05(53)2008 miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN 1732-6249 TEMAT NUMERU OBYWATEL STRAŻNIK LUDZIE SEKTORA JACEK ALABA ORGANIZACJA Z KALENDARZA GAUDIUM ET SPES Z NOWEJ HUTY WARTO ZOBACZYĆ WIRTUALNY NORBLIN PORADNIK CZY PREZESI STOWARZYSZEŃ MOGĄ W NICH PRACOWAĆ www.ngo.pl portal organizacji pozarządowych
05(53)2008 miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN 1732-6249 PORADNIK www.ngo.pl portal organizacji pozarządowych TEMAT NUMERU OBYWATEL STRAŻNIK 05(53)2oo8 LUDZIE SEKTORA JACEK ALABA ORGANIZACJA Z KALENDARZA GAUDIUM ET SPES Z NOWEJ HUTY WARTO ZOBACZYĆ WIRTUALNY NORBLIN CZY PREZESI STOWARZYSZEŃ MOGĄ W NICH PRACOWAĆ str. 1 3 str. 4 5 str. 6 13 str. 14 str. 15 str. 16 LUDZIE SEKTORA» Jacek Alaba skuteczny w działaniu W SKRÓCIE» Zapowiedzi i relacje z najważniejszych wydarzeń minionego miesiąca TEMAT NUMERU: OBYWATEL STRAŻNIK» Nie szukamy haków rozmowa z Ryszardem Skrzypcem» Sonda Czy strażnik powinien unikać zaangażowania politycznego?» Jak osiągnąć strażniczy sukces? podpowiada Katarzyna Batko-Tołuć» Uśmiech dziecka lepszy niż grymas burmistrza? pyta Anna Kuliberda» Strażnicy władzy Darek Mól» Monitoruję cyklu Jestem strażnikiem część 2. OPINIE» Referendum to nie święto felieton Magdy Dobranowskiej-Wittels» Przypadki Anatola F.: Kto funduje ten płaci, czyli dwugłos o dawaniu KOLEKCJA CIEKAWYCH INICJATYW» Wirtualne muzeum fabrykę Norblina zwiedza Darek Mól ORGANIZACJA Z KALENDARZA» Poznać wartość pracy o Piotrku, pracowniku Stowarzyszenia Gaudium et Spes z Nowej Huty pisze Darek Mól str. 17 18 PRAWO A ORGANIZACJE» Przyjazne państwo dla organizacji? spotkanie ze słynną komisją sejmową relacjonuje Grzegorz Makowski, Instytut Spraw Publicznych str. 19 23 PORADNIK» Dokumenty i regulaminy związane z zatrudnianiem 9. odcinek cyklu poświęconego księgowości w organizacjach» Członek pracownikiem stowarzyszenia czy to legalne wyjaśnia Monika Chrzczonowicz» Jeśli urzędnik jest na urlopie... Anna Mazgal o prawomocnym zastępstwie» Aktualności prawne str. 24 FUNDUSZE» Darowizny
L U D Z I E S E K T OX RX XA gazeta.ngo.pl 05.2oo8 1 1 SKUTECZNY W DZIAŁANIU Jacek Alaba od wielu lat wprowadza nowatorskie rozwiązania różnych problemów społecznych. W 1999 r. założył Fundację Domin, która pomaga chorym i niepełnosprawnym dzieciom i młodym ludziom, którzy nie mogą odnaleźć się w życiu. DAREK MÓL
2 L U D Z I E S E K T O R A gazeta.ngo.pl 05.2oo8 Tatry, początek lat 80. Jacek Alaba rozmawia z dziewczyną swojego serdecznego przyjaciela, który zginął w górach podczas wspinaczki. Wspominają także innego kolegę z liceum, który brał narkotyki. Nie udało się go wyciągnąć i chłopak w maturalnej klasie przedawkował. Oboje, patrząc na szczyty, zastanawiają się, dlaczego świat jest tak popaprany. Mówią, że dobrze byłoby mieć chatę w górach, do której przyjeżdżaliby ludzie w różny sposób niepoukładani. Chata mogłaby nazywać się Domin. Wtedy były to marzenia. Kilkanaście lat później Jacek stworzył takie właśnie miejsce. Uzależnieni początek Rok 1983. Jacek Alaba rozpoczyna pracę jako asystent socjalny w Ośrodku Readaptacyjnym dla Uzależnionych w Grzmiącej koło Warszawy. Swoja pasją wspinaczką górską zaraża innych. Zaczyna organizować obozy terapeutyczno-wspinaczkowe dla swoich podopiecznych. Dzięki temu uzależnieni od narkotyków, często fizycznie wyniszczeni przez nałóg, mogą sprawdzić się w trudnych, ekstremalnych sytuacjach, nauczyć się pokonywania lęku, przekraczania własnych ograniczeń i odpowiedzialności za siebie. Kilkudniowy pobyt w górach przynosi zaskakujące efekty. W połączeniu z innymi metodami terapeutycznymi okazuje się bardzo pomocny w leczeniu osób uzależnionych. Obozy wspinaczkowe organizowane są do tej pory i stały się osią systemu leczenia osób uzależnionych, stworzonego przez Jacka Alabę. Doskonale sprawdzają się też w pracy z ludźmi ze środowisk, gdzie występują takie problemy jak alkoholizm, przestępczość, prostytucja, wykorzystywanie seksualne czy zagrożenie związane z działalnością sekt. Mieszkania adaptacyjne Przez kilka lat Alaba pracuje jako wolontariusz w amerykańskim ośrodku terapeutycznym. Zdobyte tam doświadczenia przenosi do kraju. W 1992 r. zakłada Stowarzyszenie Pomoc Socjalna dla Osób Uzależnionych, Żyjących z HIV/AIDS. Razem z dr Barbarą Łysakowską, która prowadziła na Malcie klinikę dla heroinistów, zaczęliśmy wprowadzać nowatorskie na tamte czasy metody odtruwania, np. metadonem mówi Jacek Alaba. Opracowałem i wdrożyłem też program socjalny Mieszkania adaptacyjne dla osób uzależnionych i żyjących z HIV/AIDS w 17 miastach Polski. Mieszkania adaptacyjne były dość rewolucyjnym rozwiązaniem jak na tamte czasy. Osoby, które pozytywnie zakończyły odtrucie mogły w nich zamieszkać i były obejmowane kompleksowym programem socjalnym (m.in. szkolenia zawodowe), wsparciem medycznym i psychologicznym. A co najważniejsze, nie żyły w zamkniętym ośrodku, odizolowane od świata, tylko wśród ludzi. Alaba uważa, że choroby społeczne, tj. narkomania i alkoholizm, powinny być leczone tam, gdzie zaistniały, gdyż wtedy najszybciej przebiega proces zdrowienia. Mieszkania adaptacyjne funkcjonują do chwili obecnej. Bursa dla młodzieży Początek lat 90. w Polsce to prawdziwy boom amfetaminowy. Malo kto wie, jak bardzo amfetamina jest niebezpieczna i jak leczyć uzależnienie od niej. Jacek Alaba wykorzystuje zdobyte doświadczenia i powołuje w 1996 r. Stowarzyszenie Pedagogów i Rodziców ds. Dzieci i Młodzieży w Kryzysie Amfetaminowym. Opracowuje i wdraża kompleksowy program medyczno-terapeutyczno-socjalny, którego częścią jest Bursa. Na początku Bursa mieści się w dwupokojowym mieszkaniu. Przebywa w nim pięć osób. Od 1999 r. ma większe lokum w Konstancinie pod Warszawą, co pozwala zwiększyć liczbę podopiecznych do siedemnastu. Młodzież mieszkająca w bursie codziennie chodzi do szkoły, po powrocie odrabia lekcje, uczestniczy w prowadzonych zajęciach, sprząta, przygotowuje posiłki. Profilaktykę łączy się z terapią rodzinną. Młodzież ma zapewnioną fachową pomoc lekarską, terapeutyczną i pedagogiczną. Wyjeżdża też na obozy wspinaczkowe. Jacek Alaba z wolontariuszami z Serbii, którzy brali udział w jednym z projektów Fundacji Domin. Obóz rodzinny organizowany w Rzędkowicach dla dzieci z Hospicjum Cordis w Mysłowicach. Od lewej stoją Paweł Abucki, Jacek Alaba i opiekunowie dzieci. Medyczne nowości Alaba od dawna interesuje się światowymi osiągnięciami medycznymi. W 1995 r. zostaje członkiem Ashoki, międzynarodowej organizacji wyszukującej i zrzeszającej innowatorów społecznych. Zacząłem korespondować z członkami Ashoki na całym świecie, z lekarzami, naukowcami, pracownikami socjalnymi, członkami różnych stowarzyszeń. Dostałem od nich mnóstwo informacji na tematy HIV/AIDS, nowoczesnych metod leczenia uzależnień i nowości medycznych opowiada Jacek Alaba. Często też wyjeżdża na międzynarodowe konferencje, by poznać najnowsze osiągnięcia medyczne. Niektóre stara się wdrażać w Polsce, tak jak hiszpańską metodę ROD do odtrucia z opioidów. W terapii osób uzależnionych stosujemy też najnowsze badania naukowe, mówiące o konieczności stymulacji mocnymi emocjami ośrodka przyjemności w mózgu, odpowiadającego za proces uzależniania się od różnego rodzaju substancji psychoaktywnych. Je- Dzieci z Fundacji Iskierka podczas obozu w Rzędkowicach.
gazeta.ngo.pl 05.2oo8 L U D Z I E S E K T O R A 3 Ludzie sektora o Jacku Alabie: Jolanta Czernicka, prezes zarządu Fundacji Iskierka To, co robi Jacek Alaba w swojej Fundacji na pewno ma wielką wartość dla tych, którym pomaga. To człowiek, który ma niesamowitą zdolność do łapania pomysłów, od razu przekłada je na konkretne działanie. Poza tym obdarzony jest ogromnym poczuciem humoru i łatwo z nim nawiązać kontakt. W ośrodku Fundacji Domin w Rzędkowicach organizowaliśmy dla naszych podopiecznych dwa obozy. I wszyscy wrócili z nich bardzo zadowoleni. Pawel Abucki, prowadzi Klub Sportów Ekstremalnych JURA i Centrum Inicjatyw Lokalnych w Zawierciu Współpracowałem z Jackiem Alabą prawie dwa lata w Fundacji Domin. Pokazał mi, że pracując w sektorze pozarządowym, można skutecznie łączyć pasję z zarabianiem na swoje utrzymanie. Jacek Alaba ma mocno rozwinięty zmysł biznesowy, jasną wizję przyszłości i potrafi ją wcielać w życie. Założę się, że w ciągu najbliższych kilku lat dopnie swego i wybuduje ośrodek medyczny znany na całą Polskę. Wszystko robi z wielkim rozmachem i zaangażowaniem. Pracuje ciężko od świtu do nocy. Dogląda prac budowlanych, organizuje obozy, kursuje na trasie Warszawa Rzędkowice. Jest bardzo skuteczny. Potrafi pozyskać sprzymierzeńców do realizacji swych celów, gdyż umie rozmawiać z każdym i odstawia na bok osobiste poglądy, kiedy w grę wchodzi rozwój Fundacji. Jerzy Kulesza, prezes Stowarzyszenia na rzecz Pomocy Dzieciom i Dorosłym z Upośledzeniem Umysłowym DELTA Organizowaliśmy w Rzędkowicach kilka obozów wspinaczkowych dla osób z głębokim upośledzeniem umysłowym. Jacek Alaba wspiera nas logistycznie i podpowiada nam różne pomysły, które moglibyśmy realizować. Ma też szerokie kontakty i chętnie się nimi dzieli. Dla mnie to człowiek otwarty, szybko myślący, rzeczowy i energiczny. Maria Wroniszewska z Fundacji Synapsis Michał Wroniszewski, prezes Fundacji Synapsis i Jacek Alba są członkami Ashoki. ASkontaktowaliśmy się więc z nim w sprawie organizowania obozów dla naszych podopiecznych w ośrodku Fundacji Domin w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Mimo że Jacek Alaba nie miał wcześniej doświadczeń z dziećmi autystycznymi, zaprosił nas wtedy jeszcze do Podlesic, żebyśmy zobaczyli, co można tam robić. Szybko też przeszedł do konkretów, pomógł nam wyszukać sponsorów i zaczęliśmy współpracować. To człowiek otwarty na nowe doświadczenia, szybki w działaniu i przyciągający do siebie wiele osób. Nie współpracujemy już bezpośrednio, ale niektóre rodziny z dziećmi autystycznymi jeżdżą na organizowane przez niego obozy. śli dostarcza się uzależnionemu więcej emocji i pozytywnych doznań niż dałby narkotyk, proces terapeutyczny będzie skuteczny. Takich emocji dostarcza właśnie wspinaczka skałkowa czy wysokogórska oraz np. praca z końmi wyjaśnia Jacek Alaba. Fundacja Domin Alaba dobrze pamięta rozmowę w Tatrach z dziewczyną swojego przyjaciela. Dlatego dla swojej fundacji od początku ma nazwę. W 1999 r. Fundacja Domin powstaje, by wspomagać rozwój tych, którzy z różnych powodów mają mniejsze szanse: wykluczonych, marginalizowanych, bezrobotnych, ze środowisk patologicznych. Pomaga m.in. chorym i niepełno- sprawnym dzieciom i ich rodzicom, trudnej młodzieży, osobom uzależnionym. Alaba kupuje gospodarstwo w malowniczo położonej wsi Podlesice, gdzie tworzy centrum edukacji i rozwoju psychofizycznego. W 2005 r. Fundacja przenosi się do wsi Rzędkowice w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd. Teraz tutaj odbywają się obozy wspinaczkowo-rehabilitacyjne i hipoterapeutyczne i tu realizowana jest większość projektów Fundacji, szkolenia i kursy dla nauczycieli, wolontariuszy, rodziców. W Warszawie przy Fundacji działa również nowocześnie urządzona Pracownia Psychofizjologiczna, w której przeprowadzane są badania dzieci, młodzieży i dorosłych biorących udział w projektach Fundacji z zakresu diagnostyki i terapii np. pojemności pamięciowej, poziomu koncentracji uwagi, nadpobudliwości psychoruchowej, funkcjonalnego i organicznego uszkodzenia mózgu. Magiczne Rzędkowice Kiedy Jacek Alaba zaczyna mówić o Rzędkowicach, zaraz się uśmiecha. To przepiękne i urokliwe miejsce. A przy tym naprawdę dobrze przygotowane do działalności rehabilitacyjno-terapeutycznej. Spotykają się w nim różni ludzie i dzięki temu każdy uczy się patrzeć na świat nie tylko z perspektywy własnego nosa zapewnia. Fundacja nawiązała współpracę z wieloma innymi organizacjami, które opiekują się niepełnosprawnymi i chorymi. Ich podopieczni przyjeżdżają do Rzędkowic na obozy lub kilkudniowe pobyty. Wiele z tych niepełnosprawnych dzieci lub przyjeżdżających do nas z hospicjów po raz pierwszy ruszyło w naszym ośrodku np. na wózku w góry, po raz pierwszy wspięło się na skałkę, dosiadło konia albo zjeżdżając na linie, zobaczyło, jak wygląda świat z góry. Ich uśmiech, kiedy przełamały swój strach, gdy się cieszą z tego, że o własnych siłach coś zrobiły, jest bezcenny. I potwierdza, że to, co robimy ma naprawdę wielki sens twierdzi Alaba. Warto robić swoje Jacek Alaba ma głowę pełną pomysłów. Ciągle pisze nowe projekty. Swój czas dzieli między rodzinę, pobyty w Rzędkowicach i pracę w Fundacji w Warszawie. Cieszę się, że rozwiązania systemowe, które wprowadziłem w Polsce jakiś czas temu wciąż są wykorzystywane w pracy z osobami uzależnionymi czy niepełnosprawnymi zapewnia, ale zaraz dodaje: Niestety, w późniejszych latach ludzie zaczęli wyciągać z tych kompleksowych programów pojedyncze elementy i stosować je na różną skalę w zależności od pojawiających się potrzeb, np. aby zdobyć pieniądze na jakiś projekt. Często podpisywali się też jako autorzy tych pomysłów. To zwykła kradzież, a poza tym nieodpowiedzialność, bo żeby coś przyniosło efekty, trzeba dogłębnie poznać problem. Nie można brać jednej cząstki systemu, bo wyjdzie z tego więcej szkody niż pożytku przekonuje Alaba, który stworzone przez siebie programy leczniczo-terapeutyczno-socjalne z dobrymi rezultatami wykorzystuje od lat.
4 W S K R Ó C I E gazeta.ngo.pl 05.2oo8 Z A P O W I E D Z I W Y D A R Z E Ń KONKURS DOTACYJNY PARTNERSTWO INICJATYW SPOŁECZNYCH Fundacja Batorego, Fundacja Roberta Boscha oraz Fundacja PAUCI zapraszają organizacje pozarządowe do ubiegania się o dotacje na projekty realizowane w roku 2009 w Programie Partnerstwo Inicjatyw Społecznych. Listy intencyjne opisujące krótko planowane działania przyjmowane są do 31 maja 2008. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl WŁĄCZ FEMINIZM Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny zaprasza do udziału w konkursie na pracę pod hasłem Włącz feminizm, który ma promować pozytywny wizerunek feminizmu, jego historii, osiągnięć i współczesnych wyzwań. Oczekiwane są prace artystyczne, które oswajają, odczerniają i nobilitują feminizm. Prace można nadsyłać do 16 czerwca 2008. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl FUNDUSZ WYMIANY KULTURALNEJ Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (które jest operatorem Funduszu Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego) ogłosiło nabór wniosków w ramach pierwszej edycji konkursu projektów. Wnioski mogą składać (do 16 czerwca 2008) m.in. organizacje pozarządowe działające w sferze kultury. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl NOWE MOŻLIWOŚCI DLA STUDENTÓW I UCZELNI Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji została Operatorem Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. W ramach pierwszego naboru wnioski będzie można składać do 30 czerwca 2008. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl PROGRAM WSCHÓD-WSCHÓD FUNDACJI BATOREGO Fundacja im. Stefana Batorego zaprasza organizacje pozarządowe i inne polskie niekomercyjne instytucje do składania wniosków w Programie Wschód-Wschód Partnerstwo ponad Granicami. W ramach programu ubiegać się można o dotacje na projekty realizowane w Polsce we współpracy z partnerską organizacją z krajów z regionu Europy Środkowo-Wschodniej, Azji Centralnej lub Kaukazu. Termin składania wniosków mija 22 sierpnia. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl R E L A C J E W WARSZAWIE SPOTKAŁY SIĘ ORGANIZACJE STRAŻNICZE W połowie marca 2008 w Warszawie odbyła się konferencja Obywatele na straży interesu publicznego, czyli w jakich warunkach występują i rozwijają się działania strażnicze. Konferencja została zorganizowana przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, we współpracy z Fundacją im. S. Batorego. Jej głównym celem była debata na temat sytuacji środowiska organizacji strażniczych, które są w tym rejonie zjawiskiem stosunkowo nowym. Strażnictwo to działalność polegająca na obserwacji życia publicznego tego, jak działają instytucje oraz osoby publiczne, w celu podniesienia przejrzystości życia publicznego i przestrzegania w tej sferze litery prawa. Więcej: wiadomosci.ngo.pl MASZ GŁOS, MASZ WYBÓR 2008 Ponad 250 organizacji zgłosiło się do udziału w tegorocznej akcji Masz głos, masz wybór, organizowanej przez Fundację Batorego i Stowarzyszenie Szkoła Liderów. Najliczniejsze są organizacje mazowieckie i dolnośląskie. Najmniejsze zainteresowanie akcja wzbudziła w województwach lubuskim, opolskim i świętokrzyskim. Na stronie www.maszglos.pl wciąż można zgłaszać się do grona sympatyków akcji. Więcej: wiadomosci.ngo.pl ZYSK Z DOJRZAŁOŚCI Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce rozpoczęła realizację dwuletniego projektu Zysk z dojrzałości. Jego celem jest poprawa sytuacji osób po pięćdziesiątce na rynku pracy. Pracodawcy i służby zatrudnienia zostaną przeszkoleni, by nie ulegali stereotypom i byli age friendly. Jesienią będzie przeprowadzona natomiast w mediach ogólnopolska kampania społeczna. Więcej: wiadomosci.ngo.pl 245 TON ŻYWNOŚCI NA WIELKANOCNE STOŁY W Wielkanocnej Zbiórce Żywności w tym roku Banki Żywności zebrały 245 ton produktów spożywczych. W kolejne marcowe weekendy 20 tysięcy wolontariuszy czekało na dary w ponad 1300 sklepach i supermarketach na terenie całej Polski. Jeszcze przed Świętami Wielkanocnymi zebrane produkty spożywcze trafiły do najuboższych rodzin za pośrednictwem organizacji społecznych zajmujących się dożywianiem. Więcej: wiadomosci.ngo.pl POLAK MĘSKIM WOJOWNIKIEM Krzysztof Komornicki jako jeden z siedmiu mężczyzn na świecie został odznaczony przez ONZ za działania na rzecz ochrony środowiska i promowanie równouprawnienia płci. Otrzymał międzynarodowy tytuł Male Warrior (ang. Męski Wojownik). Tytułem tym Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody obdarza mężczyzn, działających na rzecz ochrony środowiska i promowania równouprawnienia płci w swoim regionie. Krzysztof od 1989 roku jest zaangażowany w budowanie społeczeństwa obywatelskiego na terenie wschodnich Sudetów, tuż przy granicy z Czechami. Założył kilka organizacji pozarządowych, których programy skupiają się na zrównoważonym rozwoju obszarów górskich i podkreślaniu znaczącej roli kobiet w lokalnym środowisku. Więcej: wiadomosci.ngo.pl
gazeta.ngo.pl 05.2oo8 R E L A C J E KREW DLA POLSKI Polski Czerwony Krzyż wraz z Grupą Muszkieterów rozpoczął ogólnopolską akcję Zbieramy KREW dla Polski. Od 5 kwietnia do 11 października w 82 miastach przy sklepach Intermarché i Bricomarché będą podstawiane ambulanse, w których Polacy będą mogli oddać krew. Przy tej okazji odbędzie się także ogólnopolska kampania promująca honorowe krwiodawstwo. Wszyscy chętni do oddania krwi przy sklepie Intermarché lub Bricomarché w swojej miejscowości mogą sprawdzić terminy akcji na stronie internetowej pck.org.pl, oddajkrew.pl i muszkieterowie.pl. Więcej: wiadomosci.ngo.pl NIEKONWENCJONALNA MAPA WARSZAWY Na przełomie kwietnia i maja 2008 ukaże się anglojęzyczna mapa Warszawy przygotowana specjalnie z myślą o turystach w wieku 18 35, tzw. travellersach. Zaznaczono na niej 100 interesujących punktów. Treść konsultowano z przedstawicielami różnych środowisk, m.in. z właścicielami hosteli, w których travellersi się zatrzymują. Mapa będzie rozprowadzana w różnych miastach europejskich. Dotychczas ukazały się mapy i przewodniki m.in. po Brukseli, Rotterdamie, Oslo, Kopenhadze, Ljubljanie. W tym roku, oprócz Warszawy, przygotowywana jest mapa Zurichu, Madrytu, Genewy. Trwają też prace nad mapą Wrocławia. Mapa powstała w wyniku współpracy europejskiej organizacji non profit USE-IT, Fundacji Bęc Zmiana i Biura Promocji m.st. Warszawy. Więcej: wiadomosci.ngo.pl KLAWIATURA NA PASACH Rozstrzygnięty został konkurs na nowoczesny warszawski gadżet poświęcony Fryderykowi Chopinowi. Na organizowany z okazji zbliżającego się międzynarodowego Roku Chopinowskiego 2010 konkurs dla młodych dizajnerów wpłynęło 50 prac. Pierwszą nagrodę otrzymał projekt miejski Heleny Czernek i Klary Jankiewicz, prosta i wdzięczna transformacja pasów dla pieszych w klawiatury, przypominająca o tym, że Warszawa była miastem Chopina. Wystawę pokonkursową można zwiedzać do 30 maja 2008 w Bambini di Praga. Więcej: wiadomosci.ngo.pl KAMPANIA LOKAL BEZ PAPIEROSA.PL ZDOBYWA WROCŁAW 22 lokali wolnych od dymu tytoniowego we Wrocławiu to efekt rozpoczęcia dolnośląskiego etapu kampanii społecznej Lokal bez Papierosa.pl, organizowanej przez Stowarzyszenie MANKO. Przedsięwzięcie zainicjowano rok temu w Krakowie, po etapie warszawskim i pomorskim, doczekało się swojej inauguracji na Dolnym Śląsku. Otwierając etap wrocławski kampanii, Stowarzyszenie Manko przyznało 20 certyfikatów lokalom spełniającym standardy sieci Lokal bez Papierosa.pl. Są wśród nich zarówno lokale z całkowitym zakazem palenia, jak i z wydzielonymi salami dla niepalących. Więcej: wiadomosci.ngo.pl TRWAJĄ AKCJE W OBRONIE TYBETU Liczne stowarzyszenia i fundacje oraz grupy obywateli i obywatelek włączają się w akcje protestacyjne przeciwko krwawemu postępowaniu władz chińskich w Tybecie. Można podpisać apel do polskich władz, by potępiły one brutalne działania, można wziąć udział w akcjach i demonstracjach, można śledzić olimpijski monitor. Informacje na stronach: www.hfhrpol.waw.pl/tybet i http://ratujtybet.org/ oraz www.olimpiada2008.info.pl. Więcej: wiadomosci.ngo.pl Z A P O W I E D Z I W Y D A R Z E Ń W S K R Ó C I E 5 GRANTY FUNDUSZU WYSZEHRADZKIEGO Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki (The International Visegrad Fund IVF) zaprasza do ubiegania się o granty w programie Standard Grants. IVF wspiera projekty współpracy kulturalnej, edukacyjne, wymiany młodzieży, współpracy ponadgranicznej i promocji turystyki. Projekty mogą uzyskać dofinansowanie od 4 tys. euro. Czas na realizację projektu to rok. Najbliższy termin składania aplikacji upływa 15 września 2008. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl V OFIP JUŻ WE WRZEŚNIU Po raz piąty odbędzie się Ogólnopolskie Forum Inicjatyw Pozarządowych w Warszawie, organizowane przez Stowarzyszenie na rzecz FIP. Tym razem oprócz konferencji zaplanowano wiele dodatkowych spotkań, warsztatów oraz imprez towarzyszących jak II Przegląd Reklamy Społecznej, przegląd teatrów prowadzonych przez organizacje, kawiarnie obywatelskie i inne. Dlatego też tegoroczne Spotkania będą trwały cały tydzień, a zakończą się Jarmarkiem organizacji 20 września 2008. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl II PRZEGLĄD REKLAMY SPOŁECZNEJ W czerwcu 2008 w Gdańsku oraz we wrześniu 2008 w Warszawie odbędzie się druga już edycja Przeglądu Reklamy Społecznej. W związku z tym Stowarzyszenie na rzecz FIP poszukuje spotów z kampanii społecznych prowadzonych przez organizacje i instytucje w Polsce i za granicą. Chodzi wyłącznie o spoty telewizyjne i kinowe, a także filmy i spoty z zakresu ekonomii społecznej. Przegląd nie jest konkursem, a wybrane spoty zostaną zaprezentowane nieodpłatnie w ramach pokazów. Więcej na stronie: wiadomosci.ngo.pl ZMIANY W PROGRAMACH MINISTERSTWA KULTURY W ramach istniejących od 3 lat programów rozdzielanych jest rocznie prawie 300 mln złotych Istniejący system doprowadził do rozproszenia środków i lawinowego wzrostu liczby składanych wniosków (w 2007 roku wpłynęło ich ponad 14 tys.). Dlatego minister Bogdan Zdrojewski zdecydował, że od roku 2009 zmianom ulegają zasady rozdzielania pieniędzy, co ułatwi przyznawanie pieniędzy na cele autentycznie, a nie fikcyjnie związane z kulturą. Wydzielono 4 programy: Wydarzenia artystyczne, Edukacja, Infrastruktura i Dziedzictwo Narodowe.
6 S O N D A T E M A T N U M E R U : O B Y W A T E L S T R A Ż N I K gazeta.ngo.pl 05.2oo8 CZY STRAŻNIK POWINIEN UNIKAĆ ZAANGAŻOWANIA POLITYCZNEGO? Danuta Przywara, prezes zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Polsce Tak, powinien unikać, gdyż nie można zjeść ciastka i jednocześnie mieć ciastka. Albo uprawia się działalność polityczną i informacji, zdobytych podczas działalności strażniczej, używa się w walce politycznej, albo się jest zewnętrznym, obiektywnym, niezależnym, równo traktującym wszystkich strażnikiem. Mogę sobie wyobrazić sytuację, w której strażnik powie jestem uczciwy, i rzeczywiście będzie. Tylko, że to nie wystarczy. Jeszcze całe otoczenie musi być przekonane o jego uczciwości, niezależności i bezstronności. Szkoda marnować dobrą ideę strażnictwa za cenę politycznej samorealizacji jednego czy dwóch kolegów z organizacji. Podam taki przykład: po odzyskaniu niepodległości przez Czechosłowację, członkowie Czechosłowackiego Komitetu Helsińskiego zdecydowali się skorzystać z gościny zaproponowanej im przez ich kolegę, także członka Komitetu Helsińskiego Václava Havla, który zaprosił ich na Hrad, dając im tam malutki lokal. Havel szybko zrozumiał, że nie można z jednej strony monitorować tego, co robi władza, a z drugiej być tą władzą, ponieważ grozi to schizofrenią i przestał być członkiem Czechosłowackiego Komitetu. Natomiast Komitet przez dobrych parę lat odzyskiwał opinię w pełni niezależnego od władzy watch doga. Mimo iż naprawdę jestem o tym głęboko przekonana nigdy nie przestał być w swym działaniu niezależną organizacją. NIE SZUKAMY HAKÓW O istocie i problemach organizacji strażniczych w Polsce mówi Ryszard Skrzypiec. ROZMAWIAŁ MARIUSZ JUSZCZYK Co to jest strażnictwo? Działanie strażnicze to zainteresowanie sprawami publicznymi, sprawowanie kontroli nad funkcjonowaniem różnych instytucji od strony formalno-prawnej oraz samych działań i podejmowanie interwencji w przypadku wykrycia nieprawidłowości. Działalność strażnicza zorientowana jest przede wszystkim na instytucje publiczne i wszelkie przejawy życia publicznego oraz w mniejszym stopniu na podmioty biznesowe, prywatne, w tym również trzeciego sektora. Jakie można podejmować działania interwencyjne? O skuteczności takiego działania decyduje kontekst lokalny. Czasem jest to niezwykle proste. Kilka lat temu, osobiście udało mi się zmienić niepożądany stan rzeczy: moja lokalna rada gminy nie informowała mieszkańców o swoich sesjach. Gdy dowiedziałem się, kiedy będzie najbliższa sesja, wywiesiłem w centralnych punktach mojej miejscowości ogłoszenia informujące o zbliżającym się terminie. Od tego czasu to urzędnicy sami informują mieszkańców o swoich spotkaniach. Stało się to normą. Czasem wystarczy sam protest. Można też odwołać się do przepisów prawa. To mogą być również pewne działania o charakterze śledczym. Sztandarowym tego przykładem jest dziennikarstwo śledcze. Najważniejsze jest, aby się czymś zainteresować, a potem się tym pochwalić. Działania strażnicze trzeba nagłaśniać, bo to nie jest prywatna rozgrywka między strażnikiem a monitorowanym, lecz jest to działalność publiczna. Społeczeństwo musi wiedzieć, że dane działanie było podejmowane. Należy informować nie tylko o nieprawidłowościach, ale również o pozytywnych ustaleniach. Działalność strażnicza nie polega na wyszukiwaniu haków na kogoś. Jeśli jakaś organizacja działa bez zarzutów, to też trzeba to powiedzieć. Strażnicy często korzystają przy monitorowaniu z metod nauk społecznych. Na czym to polega? Tak naprawdę metod nauk społecznych używa się tylko w wąskim zakresie działalności strażniczej, najczęściej przy tzw. monitorowaniu przy użyciu standaryzowanych narzędzi. Chodząc na sesje rady gminy czy miasta, teoretycznie też korzystamy z metody nauk społecznych, jaką jest obserwacja uczestnicząca. Tyle tylko, że większość obserwatorów nie uświadamia sobie tego. Po prostu przychodzi, patrzy i słucha. Jeśli chodzi natomiast o monitorowanie przy użyciu zestandaryzowanych metod i technik, to używamy specjalnych kart obserwacji, kwestionariuszy ankiety, wywiadu oraz narzędzi służących analizie treści. Prowadząc monitoring możemy łączyć te różne narzędzia. Najpowszechniejsze jest badanie dokumentów oraz opinii. Wszystko jednak zależy od badanego przypadku. Jak wyglądały początki ruchu strażniczego w Polsce i czy coś się zmieniło od tamtego czasu? Historia działalności strażniczej w Polsce sięga jeszcze poprzedniego systemu. Mam tutaj na myśli Helsińską Fundację Praw Człowieka, powstałą na bazie Komitetu Helsińskiego. Fundacja była i jest naturalnym ośrodkiem formowania się
gazeta.ngo.pl 05.2oo8 T E M A T N U M E R U : O B Y W A T E L S T R A Ż N I K S O N D A 7 ruchu strażniczego w Polsce. Prekursorem działalności strażniczej jest również ruch ekologiczny, który zaczął działać pod koniec lat 80. W ciągu tego czasu zmieniły się organizacyjne formy tej działalności. Działania spontaniczne zostały zastąpione formami bardziej zorganizowanymi. Doszło również do poszerzenia kręgów zainteresowania. Pod koniec lat 90. organizacje strażnicze, na większą skalę niż dotychczas, zainteresowały się problemem korupcji. Rozpoczęto monitoring działania instytucji publicznych, czego wcześniej też nie było. Nowym zjawiskiem jest również sprawa dostępu do informacji publicznej. Czy w polskich warunkach możemy mówić o organizacjach czysto strażniczych, czy może tylko o działaniach strażniczych, podejmowanych jako jedno z zadań organizacji? W Polsce występują obie formy działalności strażniczej, lecz wydaje mi się, że powszechniejsza jest ta druga. Trudno powiedzieć czy to dobrze, czy źle. Na pewno brakuje organizacji czysto strażniczych. Z drugiej strony cenne są także te organizacje, które oprócz swoich normalnych zadań, podejmują dodatkowo monitoring. Przykładem są tutaj organizacje ekologiczne oraz zajmujące się problematyką praw człowieka. Jednak podjęcie się działalności strażniczej często rodzi różnego rodzaju zagrożenia, przede wszystkim skutkujące utratą dotychczasowych źródeł finansów przez organizację, która angażuje się w takie działania. W końcu nie kąsa się ręki, która daje pieniądze i w tym zakresie monitoring może być ograniczony. nia z niedoborem organizacji strażniczych. Raczej rzadko słyszy się o takich organizacjach i ich działaniach. Ostatnio wyobraźnią społeczeństwa zawładnęło Centralne Biuro Antykorupcyjne. Jednak zdaje się, że ta instytucja nie jest w stanie poradzić sobie z problemami, do rozwiązania których została powołana. Czasem jest wręcz odwrotnie i raczej je potęguje, zamiast rozwiązywać. Z czego wynika mała liczba organizacji strażniczych? Z niskiej świadomości społecznej. Samo społeczeństwo powinno być zainteresowane tym, aby działały instytucje strażnicze. W Polsce chętniej wspierane są instytucje charytatywne, pomocowe, edukacyjne, natomiast nie ma świadomości, że potrzebne jest też wsparcie dla instytucji kontrolnych. W naszym kraju świadomość funkcjonowania instytucji publicznych generalnie jest stosunkowo niska, to znaczy ludzie nie interesują się, jak działa ich urząd i nie wiedzą, jakie zasady tam obowiązują, o ile nie został naruszony ich interes prywatny. A jeśli już ktoś się tym zainteresuje, to zwykle na zasadzie pieniactwa, awanturnictwa i oburzenia. Nie idą jednak za tym systemowe działania, które mają formę permanentnej lustracji. Społeczeństwo powinno lustrować tych, którzy ich reprezentują. W Polsce nie ma takiego zwyczaju i to nawet wśród organizacji. Ile organizacji pozarządowych robi rokrocznie monitoring programów współpracy? Monitoring odświętny jest nieefektywny, bo nic nie zmienia. Marzena Czarnecka, sekretarz redakcji Głosu Szklarskiej Poręby Zależy, co rozumiemy przez zaangażowanie polityczne. Jeżeli mówimy o świadomej działalności strażnika, myślę, że nie powinien jej unikać, pod warunkiem, że realizuje cele typu watch dog. Natomiast powinien unikać działalności partyjnej. Z tym się zgadzam. Nie powinien reprezentować żadnej frakcji, tylko interes obywatelski. Jeżeli używa się mechanizmów kontrolowania władzy lokalnej, np. monitoringu do tego, żeby wejść w jej struktury, to uważam, że jest to nieetyczne i możemy wtedy mieć wątpliwości co do czystości intencji strażnika. Natomiast czasami tak się zdarza, że monitorując władzę na poziomie lokalnym widzimy, że nie ma innej szansy na zmianę otoczenia, jak tylko wejść do samorządu i wówczas działać niejako od środka. Sama zajmuję się kontrolowaniem, ale także współpracuję z pewnymi grupami społecznymi i organizacjami pozarządowymi, reprezentując ich interesy w stosunku do samorządu. Bardzo chętnie cedują one na mnie pewne działania, wiedząc, że dosyć sprawnie sobie z tym poradzę. Mam tu jednak na myśli działania na rzecz przestrzegania prawa, a nie reprezentowanie partykularnych interesów jakiejś grupy. W tym sensie można powiedzieć, że jest to działanie etyczne. Chociaż ja osobiście staram się nie angażować politycznie w swojej działalności strażniczej. Wolę pokazywać innym, jak sami mogą pracować na rzecz zmiany. Celem działalności strażniczej jest zmiana sposobów działania monitorowanych instytucji. To o wiele bardziej społecznie użyteczne niż łapanie złodzieja. Ile jest organizacji strażniczych w Polsce? Nikt tego nie wie, bo nie prowadzi się żadnych oficjalnych statystyk. Kiedyś próbowałem to zmierzyć i wyszło mi, że tych organizacji nie jest zbyt wiele. Trudno mówić o jakiejś konkretnej liczbie. Jednak obserwuję kondycję życia publicznego w Polsce i wydaje mi się, że mamy do czynie- Jakie są największe bolączki organizacji strażniczych w Polsce? Największą słabością jest brak zasobów, czyli pieniędzy, ludzi i lokali. Brakuje ludzi do monitorowania. Czasem nie ma kto iść na sesję rady miasta, czy skopiować jakiś dokument. Cierpimy na deficyt aktywistów-amatorów oraz ekspertów z różnych dziedzin. Brakuje pomysłów na finansowanie organiza-