Elżbieta Mak-Kołbasa Po ukończeniu studiów (Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach) rozpoczęłam pracę w POSM w Bielsku-Białej, gdzie pracuję do dziś. W ciągu długoletniej pracy nabywałam doświadczenia, ucząc kształcenia słuchu, audycji muzycznych i zasad muzyki w szkołach muzycznych I i II stopnia. Prowadziłam również szkolny chór mieszany (w PSM II stopnia). Wspólnie z Grażyną Krzanowską zainicjowałam Śląski Konkurs Solfeżowy, który przerodził się w odbywający się co dwa lata Ogólnopolski Konkurs Solfeżowy. Byłam współautorką zadań do pierwszych edycji konkursu. Swoje umiejętności z zakresu kształcenia słuchu doskonaliłam również w Musikhochschule Stuttgart w ramach przyznanego mi stypendium. Moi uczniowie często biorą udział w konkursach solfeżowych i odnoszą w nich liczne sukcesy: II Śląski Konkurs Solfeżowy Justyna Gwardecka (II miejsce), IV Śląski Konkurs Solfeżowy Jacek Obstarczyk (II miejsce), Ogólnopolski Festiwal Wyobraźni Muzycznej, Wrocław 2012 Daniel Strządała (I miejsce), VII Ogólnopolski Konkurs Solfeżowy Daniel Strządała (I miejsce), Krzysztof Katana (finalista). 1
Elżbieta Mak-Kołbasa POSM im. Stanisława Moniuszki w Bielsku-Białej Kształcenie słuchu barwowego. Interwały i określenia wykonawcze ćwiczenia na przykładach z literatury muzycznej W prezentowanej lekcji zawarty jest zestaw różnych zadań i ćwiczeń utrwalających materiał i sprawdzających wiedzę z zakresu instrumentów strunowych, dętych drewnianych i blaszanych. Cele lekcji: rozwijanie słuchu barwowego i wyobraźni muzycznej, doskonalenie umiejętności rozpoznawania interwałów granych na różnych instrumentach, przyswajanie określeń wykonawczych. Uczeń powinien: rozpoznać barwę instrumentu i podać jego nazwę, znać rejestr, sposoby wydobywania dźwięku i możliwości techniczne instrumentu, znać podstawowe i charakterystyczne określenia artykulacyjne. Utrwalanie interwałów oraz wiadomości o instrumentach strunowych, dętych drewnianych i blaszanych A. Słuchanie i rozpoznawanie Interwały melodyczne i harmoniczne grane na różnych instrumentach w oderwaniu od utworu i w kontekście utworu. Usłyszysz różne fragmenty utworów. Określ interwał, którym rozpoczyna się każdy fragment [nagranie nr 1 i 2]. Georg Philipp Telemann, Sonata F dur, cz. I [nagranie nr 1] - rozpoznanie gamy durowej 4 2
Georg Philipp Telemann, Sonata F dur, cz. I [nagranie nr 2] - rozpoznanie gamy molowej harmonicznej 3> Określ interwał i dopisz brakujący dźwięk [nagrania nr 3 7]. 3 4 6> 6 Przykład 3. Seweryn Śnieckowski, Etiudy na obój Przykład 4. Franciszek Kramarz, Koncert na klarnet Es-dur, cz. I Przykład 5. Ludwig van Beethoven, Adelaide op. 46 Przykład 6. Ludwig van Beethoven, Adelaide op. 46 Przykład 7. James Curnow, Fantasy for Trombone B. Uzupełnianie Dopisywanie brakujących dźwięków w interwałach harmonicznych wykonywanych na różnych instrumentach. Dopisz brakujący dźwięk w interwale harmonicznym [nagrania nr 8 10]. 7< 3> 6 3
C. Śpiewanie Utrwalanie interwałów tercji, kwarty i kwinty śpiewanie interwałów w górę i w dół. Zabawa w strojenie skrzypiec i strojenie gitary. Zabawa w strojenie skrzypiec i gitary Prezentacja przykładu z płyty strojenie skrzypiec [nagranie nr 11]. Opis zabawy: zabawa polega na tym, że czworo uczniów intonuje kolejno dźwięki odpowiadające nazwom strun skrzypiec. Słuchając się wzajemnie, uczniowie doskonalą umiejętność budowania i intonowania interwału kwinty czystej w górę i w dół. Pozostali uczniowie reagują na prawidłową intonację. W taki sam sposób przebiega zabawa w strojenie gitary, podczas której utrwalane są interwały kwarty czystej i tercji wielkiej. D. Utrwalanie środków wykonawczych w połączeniu z ćwiczeniem wyobraźni muzycznej Prezentacja określeń artykulacyjnych na wybranych przykładach. Spośród podanych określeń dotyczących artykulacji wybierz tylko te, które zostały wykorzystane w przykładach muzycznych: arco, portato, glissando, staccato, pizzicato, legato, arpeggio arpeggio Camille Saint-Saëns, Fantazja a-moll na harfę solo op. 95 glissando George Gershwin, Błękitna rapsodia pizzicato Johann Strauss, Polka Pizzicato Znajomość rejestrów instrumentów i ich możliwości technicznych. Zabawa w zespół instrumentów dętych z wykorzystaniem klawiatury fortepianu. Opis zabawy: uczniom przyporządkowane są nazwy instrumentów dętych drewnianych. Wykorzystując wiedzę o rejestrach i możliwościach technicznych instrumentów, uczniowie improwizują na fortepianie w rejestrach adekwatnych do danego instrumentu (np. flet ruchliwie i wysoko, fagot nisko i humorystycznie). W taki sam sposób przebiega zabawa w zespół instrumentów dętych blaszanych. 4
E. Praca z arkuszem ucznia Utrwalenie interwałów i określeń dotyczących artykulacji, dynamiki i agogiki w oparciu o wybrane utwory z cyklu Karnawał zwierząt Camille Saint-Saënsa [Arkusz ucznia i Arkusz nauczyciela w załączeniu]. F. Wprowadzenie określenia con sordino Prezentacja czterech fragmentów muzycznych granych na puzonie bez tłumika i z zastosowaniem trzech różnych rodzajów tłumików. Uczniowie poznają różne brzmienia tego samego instrumentu [nagrania nr 12 15]. G. Zabawa w orkiestrę Zajęcia improwizacyjne z wykorzystaniem wiedzy o instrumentach; reagowanie na barwę instrumentów połączone z prezentacją i naśladowaniem instrumentów [nagranie nr 16]. Opis zabawy: do zabawy wykorzystany jest fragment muzyki z filmu animowanego Reksio wykonywany na różnych instrumentach dętych (flet, obój, klarnet, fagot, trąbka, puzon). Po rozpoznaniu ich barwy uczniom zostają przydzielone role poszczególnych instrumentów. Każdy z wymienionych instrumentów prezentuje solo fragment melodii, a uczeń, który rozpozna po barwie swój instrument, wychodzi do przodu i naśladuje jego sposób gry. Wykonawcy, którzy wzięli udział w nagraniu uczniowie POSM I i II st. im. S. Moniuszki w Bielsku-Białej Realizacja nagrania Artur Pytlarz Utwory wykorzystane na lekcji: 1. Georg Philipp Telemann, Sonata F dur, cz. I 2. Seweryn Śnieckowski, Etiudy na obój 3. Franciszek Kramarz, Koncert na klarnet Es-dur, cz. I 4. Ludwig van Beethoven, Adelaide op. 46 5. James Curnow, Fantasy for Trombone 6. Camille Saint-Saëns, Fantazja a-moll na harfę solo op. 95 7. George Gershwin, Błękitna rapsodia 8. Johann Strauss, Polka Pizzicato 9. Camille Saint-Saëns, Karnawał zwierząt (wybrane utwory) 10. Zenon Kowalowski, Muzyka z filmu animowanego Reksio 5
Arkusz ucznia Camille Saint-Saëns Karnawał zwierząt kompozytor francuski (1835 1921) 1. Utwór 9 Kukułka Określ, jaki instrument naśladuje kukułkę i jaki wykonuje interwał. 2. Utwór 5 Słoń Podaj nazwę instrumentu, który gra główną melodię i dopisz brakujące dźwięki... 3. Utwór 8 Osobistości z długimi uszami Określ interwał powtarzający się w melodii skrzypiec... 4. Utwór 4 Żółwie W końcowym fragmencie utworu można było usłyszeć: a) trójdźwięk, b) gamę durową, c) pasaż, d) gamę molową. Podkreśl właściwą odpowiedź. 5. Utwór 1 Marsz królewski lwa, utwór 2 Kury i koguty Wpisz w kółkach tylko te określenia muzyczne, które usłyszysz w obu fragmentach. Artykulacja Dynamika Agogika 6. Utwór 13 Łabędź a) Jaki instrument gra główną melodię? Dopisz brakujące dźwięki. b) Jakie instrumenty mogą zagrać tę melodię?... Źródło: CD Naxos, Camille Saint-Saëns, Karnawał zwierząt, Czechoslovak Radio Symphony Orchestra, dyr. Ondrej Lenard 6
Arkusz nauczyciela Camille Saint-Saëns Karnawał zwierząt kompozytor francuski (1835 1921) 1. Utwór 9 Kukułka [0:00:01 0:00:20] Określ, jaki instrument naśladuje kukułkę i jaki wykonuje interwał. klarnet, 3 2. Utwór 5 Słoń [0:00:01 0:00:15] Podaj nazwę instrumentu, który gra główną melodię i dopisz brakujące dźwięki. kontrabas 3. Utwór 8 Osobistości z długimi uszami [0:00:01 0:00:15] Określ interwał powtarzający się w melodii skrzypiec. 2> 4. Utwór 4 Żółwie [0:00:01 0:00:38] W końcowym fragmencie utworu można było usłyszeć: a) trójdźwięk, b) gamę durową, c) pasaż, d) gamę molową. Podkreśl właściwą odpowiedź. 5. Utwór 1 Marsz królewski lwa [0:00:01 0:00:32] Utwór 2 Kury i koguty [0:00:22 do końca] Wpisz w kółkach tylko te określenia muzyczne, które usłyszysz w obu fragmentach. Artykulacja glissando Dynamika crescendo Agogika accelerando 6. Utwór 13 Łabędź [0:00:01 0:00:20] a) Jaki instrument gra główną melodię? Dopisz brakujące dźwięki. wiolonczela b) Jakie instrumenty mogą zagrać tę melodię? [CD: przykłady 22 i 23] fagot, puzon, flet, obój, skrzypce, altówka itd. Źródło: CD Naxos, Camille Saint-Saëns, Karnawał zwierząt, Czechoslovak Radio Symphony Orchestra, dyr. Ondrej Lenard 7