Spis treści 1. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA POLSKI Z KRÓLESTWEM NORWEGII... 2 1.1. SPECYFIKA RYNKU... 2 1.2. WYMIANA HANDLOWA... 2 1.3. MOŻLIWOŚCI EKSPORTOWE BRANŻ I TOWARÓW... 2 2. KWESTIE PRAWNE... 3 2.1. SYSTEM PODATKOWY... 3 2.2. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE... 3 2.3. OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ... 3 2.4. ROZSTRZYGANIE SPORÓW, WINDYKACJA NALEŻNOŚCI... 4 2.5. DOSTĘP DO RYNKU... 4 3. PRZEDSIĘWZIĘCIA TARGOWO-WYSTAWIENNICZE... 6 4. WAŻNE ADRESY I LINKI... 6 4.1. AMBASADA RP I POZOSTAŁE PLACÓWKI DYPLOMATYCZNE... 6 4.2. PODMIOTY LOKALNE... 6 1
1. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA POLSKI Z KRÓLESTWEM NORWEGII 1.1. SPECYFIKA RYNKU Królestwo Norwegii leży Europie Północnej, na półwyspie Skandynawskim. Kraj podzielony jest na 19 prowincji (fin. fylke), do których należy kilka wysp i sporne terytorium na Antarktydzie (spór z Rosją). Mimo że Norwegia jest jednym z największych państw w Europie, zamieszkiwana jest jedynie przez 4,5 mln mieszkańców. Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, jednakże należy do tzw. Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), dzięki któremu prowadzi ożywione kontakty gospodarcze z krajami Unii, korzystając z obowiązujących na jednolitym rynku swobód. Językiem urzędowym jest norweski, ale większość społeczeństwa posługuje się też językiem angielskim. Gospodarka Norwegii w okresie ostatnich czterech lat sprzed kryzysu rozwijała się w najszybszym tempie na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat. Także ogólnoświatowy kryzys nie zachwiał gospodarką norweską, zostawiając Norwegię z jednym z najmniejszych spadków PKB wśród krajów Europy. Niewątpliwie współpraca gospodarcza pomiędzy Polską i Norwegią, w tym wymiana handlowa pomiędzy oboma krajami była zdecydowanym beneficjantem takiej sytuacji. Silny napływ polskich pracowników do Norwegii obserwowany na przestrzeni ostatnich lat był również pochodną silnego wzrostu norweskiej gospodarki. Bliskość geograficzna, wejście Polski do UE oraz napływ obywateli polskich do Norwegii umożliwiły wyraźny wzrost wymiany handlowej. Niemniej jednak niezależnie od pozytywnych zmian Polska w relacji do innych państw w dalszym ciągu odpowiada za jedynie 1,6% wartości norweskiego eksportu i 2,4% importu, co lokuje Polskę na jedenastym miejscu wśród partnerów handlowych Norwegii. 1.2. WYMIANA HANDLOWA Wymiana handlowa pomiędzy Polską i Norwegią od kilku lat rozwija się bardzo pomyślnie notując stały wzrost. Wśród głównych towarów eksportowanych z Polski do Norwegii niezmiennie pozostają łodzie, statki o specjalnym przeznaczeniu. Na znaczeniu zyskuje eksport konstrukcji stalowych, które odpowiadają za eksport na poziomie ponad 700 mln NOK. Tuż za nimi znajduje się eksport konstrukcji na platformy wiertnicze, głównie wyroby ze stali i żelaza. Wśród innych istotnych pozycji należy wymienić samochody transportowe, autobusy, telewizory, płyty CD, meble, sprzęt AGD, części do dźwigów i maszyn, przyczepy, elektrody, łodzie motorowe, materiały z gumy i pianki. Ogółem import z Polski do Norwegii wyniósł w 2008 roku 12 218 mln NOK. Aktualne dane o obrotach handlu zagranicznego można znaleźć pod adresem: http://www.mg.gov.pl/analizy+i+prognozy/handel+zagraniczny/ http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx. 1.3. MOŻLIWOŚCI EKSPORTOWE BRANŻ I TOWARÓW Analizując wymianę handlową, warto zauważyć także sektory o znacznie mniejszych obrotach i znaczeniu dla gospodarek obu państw. Przykładem takich nisz jest np. eksport usług de facto, wykonywanych w Polsce zarówno dla firm norweskich, jak i osób prywatnych. WPHI Oslo w dalszym ciągu pośredniczy w nawiązaniu szeregu kontaktów, które prowadzą do kupna w Polsce usług IT, inżynieryjnych, medycznych, szwalniczych, pralniczych. Wbrew kryzysowi, a paradoksalnie nawet dzięki kryzysowi istnieje szansa na zwiększenie zainteresowania Norwegów outsourcingiem bądź zakupem usług w Polsce w zasadzie we wszystkich sekcjach. Wyraźny spadek zamówień dotknął jedynie przemysł stricte morski. Szczególnie ciekawym rynkiem dla polskich firm pozostaje rynek budowlany, gdzie rodzi się szansa na przejęcie części rynku po serii bankructw średnich i małych podwyko- 2
nawców. Wypracowując kontakty w czasie kryzysu polskie firmy mogą dodatkowo skorzystać na nadchodzącym wzroście. Dotyczy to zarówno firm wykonawczych, jak i producentów sekcji i konstrukcji ze stali, a także producentów podłóg drewnianych, okien i innych materiałów budowlanych. Obok branży budowlanej perspektywy wzrostu powinny mieć również firmy z sektorów VVS, elektrycznego, elektromechanicznego. W ramach branży High Tech szczególnie interesujące wydaje się podjęcie współpracy z przemysłem offshore. 2. KWESTIE PRAWNE 2.1. SYSTEM PODATKOWY Norweski system podatkowy obejmuje zarówno podatki bezpośrednie, jak i pośrednie. Podatki bezpośrednie płacone są przez osoby fizyczne oraz firmy. Obejmują one m.in. podatek od dochodu z pracy, podatek od otrzymanej emerytury, podatek od świadczeń dodatkowych z pracy, podatek od zysku firmy. Ponadto do podatków bezpośrednich zaliczają podatki od zgromadzonego kapitału: tzw. podatek od majątku, podatek od spadków, podatki od nieruchomości. Decyzja o wprowadzeniu podatków od nieruchomości zależy od poszczególnych gmin. Od 1992 r. w Norwegii wprowadzono podatek liniowy w wysokości 28% od zwykłego dochodu zarówno osób fizycznych, jak i firm. Na zwykły dochód składają się wszystkie dochody pomniejszone o tzw. standardowe odpisy oraz możliwe do obliczenia wydatki, tj. np. odsetki kredytowe. Ponadto pracownicy, jak i osoby samozatrudnione muszą odprowadzać łącznie z podatkiem składki (odpowiednio 7,8% i 11%) na ubezpieczenia społeczne od dochodu osobistego (całkowity dochód bez odliczeń). Podatki pośrednie związane są z produkcją, sprzedażą, importem/eksportem towarów lub usług. Do podatków pośrednich zalicza się VAT (standardowa stawka 25%, 14% na produkty spożywcze, 8% usługi transportu publicznego, usługi hotelowe, wynajem domów wakacyjnych), podatki akcyzowe (podatek samochodowy, podatek środowiskowy, akcyza na alkohol, papierowy, cukier, słodycze). 2.2. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Wszystkie przetargi, w których oczekiwana wartość kontaktu przekracza 500 000 NOK, muszą być publikowane na stronie www.doffin.no. Jednocześnie, jeśli wartość kontraktu przekracza 1 650 000 NOK na dostawę towaru lub usług lub 41 000 000 NOK na prace budowlane, oferty przetargowe muszą być publikowane na portalu europejskim www.simap.eu. Przetargi o wartości kontraktu poniżej tych progów są zazwyczaj ogłaszane na portalach internetowych poszczególnych instytucji. Trzy główne tryby udzielania zamówień publicznych w Norwegii to: przetarg nieograniczony (no. åpen anbudskonkurranse), przetarg ograniczony (no. begrenset anbudskokurranse), przetarg z negocjacjami (no. konkurranse med forhandlingen). Wszyscy uczestnicy danego przetargu są informowani o jego wyniku. Ewentualne protesty można zgłaszać w ciągu 10 14 dni. Podmioty trzecie muszą zazwyczaj oddzielnie wystąpić o wyniki przetargu. Jeśli protest nie został uwzględniony przez instytucję ogłaszająca przetarg, sprawę można wnieść do Krajowej Instytucji Odwoławczej KOFA (www.kofa.no). 2.3. OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ Wszelkie kwestie związane z ochroną własnego patentu, znaku towarowego czy wzoru należy wyjaśniać w Norweskim Biurze Własności Przemysłowej (no. Patentstyret strona www.patentstyret.no). Na stronie internetowej Biura dostępne są w języku angielskim akty prawne regulujące ochronę własności przemysłowej. 3
2.4. ROZSTRZYGANIE SPORÓW, WINDYKACJA NALEŻNOŚCI Windykacja należności regulowana jest przez ustawę tzw. no. Inkassoloven z 1988. Firmy windykacyjne muszę być zarejestrowane w rejestrze prowadzonym przez Finansową Władzę Nadzorczą (no. Kredittilsynet). Pierwszym etapem procedury jest wysłanie, 14 dni po dacie zapadalności, powiadomienia o istniejącym długu powiększonym o tzw. no. purregebyr (w roku 2009 wynosiła 59 NOK). Jeśli dłużnik nie reaguje w ciągu 14 dni, wierzyciel lub wynajęta firma windykacyjna ponownie wysyła prośbę o płatność no. Betalingsoppfordring, dodając ustawowe odsetki, których wartość podwaja się, jeśli zobowiązanie nie zostanie spłacone w ciągu 28 dni. Prośba o płatność może zostać ponowiona dając kolejne 14 dni na spłatę długu z odsetkami. Po tym czasie brak reakcji ze strony dłużnika upoważnia do ostrzeżenia o możliwości rozpoczęcia prawnej egzekucji długu. List z ostrzeżeniem daje dłużnikowi kolejne 14 dni na spłatę długu wraz z odsetkami. Kwestia niezaspokojonego roszczenia może zostać skierowana do organu pojednawczego tzw. no. Forliksråd w gminie, gdzie dłużnik ma siedzibę. Pozasądowe rozstrzyganie sporów w Norwegii odbywa się na podstawie ustawy o arbitrażu z 14 maja 2004 r. Organem, który zajmuje się krajowymi i międzynarodowymi spornymi sprawami gospodarczymi, handlowymi, z zakresu żeglugi oraz przemysłu off-shore/on-shore jest Instytut Arbitrażu i Rozstrzygania Sporów przy Izbie Gospodarczej w Oslo http://www.oslohandelskammer.no/site/default.aspx?mid=3&miid=5. 2.5. DOSTĘP DO RYNKU Norwegię charakteryzuje m.in. zdominowanie ilościowe przez małe przedsiębiorstwa często firmy rodzinne. Z drugiej strony jednak w wielu sektorach (np. dystrybucja FMCG, produkcja wyrobów mlecznych, shipping, stocznie, drewno, wydobycie ropy i gazu) rynek jest zdominowany przez maksymalnie 4 5 firm i ma charakter ologopolistyczny. Z uwagi na tradycyjne do niedawna zamknięcie rynku do regionu Skandynawii oraz silną regionalizację w samej Norwegii (trudności komunikacyjne, duże rozproszenie geograficzne głównych ośrodków), a także małe społeczeństwo (ok. 4,5 mln) istnieją bardzo silne powiązania między firmami wewnątrz poszczególnych branż. Mają one przede wszystkim charakter powiązań rodzinnych (właściciele i kadra kierownicza pochodzą z niewielkiej relatywnie ilości rodzin, szczególnie w danym regionie), ale i znajomości od wczesnego dzieciństwa z małych społeczności lokalnych lub z uczelni, których w kraju jest zaledwie kilka (licząca się politechnika w zasadzie tylko jedna). Dotyczy to również takich nowoczesnych segmentów, jak offshore. Nie wyklucza to jednak konkurencji między grupami firm. Jednocześnie mała skala regionów powoduje praktycznie monopolizację dystrybucji w poszczególnych regionach. Ponadto w wielu segmentach artykułów przemysłowych wiodącymi importerami są producenci. Z drugiej strony wiele firm, szczególnie w branży przemysłowej i materiałów budowlanych, to już wytrawni gracze w Europie i z powodzeniem stosują światowe metody eksploatacji słabszych ekonomicznie partnerów zlecając jak najtaniej produkcję o całym przekroju jakości. Odnośnie do jakości, tradycyjnie nadal rynek norweski akceptuje przede wszystkim wysoką jakość (konieczność wynikająca z klimatu), niemniej od kilku lat silna presja na koszty, konkurencja i okazja do szybkiego zysku w związku z boomem gospodarczym powoduje, że nawet wiodące firmy zlecają produkcję o bardzo niskiej jakości. Należy zwrócić uwagę, w związku z opisanymi uwarunkowaniami, na czułość rynku norweskiego na niedotrzymanie umów, także ustnych. Zostaje to zapamiętane na dziesięciolecia, a informacja natychmiast dociera do wielu innych potencjalnych klientów. Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że na ogół firmy norweskie wymagają od partnera pełnej elastyczności 4
i starają się maksymalizować swój zysk, ale jednocześnie nie wykazują z reguły żadnej elastyczności w stosunku do potrzeb partnera (partnerstwo jednostronne). Kwestie celne. Norwegia nie jest państwem członkowskim Unii Europejskiej i tym samym nie jest objęta unią celną. Na mocy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym między Norwegią, Islandią i Lichtensteinem a Unią Europejską istnieje strefa wolnego handlu wszystkimi produktami z wyjątkiem produktów rolnych/spożywczych i rybnych. Kwestie wysokości stawek celnych każdorazowo należy wyjaśnić z norweskimi służbami celnymi www.toll.no. Wymagane jest uregulowanie podatku VAT w celu zamknięcia procedury importowej. Standardowa stawka wynosi 25%/14% (dla art. spożywczych). Szczegółowe wymagania w odniesieniu do importu produktów spożywczych, żywych zwierząt, roślin oraz kosmetyków można wyjaśnić w Norweskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Żywności (no. Mattilsynet www.mattilsynet.no). Normy. W zakresie wymiany towarowej, w Norwegii na większość towarów przemysłowych obowiązuje zgodność z normami wewnętrznymi. Za zgodność z normami odpowiada firma, która wprowadza towar na rynek. W praktyce oznacza to, że towar może wjechać na teren Norwegii bez koniecznych certyfikatów, a za ich uzyskanie lub (w przypadku braku takiej potrzeby) zgodność z normą odpowiada importer. Niejednokrotnie nie prowadzi on procedury sprawdzającej, lecz firmuje towar swoją marką. Posiadanie certyfikatu CE znacznie upraszcza procedurę uzyskania certyfikatu norweskiego, a w przypadku braku konieczności jego uzyskania jest dla większości towarów wystarczającą kwalifikacją jakości. W przypadku większości produktów konieczne jest sprawdzenie zgodności z kilkoma normami i w kilku instytucjach. W żadnej branży nie ma centralnych instytucji certyfikujących i zajmujących się sprawdzaniem zgodności z normą. Certyfikacja. W zakresie usług certyfikaty występują powszechnie i są typową barierą pozataryfową. W zasadzie tylko wykształcenie pracowników niewykwalifikowanych z krajów UE zostaje uznane na podstawie tłumaczenia. We wszystkich zawodach technicznych na bazie wykształcenia średniego zasadą jest, że pracownik wykwalifikowany w danej specjalności musi mieć wykształcenie z norweskim, szwedzkim lub fińskim programem nauczania i biegle znać język norweski. W praktyce rząd norweski elastycznie modyfikuje te przepisy w specjalnościach, w których występuje szczególnie dotkliwy brak kadry, jednak są to nieliczne wyjątki. Dyplomy wyższych uczelni unijnych są uznawane, ale pracę można podejmować po zdaniu egzaminów z języka norweskiego. Ponadto w zawodach technicznych również obowiązują ograniczenia wynikające z różnic programów nauczania. W zakresie produktów spożywczych obowiązują norweskie normy sanitarne, fitosanitarne i weterynaryjne, te ostatnie różniące się od unijnych. Osobowość Norwegów. Środowisko przyrodnicze w dużym stopniu wpłynęło na ukształtowanie się osobowości Norwegów. Ludzie zamieszkujący głębokie doliny i dostępne tylko od morza fiordy rzadko kontaktowali się ze sobą. Doprowadziło to do wykształcenia u Norwegów skrajnego indywidualizmu. Przy wysoko rozwiniętym indywidualizmie zaskakuje u Norwegów dyscyplina i poczucie narodowej jedności. W tym kraju o wyjątkowo trudnych warunkach bytowania działanie w pojedynkę zmniejszało szansę powodzenia. Zmaganie z żywiołami czy to morskimi, czy ze śnieżnymi lawinami zawsze wymagało poczucia obowiązkowości i umiejętności współpracy z innymi. Norwegowie lubią prowadzić aktywny tryb życia. Za królewski sport uważa się narciarstwo. Norwegia jest kolebką nart, które w przeszłości były niezbędnym środkiem do przemieszczania się zimą. Latem masowo uprawia się turystykę górską, hołdując generalnie skandynawskiej tradycji zdrowego stylu życia. 5
3. PRZEDSIĘWZIĘCIA TARGOWO-WYSTAWIENNICZE Trondheim Oslo/Lillestrøm Bergen Stavanger Miasto Nazwa targów/imprez Adres strony Nor-Fishing Byggmessen Aqua Nor Løvenskiold VVS Dagene Jobb & Utdanning Gave & Interiør Sjøen For Alle Eliaden Nor-Shipping Industridagene Byggedagene Coop Kunst & håndverk inne OTD messe Boligmesse ONS (Offshore) Aqua Vision Boligmesse http://www.nor-fishing.no/ http://www.byggmessen.no/ http://www.nor-fishing.no/ http://www.messe.no/no/ http://www.offshoredays.com http://www.boligmesse.no/ http://www.ons.no/ http://www.aquavision.org/ http://www.boligmesse.no/ 4. WAŻNE ADRESY I LINKI 4.1. AMBASADA RP I POZOSTAŁE PLACÓWKI DYPLOMATYCZNE Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Oslo Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Królestwie Norwegii Uranienborg terrasse 11 0351 Oslo Norway / Norwegia tel.: (+47) 22602448, (+48) 222197274 fax: (+47) 22565381 www.oslo.trade.gov.pl e-mail: oslo@trade.gov.pl Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Królestwie Norwegii Olav Kyrres Plass 1 0244 Oslo Norway / Norwegia tel.: (+47) 24 110 850/870 fax: (+47) 22 444 839 www.oslo.polemb.net e-mail: oslo.info@msz.gov.pl Wydział Konsularny Ambasady RP w Królestwie Norwegii Nedre Vollgate 5 0158 Oslo Norway / Norwegia tel.: (+47) 21 03 72 00 fax: (0047) 21 03 72 01 e-mail: oslo.amb.wk@msz.gov.pl 4.2. PODMIOTY LOKALNE International Network Norway www.innexpat.com/ Instytut Badawczo-Certyfikacyjny www.sintef.no/ Urząd Podatkowy www.skatteetaten.no/ 6
Portal prowadzenie działalności gospodarczej www.bedin.no/ Usługi e-administracji www.altinn.no Norweskie Służy Celne www.toll.no Rejestry Państwowe www.brreg.no/ Agencja ds. Bezpieczeństwa Żywności www.mattilsynet.no/ Giełda w Oslo www.oslobors.no/ Portal Informacyjny Rządu Królestwa Norwegii www.regjeringen.no/ Bank Narodowy Norwegii www.norges-bank.no/ Norweska Inspekcja Pracy http://www.arbeidstilsynet.no/ Izby handlowe: www.oslohandelskammer.no/site/default.aspx Izba Gospodarcza w Oslo www.bergen-chamber.no/ Izba Gospodarcza w Bergen www.aalesund-chamber.no/ Izba Gospodarcza w Ålesund www.stavanger-chamber.no/ Izba Gospodarcza w Stavanger www.expatmidnorway.com/ Izba Gospodarcza w Trondheim www.kristiansand-chamber.no/ Izba Handlowa w Kristiansand 7