XI Wojewódzki Konkurs Geograficzny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego w roku szkolnym 2013/2014 Wymagania w zakresie wiadomości Etap I szkolny: Sfery Ziemi i powiązania między nimi 1. Mapa źródłem informacji geograficznej: a) znaczenie skali mapy w prezentowaniu informacji geograficznych na mapie, b) metody kartograficzne przedstawiania informacji geograficznych na mapach. 2. Ziemia jako planeta Układu Słonecznego: a) kształt i wymiary Ziemi, b) ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa, c) ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa. 3. Sfery Ziemi i powiązania między nimi: a) litosfera: budowa wnętrza Ziemi, podział skał ze względu na genezę; warunki powstawania podstawowych rodzajów skał, przyczyny i skutki ruchu płyt litosfery, związek między występowaniem zjawisk wulkanicznych a granicami płyt litosfery, związek między występowaniem trzęsień ziemi a granicami płyt litosfery, wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi na lądach i w obrębie dna oceanicznego; podział gór ze względu na genezę, proces wietrzenia i erozji, rzeźbotwórcza działalność wód płynących, wody rozpuszczającej, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich oraz formy rzeźby powstałe w wyniku działania tych czynników rzeźbotwórczych, b) atmosfera: przyczyny i przebieg zmian temperatury powietrza i rozkładu opadów atmosferycznych w ciągu roku na kuli ziemskiej, przyczyny powstawania wiatrów stałych, okresowo zmiennych i lokalnych 1
na kuli ziemskiej, wpływ czynników klimatotwórczych na klimat; strefy klimatyczne i typy klimatów kuli ziemskiej, c) hydrosfera: czynniki warunkujące występowanie wód powierzchniowych na kontynentach, wody podziemne i źródła; wody podziemne w nieckach artezyjskich, rodzaje ruchu wody morskiej; przyczyny i skutki ruchu wody morskiej, d) pedosfera i biosfera: różnorodność gleb i roślinności na kontynentach oraz jej związek z klimatem. Etap II - rejonowy: Wybrane zagadnienia ludnościowe i gospodarcze regionów świata 1. Wybrane zagadnienia ludnościowe i gospodarcze regionów świata: a) Europa: przyczyny i następstwa zróżnicowania narodowościowego, etnicznego i kulturowego Europy, kraje Europy Północnej: związek między kierunkami rozwoju gospodarczego a warunkami przyrodniczymi, Wielka Brytania: zmiany w strukturze przemysłu w drugiej połowie XX w. i w XXI w., Francja: czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa, kierunki i efektywność produkcji rolnej; cechy rolnictwa towarowego, Paryż i Londyn: położenie, wielkość, cechy układu przestrzennego i funkcje jako światowych metropolii, Niemcy: czynniki sprzyjające dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu; zmiany w strukturze przemysłu w drugiej połowie XX w. i w XXI w., kraje alpejskie: wpływ ukształtowania powierzchni na gospodarkę, kraje Europy Południowej: wpływ warunków przyrodniczych i dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej na rozwój turystyki, Rosja: zróżnicowanie narodowościowe, kulturowe i gospodarcze, Litwa, Białoruś, Słowacja, Czechy: zróżnicowanie społeczne i gospodarcze, Ukraina: współczesne przemiany społeczne i gospodarcze, 2
b) Azja: warunki przyrodnicze obszarów, na których rozwijały się najstarsze azjatyckie cywilizacje, Chiny: rozwój ludnościowy i urbanizacji; przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia ludności; kierunki rozwoju gospodarczego i zmiany pozycji Chin w gospodarce światowej w drugiej połowie XX w. i w XXI w., Japonia: czynniki korzystne i niekorzystne rozwoju nowoczesnej gospodarki, kraje Azji Południowo-Wschodniej: zależność rytmu upraw od cech klimatu monsunowego, Indie: kontrasty społeczne i gospodarcze; przyczyny dynamicznego rozwoju nowoczesnych technologii, Bliski Wschód: cechy kulturowe społeczeństw; znaczenie zasobów ropy naftowej dla gospodarki krajów regionu i świata; kierunki i poziom rozwoju gospodarczego, c) Ameryka Północna i Ameryka Południowa: wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne i kulturowe Ameryki Północnej i Ameryki Południowej, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej: wpływ warunków przyrodniczych na zróżnicowanie produkcji rolnej; przemysł w północno-wschodniej części kraju na tle warunków środowiska przyrodniczego; rola ośrodków przemysłu wysokiej technologii w gospodarce kraju; znaczenie gospodarki Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej, Brazylia: rozwój wielkich miast i skutki ich przeludnienia, d) Afryka: Sahel: formy gospodarowania rolniczego a zasoby wodne; kraje Afryki na południe od Sahary: problemy wyżywienia i występowanie chorób a warunki życia mieszkańców, e) Australia: rozwój przemysłu, rolnictwa i turystyki na tle warunków środowiska przyrodniczego. 2. Zagrożenia środowiska przyrodniczego: a) ekologiczne skutki wylesiania w Amazonii, b) proces degradacji środowiska na terenach suchych i półsuchych w Afryce, c) zmiany w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych. 3. Konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie. 3
Etap III - wojewódzki: Środowisko geograficzne Polski i województwa świętokrzyskiego 1. Środowisko przyrodnicze Polski i województwa świętokrzyskiego: a) położenie geograficzne Polski w Europie i na świecie, b) podział administracyjny Polski (nazwy województw i ich stolice, siedziby urzędów wojewódzkich i siedziby sejmików wojewódzkich); położenie województwa świętokrzyskiego na tle podziału administracyjnego Polski, c) wydarzenia w dziejach geologicznych Polski np.: powstanie surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych, ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia, d) rodzaje skał występujących w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województwa świętokrzyskiego; zastosowanie skał w różnych dziedzinach życia człowieka, e) występowanie surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych w Polsce; surowce mineralne województwa świętokrzyskiego, f) związek między pasowym układem form rzeźby Polski a wydarzeniami w jej przeszłości geologicznej, g) czynniki kształtujące klimat Polski; cechy klimatu; mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej, h) wody powierzchniowe i podziemne: sieć rzeczna, przyczyny asymetrii dorzeczy największych rzek Polski; znaczenie gospodarcze rzek Polski; rzeki województwa świętokrzyskiego, podział jezior ze względu na genezę misy jeziornej; rozmieszczenie jezior w Polsce, bagna, wody podziemne ich rola rzeźbotwórcza i znaczenie gospodarcze; wody krasowe i wody mineralne województwa świętokrzyskiego, i) cechy podstawowych typów gleb strefowych i astrefowych oraz ich rozmieszczenie w Polsce; znaczenie gospodarcze gleb; typy gleby występujących w województwie świętokrzyskim, j) formacje leśne; przyrodnicze, ochronne i gospodarcze funkcje lasów; formacje leśne występujące w województwie świętokrzyskim. 4
2. Ludność Polski i województwa świętokrzyskiego: a) przyczyny zmian liczby ludności Polski, przyrostu naturalnego, w strukturze płci i wieku, średniej długości życia w Polsce w XX w. i XXI w., b) kierunki i wielkość migracji zewnętrznych i wewnętrznych, c) uwarunkowania przyrodnicze, historyczne i ekonomiczne rozmieszczenia ludności w Polsce; czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w województwie świętokrzyskim, d) zmiany w strukturze zatrudnienia w Polsce w XX w. i XXI w.; struktura zatrudnienia w województwie świętokrzyskim, e) problemy rynku pracy w różnych skalach przestrzennych - kraju i województwa świętokrzyskiego, f) rozmieszczenie i wielkość miast oraz typy aglomeracji w Polsce; funkcje miast; rozmieszczenie, wielkość i funkcje miast w województwie świętokrzyskim. 3. Gospodarka Polski i województwa świętokrzyskiego: a) rolnictwo: struktura użytkowania ziemi; struktura wielkościowa i formy własności gospodarstw rolnych; struktura zasiewów i struktura hodowli zwierząt gospodarskich w Polsce, przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu upraw pszenicy, ziemniaków i buraków cukrowych oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce; przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju produkcji rolnej w województwie świętokrzyskim, b) przemysł: struktura wykorzystania nieodnawialnych i odnawialnych źródeł energii w Polsce, czynniki lokalizacji przemysłu; okręgi przemysłowe w Polsce i dominujące w nich działy produkcji przemysłowej; restrukturyzacja polskiego przemysłu po 1989 r.; znaczenie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w gospodarce Polski, c) usługi: podział usług ze względu na przeznaczenie, czynniki rozwoju transportu lądowego, wodnego i lotniczego; przyczyny zróżnicowania gęstości sieci kolejowej i gęstości dróg kołowych w skali kraju i w skali województwa świętokrzyskiego, 5
struktura towarowa handlu zagranicznego Polski; główni partnerzy handlowi kraju, znaczenie walorów przyrodniczych i kulturowych oraz infrastruktury turystycznej w rozwoju turystyki w Polsce; walory turystyczne województwa świętokrzyskiego. 4. Formy ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego: a) walory przyrodnicze i krajobrazowe chronione w poszczególnych parkach narodowych Polski; formy ochrony przyrody w województwie świętokrzyskim, b) polskie obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. 5. Środowisko geograficzne Morza Bałtyckiego: a) położenie geograficzne, linia brzegowa i typy wybrzeży, cechy fizyczne i chemiczne wód, b) znaczenie gospodarcze dla Polski, c) zagrożenia środowiska przyrodniczego. 6. Środowisko przyrodnicze i środowisko społeczno-gospodarcze regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem Wyżyny Małopolskiej. Wymagania w zakresie umiejętności Uczeń powinien wykazać się następującymi umiejętnościami: 1. posługiwania się słownictwem geograficznym podczas opisywania oraz wyjaśniania procesów i zjawisk zachodzących w środowisku geograficznym, 2. rozpoznawania związków i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym oraz między środowiskiem przyrodniczym a środowiskiem społeczno-gospodarczym w różnych skalach przestrzennych, 3. określania współrzędnych geograficznych punktów na globusie i na mapie, 4. lokalizowania na mapach (w tym na mapach konturowych) najważniejszych obiektów geograficznych na świecie, w Polsce i województwie świętokrzyskim (np.: platform i tarcz prekambryjskich, obszarów fałdowań paleozoicznych (orogeneza kaledońska i hercyńska), obszarów fałdowań mezozoicznych i kenozoicznych (orogeneza alpejska), krain geograficznych, mórz, wysp, 6
półwyspów, cieśnin, zatok, pustyń, rzek, jezior, państw, miast, okręgów przemysłowych, ośrodków przemysłu high-tech, itp.), 5. określania cech położenia geograficznego kontynentów, 6. czytania map ogólnogeograficznych i tematycznych, w tym turystycznych i samochodowych, oraz map topograficznych i planów, 7. korzystania z danych statystycznych, wykresów, rysunków (schematów i modeli) jako źródeł informacji geograficznej, 8. wykonywania obliczeń np.: odległości na podstawie skali mapy, wysokości względnej, rozciągłości równoleżnikowej i rozciągłości południkowej, czasu słonecznego, czasu strefowego, średniej rocznej temperatury powietrza i średniej rocznej amplitudy temperatury powietrza, współczynnika przyrostu naturalnego, współczynnika przyrostu rzeczywistego, gęstości zaludnienia, a także przekształcania skali mapy. Literatura: 1. Podręczniki do geografii wraz z zeszytami ćwiczeń oraz atlasy dla uczniów gimnazjum zatwierdzone przez MEN do Podstawy programowej zawartej w Załączniku Nr 4 Rozporządzenia MEN z dn. 23 grudnia 2008 r. 2. Dobosiewicz Z., Olszewski T., 1994 - Geografia ekonomiczna świata. PWE, 3. Flis J., 1986 - Szkolny słownik geograficzny. WSiP, 4. Flis J., 1988 - Wstęp do geografii fizycznej. WSiP, 5. Kądziołka J., Kocimowski K., Wołonciej E., 2013 Świat w liczbach 2013. WSiP, 6. Kondracki J., 2011 Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, 7. Makowski J., 2012 Geografia fizyczna świata. Wyd. Nauk. PWN, 8. Makowski J. (red.), 2006 Geografia regionalna świata. Wyd. Nauk. PWN, 9. Mizerski W., Żukowski J. (red.), 2008 - Tablice geograficzne. Wyd. Adamantan, 10. Rogacki H. (red.), 2007 Geografia społeczno-gospodarcza Polski. Wyd. Nauk PWN, 11. Rychling A., Ostaszewska K. (red.), 2009 - Geografia fizyczna Polski. Wyd. Nauk. PWN, 7