ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 530: 143149 WPŁYW SPOSOBÓW ODCHWASZCZANIA NA PLONOWANIE DWÓCH ODMIAN ZIEMNIAKA Marek Gugała, Krystyna Zarzecka Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin, Akademia Podlaska w Siedlcach Wstęp Powszechnie stosowanym sposobem utrzymania plantacji ziemniaka w stanie wolnym od chwastów jest staranna pielęgnacja mechaniczna lecz ten sposób nie daje zadawalających efektów gdyŝ niszczy tylko część chwastów, które wschodzą przed jej wykonaniem [ZARZECKA 1997]. Zdaniem wielu autorów [PAŁYS 1994; SAWICKA, SKALSKI 1996; ZARZECKA 2002] zastąpienie zabiegów mechanicznych odpowiednimi herbicydami i ich mieszankami znacznie upraszcza pielęgnację, ogranicza zachwaszczenie, powodując wzrost plonu bulw. Stosowanie pielęgnacji chemicznej czy mechanicznochemicznej moŝe takŝe powodować zmiany w strukturze plonu, przyczyniając się do wzrostu udziału bulw duŝych [GUGAŁA i in. 2007]. Celem badań było określenie wpływu wybranych herbicydów na ograniczenie zachwaszczenia i plonowanie dwóch odmian ziemniaka. Materiał i metody Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 20052006 metodą losowanych bloków jako dwuczynnikowe w trzech powtórzeniach. W doświadczeniu obiekty badawcze stanowiły: 1. cztery sposoby odchwaszczania (tab. 1): obiekt kontrolny pielęgnacja mechaniczna do i po wschodach roślin ziemniaka, pielęgnacja mechaniczna + Plateen 41,5 WG 2,0 kg. ha 1, pielęgnacja mechaniczna + Racer 250 EC 3,0 dm 3. ha 1, pielęgnacja mechaniczna + Sencor 70 WG 1,0 kg. ha 1, 2. oraz dwie odmiany ziemniaka: Irga i Balbina. Analizę zachwaszczenia przeprowadzono pod koniec wegetacji ziemniaka (2 tygodnie przed zbiorem bulw). Oznaczono powietrznie suchą masę chwastów na powierzchni 1 m 2. Przed przystąpieniem do zbioru doświadczenia ze wszystkich poletek wykopano losowo bulwy 10 roślin ziemniaka (z wyłączeniem roślin brzeŝnych). W próbach tych określono średnią masę jednej bulwy. Plon ogólny wyliczono na podstawie masy bulw zebranych z powierzchni poletka 15 m 2 dodając masę wcześniej pobranych prób. Tabela 1; Table 1
144 M. Gugała, K. Zarzecka Zabiegi pielęgnacyjne stosowane w okresie wegetacji Treatments during the vegetation period Warianty ochrony Variant of protection 1. Obiekt kontrolny Control obiekt Zabiegi pielęgnacyjne; Treatments przed wschodami ziemniaka before the emergence of potatos 1 obredlanie; 1 ridger 2 obredlanie z bronowaniem; 2 ridger with harrow 1 obredlanie; 1 ridger 2. Plateen 41,5 WG 1 obredlanie; 1 ridger 2 obredlanie z bronowaniem; 2 ridger with harrow 1 obredlanie; 1 ridger opryskiwanie Plateen 41,5 WG 2,0 kg ha 1 application of Plateen 41,5 WG 2.0 kg ha 1 3. Racer 250 EC 1 obredlanie; 1 ridger opryskiwanie Racer 250 EC 3,0 dm 3 ha 1 (10 dni po sadzeniu) application of Racer 250 EC 3.0 dm 3 ha 1 (10 day after planting) 4. Sencor 70 WG 1 obredlanie; 1 ridger 2 obredlanie z bronowaniem; 2 ridger with harrow 1 obredlanie; 1 ridger opryskiwanie Sencor 70 WG 1,0 kg ha 1 application of Sencor 70 WG 1.0 kg ha 1 po wschodach after emergence 2 obredlanie; 2 ridger Wyniki badań opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji. Istotność źródeł zmienności testowano testem FFischeraSnedecora, a ocenę istotności róŝnic przy poziomie istotności p = 0,05 pomiędzy porównywanymi średnimi za pomocą wielokrotnych przedziałów Tukeya [TRĘTOWSKI, WÓJCIK 1988]. Lata badań charakteryzowały się zróŝnicowaniem warunków pogodowych (tab. 2). W 2005 roku suma opadów od kwietnia do września wyniosła 268,8 mm i była mniejsza o 74,9 mm, w porównaniu ze średnią sumą opadów z 15lecia. Rozkład opadów był zróŝnicowany. Najwięcej opadów zanotowano w maju 64,7 mm i lipcu 86,5 mm, natomiast najmniej we wrześniu, w którym spadło o 44,9 mm opadów mniej, w porównaniu do średniej sumy z okresu wieloletniego. Mała ilość opadów we wrześniu nie miała większego wpływu na plon ziemniaka, gdyŝ jego gromadzenie rośliny ziemniaka zakończyły przy końcu sierpnia. Średnia miesięczna temperatura powietrza w omawianym sezonie wegetacyjnym wynosiła od 8,7 do 20,2 C. Analizując przebieg warunków pogodowych w 2006 roku stwierdzono, iŝ charakteryzował się on opadami większymi o 14,4 mm, w porównaniu do średniej sumy z 15. lecia. Opady były nierównomiernie rozłoŝone w poszczególnych miesiącach wegetacji roślin. Najwięcej opadów spadło w sierpniu, a największy ich niedobór wystąpił w czerwcu i wrześniu. Średnia temperatura powietrza w omawianym okresie wegetacji była większa o 1,8 C do średniej dla okresu wieloletniego. Opady i temperatura powietrza w okresie wegetacji w latach 20052006 Rainfall and air temperatures in the vegetation period in 20052006 Tabela 2; Table 2 Rok, miesiąc Opady; Rainfalls Temperatury powietrza
WPŁYW SPOSOBÓW ODCHWASZCZANIA NA PLONOWANIE... 145 Year, month (mm) Air temperature ( C) IV V VI VII VIII IX suma miesiąca sum for month 12,3 64,7 44,1 86,5 45,4 15,8 odchylenie od średniej wieloletniej deviation in multiyear mean 19811995 2005 40,0 +14,7 24,1 +40,8 21,4 44,9 średnia miesiąca mean for month 8,7 13,0 15,9 20,2 17,5 15,0 odchylenie od średniej wieloletniej deviation in multiyear mean 19811995 +10 +3,0 0,2 +0,9 0,5 +2,0 IVIX 268,8 74,9 15,1 +1,1 IV V VI VII VIII IX 29,8 39,6 24,0 16,2 227,6 20,9 2006 22,5 10,4 44,2 29,5 +160,8 39,8 8,4 13,6 17,2 22,3 18,0 15,4 +0,7 +3,6 +1,1 +3,0 0,0 2,4 IVIX 358,1 +14,4 15,8 +1,8 Wyniki i dyskusja Powietrznie sucha masa chwastów oznaczona przed zbiorem ziemniaka była wyraźnie zróŝnicowana w latach i istotnie zaleŝała od sposobów odchwaszczania (tab. 3). NajniŜszą suchą masę chwastów w obu latach badań stwierdzono przy stosowaniu pielęgnacji mechanicznej w połączeniu z preparatem Sencor 70 WG 1,0 kg ha 1 i wyniosła ona odpowiednio 86,9 g m 2 w 2005 roku i 19,7 g m 2 w 2006 roku. Większe zachwaszczenie w 2005 roku spowodowane było wystąpieniem chwastnicy jednostronnej, której wschody pojawiają się w III dekadzie maja, właśnie w tym miesiącu suma opadów była wyŝsza o 14,7 mm w stosunku do średniej z wielolecia, co znalazło potwierdzenie w badaniach GRUCZKA [2001]. Analizując oddziaływanie odmian na omawianą cechę nie udowodniono istotnego wpływu, jednakŝe mniejsze zachwaszczenie po zakończeniu wegetacji ziemniaka wystąpiło na obiektach na których uprawiano odmianę Balbina średnio 72,1 g m 2. O wysokiej skuteczności zabiegów pielęgnacyjnych z udziałem herbicydów donoszą liczne publikacje KRASKI i PAŁYSA [2002], SAWICKIEJ i SKALSKIEGO [1996], VANINA i ZUZY [1981]. Powietrznie sucha masa chwastów przed zbiorem ziemniaków (g m 2 ) Airdry matter of weeds of before potato harvest (g m 2 ) Tabela 3; Table 3 Czynnik doświadczenia Experimental factors Powietrznie sucha masa chwastów Airdry matter of weeds
146 Odmiany Cultivars Sposoby odchwaszczania Weed control methods Irga Balbina M. Gugała, K. Zarzecka 2005 2006 średnio mean 114,6 123,1 75,6 21,0 NIR 0,05; LSD 0.05 r.n.; n.s. r.n.; n.s. 1. obiekt kontrolowany; control object 2. Plateen 41,5 WG2 kg ha 1 3. Racer 250 EC 2 dm 3 ha 1 4. Sencar 70 WG 1 kg ha 1 171,9 99,2 117,5 86,9 77,4 31,9 64,4 19,7 NIR 0,05; LSD 0.05 40,5 44,2 95,1 72,1 124,7 65,6 91,0 53,3 Średnio; Mean 118,9 48,3 83,6 Plon bulw dwóch odmian ziemniaka (t ha 1 ) Field of tubers of two potato cultivars (t ha 1 ) Tabela 4; Table 4 Odmiany Cultivars Sposoby odchwaszczania Weed control systems Czynniki doświadczenia Experimental factors Irga Balbina Plon bulw Yield of tubers 2005 2006 średnio mean 20,86 25,59 20,31 25,54 20,59 25,77 Wzrost plonu w stosunku do obiektu 1 Increase of yield as compared to that of object 1 t ha 1 % NIR 0,05; LDS 0.05 r.n.; n.s. r.n.; n.s. 1. obiekt kontrolny; control object 2. Plateen 41,5 WG 2 kg ha 1 3. Racer 250 EC 3 dm 3 ha 1 4. Sencor 70 WG 1 kg ha 1 19,89 24,57 21,07 27,35 20,14 22,68 21,15 27,75 20,02 23,63 21,11 27,55 3,61 1,09 7,53 18,03 5,44 37,61 NIR 0,05; LDS 0.05 2,82 5,0 Średnia; Mean 23,23 22,93 23,08 4,08 20,36 Stosowane sposoby odchwaszczania istotnie wpłynęły na plonowanie ziemniaka (tab. 4). Ziemniaki pielęgnowane z uŝyciem herbicydów (warianty 24) wykształciły plon wyŝszy niŝ pielęgnowane mechanicznie średnio o 1,09 do 7,53 t ha 1. Największą zwyŝkę plonu w porównaniu do pielęgnacji wyłącznie mechanicznej uzyskano stosując pielęgnację mechaniczną a następnie oprysk preparatem Sencor 70 WG w dawce 1,0 kg ha 1. Odmiana Balbina wykształciła plon wynoszący średnio 25,52 t ha 1, znacznie mniejszy wytworzyła odmiana Irga średnio 20,59 t ha 1. Badania CEGLARKA i ZARZECKIEJ [1991], PAŁYSA [1994], PYTLARZKOZICKIEJ [2002] oraz ZARZECKIEJ [1997] potwierdziły, Ŝe zachwaszczenie jest jednym z czynników decydujących o wielkości i jakości plonu ziemniaka. Autorzy ci stwierdzili, Ŝe obniŝenie plonu na wskutek zachwaszczenia plantacji ziemniaka moŝe wynieść 1030%, a czasami osiągnąć wartość nawet 70%. Największą średnią masę jednej bulwy uzyskano z obiektu 4. (odchwaszczanie mechaniczne do wschodów, następnie preparat Sencor 70 WG 1,0 kg ha 1 ) średnio 65,2
WPŁYW SPOSOBÓW ODCHWASZCZANIA NA PLONOWANIE... 147 g (tab. 5). Najmniejszą natomiast z obiektu 1, który był pielęgnowany wyłącznie mechanicznie średnio 53,0 g. Średnia masa jednej bulwy ziemniaka (g) Mean weight of potato tuber (g) Tabela 5; Table 5 Odmiany Cultivars Sposoby odchwaszczania Weed control systems Czynniki doświadczenia Experimental factors Irga Balbina Masa jednej bulwy (g) Weight of tuber (g) 2005 2006 średnio mean 51,9 66,3 53,8 61,4 NIR 0,05; LDS 0.05 r.n.; n.s. r.n.; n.s. 1. obiekt kontrolny; control object 2. Plateen 41,5 WG 2 kg ha 1 3. Racer 250 EC 3 dm 3 ha 1 4. Sencor 70 WG 1 kg ha 1 52,3 62,4 53,5 68,3 53,7 59,2 55,7 62,0 NIR 0,05; LSD 0.05 12,5 6,6 52,9 63,9 53,0 60,8 54,6 65,2 Średnio; Mean 59,1 57,6 58,4 Na masę pojedynczej bulwy nie miały istotnego wpływu odmiany, jednakŝe najdorodniejsze bulwy wykształciła odmiana Balbina (średnio 63,9 g), natomiast mniejsze Irga (średnio 52,9). Analizując lata badań nie odnotowano większych róŝnic w wielkości omawianej cechy. Wnioski 1. Spośród badanych sposobów odchwaszczania najwyŝszą efektywnością w ograniczaniu powietrznie suchej masy chwastów przed zbiorem bulw, odznaczała się pielęgnacja mechaniczna do wschodów, a przed wschodami zastosowanie preparatu Sencor 70 WG w dawce 1,0 kg ha 1. 2. Herbicydy w wyniku usunięcia konkurencji chwastów, przyczyniły się do wzrostu plonu ogólnego od 1,09 do 7,53 t ha 1 oraz średniej masy jednej bulwy o 1,6 do 12,2 g w porównaniu do pielęgnowania wyłącznie mechanicznego. Literatura CEGLAREK F., ZARZECKA K. 1991. Ochrona plantacji ziemniaka przed chwastami. Instr. WdroŜ. WSRP w Siedlcach. Zakład Upowsz. Postępu: 112. GRUCZEK T. 2001. System pielęgnowania ziemniaka a jakość plonu. Frag. Agron. 2(70): 3750. GUGAŁA M., ZARZECKA K., RYMUZA K. 2007. Wpływ sposobów uprawy i odchwaszczania na niektóre cechy jakości ziemniaka. Biul. IHAR 246: 107114. KRASKA P., PAŁYS E. 2002. Wpływ systemów uprawy roli oraz nawoŝenia i ochrony
148 M. Gugała, K. Zarzecka roślin na zachwaszczenie ziemniaka uprawianego na glebie lekkiej. Annales UMCS, Sec. E, LVII, 57: 2739. PAŁYS E. 1994. MoŜliwości zwiększenia plonów ziemniaka na rędzinie poprzez opanowanie problemu zachwaszczenia. Mat. Sesji Nauk. Makroproblemy produkcji ziemniaka w Polsce w okresie przemian organizacyjnoekonomicznych. Jadwisin, 67 VII: 3639. PYTLARZKOZICKA M. 2002. Wpływ sposobów pielęgnowania na wysokość i jakość plonów ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 489: 147155. SAWICKA B., SKALSKI J. 1996. Zachwaszczenie ziemniaka w warunkach stosowania herbicydu Sencor 70 WP. Cz. I. Skuteczność chwastobójcza herbicydu. Rocz. Nauk Rol., 112A12: 169182. TRĘTOWSKI J., WÓJCIK R. 1988. Metodyka doświadczeń rolniczych. Wyd. WSRP Siedlce: 1500. VANIN D.E., ZUZA V.S. 1981. Ob ocenke vrednosti sorniakov. Sel. Choz. Biol., Vol. 16(2): 2837. ZARZECKA K. 1997. Wpływ pielęgnacji na zachwaszczenie, wysokość i jakość plonu bulw ziemniaka. Rozprawa 49, WSRP Siedlce: 182. ZARZECKA K. 2002. Ocena róŝnych sposobów odchwaszczania ziemniaka. Cz. I. Zachwaszczenie i plonowanie. Rocz. Nauk Rol. 116A14: 177191. Słowa kluczowe: herbicydy, odmiany ziemniaka, plon ogólny, powietrznie sucha masa chwastów Streszczenie Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 20052006, metodą losowanych bloków jako dwuczynnikowe w trzech powtórzeniach. W doświadczeniu analizowano cztery sposoby odchwaszczania: obiekt kontrolny (pielęgnacja mechaniczna) i trzy warianty pielęgnacji mechanicznochemicznej z uŝyciem herbicydów Plateen 41,5 WG, Racer 250 EC, Sencor 70 WG oraz odmiany ziemniaka Balbina i Irga w celu określenia wpływu wybranych herbicydów na ograniczenie zachwaszczenia i plonowanie. NajniŜszą wartość powietrznie suchej masy chwastów w obu latach badań stwierdzono przy zastosowaniu pielęgnacji mechanicznej w połączeniu z preparatem Sencor 70 WG w dawce 1,0 kg ha 1 i wyniosła ona odpowiednio 86,9 g m 2 w 2005 roku i 19,7 g m 2 w 2006 roku. Sposoby odchwaszczania istotnie wpłynęły na plonowanie ziemniaka. Na obiektach pielęgnowanych z uŝyciem herbicydów stwierdzono wzrost plonu ogólnego bulw w stosunku do obiektu kontrolnego średnio o 1,09 do 7,53 t ha 1. Największą średnią masę jednej bulwy uzyskano z obiektu 4 (odchwaszczanie mechaniczne do wschodów, następnie preparat Sencor 70 WG 1,0 kg ha 1 ) średnio 65,2 g. Najmniejszą natomiast z obiektu 1, który był pielęgnowany wyłącznie mechanicznie średnio 53,0 g. EFFECT OF WEED CONTROL METHODS ON YIELDING OF TWO POTATO CULTIVARS
WPŁYW SPOSOBÓW ODCHWASZCZANIA NA PLONOWANIE... 149 Marek Gugała, Krystyna Zarzecka Department of Plant Cultivation, University of Podlasie, Siedlce Key words: herbicides, potato cultivars, total yield, airy dry matter of weeds Summary A field experiment was carried out in the years 20052006. The experiment was planned as a twofactor randomized blocks design with three replicates. Four methods of weed control were analyzed in the experiment: mechanical method (control) and three variants of mechanicalchemical methods with the use of herbicides Plateen 41,5 WG, Racer 250 EC, Sencor 70 WG as well as two potato cvs Balbina and Irga in order to determine the effect of chosen herbicides on weed control and yielding. The lowest value of air dried weight of weeds in both study years was noted in the case of mechanical weed control using Sencor 70 WG preparation in the dose of 1.0 kg ha 1 and it amounted to 86.9 g m 2 in 2005 and 19.7 g m 2 in 2006, respectively. The applied weed control methods significantly influenced potato yielding. An increase in total tuber yield, averaging 1.09 to 7.53 t ha 1, was recorded in the fields where weeds were herbicide controlled as compared to the control field. The highest mean weight of one tuber was obtained in field 4 (weeds controlled mechanically from the time of emergence and then with the application of Sencor 70 WG preparation at the dose of 1.0 kg ha 1 ) 65.2 g, on the average. On the other hand, the lowest tuber weight was obtained from field 1, where weeds were only controlled mechanically and it amounted to 53.0 g, on the average. Dr inŝ. Marek Gugała Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin Akademia Podlaska ul. B. Prusa 14 08110 SIEDLCE email: Gugala@ap.siedlce.pl