakterystyczny zapach acetonu (stąd inna nazwa tego schorzenia acetonemia). W niektórych przypadkach można zaobserwować zgrzytanie, ślinienie, brak koordynacji ruchowej i bezwolne skurcze mięśni. 1
Etiologia powstawania ketozy Ze względu na etiologię ketozę dzielimy na: 1. Ketozę typu 1., której bezpośrednią przyczyną jest niedobór energii na początku laktacji. Obserwowana jest najczęściej w okresie 20-60 dnia laktacji. Wynika z niedoborowej dawki żywieniowej w stosunku do zapotrzebowania wysokoprodukcyjnych krów. Charakterystyczny jest brak zmian patologicznych w wątrobie, a rokowania powrotu do zdrowia są dobre. 2. Ketoza typu 2. (tzw. zespół tłustej krowy) wynika ze zbytnio dobrej kondycji BCS krów w momencie wycielenia i obserwowana jest nieco wcześniej (5-15 dni po wycieleniu). W tym przypadku rokowania są złe. Różnica między ketozą 1 i 2 jest bardzo płynna i często trudna do określenia. 3. Ketoza typu 3. będąca wynikiem skarmiana zepsutych kiszonek o wysokiej koncentracji kwasu masłowego, który jest prekursorem ciał ketonowych. Może wystąpić w dowolnym okresie życia krowy. Warto wspomnieć również o ketozie wtórnej, która występuje jako następstwo wcześniejszych dysfunkcji u krów, takich jak np. zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy czy kulawizna. Bezpośrednią przyczyną tej postaci jest Ketoza wtórna może pojawić się w następstwie zatrzymania łożyska, zapalenia macicy lub kulawizn. Fot. Josera 2
utrata apetytu chorych zwierząt. Na acetonemię cierpią zazwyczaj wieloródki. Występuje u nich najczęściej wyżej opisana ketoza wtórna lub typowa ketoza pierwszego typu. Z badań terenowych prowadzonych w polskich gospodarstwach wynika, że pierwiastki chorują głównie na ketozę typu drugiego, wynikającą ze zbyt dużego otłuszczenia organizmu. Świadczy to o zbyt intensywnym żywieniu jałówek cielnych. Jak zdiagnozować ketozę? Pierwszym alarmującym sygnałem jest brak apetytu, który najłatwiej wychwycić obserwując krowy zaraz po zadaniu paszy. Obserwujemy zarówno grupę krów po wycieleniu jak i te w grupie przygotowawczej. Im szybciej wychwycimy problem, tym lepsze rokowania dla chorej sztuki. Gospodarstwa będące pod oceną użytkowości mlecznej mogą skorzystać z raportów wynikowych w celu wyłapywania podejrzanych zwierząt. Monitoringiem ketozy objęte są obecnie krowy do 60 dnia laktacji. Jeżeli stosunek tłuszczu do białka oraz zawartość ciał ketonowych w próbkach mleka są zbyt wysokie, to w RW pojawia się litera K. Na krowy oznaczone tym symbolem warto zwrócić szczególna uwagę, pamiętając jednak, że jest to wynik z dnia próby. Alarmującą sytuacją w stadzie jest, gdy powyżej 40% krów ma stosunek tłuszczu do białka poniżej 1,4 (tł/bi>1,4). Jednym z objawów ketozy jest spadek pobrania paszy. Fot. Josera Ketotesty W polskich gospodarstwach coraz powszechniej stosowane są ketotesty. Materiał biologiczny do badania stanowi krew krów, a analizę wykonuje się za pomocą glukometru. Po naniesieniu 3
kropli krwi na pasek nasączony dehydrogenazą hydromaślanową, kwas β-hydroksymasłowy (BHBA) jest utleniany do acetooctanu. Następuje redukcja NAD+ do NADH, a następnie ponownie NADH jest utleniany do NAD+. Prąd elektryczny generowany podczas tej przemiany jest odnotowywany przez urządzenie, a wynik ilości BHBA we krwi (mmol/l) jest wprost proporcjonalny do jego ilości. Test wykonuj się w 5 dobie po wycieleniu. Koncentracja BHBA we krwi >1,2 mmol/l uznawany jest za wynik subklinicznej ketozy, natomiast >3 mmol/l klinicznej. Koszt wykonania badania to ok. 10 zł/szt. Niektóre z objawów ketozy można określić obserwując zwierzęta. Fot. Josera Innymi badanymi parametrami krwi są glukoza (norma >2,5 mmol/l krwi) i wolne kwasy tłuszczowe NEFA (norma <0,7 mmol/l krwi). W przypadku kiedy rokowania nie są pomyślne i rozważamy brakowanie zwierzęcia można zdecydować się na analizy diagnozujące zaburzenia funkcji wątroby (AST, bilirubina, GGT, GLDH). 4
Zobacz kartę edukacyjną i dowiedz się jak rozpoznać ketozę! 5