Lipiec 2014 Badania i rozwój w Polsce Raport 2014
Kluczowe wnioski Liczba firm, które zamierzają przeznaczyć więcej środków na działalność badawczo-rozwojową, zwiększyła się w stosunku do 2013 r.: 47,2% z nich planuje zwiększenie wydatków w ciągu najbliższego roku dwóch lat (wzrost z 36,6%), 61,1% respondentów w perspektywie trzech do pięciu lat (wzrost z 51,2%). Tendencja ta jest szczególnie widoczna w sektorze produkcyjnym, gdzie zwiększenie wydatków na B+R w perspektywie krótkoterminowej planuje 70%, a w perspektywie trzech do pięciu lat 80% przedsiębiorstw. W odróżnieniu od pozostałych krajów środkowoeuropejskich, drugim czynnikiem w największym stopniu wpływającym na poziom wydatków na B+R jest większa dostępność dotacji niż ulg podatkowych. Może to wynikać z faktu, że z takich zachęt nie można obecnie w Polsce praktycznie korzystać, a z uwagi na trwające właśnie negocjacje z Komisją Europejską dotyczące wsparcia w ramach funduszy europejskich na lata 2014-2020, respondenci dość optymistyczne wypowiadają się na temat możliwości uzyskania dotacji w ciągu najbliższych kilku lat. Zaobserwować można oznaki spowolnienia dynamiki wzrostu wydatków na B+R. Według ankiety przeprowadzonej w 2013 r., w 2012 r. 22,2% przedsiębiorstw przeznaczyło ponad 10% swoich obrotów na działalność badawczo-rozwojową. W 2013 r. odsetek tych firm zmniejszył się do 12,5%. W ubiegłym roku wszyscy respondenci deklarowali, że poziom ich wydatków na B+R pozostanie na co najmniej takim samym poziomie jak w 2012 r. Jak pokazuje tegoroczne badanie, 9,7% przedsiębiorstw planuje ograniczyć wydatki na ten cel w ciągu najbliższego roku - dwóch lat. Czynniki takie, jak niepewność dotycząca programów wsparcia dostępnych w ramach budżetu UE na lata 2014-2020 oraz planowanego wprowadzenia ulgi podatkowej na B+R od 2016 r. mogą prowadzić do odłożenia w czasie niektórych inwestycji badawczo rozwojowych. 4
Od ostatniego badania, którego wyniki zostały opublikowane w 2013 r., nastąpiły znaczące zmiany m.in. w sposobie, w jaki przedsiębiorstwa definiują prowadzone przez siebie działania badawczo-rozwojowe. W 2014 r. największa liczba respondentów (55,6%) wskazała, iż działalność ta obejmuje zmiany / ulepszenia istniejących produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług. 48,6% ankietowanych prowadzi działalność B+R mającą na celu rozwój nowych produktów / procesów / usług, co oznacza spadek z 78% w stosunku do roku poprzedniego. Jeszcze bardziej zmniejszyła się liczba respondentów, którzy uznali, że B+R to wspólna realizacja projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej (spadek z 70,7% do 29,2%). 27,8% ankietowanych przyznaje, że w ich firmach nie wprowadzono polityki działalności B+R. Coraz większa liczba przedsiębiorstw realizuje projekty wspólnie z zewnętrznymi ośrodkami badawczymi (wzrost z 66% do 82%), co może wskazywać, że inicjatywy podejmowane w tym zakresie zarówno po stronie publicznej, jak i prywatnej, zaczynają już przynosić zamierzone efekty. Firmy w Polsce podkreślają potrzebę wprowadzenia zachęt podatkowych zapewniających bieżące wsparcie działalności B+R, dzięki którym będą bardziej skłonne do formalnego rozpoznawania realizowanych obecnie projektów jako działalności badawczo-rozwojowej. Jednym z problemów napotykanych przez przedsiębiorców jest jednak niepewność, czy organy podatkowe uznają określoną działalność i wydatki za uprawniające do korzystania z zachęt. Aby umożliwić dokładniejsze i bardziej precyzyjne definiowanie działalności badawczej i rozwojowej, warto rozważyć możliwość powołania niezależnej instytucji, która certyfikowałaby kwalifikowalność wydatków i działań B+R. Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 5
Wnioski Definicja działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw Uczestnicy ubiegłorocznego badania zostali poproszeni o podanie swojej definicji działalności badawczo- -rozwojowej. Tegoroczna ankieta zawierała pytanie dotyczące formy działalności prowadzonej w badanych przedsiębiorstwach. Uzyskane w badaniach odpowiedzi znacząco się różnią. Wyniki badania przeprowadzonego w Polsce są podobne do średnich wyników w całym regionie. Firmy biorące udział w badaniu przeprowadzonym w 2014 r., jako formę prowadzonej działalności B+R najczęściej wskazywali zmiany / ulepszenia istniejących Specyfika branży determinuje potrzeby rozwojowe w branży chemicznej ok. 30% produktów wymaga ciągłego rozwoju i wysokich inwestycji w podnoszenie ich innowacyjności i konkurencyjności, podczas gdy pozostałe produkty, raz opracowane po wielu latach dopiero wymagają opracowania i wdrożenia znaczącej/przełomowej zmiany technologicznej, która będzie później służyła przez długi czas. Szymon Gross, Prezes, MCAA Sp. z o.o. (Grupa PCC) produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług (55,6%). Najpopularniejsza definicja wskazywana w zeszłorocznym badaniu rozwój nowych produktów / procesów / usług obecnie wybrana została przez 48,6% ankietowanych (spadek z 78%). Z kolei liczba respondentów, którzy uznali, że prowadzą działalność B+R w formie wspólnej realizacji projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej zmniejszyła się zdecydowanie z 70,7% do 29,2%. Niespełna jeden na pięciu przedsiębiorców (19,4%) deklaruje, że działalność B+R prowadzi w formie współpracy z podmiotami zewnętrznymi poprzez zakup usług B+R / własności intelektualnej / know-how odsetek ten zmniejszył się jednak od ostatniego roku. Ponadto, mimo że w 2013 r. 75,6% spółek definiowało działalność B+R jako rozwój istotnych innowacji / przełomowych rozwiązań dla różnych rynków (druga najczęściej wybierana przez ankietowanych odpowiedź), w 2014 r. odpowiedzi takiej udzieliło zaledwie 23,6% respondentów. Nadal jest to jednak trzecia najczęściej udzielana odpowiedź wśród spółek z branży produkcyjnej (35%). Które z poniższych stwierdzeń najlepiej obrazuje Państwa działalność B+R? Zmiany / ulepszenia istniejących produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług 55,6% 68,3% Rozwój nowych produktów / procesów / usług 48,6% 78,0% Wspólna realizacja projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej 29,2% 63,4% Rozwój istotnych innowacji / przełomowych rozwiazań dla róznych rynków 23,6% 75,6% Współpraca z podmiotami zewnętrznymi poprzez zakup usług B+R / własności intelektualnej / know-how 19,4% 56,1% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 2014 2013 6
Wydatki na B+R Wyniki badania wskazują na spadek poziomu wydatków na B+R. Według ankiety przeprowadzonej w 2013 r., 22,2% przedsiębiorstw przeznaczyło ponad 10% swoich obrotów na działalność badawczo-rozwojową. Rok później odsetek tych firm zmniejszył się do 12,5%. W 2013 r. liczba przedsiębiorstw, które przeznaczyły ponad 10% obrotów na B+R była najwyższa w sektorze technologii, mediów i telekomunikacji (TMT) (30,8%). Ponad połowa ankietowanych (51,4%) przeznaczyła na ten cel mniej niż 3% swoich obrotów (wzrost z poziomu 44,4% w 2012 r.). Ponadto, podczas gdy w ubiegłym roku wszyscy respondenci deklarowali, że poziom ich wydatków na B+R pozostanie co najmniej na takim samym poziomie, co w 2012 r., w tegorocznym badaniu 9,7% przedsiębiorstw planuje ograniczenie wydatków na ten cel. Jednocześnie spadła liczba przedsiębiorstw, które w ogóle nie planują wydatków na B+R w kolejnych latach (z 9,8% do 4,2%), a większa liczba firm niż w ankiecie z 2013 r. zamierza przeznaczyć więcej środków na działalność B+R. 47,2% z nich planuje zwiększyć wydatki w ciągu najbliższego roku dwóch lat (wzrost z 36,6%), a 61,1% respondentów deklaruje taki zamiar w perspektywie trzech do pięciu lat (wzrost z 51,2%). Tendencja wzrostowa jest szczególnie widoczna w sektorze produkcyjnym, gdzie zwiększenie wydatków na B+R w perspektywie krótkoterminowej Ogromnie ważny dla wszystkich podmiotów na rynku jest równy dostęp do zachęt na działalność B+R, ale co ważniejsze, przedsiębiorcy muszą mieć pewność tego, co jest rozumiane pod pojęciem badań i rozwoju. Opracowanie jednolitych definicji prac B+R, stosowanych zarówno w projektach dofinansowanych w formie dotacji, jak i korzystających z ulg podatkowych, jest dużym wyzwaniem dla polskich ustawodawców. planuje 70%, a w dłuższej perspektywie 80% przedsiębiorstw. Te pozytywne prognozy mogą być skutkiem wprowadzenia nowych programów operacyjnych wspierających działalność badawczo- -rozwojową, które mają zostać uruchomione w niedalekiej przyszłości (najprawdopodobniej z początkiem 2015 r.), a także szerszego zakresu wsparcia w ramach funduszy krajowych. Możliwe również, że przedsiębiorstwa planują projekty B+R z większym rozmachem w związku z perspektywą przezwyciężenia panującego do tej pory kryzysu. Adam Krzanowski, Prezes Zarządu, Grupa Nowy Styl Jaki procent Państwa obrotów był przeznaczony na działalność B+R w 2013 r.? 11,1% 12,5% Powyżej 10% 9,7% 6,9% Pomiędzy 5% a 10% 6,9% Pomiędzy 3% a 5% Pomiędzy 1% a 3% 22,2% 29,2% Mniej niż 1% Nie ponieśliśmy żadnych wydatków na działalność B+R Nie wiem Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 7
W odróżnieniu od pozostałych krajów z Europy Środkowej, drugim czynnikiem wywierającym największy wpływ na poziom wydatków na B+R w Polsce jest większa dostępność dotacji niż ulg podatkowych (ich znaczenie wzrosło z 1,56 w ubiegłym roku). Może to wynikać z braku efektywnego systemu ulg podatkowych związanych z działalnością badawczo- -rozwojową w Polsce. Zwiększyło się również znaczenie kosztów pracowników działów B+R, co sprawia, że stworzenie stabilnego systemu, który obejmowałby zarówno dotacje na B+R, jak i zachęty podatkowe, ograniczając jednocześnie zależność od funduszy europejskich, może mieć obecnie kluczowe znaczenie. W jakim stopniu wskazane czynniki zewnętrzne wpłyną na zwiększenie wydatków na działalność B+R w ciągu następnych 1-2 lat? Dostępność większej liczby rodzajów wsparcia nakładów na B+R (dotacje, ulgi podatkowe itp.) 2,35 2,41 Więcej dotacji niż ulg podatkowych 1,56 2,10 Dostępność wykwalifikowanej kadry badawczej Dostępność doświadczonej w realizacji badań kadry badawczej 1,56 1,89 1,81 Dostęp do i współpraca z uniwersytetami / jednostkami badawczymi Koszty kadry badawczej 1,3 1,69 1,53 1,69 Ochrona praw własności intelektualnej Możliwość współfinansowania kosztów procedur związanych z ochroną własności intelektualnej, włączając w to koszty związane z utrzymaniem ochrony Stabilność otoczenia prawnego Więcej ulg podatkowych niż dotacji 1,57 1,36 1,43 1,40 1,32 1,28 Dostępność do benchmarków sektorowych w odniesieniu do sposobów prowadzenia działalności B+R 1,22 Inne czynniki 0,44 1,05 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 (0 czynnik bez żadnego wpływu, 3 czynnik najważniejszy) 2014 2013 8
Polityka B+R oraz ochrona własności intelektualnej / know-how 27,8% respondentów przyznało, że ich firma nie posiada polityki B+R. Podobnie jak w innych krajach Europy Środkowej, przedstawiciele firm, które posiadają taką politykę, twierdzą, że zasoby finansowe i ludzkie to najistotniejsze czynniki mające wpływ na jej kształtowanie (w szczególności w branży produkcyjnej). Podobnie jak w innych krajach regionu, w Polsce najbardziej powszechnym sposobem ochrony praw własności jest tajemnica przedsiębiorstwa (76,4%). Jednocześnie niemal 10% respondentów deklaruje, że ich firmy nie korzystają z ochrony własności intelektualnej, podczas gdy prawie 52% przedsiębiorstw ubiega się o patenty. Odpowiedzi te wskazują na potrzebę zwiększenia świadomości korzyści płynących z ochrony praw własności i know-how. (0 - czynnik bez żadnego wpływu, 3 - czynnik najważniejszy) Proszę o ocenę istotności poniższych czynników w polityce B+R Państwa firmy Finansowanie działalności B+R 1,96 Zarządzanie kapitałem ludzkim koncentrujące się na przyciąganiu i zatrzymywaniu najbardziej wartościowych pracowników Współpraca z podmiotami zewnętrznymi 1,69 1,61 Polityka ochrony własności intelektualnej 1,58 Zarządzanie portfelem B+R 1,5 Istnienie procedur B+R 1,39 Struktura organizacyjna B+R 1,04 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 (0 czynnik bez żadnego wpływu, 3 czynnik najważniejszy) W jaki sposób chronią Państwo własność intelektualną / know-how swojej firmy? Tajemnica przedsiębiorstwa 76,4% Patenty / wzory użytkowe 51,4% Znaki towarowe 41,7% Prawa autorskie 40,3% Wzory przemysłowe 29,2% Nie korzystamy z ochrony 9,7% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 9
Wykorzystanie dotacji i ulg podatkowych na działalność B+R Dotacje na działalność badawczo-rozwojową z funduszy unijnych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych nadal stanowią najbardziej popularną formę finansowania, wybieraną odpowiednio przez 91,7% oraz 80,6% respondentów (wzrost z 73%). Jednocześnie zwiększyła się wiedza na temat dotacji przyznawanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (wzrost z 39% do 63,9%), a co za tym idzie, liczba przedsiębiorstw będących ich beneficjentami (wzrost z 15% do ponad 26%). Jest to spowodowane przede wszystkim brakiem możliwości pozyskania innego finansowania dla projektów B+R po wykorzystaniu środków przyznanych Polsce w ramach budżetu Unii Europejskiej na lata 2007-2013 i trwające jeszcze prace związane z programami wsparcia na lata 2014 2020. Mimo że ponad 40% respondentów wie o istnieniu grantów rządowych przyznawanych za pośrednictwem Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (wzrost o 20%), z instrumentów tych skorzystało zaledwie 4,2% ankietowanych (w formie dotacji na utworzenie centrów usług wspólnych lub centrów B+R), a jedynie 1,5% przedsiębiorstw przeznaczyło je na realizację innowacyjnych inwestycji produkcyjnych. Do tej pory zaledwie 2,8% firm skorzystało z programu Horizon 2020, głównie dlatego, że został on uruchomiony stosunkowo niedawno (na początku 2014 r.). Dotacje i zachęty podatkowe znane respondentom i wykorzystywane przez nich Wsparcie projektów B+R z funduszy strukturalnych w ramach krajowych Programów Operacyjnych 62,5% 91,7% Wsparcie projektów B+R z funduszy strukturalnych w ramach Regionalnych Programach Operacyjnych 54,2% 80,6% Dotacje skierowane na szkolenia pracowników 40,3% 66,7% Zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych w ramach Specjalnej Strefy Ekonomicznej 27,8% 63,9% Wsparcie projektów B+R udzielane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Granty rządowe na tworzenie centrów usług wspólnych lub centrów B+R zarządzane przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) 4,2% 26,4% 41,7% 63,9% Wsparcie tworzenia centrów usług wspólnych lub centrów B+R z funduszy strukturalnych 12,5% 41,7% Wsparcie innowacyjnych inwestycji produkcyjnych z funduszy strukturalnych 13,9% 37,5% Horizon 2020 (następca FP7) 2,8% 30,6% Zwolnienie z podatku od nieruchomości 7. Program Ramowy dla badań (FP7) współfinansujący projekty B+R wdrożone przy współpracy z placówkami naukowymi z UE Programy pomocowe współfinansujące inwestycje w energię odnawialną 0% 8,3% 30,6% 18,1% 27,8% 23,6% Ulga w podatku dochodowym na nabycie nowych technologii 6,9% 23,6% Granty rządowe na realizację innowacyjnych inwestycji produkcyjnych zarządzane przez PAIiIZ Ulga w podatku dochodowym dla przedsiębiorców ze statusem Centrum Badawczo-Rozwojowego 1,4% 0% 12,5% 18,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Znane Wykorzystane 10
Zaledwie 6,9% respondentów deklaruje, że ich firmy skorzystały z jednej z dwóch dostępnych w Polsce zachęt podatkowych związanej z działalnością B+R ulgi związanej z nabyciem nowych technologii. Taki poziom jej wykorzystania wynika przede wszystkim z aktywności sektora usług finansowych, który ze względu na charakter prowadzonej przez siebie działalności stale inwestuje w innowacyjne rozwiązania informatyczne, spełniające kryteria kwalifikowalności do ulgi. Jedna trzecia ankietowanych (33,3% w porównaniu z 29,3% w ubiegłorocznym badaniu) jest zdania, że korzystanie z zachęt podatkowych na działalność B+R jest ryzykowne ze względu na niepewność, czy organy podatkowe uznają określoną działalność za kwalifikowaną. Analogiczny odsetek przedsiębiorstw nie wie o istnieniu zachęt podatkowych związanych z działalnością B+R taki stan rzeczy wynika z faktu, że w Polsce nie wprowadzono dotychczas skutecznego systemu w tym zakresie. W porównaniu z poprzednim rokiem nie zmienił się odsetek respondentów, którzy deklarują, że regulacje podatkowe dotyczące ulg na działalność B+R są niejasne i stanowią zbyt duże ryzyko dla firmy. Opinie respondentów dotyczące zachęt podatkowych związanych z działalnością B+R Moja firma nie ma pewności, co do podejścia organów podatkowych do kosztów B+R, wobec tego uważamy korzystanie z ulg podatkowych w tym zakresie za ryzykowne 29,3% 33,3% Moja firma nie posiada wiedzy na temat ulg podatkowych związanych z działalnością B+R 26,8% 33,3% Moja firma nie zna dobrze metod zarządzania ryzykiem związanym z zakwalifikowaniem danych działań do działalności B+R 27,8% 31,7% Regulacje podatkowe dotyczące ulg na działalność B+R są niejasne i stanowią zbyt duże ryzyko dla firmy Moja firma posiada wiedzę na temat zachęt podatkowych związanych z działalnością B+R, ale nie mamy pewności, które działania kwalifikują się jako B+R i jak udowodnić ich kwalifikowalność do działalności B+R (klasyfikacja działań jako działania B+R) Uważam, że moja firma nie prowadzi prac B+R, które kwalifikowałyby się do uzyskania ulg podatkowych 25,0% 26,8% 23,6% 22,0% 23,6% 19,5% Moja firma wie, jak udowodnić, że dana działalność kwalifikuje się jako działalność B+R, ale systemy sprawozdawcze / kosztowe / rozliczania godzin pracy itp. w firmie nie są w stanie odpowiednio rejestrować / dokumentować związanych z tym kosztów 9,8% 13,9% Inne 2,4% 11,1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 2014 2013 Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 11
Ponad połowa ankietowanych (51,4%) jest zdania, że powstanie instytucji certyfikującej kwalifikowalność wydatków na B+R do otrzymania ulgi podatkowej pomogłoby im w podjęciu decyzji o skorzystaniu z dostępnych zachęt. Dla 27,8% z nich pewność, jaką dawałoby takie rozwiązanie, byłaby również motywacją do zwiększenia wydatków na B+R. Opinie respondentów dotyczące powstania instytucji certyfikującej kwalifikowalność wydatków na B+R do otrzymania ulgi podatkowej Pomogłoby nam w podjęciu decyzji o skorzystaniu z ulg podatkowych 51,4% Nie miałoby wpływu na wydatki na B+R 30,6% Byłoby zachętą do zwiększenia wydatków na B+R ze względu na większą pewność definicji działań B+R 27,8% Ułatwiłoby nam zarządzanie raportowaniem finansowym w zakresie wzrostu wydatków na B+R Skłoniłoby nas do zwiększenia wydatków na B+R 18,1% 20,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 12
Zdaniem blisko 77% ankietowanych, wprowadzenie ulgi podatkowej na działalność B+R przełożyłoby się na zwiększenie wydatków na ten cel. Ponad 40% przedsiębiorstw przeznaczyłoby więcej środków na badania i rozwój w perspektywie krótkoterminowej (rok dwa lata). Dodatkowo ponad 33% przedsiębiorstw zaczęłoby rozpoznawać obecnie ponoszone wydatki jako działalność B+R w sprawozdaniach finansowych lub do celów statystycznych. Opinie respondentów dotyczące wprowadzenia w Polsce nowej ulgi podatkowej pozwalającej na obniżenie kwoty należnego podatku dochodowego w związku z prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych Wzrost wydatków na działalność B+R w najbliższych 1-2 latach Wzrost wydatków na działalność B+R w następnych 3-5 latach Zmiana ta byłaby dla naszej firmy zachętą do rozpoznawania obecnych działań jako działalność B+R w sprawozdaniach finansowych / na cele statystyczne Pozostałoby bez wpływu na nasze wydatki na działalność B+R 22,2% 33,3% 36,1% 40,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Pozytywny wpływ na poziom pewności i zaufania związanego z korzystaniem z zachęt dotyczących działalności badawczo-rozwojowej mógłby mieć szereg czynników, w tym opracowanie spójnej listy wydatków kwalifikowanych, zarówno w odniesieniu do dotacji, jak i ulg podatkowych. Ponadto przedsiębiorstwa popierają pomysł powołania instytucji certyfikującej kwalifikowalność ich działań i wydatków na B+R do skorzystania z zachęt podatkowych. Jakkolwiek atrakcyjność grantów jest niepodważalna, to wprowadzenie w Polsce ulg podatkowych na działalność B+R niewątpliwie podniosłaby atrakcyjność tej lokalizacji pod kątem przyciągania projektów innowacyjnych. Paweł Wideł, Dyrektor ds. relacji z rządem, General Motors Poland Sp. z o.o. Aby zachęcić firmy do ciągłego inwestowania w projekty B+R należałoby wprowadzić mieszany system zachęt (obejmujący również ulgi podatkowe). W celu sprawowania odpowiedniej kontroli nad tym systemem, rząd mógłby tymczasowo ograniczać kwotę odliczenia od podatku lub kwotę ulgi. Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 13
Liczba firm posiadających wiedzę na temat dotacji oraz korzystających z tej formy wsparcia w odniesieniu do prowadzonej działalności B+R zmniejszyła się (z 36,6% w 2013 r. do 30,6% w 2014 r.). Jednocześnie spadła liczba tych przedsiębiorstw, które z dotacji w ogól nie korzystają (z ponad 24% do 16,7%). Ponadto 36,1% respondentów przyznaje, że ma wprawdzie wiedzę na temat dostępnych dotacji, ale nie posiada odpowiednich zasobów, aby monitorować pojawiające się możliwości uzyskania dofinansowania. Przedsiębiorstwa nie korzystają z dotacji przede wszystkim z uwagi na zbyt biurokratyczny i skomplikowany proces ubiegania się o wsparcie oraz realizacji projektów (38%). Oznacza to zdecydowany wzrost z poziomu 25% w roku poprzednim i może świadczyć o braku zasobów niezbędnych w celu realizacji współfinansowanych projektów. Zmniejszyło się również znaczenie kryteriów ubiegania się o wsparcie, które nie są zgodne ze specyfiką prowadzonych przez firmę projektów (z 41,7% do 33,3%). Ryzyko braku zgodności z celami projektu przedstawionymi w umowie o dofinansowanie podkreśla 22,2% ankietowanych (wzrost z 8,3%), a na ryzyko zmiany priorytetów badawczych, które zniechęca firmy do ubiegania się o finansowanie, zwraca uwagę 25% respondentów (wzrost z 8,3%). Jest to wynik zastosowania bardzo surowych zasad dotyczących wprowadzania zmian do realizowanych projektów, które nie uwzględniają ich specyfiki, tj. ogromnej zmienności oraz nieprzewidywalności wyników końcowych na etapie planowania. Opinie respondentów dotyczące dotacji na działalność B+R Nie posiadamy odpowiednich zasobów, aby monitorować pojawiające się możliwości uzyskania dofinansowania i z powodzeniem o nie aplikować Orientujemy się w systemie dotacji na działalność B+R i korzystamy z nich 29,3% 30,6% 36,1% 36,6% Nie korzystamy z nich Uzyskanie dofinansowania dostosowanego do potrzeb naszej firmy wymagałyby zaangażowania partnerów (utworzenia konsorcjum), ale charakter projektu / interesy firmy nie pozwalają na nawiązanie współpracy ze stronami trzecimi Nie mamy wiedzy w zakresie dotacji na działalność B+R 9,8% 12,5% 11,1% 16,7% 17,1% 24,4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 2014 2013 Firmy z sektora MSP, takie jak CERRAD, aktywnie korzystają z ulg podatkowych, szczególnie w SSE z uwagi na ich przewidywalność i łatwość rozliczania. Ulgi na działalność B+R świetnie wpisywałyby się w ten nurt i niewątpliwie pomogłyby w bieżącej działalności, która wymaga przede wszystkim skupienia się na osiąganiu stałych dochodów, również przez podnoszenie poziomu innowacyjności produktów. Aleksander Sznyrowski, Właściciel, CERRAD sp. z o.o. 14
Współpraca z podmiotami zewnętrznymi w ramach projektów B+R Niemal 82% przedsiębiorstw twierdzi, że przy realizacji projektów badawczo-rozwojowych współpracuje z podmiotami zewnętrznymi (wzrost z 66%). Głównym powodem nawiązania takiej współpracy jest jej niezbędność w realizacji projektu. Równie istotny jest również fakt, że współpraca jest często jednym z wymogów w procesie ubiegania się o dofinansowanie lub uzyskania wyższego wsparcia na realizację projektu. Z kolei brak współpracy wynika przede wszystkim z faktu posiadania własnego centrum B+R (w strukturze danego przedsiębiorstwa lub w ramach innej spółki grupy). Firmy prowadzące działalność w Polsce współpracują w niemal równym stopniu z uniwersytetami, jak i państwowymi lub prywatnymi instytutami badawczo-rozwojowymi / naukowymi. Współpraca z podmiotami zewnętrznymi w ramach realizowanych projektów B+R 9% 46% 39% 18% 44% 53% Nie, ponieważ 39% Posiadamy własne centrum B+R Posiadamy centrum B+R w ramach innej spółki grupy Inne powody Tak Nie 82% Tak, ponieważ 34% Wymaga tego realizacja projektu Jest to wymogiem uzyskania wyższego dofinansowania na realizację projektu B+R Jest to wymogiem w procesie ubiegania się o dofinansowanie Inne powody Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 15
Perspektywa regionalna
Kluczowe wnioski Dostępność bardziej zróżnicowanych zachęt nadal pozostaje najistotniejszym czynnikiem decydującym o poziomie wydatków na B+R. Jak pokazują wyniki badania, dotacje cieszą się nieco większym zainteresowaniem niż ulgi podatkowe, a system mieszany, łączący obydwa rodzaje instrumentów, uznawany jest za najbardziej skuteczny sposób wspierania działalności B+R przedsiębiorstw. Aby utrzymać obecny trend rosnącego udziału firm w wydatkach na B+R, konieczne jest dostosowanie dostępnych w Europie Środkowej systemów wsparcia do oczekiwań przedsiębiorstw 1. Prognozowany poziom wydatków na B+R obniża się coraz więcej firm przeznacza na nie mniej niż 1% oraz poniżej 3% swoich obrotów, a liczba przedsiębiorstw, które przeznaczają na ten cel ponad 10% swoich obrotów spadła z 24% do 22,1%. Jak już wspomniano, dostępność zachęt ma decydujący wpływ na poziom wydatków na B+R. Raczej pesymistyczne prognozy dotyczące poziomu nakładów na badania i rozwój w perspektywie krótkoterminowej mogą wynikać z faktu, iż nadal trwają prace nad programami wsparcia unijnego na lata 2014-2020, co sprawia, że dostępność dotacji obecnie jest znacząco ograniczona. Coraz większa liczba przedsiębiorstw realizuje projekty wspólnie z ośrodkami badawczymi, co może świadczyć o zacieśnianiu współpracy pomiędzy biznesem a nauką. Rośnie również odsetek firm posiadających własne centra B+R, co sprawia, że dostępność wykwalifikowanych i doświadczonych pracowników jest jednym z najistotniejszych czynników decydujących o poziomie nakładów na działania w tym zakresie. Niemniej jednak, wiele przedsiębiorstw realizujących projekty B+R nadal wskazuje, że możliwość współpracy z uczelniami wyższymi / instytutami badawczymi jest bardzo ceniona i pożądana przy prowadzeniu prac B+R. 1 W 2011 r. wskaźnik BERD (ang. Business Expenditure on R&D wydatki przedsiębiorstw na badania i rozwój) w Unii Europejskiej ukształtował się na poziomie 54,9%, a jego wartość przekroczyła tę średnią jedynie w Estonii (55%). Wskaźnik jest najniższy w Bułgarii (16,9%), Łotwie (24,8%), Polsce (28,1%) i Litwie (28,2%) (dane opublikowane przez Eurostat) 18
Można dostrzec istotne zmiany w sposobie definiowania działalności badawczo- -rozwojowej przez firmy. Mimo że odsetek respondentów, którzy w 2014 r. za działalność B+R uznali zmiany / ulepszenia istniejących produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług zmniejszył się z 67% do 65,2%, jest to najczęściej wybierana definicja tego rodzaju aktywności (miejsce trzecie w ubiegłorocznym badaniu). Liczba wskazań na najbardziej popularną w badaniu przeprowadzonym w 2013 r. odpowiedź (rozwój nowych produktów / procesów / usług) spadła z 88% do 60%, a trzecią najchętniej wybieraną definicją okazała się wspólna realizacja projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej (awans z miejsca czwartego na trzecie, mimo że liczba respondentów wybierających tę odpowiedź spadła z 49% do 29,4%). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność w regionie podkreślają, że jasne i przejrzyste zdefiniowanie działalności badawczo-rozwojowej ma bardzo duże znaczenie w odniesieniu do wszystkich systemów wsparcia. Najbardziej powszechnym sposobem ochrony własności intelektualnej / know-how jest tajemnica przedsiębiorstwa oraz znaki towarowe. Respondenci są jednak zdania, że najskuteczniejsze i najefektywniejsze jest łączenie różnych dostępnych form ochrony i dostosowanie ich do specyfiki branży. Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 19
Wnioski Definicja działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw Uczestnicy ubiegłorocznego badania zostali poproszeni o podanie swojej definicji pojęcia działalność badawczo- -rozwojowa. W tegorocznej ankiecie respondenci udzielali odpowiedzi na pytanie dotyczące formy działalności B+R prowadzonej w ich firmach. W uzyskanych odpowiedziach można było zauważyć znaczące zmiany. W tegorocznym raporcie 65,2% respondentów z całego regionu za działalność B+R uznało zmiany / ulepszenia istniejących produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług. Pomimo niewielkiego spadku liczby wskazań w porównaniu z 2013 r. (67%) definicja ta awansowała z pozycji trzeciej na pierwszą. Jej popularność może być skutkiem liczby wskazań zdecydowanie przekraczającą średnią dla regionu w Estonii (87,5%) oraz Rumunii (78,6%). Trzecią najczęściej wybieraną w 2014 r. odpowiedzią (29,4%) okazała się wspólna realizacja projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej w 2013 r. znalazła się ona na czwartym miejscu (49%), a najbardziej popularna była w Rumunii (ponad 46%) i Estonii (ponad 37%). Najprawdopodobniej najważniejsza zmiana dotyczy postrzegania działalności badawczo-rozwojowej jako współpracy z podmiotami zewnętrznymi poprzez zakup usług B+R / własności intelektualnej / know-how i dotyczy w szczególności firm w Polsce (spadek z 68% w ubiegłym roku do 19,4% obecnie). Według raportu opublikowanego w 2013 r. większość ankietowanych (88%) była zdania, że działalność B+R to rozwój nowych produktów / procesów / usług. W 2014 r. odsetek respondentów wybierających tę odpowiedź spadł do 60%, mimo 75% wskazań na Litwie. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej obrazuje Państwa działalność B+R? Zmiany / ulepszenia istniejących produktów / procesów / usług służące poprawie wydajności / udoskonaleniu właściwości produktów / procesów / usług Rozwój nowych produktów / procesów / usług Wspólna realizacja projektów badawczych ukierunkowanych na doskonalenie bądź rozwój nowych produktów / procesów / usług z innymi spółkami grupy kapitałowej Rozwój istotnych innowacji / przełomowych rozwiązań dla różnych rynków 24,5% 29,4% 49,0% 60,0% 65,2% 67,0% 81,0% 88,0% Współpraca z podmiotami zewnętrznymi poprzez zakup usług B+R / własności intelektualnej / know-how 13,9% 25,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 2014 2013 20
Wydatki na B+R Tegoroczny raport pokazuje, że w 2013 r. 20,6% przedsiębiorstw przeznaczyło mniej niż 1% swoich obrotów na działalność badawczo-rozwojową (wzrost z 15% w 2012 r.). Ponadto zwiększyła się liczba podmiotów, które przeznaczyły na ten cel mniej niż 3% swoich obrotów (z 36% w 2012 r. do 41,8% obecnie). Jednocześnie zaledwie 22,1% przedsiębiorstw przeznaczyło na badania i rozwój więcej niż 10% obrotów, co oznacza spadek z poziomu 24%. Odsetek tych firm jest jednak zdecydowanie powyżej średniej na Słowacji (podobnie jak w roku poprzednim) oraz w Bułgarii odpowiednio 54,5% i 40%. Jedynie 5,5% przedsiębiorstw nie poniosło w 2013 r. żadnych wydatków na działalność badawczo-rozwojową (spadek z 10% w 2012 r.). Sytuacja ta odnosi się do wyższej od średniej liczby przedsiębiorstw na Węgrzech (17,8%) oraz w Polsce (9,7%). 20,5% przedsiębiorstw z Chorwacji, 12,1% ze Słowacji oraz 11,1% z Polski nie jest w stanie określić poziomu swoich wydatków na działalność B+R. W Polsce może to wynikać z braku skutecznego systemu zachęt, który skłoniłby firmy do prowadzenia wyodrębnionej dokumentacji nakładów poniesionych na B+R. 88,5% respondentów z całego regionu deklaruje, że poziom ich wydatków na B+R w perspektywie krótkoterminowej (rok dwa lata) pozostanie na takim samym poziomie, jak dotychczas lub wzrośnie. Jednocześnie, 89,7% ankietowanych nie planuje zmniejszenia tych wydatków w perspektywie trzech do pięciu lat, a dla Litwy i Estonii dotyczy to wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w badaniu. 4,8% ankietowanych z Europy Środkowej przewiduje, że nie poniesie nakładów na działalność B+R w ciągu najbliższych pięciu lat. Takiej deklaracji nie złożyło jednak żadne przedsiębiorstwo z Bułgarii, Estonii oraz Litwy. Warto również podkreślić, że w Rumunii 67,9% przedsiębiorstw planuje zwiększyć swoje wydatki na B+R w ciągu najbliższych dwóch lat, a 78,6% w perspektywie trzech do pięciu lat (przy średniej dla regionu wynoszącej odpowiednio 42% i 58%). Udzielone odpowiedzi wskazują, że prognozy dotyczące sytuacji ekonomicznej firm są optymistyczne. Może to być skutkiem planowanego na najbliższe lata znaczącego wsparcia na działalność B+R z funduszy unijnych. Jaki procent Państwa obrotów był przeznaczony na działalność B+R w 2013 r.? 5,5% 7,3% 22,1% Powyżej 10% Pomiędzy 5% a10% 20,6% Pomiędzy 3% a 5% Pomiędzy 1% a 3% 21,2% 10,6% 12,4% Mniej niż 1% Nie ponieśliśmy żadnych wydatków na działalność B+R Nie wiem Badania i rozwój w Polsce Raport 2014 21
W jakim stopniu wskazane czynniki zewnętrzne wpłyną na zwiększenie wydatków na działalność B+R w ciągu następnych 1-2 lat? Dostępność większej liczby rodzajów wsparcia nakładów na B+R (dotacje, ulgi podatkowe itp.) Dostępność wykwalifikowanej kadry badawczej Dostępność doświadczonej w realizacji badań kadry badawczej Więcej dotacji niż ulg podatkowych Koszty kadry badawczej 1,44 1,94 1,92 1,87 1,82 1,67 1,78 2,11 2,22 Dostęp do i współpraca z uniwersytetami / jednostkami badawczymi Stabilność otoczenia prawnego Więcej ulg podatkowych niż dotacji 1,54 1,42 1,36 1,5 1,61 Ochrona praw własności intelektualnej Dostępność do benchmarków sektorowych w odniesieniu do sposobów prowadzenia działalności B+R Możliwość współfinansowania kosztów procedur związanych z ochroną własności intelektualnej, włączając w to koszty związane z utrzymaniem ochrony Inne czynniki 0,32 1,14 1,32 1,29 1,21 1,28 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 (0 czynnik bez żadnego wpływu, 3 czynnik najważniejszy) 2014 2013 22