Wstępna ocena obowiązujących metod prognozowania zagrożeń od pierwotnych szkodników sosny Wałcz, 3-5 października 2017 r. Stefan Perz, Rafał Perz Zespół Ochrony Lasu w Szczecinku
1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Prognoza, wystepowanie i zwlaczanie barczatki sosnówki w Polsce w latach 1965-2017 /ha/ zagrożenie występowanie zwalczanie 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2
1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Prognoza, wystepowanie i zwlaczanie brudnicy mniszki w Polsce w latach 1965-2017 /ha/ zagrożenie występowanie zwalczanie 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 3
Prognoza, wystepowanie i zwlaczanie brudnicy mniszki w Polsce w latach 1965-1989 /ha/ zagrożenie występowanie zwalczanie 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 4
Prognoza, wystepowanie i zwlaczanie brudnicy mniszki w Polsce w latach 1990-2017 /ha/ zagrożenie występowanie zwalczanie 1000000 900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 1990199119921993199419951996199719981999200020012002200320042005200620072008200920102011201220132014201520162017 5
Przebieg gradacji brudnicy mniszki na terenie RDLP Piła w latach 1997 2009 i od 2010-2018 r rok RDLP powierzchnia zagrożenia w ha zwalczanie brudnicy zwalczany gatunek liczba 0/+ + ++ +++ razem ogółem jed. pow. liczba jed. pow, liczba jednostek 1997 poproch 23460-14 1998 19 737 5 202 332 48 5 582 25 319 20 1999 16 164 1 203 319 124 1 646 17 810 18 1954 2 strzygonia 4274-4 2000 44 220 8 894 1 474 1 884 12 252 56 472 20 5992 4 st 19740 8,bar 3557-3 2001 34 640 11 416 3 895 5 372 20 683 55 323 20 18968 7 barczatka 640-1 2002 19 400 6 415 1 842 1 798 10 055 29 455 20 3487 2 barczatka 1091-3 2003 50 200 22 840 9 890 14 864 47 594 97 794 20 34051 12 barczatka 1192-1 2004 11 536 5 932 2 295 2 289 10 516 22 052 19 5257 6 2005 5 901 1 764 416 99 2 280 8 181 9 2006 14 560 2 154 362 423 2 939 17 499 6 2007 17 734 2 442 465 416 3 323 21 057 10 1630 1 strz 2190-2,bar 4227-2 Piła 2008 26 426 9 012 1 992 1 702 12 706 39 132 16 3395 4 bar 2693-2,strz 5540-4 2009 2 977 136 28 164 3 141 2 2010 2011 5 545 886 46 932 6 477 6 4249 1 2012 61 527 14 005 4 525 768 19 298 80 825 18 20589 10 barczatka 14372-6 2013 4 429 156 30 186 4 615 11 barczatka 19622-9 2014 1 192 19 19 1 211 3 barczatka 487-1 2015 2 052 2 052 5 2016 9 704 695 168 863 10 567 15 2017 39 411 10 587 3 286 1 421 15 294 54 705 18 9261 7 barczatka 4483-2 2018 45383 15296 5781 5508 26585 71968 15 6
Lp Regeneracja uiglenia w drzewostanach sosnowych po jednorazowych żerach szkodników pierwotnych sosny klasy wieku wskaźnik żeru Poproch cetyniak Barczatka sosnówka Brudnica mniszka klasy Krafta I-III okres regen. wydz. posuszu suma NPC wskaźnik żeru klasy Krafta I-III okres regen. wydz. posuszu suma NPC wskaźnik żeru klasy Krafta I-III okres regen. wydz. posuszu suma NPC 1 II 4,4 84/87 3/3 4,50 2,2 92/93 4/2 0,48 2 3,3 77/78 2/2 6,12 3 III 3,2 100/100 2/1 0,22 1,5 1/1 0,32 2,6 95/93 1/0 0,00 4 4,2 91/93 4/3 0,91 3,6 95/90 2/0 0,00 2,5 87/92 3/1 0,34 5 3,6 91/92 1/1 2,51 2,5 1/1 0,59 3,0 68/67 2/2 1,79 6 IV 3,9 92/75 4/2 0,43 2,5 1/1 0,18 7 3,0 75/82 3/2 0,49 1,5 1/1 0,52 8 3,3 92/92 3/3 0,63 1,5 1/1 0,48 9 3,6 69/71 2/2 0,63 2,5 1/1 0,18 10 V 1,9 99/100 4/3 0,30 3,5 1/1 0,23 3,0 90/90 3/3 0,87 11 4,5 77/89 4/4 4,00 3,5 1/1 1,42 12 3,5 2/2 0,70 13 3,0 90/90 4/4 1,47 1 1,0 żer bardzo słaby ( 0-10% ), 2 1,1-1,5 żer słaby (11-30%), 3 1,6-2,5 żer średni (31-60%), 4 2,5-3,5 żer silny (61-90%), 5 powyżej 3,5 żer bardzo silny powyżej 90% 7
Nasze wątpliwości Czy dotychczas obowiązujące metody prognozowania zagrożeń dają możliwość wczesnego sygnalizowania o zbliżającej się gradacji? Czy dają możliwość wykrywania powstających mikrogniazd rozrodu jednego lub więcej szkodliwych gatunków? Czy dotychczas wypracowano odpowiednie narzędzia do monitorowania narastania gradacji w czasie i w przestrzeni ( tworzenia historii każdej gradacji )? Czy corocznie opracowane strategie zwalczania szkodników pierwotnych sosny nie są zbyt krótkowzroczne i dokąd prowadzą? Czy potrafimy skutecznie przewidzieć stopnie żerów do jakich może dojść w zależności od liczebności danego gatunku lub gatunków? Czy dysponujemy wystarczającymi narzędziami do określania właściwego potencjału gradacyjnego i samych faz gradacyjnych każdego gatunku, takich jak: o faza międzygradacyjna ( tzw. faza latencji ) silne rozproszenie; o początek dominacja ( liczb ostrzegawczych i słabego zagrożenia; o narastanie I (pierwsza powolna faza narastania ), wszystkie stopnie zagrożeń i liczby ostrzegawcze; o narastanie II ( faza szybkiego narastania liczebności owadów ) powierzchni oddziałów z dominacja średnich i silnych zagrożeń; o kulminacja ( największe zagęszczenie owadów i zagrożonych w stopniu silnym ); o spadek ( zmniejszenie powierzchni zagrożeń i gęstości owada ); o załamanie ( dalsze ponowny powrót do fazy gradacyjnej ); 8
Kontrola występowania szkodników pierwotnych sosny 1. Kontrola terenowa występowania brudnicy mniszki lot motyla A. Metoda dwudziestu drzew, polega na przeglądzie drzewostanów po liniach poddziału powierzchniowego i pozwala obserwować siedzące motyle na pniach drzew na brzegu i we wnętrz drzewostanu w pasie do 40 m w głąb Daje to możliwość penetracji drzewostanów na powierzchni od 4 do 9 ha na oddział i wykrycia mikroognisk rozrodu do wydzielenia, określenia ich liczby i itp. Ważne w tej metodzie jest prawidłowe określenie kulminacji lotu samic, która powinna wynosić około 90% ich wylęgu. Metoda dwudziestu drzew jest po części przydatna do kontroli lotu motyla barczatki sosnówki ( obarczona błędem widoczności motyli siedzących na pniu, który wynosi od 17 do 27% ( skrajne 6 i 40 ) Kontrole uzupełniające wykonanie przez Zespoły Ochrony Lasu, a dotyczące pomiarów poczwarek ich wagi, procentu wylęgu motyli, płodności samic określenia struktury płciowej oraz ich zdrowotności ( przeżywalności ) w pełnym cyklu rozwojowym ( od motyla do motyla ) B. Metoda transektu,polega na liczeniu brudnicy mniszki na 10 kolejno wybranych drzewach w miejscu o największym zagęszczeniu populacji 9
10
Formularz nr 8 11
12
13
14
15
16
2. Jesienne poszukiwania szkodników sosny Służą do oceny zagrożenia drzewostanów sosnowych przez szkodniki liściożerne następujących gatunków: o strzygoni choinówki rozmieszczenie pod okapem drzewa, wzrasta od zewnątrz do wnętrza, o poprocha cetyniaka rozmieszczenie podobne jak u strzygoni choinówki, o barczatki sosnówki- największe przy samym pniu, pojedyncze na całej powierzchni, o boreczniki sosnowe, różne w zależności od gatunku i liczby pokoleń w danym roku, o oraz parazytoidy tych gatunków. Coroczne poszukiwania w stałych partiach kontrolnych, 10 powierzchniach próbnych o wielkości 0,5m 2 : o w obszarach ognisk gradacyjnych jedna PK na każde 50 ha, o poza nimi jedna PK na każde 200 ha lasu. 17
1. Metoda 10G 2. Metoda pierścieniowa 3. Metoda 8 drzew 18
19 Schodzenie gąsienic na zimowisko (grupa drzew lepowych)
Analiza wykrywalności barczatki sosnówki jesienią 2012 r RDLP Szczecin 6 nadleśnictw 157 prób Współczynnik 1,45 20
Analiza wykrywalności barczatki sosnówki jesienią 2012 r RDLP Piła 9 nadleśnictw 114 prób Współczynnik 1,71 21
22 1,5 m
1,5 m 1,5 m 1,5 m 1,5 m 1,5 m 23
Powierzchnia pododdziału Typ siedliskowy lasu Skład gatunkowy Wiek Kolejny nr powierzchni Bonitacja Stopień defoliacji** strzygonia choinówka poproch cetyniak siwiotek borowiec barczatka sosnówka osnuja gwiaździsta boreczniki sosnowe razem pasożyty (bobówki, oprzędy, inne) inne gatunki owadów średni pomiar promienia rzutu korony Stopień zagrożenia drzewostanu KOD Formularz nr 11 RDLP WYNIKI JESIENNYCH / WIOSENNYCH* POSZUKIWAŃ SZKODNIKÓW PIERWOTNYCH SOSNY Nadleśnictwo w roku Obręb Leśnictwo Data poszukiwań: od do Lokalizacja i powierzchnia [ha] Opis drzewostanu Liczba znalezionych poczwarek, gąsienic, larw i kokonów Oddział, pododdział 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 R-m Formularz dodatkowy wypełnia leśniczy po stwierdzeniu średniego zagrożenia i wyżej wypełnia leśniczy Data Sporządził(a) Termin: Liczba egzemplarzy: Odbiorca: Forma przekazania: niezwłocznie po zbiorze i sprawdzeniu przez nadleśnictwo 1 ZOL analogowa 24
Zagrożenie od strzygoni choinówki opracowane na podstawie liczby poczwarek zebranych jesienią 2016 roku oraz ilości jaj w Nadleśnictwie Osusznica, Leśnictwo Kiedrowice ( RDLP w Szczecinku ) 25 adr_les lesnictwo tsl bonitacja pododz. gat. pan. udział wiek rok liczba poczwarek zagrożenie liczba drzew 1 drz./m2 liczba jaj 5m2 liczba jaj 1m2 liczba jaj na drzewie Wiek ilość jaj zagrożenie 11-15-2-09-157 -c -00 Kiedrowice Bśw III 5.15 SO 10 52 2016 10 +++ 1859 5,38 419 84 451 52 451 ++ 11-15-2-09-161 -b -00 Kiedrowice Bśw III 7.64 SO 10 52 2016 6 ++ 1859 5,38 251 50 270 52 270 + 11-15-2-09-163 -a -00 Kiedrowice Bs III 11.31 SO 10 50 2016 12 +++ 2003 4,99 503 101 502 50 502 ++ 11-15-2-09-165 -c -00 Kiedrowice Bśw III 8.43 SO 10 77 2016 8 ++ 886 11,29 335 67 757 77 757 ++ 11-15-2-09-167 -a -00 Kiedrowice Bśw III 11.28 SO 10 82 2016 15 +++ 787 12,71 628 126 1597 82 1597 +++ 11-15-2-09-171 -c -00 Kiedrowice Bśw II 9.13 SO 10 72 2016 9 (2/1) ++ 728 13,74 377 75 1036 72 1036 ++ 11-15-2-09-173 -a -00 Kiedrowice Bśw III 5.78 SO 10 42 2016 4 + 2843 3,52 168 34 118 42 118 brak 11-15-2-09-176 -b -00 Kiedrowice Bśw III 8.14 SO 10 52 2016 18 +++ 1859 5,38 754 151 811 52 811 ++ 11-15-2-09-179 -a -00 Kiedrowice Bśw III 10.91 SO 10 86 2016 13 ++ 717 13,95 545 109 1519 86 1519 +++ 11-15-2-09-181 -a -00 Kiedrowice Bśw III 8.11 SO 10 57 2016 16 +++ 1541 6,49 670 134 870 57 870 +++ 11-15-2-09-183 -a -00 Kiedrowice Bśw III 16.57 SO 10 107 2016 10 (9/1) ++ 461 21,69 419 84 1818 107 1818 +++ 11-15-2-09-187 -a -00 Kiedrowice Bśw II 10.42 SO 10 72 2016 6 ++ 728 13,74 251 50 691 72 691 ++ 11-15-2-09-190 -d -00 Kiedrowice Bśw III 2.09 SO 10 86 2016 15 +++ 717 13,95 628 126 1753 86 1753 +++ 11-15-2-09-191 -b -00 Kiedrowice Bśw III 5.42 SO 10 55 2016 16 +++ 1643 6,09 670 134 816 55 816 ++ 11-15-2-09-193 -h -00 Kiedrowice Bśw III 4.9 SO 10 51 2016 13 +++ 1931 5,18 545 109 564 51 564 ++ 11-15-2-09-194 -b -00 Kiedrowice Bśw III 14.21 SO 10 92 2016 27 +++ 627 15,95 1131 226 3608 92 3608 krytyczny 11-15-2-09-201 -a -00 Kiedrowice Bśw III 15.81 SO 10 62 2016 12 (11/1) +++ 1314 7,61 503 101 765 62 765 ++ 11-15-2-09-206 -c -00 Kiedrowice Bśw III 18.39 SO 10 102 2016 14 ++ 508 19,69 587 117 2309 102 2309 krytyczny 11-15-2-09-207 -d -00 Kiedrowice Bs I 2.8 SO 9 57 2016 6 ++ 807 12,39 251 50 623 57 623 ++ 11-15-2-09-216 -b -00 Kiedrowice Bśw III 2.4 SO 10 52 2016 5 + 1859 5,38 209 42 225 52 225 + 11-15-2-09-217 -f -00 Kiedrowice Bśw III 3.94 SO 10 92 2016 15 (14/1) ++ 627 15,95 628 126 2004 92 2004 krytyczny 11-15-2-09-241 -b -00 Kiedrowice Bśw II 3.31 SO 10 72 2016 11 +++ 728 13,74 461 92 1266 72 1266 +++ 11-15-2-09-247 -a -00 Kiedrowice Bśw III 17.03 SO 10 82 2016 1 0 787 12,71 42 8 106 82 106 brak 11-15-2-09-154 -a -00 Kiedrowice BMśw I 13.5 SO 10 51 2016 1 0/+ 969 10,32 42 8 86 51 86 brak 11-15-2-09-224 -b -00 Kiedrowice Bśw I 28.68 SO 10 62 2016 3 + 705 14,18 126 25 357 62 357 + 11-15-2-09-210 -c -00 Kiedrowice Bśw III 6.72 SO 10 52 2016 6 ++ 1859 5,38 251 50 270 52 270 + 11-15-2-09-233 -c -00 Kiedrowice Bśw II 5.18 SO 10 52 2016 4 + 1286 7,78 168 34 261 52 261 + 11-15-2-09-196 -d -00 Kiedrowice Bśw III 16.45 SO 10 107 2016 18 +++ 461 21,69 754 151 3272 107 3272 krytyczny 11-15-2-09-198 -a -00 Kiedrowice Bśw III 11.8 SO 10 55 2016 6 ++ 1643 6,09 251 50 306 55 306 + 11-15-2-09-208 -g -00 Kiedrowice Bśw III 8.88 SO 10 50 2016 4 + 2003 4,99 168 34 167 50 167 brak 11-15-2-09-204 -b -99 Kiedrowice Bśw III 18.83 SO 10 107 2016 13 ++ 461 21,69 545 109 2363 107 2363 krytyczny 11-15-2-09-169 -c -99 Kiedrowice Bśw III 8.16 SO 10 112 2016 9 ++ 421 23,75 377 75 1791 112 1791 +++ 11-15-2-09-175 -g -99 Kiedrowice Bśw III 9.77 SO 10 117 2016 11 ++ 387 25,84 461 92 2382 117 2382 krytyczny 11-15-2-09-185 -d -99 Kiedrowice Bśw III 8.33 SO 10 112 2016 5 + 421 23,75 209 42 995 112 995 ++ śr. udział samic 0,39 przeżywalność 0,82 płodność 131
Spostrzeżenia i wnioski 1. Obowiązujące kryteria wyznaczania partii kontrolnych ( PK ) są wystarczające, jeżeli wcześniej w sposób prawidłowy zostały ustalone ogniska gradacyjne i co najmniej raz w okresie pięcioletnim zostały uaktualnione. 2. Wyznaczone ogniska gradacyjne powinny zachować swą aktualność przez okres pół wieku. 3. Na początku każdej powstającej gradacji szkodnika lub grupy szkodników należy objąć dodatkową kontrolą oddziały, w których nie wyznaczono partii kontrolnych, a w sąsiednich oddziałach stwierdzono zagrożenie w stopniu słabym lub większym. 4. Bardzo pomocnym narzędziem do corocznego śledzenia zagrożenia drzewostanów sosnowych od pierwotnych szkodników sosny są księgi ich rozrodu oraz graficzne naniesienie tych zagrożeń na leśną mapę numeryczną. 5. Należy poszukiwać nowe metody prognozowania zagrożeń drzewostanów sosnowych od szkodników igłożernych, a obowiązujące uzupełniać i doskonalić. 6. W opracowanej corocznie strategii zwalczania szkodników pierwotnych sosny powinny być uwzględnione przewidywane żery, jako jeden z jej elementów do podjęcia ostatecznej decyzji o chemicznej ich regulacji. 26
Dziękuję za uwagę Zespół Ochrony Lasu w Szczecinku ul. A. Mickiewicza 2 78-400 Szczecinek zolszczecinek@lasy.gov.pl tel. +48 94 37 263-00, fax +48 94 37 263-01 Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych ul. Grójecka 127 02-124 Warszawa sekretariat@lasy.gov.pl tel. +48 22 58 98 100, fax +48 22 58 98 171 27