Projekt pn. System zarządzania zmianą z wykorzystaniem barometru koniunktury jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Nr umowy UDA.POKL.08.01.02-02-003/11 Barometr koniunktury Dolnego Śląska IV kwartał 2012 I kwartał 2013 RAPORT KWARTALNY NR 4 (WERSJA PODSTAWOWA, POPRAWIONA) Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych 2. Elementy analizy szczegółowej 3. Trzy ujęcia przekrojowe 4. Uwagi metodyczne Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu WROCŁAW 2013 Człowiek najlepsza inwestycja
1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych na Dolnym Śląsku Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej Dolnego Śląska za IV kwartał 2012 - I kwartał 2013 r. utrzymuje się niezmiennie na dodatnim poziomie i wynosi 5,1%. Przedstawione dane zostały nieco skorygowane (o -0,4%) w stosunku do pierwszych ocen ogłoszonych w mediach w końcu stycznia, po przeliczeniu mniejszej liczby ankiet. Komentarz: Trwa powolny trend osłabiania koniunktury, ale zmiany nie są duże i nadal odbiegają na plus od średniej krajowej wynikającej z badań GUS Jest to z pewnością ważny czynnik wpływający na zachowania konsumentów i przedsiębiorców. Media i analitycy powtarzając od trzech kwartałów tezę o spowolnieniu gospodarczym, wywołują większą ostrożność w postawach nabywców i inwestorów. Działa tu syndrom samosprawdzającej się przepowiedni. Pomimo tego nastroje przedsiębiorców dolnośląskich są korzystne. Stanowią one wypadkową trzech elementów: 1) realnych zmian gospodarki UE i Polski, 2) krytycznych medialnych ocen koniunktury, 3) obiektywnych i subiektywnych czynników wpływających na nastroje dolnośląskich przedsiębiorców. Syntetyczny wskaźnik koniunktury zmalał kolejny raz (w ciągu czterech ocen dokonanych w ramach BKDŚ). W poprzednim badaniu kwartalnym SWK wyniósł 8,0%. Po raz drugi zanotowano rzadką sytuację (charakterystyczną bardziej dla okresów recesji niż spowolnienia gospodarczego) w postaci wyższej oceny wykonania poprzedniego kwartału niż prognozy dotyczącej nowego kwartału. Typowe opinie przedsiębiorców są zwykle krytyczne wobec tego, co było i bardziej optymistyczne wobec przyszłości. Należy sądzić, że na nietypowe obecne oceny ma wpływ szum medialny na temat spowolnienia gospodarczego. Wskaźnik koniunktury dla wykonania IV kwartału wynosi 5,9%, natomiast prognoza na I kwartał 4,4%. Reasumując: nastroje są nadal dobre, ale postępuje pewne zmniejszanie poziomu optymizmu. W efekcie wszystkie trzy linie wykresu (dla poprzedniego kwartału; SWK; dla nowego kwartału) w stosunku do poprzedniego badania wskazują tendencje spadkowe (rys. 1) 2
16 14 12 10 8 6 4 2 Ocena zakończonego kwartału Syntetyczny wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału 0 I badanie koniunktury I-II kwartał II badanie koniunktury II- III kwartał III badanie koniunktury III- IV kwartał IV badanie koniunktury IV- I kwartał Rys. 1. Porównanie ocen nastrojów gospodarczych w czterech kolejnych badaniach (w %) Efekt sezonowości: - względny optymizm przedsiębiorców był oparty nie tylko na obserwowaniu sygnałów płynących z otoczenia, ale także na doświadczeniach związanych z sezonowością zjawisk ekonomicznych w reprezentowanej branży; - ocena sezonowości zmian koniunktury na Dolnym Śląsku będzie możliwa w dalszej części roku, gdy będzie można zestawiać dane dla analogicznych kwartałów; - tendencje ogólnokrajowe wskazują, że nastroje przedsiębiorców zwykle najlepsze są w I kwartale i na początku drugiego, a następnie słabną w okresie wakacyjnym nieznacznie, a silniej od września (odwrotnie było jedynie w roku 2009); nie musi to być jednak odzwierciedlane późniejszymi twardymi statystykami; - zmiany nastrojów ekonomicznych na Dolnym Śląsku odzwierciedlają powyższe tendencje; są także zbliżone pod względem skali i kierunków do zmian ogólnokrajowych, - bieżące nastroje przedsiębiorców w Polsce są gorsze od nastrojów przedsiębiorców dolnośląskich, na których jednak także wpływa krajowe osłabienie tendencji wzrostowych. 3
2. Elementy analizy szczegółowej Wśród 15 zadawanych pytań 2 mają charakter całościowy i odnoszą się do jakościowych ocen generalnych, czyli do pogorszenia lub poprawy sytuacji ekonomicznej w firmie oraz w reprezentowanej branży. W nowym badaniu zbiorcza ocena sytuacji finansowej firmy wykazuje stabilność względem zmian SWK i zajmuje 2. pozycję wśród 15 zmiennych (pytań), a wskaźnik zmalał do 10,0%. Należy jednak pamiętać, że respondenci przykładają inną miarę do oceny jakościowej (pogorszenie/poprawa) i do oceny mierzalnej ilościowej (spadek/wzrost) występującej aż w 13 pytaniach (wykres poniżej). W tej kategorii występuje dwucyfrowy poziom wskaźnika koniunktury, gdyż wartości dodatnie znacznie przeważają nad ocenami ujemnymi. 18 16 14 12 10 8 6 4 Ocena zakończonego kwartału Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału 2 0 III badanie koniunktury II- IV kwartał IV badanie koniunktury IV- I kwartał Rys. 2. Porównanie ocen własnej sytuacji finansowej w dwóch kolejnych badaniach (w %) Z kolei oceny koniunktury we własnej branży wypadają znowu najgorzej. Poprzednio ocena była minimalnie ujemna (-0,1%), a teraz skala pesymizmu wzrosła (-1,8%). Porównanie własnej sytuacji i koniunktury branżowej świadczy o wysokiej efektywności ekonomicznej ankietowanych przedsiębiorstw, które potrafią dobrze adoptować się do zmieniających się warunków otoczenia. Firmy lepiej sobie radzą niż wynikałoby to z ogólnej koniunktury branżowej (ilustracja cechy wysokiej adaptacyjności). Wskaźnik koniunktury w 4
branży jest jednym z dwóch, gdzie zanotowano pesymizm netto (czyli ujemny poziom), ale oceny przyszłości są lepsze niż przeszłości, co można uznać za zjawisko korzystne. Najwyższe bezwzględne poziomy ocen (optymizmu respondentów) odnosiły się poprzednio do wielkości sprzedaży ogółem (czyli razem sprzedaży krajowej i zagranicznej). Teraz ta kategoria jest dopiero na 5. miejscu. Prognoza na nowy kwartał jest znacznie gorsza niż ocena zakończonego kwartału i tu tkwią główne źródła opisanej na wstępie nietypowej sytuacji (wykres 3). Spadek dotyczy głównie sprzedaży krajowej, natomiast oczekiwania eksportowe są stabilne w stosunku do dotychczasowego wykonania. Warto zwrócić uwagę na ten element, gdyż w skali kraju na spowolnienie wpływa malejący popyt wewnętrzny, a szans na ponowne przyspieszenie upatruje się przede wszystkim w popycie zewnętrznym. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Ocena zakończonego kwartału Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału III badanie koniunktury III-IV kwartał IV badanie koniunktury IV-I kwartał Rys. 3. Porównanie ocen wielkości sprzedaży ogółem w dwóch kolejnych badaniach (%) Wśród pozostałych elementów badania największy optymizm dotyczy poziomu kolejno: nakładów inwestycyjnych (1. miejsce), popytu na produkty/towary/usługi (3. miejsce), 5
średniego wynagrodzenia w firmie (4. miejsce) wydatków na promocję i marketing (6. miejsce), zapasów wyrobów/towarów/materiałów. Przedsiębiorcy nadal podchodzą bardzo ostrożnie do zadłużania się poprzez kredyty oraz pozostałe zobowiązania (jednak oceny tych kategorii są ciągle dodatnie). Potwierdza to osłabienie tendencji rozwojowych, a przy niezmiennie dużych inwestycjach oznacza szersze wykorzystanie kapitałów własnych zamiast zobowiązań. Godne podkreślenia jest właśnie, że dolnośląscy przedsiębiorcy nie tylko nie rejestrują zmniejszania się inwestycji w IV kwartale, ale oczekują utrzymania ich poziomu w I kwartale (czynnik prorozwojowy). Odmienne tendencje wykazują krajowe badania koniunktury. Innym potwierdzeniem wciąż utrzymującego się optymizmu są dane na temat zapasów wyrobów/towarów/materiałów. Dolnośląscy przedsiębiorcy nie dążą do obniżania zapasów, co może (chociaż nie musi) wskazywać na oczekiwania wzmożonej sprzedaży w przyszłości lub braku konieczności racjonalizacji aktywów. Ponownie nie wystąpiły istotne zmiany wskaźnika udziału przeterminowanych zobowiązań w stosunku do całości zobowiązań (tzw. zatory płatnicze). Tylko w tej jednej szczegółowej kategorii (poza koniunkturą branżową) respondenci wykazali minimalną ocenę ujemną, ale jest to tzw. destymulanta, a więc im niższy (i zmniejszający się) poziom wskaźnika należności przeterminowanych w całych należnościach, tym lepiej. Oczekiwania wzrostu poziomu zadłużenia kredytowego mogą być niekiedy wymuszone kłopotami z płynnością finansową i trudnościami w spłacie rat kredytów inwestycyjnych lub koniecznością wykorzystania kredytów obrotowych. Jednak zwykle wynikają z działań prorozwojowych i dlatego generalna wymowa wzrostu zobowiązań kredytowych jest korzystna, zwłaszcza w sytuacji, gdy respondenci wykazywali najwyższy optymizm w zakresie nakładów inwestycyjnych (1. miejsce wskaźnika dla tej kategorii) i oczekiwali wzrostu zatrudnienia. Może cieszyć fakt oczekiwań wzrostu zatrudnienia, zważywszy że Dolny Śląsk charakteryzuje się nieco wyższym bezrobociem od średniej krajowej. Podobnie wzrost średniego wynagrodzenia prowadzi do powiększenia siły nabywczej społeczeństwa, rosnącego popytu wewnętrznego i sprzedaży krajowej. 6
3. Trzy ujęcia przekrojowe A. Ujęcie przestrzenne Zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez GUS dla potrzeb analiz regionalnych, Dolny Śląsk dzieli się na pięć podregionów obejmujących grupy powiatów. Granice podregionów przedstawia poniższa mapa, a intensywność barwy zielonej odpowiada skali dodatnich ocen koniunktury, natomiast czerwonej ujemnych ocen. Nie stanowi zaskoczenia największy optymizm przedsiębiorców zlokalizowanych we Wrocławiu. Natomiast mogą cieszyć względnie dobre nastroje gospodarcze panujące w podregionie jeleniogórskim, który charakteryzuje się po wałbrzyskim najniższym na Dolnym Śląsku poziomem PKB na 1 mieszkańca Nie tylko ogólny wskaźnik koniunktury był dodatni, ale także przeważały dodatnie odpowiedzi na pytania o stan zatrudnienia (drugim podregionem z dodatnimi odpowiedziami na to pytanie było miasto Wrocław). W kontekście wysokiego bezrobocia w podregionie te dwie oceny są bardzo ważne. 7
Niepokoją niewielkie ujemne wskaźniki nastrojów ekonomicznych w najsłabiej rozwiniętym dolnośląskim podregionie wałbrzyskim, który cechuje także najwyższe bezrobocie (wg stanu na 31 grudnia trzecie miejsce na Dolnym Śląsku pod tym względem zajmuje powiat kłodzki za powiatem górowskim z podregionu legnicko-głogowskiego i złotoryjskim z podregionu jeleniogórskiego). B. Przekrój wielkości firm Duże firmy wykazują się największym optymizmem gospodarczym. Zdecydowanie wyprzedzają pod tym względem firmy średnie, a te z kolei nieznacznie mikrofirmy oraz małe przedsiębiorstwa. 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 Ocena zakończonego kwartału Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału 2,00 0,00-2,00 Duże Średnie Małe Mikro Rys. 5. Oceny koniunktury wg wielkości firm (w %) Główne wnioski dla ujęcia wielkościowego: - wszystkie segmenty wielkości firm cechują dodatnie wskaźniki nastrojów gospodarczych, - duże i średnie firmy cechuje także optymizm netto (czyli prognozy są lepsze niż oceny wykonania) odmiennie jest w grupie mikrofirm (do 9 pracujących i do 8 milionów zł rocznego obrotu), a zwłaszcza małych przedsiębiorstw (do 49 pracujących), 8
- duże i średnie firmy są głównym motorem zmian w gospodarce stymulując zmiany w sile nabywczej mieszkańców i w przyszłym efektywnym ich popycie, natomiast małe i średnie firmy decydują głównie o sytuacji zatrudnieniowej regionu reagując na impulsy popytowe z większych firm. C. Przekrój sektorowy Wykorzystujemy tu najbardziej zagregowany podział na 3 sektory produkcyjny, handel oraz szeroki sektor usług (cała reszta firm). 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 Ocena zakończonego kwartału Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału 2,00 1,00 0,00 Produkcja Handel Usługi Rys. 6. Oceny koniunktury wg sektorów (w %) Wszystkie trzy sektory wykazują dodatnie oceny nastrojów gospodarczych. Jedynym sektorem z optymizm netto i jednocześnie reprezentującym największe przeciętne oceny nastrojów ekonomicznych są usługi. Oceny dolnośląskich firm handlowych współbrzmią z ocenami ogólnopolskimi. Wg danych opublikowanych przez GUS mamy do czynienia z najgorszymi wynikami popytu wewnętrznego od kilku lat, a spadek tego popytu jest w dużym stopniu wzmacniany pogarszającą się sytuacją na rynku pracy. Handlowcy wyraźnie odczuli stagnację obrotów w stosunku do lat poprzednich. Oczekuje się, że tym razem kołem zamachowym koniunktury w 9
Polsce będzie popyt zewnętrzny, gdyż sytuacja ekonomiczna głównych naszych partnerów ekonomicznych jest stabilna, a w skali UE w 2013 r. powinien nastąpić postęp ekonomiczny. 4. Uwagi metodyczne Syntetyczny wskaźnik koniunktury gospodarczej dla Dolnego Śląska (SWK) jest obliczany zgodnie z metodologią stosowaną przez Komisję Europejską dla Unii Europejskiej, strefy euro i poszczególnych państw członkowskich (ESI Economic Sentiment Indicator), zaadoptowaną także przez Główny Urząd Statystyczny. W stosunku do metody GUS zespół z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu dokonał daleko posuniętych modyfikacji zastępując wskaźniki proste wskaźnikami złożonymi, gdyż za niezbędne uznano poszerzenie trzystopniowej skali odpowiedzi (pogorszenie brak zmian poprawa) do skali siedmiostopniowej, w której występują po trzy poziomy zwiększenia oraz zmniejszenia danego zjawiska. Podstawą SWK są wskaźniki odnoszące się do wybranych 15 pytań zadawanych reprezentatywnej grupie dolnośląskich przedsiębiorców, z czego 12 branych jest pod uwagę w wyliczeniu SWK, a pozostałe mają charakter wyłącznie analityczny. Pytania zostały opracowane przez zespół BKDŚ z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i odnoszą się do zmian ilościowych (13) oraz generalnych ocen o charakterze jakościowym (2). Przedsiębiorcy oceniają zachodzące zmiany w skali od -3 do 3 pkt. SWK stanowi procentowy udział odpowiedzi w stosunku do teoretycznie możliwych ocen maksymalnych (gdyby wszyscy przedsiębiorcy na każde pytanie dotyczące zarówno zakończonego, jak i rozpoczętego kwartału wystawiali wyłącznie oceny 3 pkt.). W praktyce SWK na poziomie przekraczającym 10% należy uznać za stosunkowo wysoki i odzwierciedlający dobry klimat gospodarczy, a na poziomie 20% - bardzo dobry. W analizach segmentowych zastosowano ujęcia normatywne: - systemu NTS (lub NUTS) dla jednostek terytorialnych poziomu trzeciego, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów (i dyrektywą UE); - sektory na podstawie klasyfikacji PKD, gdzie sektor produkcyjny obejmuje głównie sekcję C (a także A, B, D i F); handel sekcję G; usługi pozostałe sekcje; - wielkość firm na podstawie Ustawy o swobodzie przedsiębiorczości i dyrektywy UE określającej cztery kryteria kwalifikowania firm. Barometr koniunktury Dolnego Śląska jest tworzony dla przedsiębiorców przez przedsiębiorców 10