NIEZALEŻNY SAMORZĄDNY ZWIĄZEK ZAWODOWY Komisja Krajowa 80-855 Gdańsk, ul. Wały Piastowskie 24 tel. 58/ 308-4480, 58/ 308-4311 fax. /58 308-4219 sekprez@solidarnosc.org.pl S1958/W/12/BPS Gdańsk, 07.12.2012 r. Opinia ws. projektu założeń projektu ustawy (MTGiBM) o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez ludzi młodych Z upoważnienia Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarność Biuro Polityki Społecznej zgłasza następujące uwagi do projektu założeń projektu ustawy Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 7 listopada 2012 r. o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez ludzi młodych. Projekt założeń w praktyce sprowadza się jedynie do wprowadzenia nowych rozwiązań w budownictwie własnościowym i trudno go uznać za realizację uchwalonego przez sejm RP w marcu 2011 roku dokumentu Główne problemy, cele i kierunki programu wspierania rozwoju budownictwa mieszkaniowego do 2020 roku. W dokumencie tym, jako jeden z podstawowych celów, na osiągnięcie których powinna się koncentrować polityka mieszkaniowa w okresie najbliższych dziesięciu lat, wskazano wprowadzenie efektywnych form podaży mieszkań dostępnych cenowo w segmencie mieszkań na wynajem oraz budownictwie własnościowym. Należy podkreślić, że żadne z proponowanych obecnie przez rząd rozwiązań nie dotyczy reform w systemie społecznych mieszkań czynszowych. Szczegółowe uwagi do proponowanych rozwiązań: 1. Wsparcie dla osób młodych w nabywaniu własnego mieszkania po wygaszeniu programu Rodzina na Swoim dopłata pokrywająca część ceny nabycia własnego mieszkania ( Mieszkanie dla Młodych MdM).
Należałoby wprowadzić dla beneficjentów programu górne kryteria dochodowe. Nie ma powodu, aby subsydiować z publicznych środków nabycie własnego mieszkania przez osoby zamożne, które mogą je nabyć bez jakiejkolwiek pomocy. Jednocześnie też, aby spełnić wymogi związane z uzyskaniem kredytu, pomimo oferowanej przez państwo pomocy potrzebna będzie jeszcze zdolność kredytowa. Według danych z Ministerstwa Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej, 10% osób nieposiadających mieszkania może liczyć na pomoc gminy w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, a 30% ma zdolność do uzyskania kredytu, nawet biorąc pod uwagę pomoc z programu Rodzina na Swoim. Oznacza to, że 60% osób predysponowana jest do społecznych mieszkań czynszowych. Jak zakładają autorzy opiniowanego projektu, wsparciem w formie bezpośredniego sfinansowania ze środków budżetu państwa części ceny należnej za zakup lokalu mieszkalnego na rynku pierwotnym objęte będą inwestycje związane z zakupem będącego w budowie lub nowo wybudowanego lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym, jeżeli jest on zlokalizowany na terytorium RP, a jego pierwszym użytkownikiem będzie beneficjent wsparcia. Krytycznie należy ocenić rozwiązanie polegające na wyłączeniu możliwości uzyskania wsparcia w przypadku transakcji mieszkaniowych realizowanych na wtórnym rynku nieruchomości. Ten mechanizm oznaczałby w praktyce, że osoby zainteresowane udziałem w programie Mieszkanie dla Młodych nie mogłyby przy jego pomocy dążyć do zakupu mieszkań o umiarkowanym standardzie. Często bowiem bywa tak, że z przyczyn finansowych niektóre osoby decydują się na zakup mieszkania z rynku wtórnego, a dopiero po jego zakupie, poprzez dalsze gromadzenie środków finansowych i własną pracę przeprowadzają jego modernizację. W takiej sytuacji, proponowane ograniczenie możliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji realizowanych na rynku wtórnym nieruchomości, a więc wyłącznie do mieszkań nowych (czyli droższych) powodowałoby w wielu przypadkach nieuzasadnioną rezygnację z udziału w Programie Mieszkanie dla Młodych, którego głównym celem jest przecież pomoc w uzyskaniu własnego mieszkania. Warto też zauważyć, że większość środków uzyskiwanych przy sprzedaży mieszkania kierowanych jest na zakup nowego lokalu, czyli wspiera budownictwo. Nieuzasadnionym wydaje się być ograniczanie wsparcia do nabywania lokali wyłącznie na rynku pierwotnym. Projekt zakłada udzielanie dodatkowego wsparcia, jeśli po zakupie mieszkania gospodarstwo domowe beneficjenta zostanie powiększone z tytułu urodzin trzeciego (lub kolejnego) dziecka lub w związku z przysposobieniem dziecka. Wsparcie to, przyznawane na wniosek beneficjenta jednorazowo, będzie wynosiło 5% wartości odtworzeniowej. Takie dodatkowe wsparcie ma być przeznaczone na zmniejszenie salda zadłużenia z tytułu zaciągniętego przez beneficjenta kredytu hipotecznego. Uprawnienie do złożenia wniosku
o uzyskanie tej formy wsparcia ma obowiązywać przez okres 5 lat od dnia zawarcia umowy ustanowienia/przeniesienia prawa własności lokalu mieszkalnego. Wydaje się, że okres ten jest za krótki, powinien on bowiem wynosić co najmniej 10 lat. Zgodnie z założeniami opiniowanego projektu, przez okres 5 lat od dnia zawarcia umowy ustanowienia/przeniesienia, beneficjent wsparcia nie będzie mógł zbyć prawa własności lokalu mieszkalnego objętego wsparciem, bez konieczności częściowego zwrotu uzyskanych środków. Od tej zasady przewiduje się odstępstwo polegające na tym, że obowiązek zwrotu do Funduszu Dopłat części dofinansowania pierwotnego nie będzie stosowany w przypadku, gdy beneficjent wsparcia dokona zbycia prawa własności lokalu mieszkalnego objętego wsparciem po upływie 3 lat od dnia otrzymania wsparcia, a środki pieniężne uzyskane z tego tytułu przeznaczy w okresie kolejnych 24 miesięcy na zakup innego lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. Wprowadzenie wyżej wymienionego 3 letniego okresu karencji jest rozwiązaniem zbyt restrykcyjnym. Oznaczałoby to bowiem niczym nieuzasadnione związanie beneficjenta przez dość znaczny czas z lokalem objętym wsparciem, bez uwzględnienia jego różnych sytuacji życiowych, jak chociażby konieczności zmiany miejsca zamieszkania w związku ze zmianą pracy, zwiększeniem gospodarstwa domowego itp. 2. Likwidacja systemu zwrotu VAT na materiały budowlane źródło finansowania dopłat. Projektodawcy zakładają uchylenie ustawy z dnia 29 sierpnia 2005 r. o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym, w efekcie czego środki zaoszczędzone z tego tytułu przez państwo miałyby w całości sfinansować program Mieszkanie dla Młodych. Należy rozpatrzyć, czy zaoszczędzone z tego tytułu środki powinny być przeznaczone również na sfinansowanie nowego, od dawna oczekiwanego i pożądanego programu budownictwa społecznych mieszkań czynszowych, a także na wsparcie budownictwa komunalnego. To właśnie społeczne mieszkania czynszowe powinny być podstawowym elementem polityki mieszkaniowej państwa i stanowić kompleksowy, spójny program uwzględniający specyfikę kryzysowej sytuacji. Zadaniem państwa powinno być stwarzanie dobrych warunków zaspokajania potrzeb mieszkaniowych poprzez regulacje prawne zapewniające właściwą politykę w sektorze mieszkalnictwa i właściwą, przynosząca wzrost gospodarczy politykę makroekonomiczną. Znaczenie społecznych mieszkań czynszowych w zaspokajaniu potrzeb rodzin i polityce mieszkaniowej państwa wynika z wielu czynników. Najważniejsze to:
Dotkliwy deficyt ilościowy mieszkań. Brakuje co najmniej 0,8-1 mln mieszkań w stosunku do ilości gospodarstw domowych. Do tego dodać należy mieszkania, które powinny być wycofane z użytkowania i wyburzone ze względu na ich stan techniczny i standard bądź sprzeczność z planami zagospodarowania przestrzennego i zamierzonymi inwestycjami. Niski udział najmu rynkowego w mieszkalnictwie. W Polsce z wolnorynkowego najmu korzysta zaledwie ok. 2% osób (średnia UE ok. 14%, starej UE - ok. 16%) co daje 21 lokatę (na 25 państw), ale jednocześnie najem wolnorynkowy jest bardzo drogi mierzony jako roczny koszt najmu odniesiony do wartości nieruchomości stanowi ponad 5%, co plasuje Polskę na trzecim miejscu w UE. Bardzo wysoki koszt 1m 2 mieszkania w relacji do średniej płacy w Polsce. Niskie zarobki i poziom zamożności ok. 60% osób nie posiadających mieszkania uzyskuje dochody kwalifikujące je do tego właśnie sektora mieszkaniowego. W Polsce średnie zarobki stanowią równowartość 0,6-0,8m 2 mieszkania na miesiąc, podczas gdy mieszkańca starej Unii ok. 3m 2 na miesiąc, przy czym może on zainwestować znacznie większą część dochodu w nabycie mieszkania. Statystyczny Polak potrzebuje 10 lat pracy (wynagrodzenia netto) do zakupu 60-metrowego mieszkania na rynku pierwotnym i 8 lat pracy do zakupu na rynku wtórnym. Kwestie najmu mieszkania. Młodzi ludzie szczególnie w dobie kryzysu generującego niepewność zatrudnienia powinni mieć alternatywną - w stosunku do 30-letniego kredytu - możliwość samodzielnego zamieszkania. Tym bardziej, że wydatki na spłatę kredytu nie zaliczają się do tzw. wydatków mieszkaniowych, czyli nie uprawniają w wypadku utraty pracy np. do otrzymania dodatku mieszkaniowego. Dla większości młodych ludzi społeczne mieszkania czynszowe są formą przejściową, początkiem samodzielności mieszkaniowej. Mieszkanie przejściowe mobilizuje młodych ludzi do oszczędzania na kolejne mieszkania. Bardzo wysokie, nierównomierne w skali kraju, regionów i województw bezrobocie wymaga zasobu dostępnych mieszkań czynszowych dla umożliwienia wykonywania pracy mobilnie. Programy wspierające nabywców mieszkań własnościowych to programy popytowe powodujące wzrost cen, natomiast programy wspierające inwestorów mieszkań na wynajem to programy podażowe (stabilizujące ceny).
Przesyłając powyższe uwagi do projektu założeń projektu ustawy Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez ludzi młodych zwracamy uwagę na rażące naruszenie trybu konsultacji z partnerami społecznymi projektów aktów prawnych. Pismo datowane dniem 8 listopada 2012 r. (sygn. BS-2mtm-020-4/2012/3365) przekazujące do konsultacji powyższy projekt zawierało klauzulę z prośbą o przesłanie uwag do powyższego projektu w ciągu 30 dni. Natomiast pismo z datą 29 listopada 2012 r. (sygn. BS-2mtm-020-9/2012/3619) kierowało do konsultacji projekt ustawy Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez ludzi młodych. Zawierało ono kuriozalną adnotację, iż Projekt ustawy jest wynikiem trwających konsultacji społecznych i dyskusji publicznej dotyczącej projektu założeń. W związku z tym przedkładany projekt ustawy wprowadza pewne zmiany i uzupełnienia w stosunku do projektu założeń. Obawiamy się, że proces konsultacji jest pozorny i nasza opinia nie będzie brana pod uwagę. O tym fakcie zostanie poinformowany Przewodniczący Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno Gospodarczych Pan Władysław Kosiniak Kamysz. Z poważaniem Członek Prezydium Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" Henryk Nakonieczny