Model odpowiedzialnej urbanizacji w Polsce. Potrzeba sformułowania ram nowego ładu przestrzennego Wojciech Jarczewski Projekt pt. Nowy model urbanizacji w Polsce praktyczne wdrożenie zasad odpowiedzialnej urbanizacji oraz miasta zwartego (Gospostrateg 1/384689/20/NCBR/2019), współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków GOSPOSTRATEG
Kluczowe wyzwania urbanizacji w Polsce DYNAMICZNE PROCESY LUDNOŚCIOWO-OSADNICZE (suburbanizacja i depopulacja / kurczenie się miast) BRAK KOMPLEKSOWEGO SPOJRZENIA NA ICH RELACJE + LICZNE SŁABOŚCI SYSTEMU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO (słabe umocowanie w systemie polityk publicznych, niski stopień pokrycia MPZP, decyzja o warunkach zabudowy stanowiąca w praktyce podstawę planistyczną, brak integracji systemu planowania przestrzennego i strategicznego, brak planowania funkcjonalnego) = PLANOWANIE PRZESTRZENNE NIE JEST NARZĘDZIEM KSZTAŁTOWANIA URBANIZACJI (chaos przestrzenny i niekontrolowane rozlewanie się zabudowy w strefie podmiejskiej)
Depopulacja miast W latach 2002 2017 spadek liczby ludności w 591 miastach (66,9% ogółu*) Spadek liczby ludności w przypadku 90% miast średnich tracących funkcje Spadek zaludnienia w 56 miastach na prawach powiatu największy: Bytom: -12,6% Wałbrzych: - 12,4% Łódź: -12,1% Sosnowiec: -11,9% Sopot: -11,8% *883 miejscowości posiadające prawa miejskie w 2002 r.
Niekorzystne prognozy demograficzne dla miast Spadek liczby ludności miejskiej o 6,5% do 2030 roku i aż 18,5% do 2050 roku Spadek liczby ludności we wszystkich miastach na prawach powiatu poza Warszawą Miasta o największym spadku Do 2030 roku Do 2050 roku Konin - 14,0% - 39,0% Tarnobrzeg - 12,8% - 35,4% Sosnowiec - 13,4% -35,3% Jastrzębie-Zdrój -13,5% -34,7% Wałbrzych -12,7% -34,5% Potrzeba zmiany paradygmatu rozwoju miast przejście od modelu rozwoju w warunkach wzrostu do modelu rozwoju w warunkach kurczenia się
Depopulacja czy już kurczenie się miast? Kurczenie się miast to proces wielowymiarowy poza depopulacją (spadkiem liczby ludności) obejmuje też zmiany gospodarcze i przestrzenno-funkcjonalne Miasta na prawach powiatu o największym spadku ludności Spadek liczby ludności 2002 2017 Odsetek pustostanów w zasobach komunalnych Bytom -12,6% 11,6% Wałbrzych -12,4% 7,8% Łódź -12,1% 15,2% Sosnowiec -11,9% 4,4% Sopot -11,8% 7,4% Częstochowa -10,6% 2,2% Gliwice -10,5% 4,8% Świętochłowice -10,4% 8,0% Zabrze -10,4% 2,5% Kolorem czerwonym oznaczono wartości powyżej średniej dla ogółu miast na prawach powiatu (7,3%)
Suburbanizacja Zmiana liczby ludności w latach 2002 2017 MOF* (bez rdzenia): +17,3% Gminy poza MOF: -0,9% MOF Poznań: +40,3% MOF Toruń: +34,4% MOF Gdańsk: +32,5% MOF Olsztyn: +32,4% MOF Wrocław: +27,8% MOF Gorzów Wlkp.: +27,5% MOF Bydgoszcz: +25,1% *Delimitacja MOF za Śleszyński 2013
Suburbanizacja Suma mieszkań oddanych w latach 2002 2017 na 1000 mieszkańców POLSKA: 58,8 Gminy MOF* (bez rdzenia): 103,9 Gminy poza MOF: 40,0 MOF Poznań: 165,7 MOF Olsztyn: 150,8 MOF Wrocław: 150,3 MOF Gdańsk: 143,3 MOF Warszawa: 126,6 Krynica Morska: 485,7 Stawiguda (MOF Olsztyn): 449,9 *Delimitacja MOF za Śleszyński 2013
Potrzeba reform a doraźne korzyści Zgoda różnych środowisk co do Konieczności przeciwdziałania niezrównoważonej urbanizacji Czy wszystkim opłaca się walka z suburbanizacją? Gminy MOF stanowią nieco ponad 50% gmin uzyskujących wpływy z PIT oraz podatku od nieruchomości per capita na poziomie powyżej 125,0% średniej dla kraju Delimitacja MOF za Śleszyński 2013
Relacje procesów kurczenia się miast i suburbanizacji Spadek ludności w rdzeniu + wzrost w strefie podmiejskiej = KURCZENIE POZORNE Spadek ludności w rdzeniu + spadek w strefie podmiejskiej = KURCZENIE RZECZYWISTE Potrzeba wypracowania KOMPLEKSOWYCH NARZĘDZI ZARZĄDZANIA URBANIZACJĄ (planowanie przestrzenne + polityka mieszkaniowa + rewitalizacja + gospodarka nieruchomościami + współpraca międzygminna)
Słabość planowania przestrzennego Stopień pokrycia MPZP w Polsce: 30,5% Miasta na prawach powiatu o najniższym pokryciu MPZP: Radom: 13,0% Zielona Góra: 16,0% Rzeszów: 16,7% Kielce: 17,6% Kalisz: 17,8% Łódź: 18,1% Łomża: 18,9% Wałbrzych: 19,4%
Słabość planowania przestrzennego Średnio w Polsce liczba decyzji o warunkach zabudowy w latach 2009 2017 na 1000 ludności: 33,7 MOF Toruń: 146,7 MOF Bydgoszcz: 136,6 MOG Gorzów Wlkp.: 134,3 MOF Olsztyn: 115,7 MOF Białystok: 110,6 Delimitacja MOF za Śleszyński 2013
Brak spójnego systemu planowania przestrzennego i strategicznego w Miejskich Obszarach Funkcjonalnych Stopień pokrycia MOF MPZP NAJWYŻSZY: MOF Kraków 82,4% MOF Lublin 82,5% MOF Wrocław 68,4% MOF Kielce 64,0% NAJNIŻSZY: MOF Zielona Góra 14,4% MOF Toruń 12,0% MOF Rzeszów 8,1% MOF Bydgoszcz 7,0% Nieliczne pozytywne przykłady Koncepcja Kierunków Rozwoju Przestrzennego Metropolii Poznań (przykład oddolnego dostrzeżenia potrzeby) Działania w kierunku opracowania studium dla Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (zgodnie z ustawą o związkach metropolitalnych)
Program NCBR GOSPOSTRATEG - Projekt NEWURBPACT Nowy model urbanizacji w Polsce praktyczne wdrożenie zasad odpowiedzialnej urbanizacji oraz miasta zwartego (odpowiedź na pułapkę słabości instytucji) CEL GŁÓWNY: Wypracowanie modelowych rozwiązań na rzecz odpowiedzialnej urbanizacji w Polsce oraz przygotowanie ich do wdrożenia do zasadniczego nurtu polityk publicznych (planowanie przestrzenne, mieszkalnictwo, rewitalizacja)
Projekt NEWURBPACT koncepcja wdrożenia BADANIA PODSTAWOWE: Specyfika polskiego modelu urbanizacji w świetle ujęć teoretycznych i doświadczeń międzynarodowych (1) Wieloaspektowy model przebiegu procesów urbanizacji; (2) Wielowymiarowa delimitacja stref intensywnej suburbanizacji i miast kurczących się BADANIA STOSOWANE: Mechanizmy zarządzania i przeciwdziałania suburbanizacji i kurczeniu się miast (1) Bilans (rachunek zysków i strat) procesów suburbanizacji i kurczenia się miast; (2) Pakiet rozwiązań na rzecz odpowiedzialnej urbanizacji PRZYGOTOWANIE DO WDROŻENIA: Konsultacje i pilotaż modelowych rozwiązań na rzecz odpowiedzialnej urbanizacji w Polsce (1) Wizyty studyjne; (2) Konferencje, seminaria eksperckie, spotkania konsultacyjne; (3) Kampania społeczna; (4) PROJEKTY REGULACJI PRAWNYCH; (5) PILOTAŻ OPRACOWANIE MODELOWYCH DOKUMENTÓW POLITYKI PRZESTRZENNEJ
Projekt NEWURBPACT najważniejsze produkty PAKIET MODELOWYCH ROZWIĄZAŃ ODPOWIEDZIALNEJ URBANIZACJI (narzędzia rewitalizacji, polityki mieszkaniowej i gospodarki nieruchomościami, instrumenty planowania funkcjonalnego zintegrowane dokumenty) PAKIET PROJEKTÓW REGULACJI PRAWNYCH wraz ze zmianami w zakresie innych instrumentów realizacji polityk publicznych (strategie i programy) MODELOWE DOKUMENTY POLITYKI PRZESTRZENNEJ (studium rozwoju przestrzennego obszaru metropolitalnego, studium rozwoju przestrzennego gminy, program rewitalizacja miasta kurczącego się i tracącego funkcje)
Dziękuję za uwagę Wojciech Jarczewski jarczewski@poczta.fm