WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH NA CECHY JAKOŚCIOWE PRZECHOWYWANYCH BULW ZIEMNIAKA ODMIANY IRGA I EKRA

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 530: WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH NA CECHY JAKOŚCIOWE PRZECHOWYWANYCH BULW ZIEMNIAKA ODMIANY IRGA I EKRA Antoni Bombik, Katarzyna Rymuza, Czesław Stankiewicz, Józef Starczewski Instytut Agronomii, Akademia Podlaska w Siedlcach Wstęp Istotnym elementem oceny wartości uŝytkowej ziemniaka jest zawartość składników pokarmowych w bulwach. W ocenie jakościowej bulw ziemniaka najczęściej uwzględniana jest zawartość skrobi, suchej masy, a takŝe witaminy C [LISIŃSKA 1994]. Zawartość tych składników jest cechą odmianową w znacznym stopniu modyfikowaną przez rozkład temperatur i opadów w trakcie wegetacji oraz czynniki agrotechniczne, głównie zaś przez nawoŝenie [ZGÓRSKA, FRYDECKA-MAZURCZYK 1985; MAZURCZYK 1988; ROZTROPOWICZ 1989; BOMBIK, BOLIGŁOWA 1994; RYMUZA, BOMBIK 2004]. Istotna jest tutaj równieŝ interakcja, związana z niejednakową reakcją odmian na zmienne warunki środowiska [BOMBIK i in. 2003]. NawoŜenie mineralne, głównie azotem, obniŝa zawartość skrobi w bulwach ziemniaka [GUSEV i in. 1999; LESZCZYŃSKI 2002]. RYMUZA i BOMBIK [2004] wykazali, Ŝe wpływ poziomów nawoŝenia azotowego (od 60 do 180 kg N ha -1 ) na spadek skrobiowości bulw ziemniaka ma charakter liniowy. Podobne wyniki uzyskali SAWICKA i SKALSKI [1993], którzy stwierdzili ujemny, liniowy wpływ wzrastających dawek azotu na tę cechę. Według ROZTROPOWICZ [1989] wzrastające dawki azotu w zakresie od 0 do 180 kg ha -1 pociągają za sobą spadek zawartości skrobi, nawet do 2%. ZróŜnicowaną reakcję odmian na nawoŝenie azotem w odniesieniu do zawartości skrobi uzyskał TRAWCZYŃSKI [2006]. Cechą silnie związaną z koncentracją skrobi w bulwach jest zawartość suchej masy. Znaczne obniŝenie jej, przy wzrastających dawkach nawoŝenia mineralnego, stwierdzili PROŚBA-BIAŁCZYK [1992, 1993] oraz RYMUZA i BOMBIK [2004], natomiast mały stopień zróŝnicowania tej cechy uzyskali SAWICKA [1987], ROGOZIŃSKA [1991] oraz DANILCZENKO i in. [1997]. Pod wpływem duŝych dawek azotu moŝe się równieŝ obniŝać zawartość witaminy C [SAWICKA 1987; ROGOZIŃSKA, RZEKANOWSKI 1993; WYSZKOWSKI 1996]. RYMUZA i BOMBIK [2004] wykazali ujemną zaleŝność liniową między wzrastającymi dawkami nawoŝenia azotem a zawartością witaminy C w bulwach ziemniaka z tym, Ŝe kierunek działania azotu na tę cechę był niejednakowy u trzech badanych odmian (Aster, Muza i Ania). Istotny wpływ na zawartość witaminy C ma równieŝ czynnik odmianowy, który jak podają ROGOZIŃSKA [1983], SAWICKA [1987], DANILCZENKO i in. [1997], KOMOROWSKA- JĘDRYS [1997] oraz RYMUZA i BOMBIK [2004], w największym stopniu róŝnicuje jej zawartość w bulwach ziemniaka.

2 272 A. Bombik i inni Na kształtowanie się cech jakościowych ziemniaka, poza czynnikiem odmianowym i agrotechniką mają wpływ równieŝ warunki oraz czas przechowywania bulw. WaŜna jest równieŝ dojrzałość bulw w trakcie zbioru [COLEMAN i in. 1996]. W trakcie przechowywania bulw zachodzą procesy prowadzące zarówno do zmian ilościowych, jak i jakościowych. Wielkość tych zmian zaleŝna jest od szeregu czynników, związanych m.in. z cechami odmianowymi, czynnikami agrotechnicznymi oraz warunkami panującymi w przechowalni [ROGOZIŃSKA 1983; SOWA-NIEDZIAŁKOWSKA 2002; SOBOL 2005]. Celem pracy jest ocena wpływu wybranych zabiegów agrotechnicznych, m.in. poziomu nawoŝenia azotem oraz rozstawy rzędów na cechy jakościowe przechowywanych bulw dwóch odmian ziemniaka: jadalnej i wysokoskrobiowej, a zwłaszcza na zawartość suchej masy, skrobi i witaminy C. Materiał i metody Materiał do badań stanowiły bulwy ziemniaka, pochodzące z 3-letniego doświadczenia polowego Katedry Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, przeprowadzonego w Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Zawadach, naleŝącej do Akademii Podlaskiej w Siedlcach. Doświadczenie załoŝono w układzie split-blok-split-plot, w 4 powtórzeniach, na glebie zaliczanej do klasy bonitacyjnej IVb, kompleksu Ŝytniego dobrego, o średniej zawartości w fosfor, potas i magnez. Przedplonem dla ziemniaka, w kaŝdym roku, było Ŝyto ozime. Corocznie, jesienią pod tę uprawę stosowano obornik w dawce 30 ton na 1 hektar. NawoŜenie fosforem i potasem stosowano równieŝ jesienią, po uprawie poŝniwnej w dawkach: 90 kg P 2 O 5 (w postaci superfosfatu pojedynczego, 19%) i 140 kg K 2 O (w postaci soli potasowej, 60%) na 1 hektar. Ziemniaki sadzono w 3 dekadzie kwietnia, co 20 cm w rzędzie. W doświadczeniu badano następujące czynniki: średniowczesne odmiany ziemniaka (jadalna i skrobiowa ), nawoŝenie azotowe (60 i 90 kg N ha -1 ), w postaci mocznika, 46%), rozstawa rzędów (62, 82 i 102 cm), czas przechowywania bulw (bezpośrednio po zbiorze i po 7 miesiącach przechowywania, bulwy przechowywano w piwnicy przy temperaturze powietrza od 8 do 10 C i wilgotności względnej powietrza w granicach 90%). Zbioru bulw dokonano przy ich pełnej dojrzałości technicznej. Z kaŝdego poletka doświadczalnego pobrano do dalszych badań próbę bulw o masie 10 kg i z tych prób do analiz chemicznych wzięto 2-krotnie po 30 bulw ziemniaka (bezpośrednio po zbiorze i po 7 miesiącach przechowywania). Aby uzyskać informacje o zmianach składu chemicznego, tj. zawartości skrobi, suchej masy i witaminy C, jakie mogą zachodzić pod wpływem zabiegów agrotechnicznych i czynników środowiska (m.in.: nawoŝenia azotowego, rozstawy rzędów i przechowywania bulw) oznaczono przeciętny skład chemiczny bulw badanych odmian i oceniono równieŝ jego fluktuację, powodowaną warunkami atmosferycznymi poszczególnych sezonów wegetacyjnych (lata 1999 i 2000 były wilgotne i ciepłe, jednak o nierównomiernie rozłoŝonych opadach, rok 2001 był równieŝ ciepły, natomiast posuszony, o znacznych niedoborach wody, zwłaszcza w maju, czerwcu i sierpniu). Analiza chemiczna obejmowała oznaczenie w bulwach ziemniaka zawartości: suchej masy (metodą suszarkowo-wagową przez wysuszenie w temperaturze 65 C, a następnie dosuszenie do stałej wagi w temperaturze 105 C), skrobi (poprzez ekstrakcję 2n kwasem mrówkowym i 1n wodorotlenkiem sodu, a następnie reakcję barwną z antronem i oznaczenie spektrofotometryczne) i witaminy C (metodą miareczkową

3 WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH Pijanowskiego). Analizy wpływu badanych czynników na wybrane cechy jakościowe bulw ziemniaka oraz oceny istotności róŝnic między średnimi dokonano za pomocą analizy wariancji i testu Tukey a, przyjmując poziom istotności 0,05 [TRĘTOWSKI, WÓJCIK 1991]. Wyniki Cechy jakościowe bulw, tj. zawartość skrobi, suchej masy i witaminy C, zarówno u odmiany, jak i istotnie zmieniały się w trakcie ich przechowywania (tab. 1). Zawartość skrobi po 7 miesiącach przechowywania bulw zmniejszyła się u odmiany o 0,7% i u odmiany o 0,6% świeŝej masy. Podobnie zawartość suchej masy zmniejszyła się u badanych odmian odpowiednio o: 0,5% i 0,9%. Analogicznie, jak w przypadku dwóch poprzednich cech, przechowywanie bulw badanych odmian ziemniaka negatywnie wpłynęło na zawartość witaminy C. Bardziej wraŝliwą na przechowywanie okazała się odmiana (spadek witaminy C o 5,2 mg%) w porównaniu z odmianą (spadek o 3,9 mg%). Wpływ czasu przechowywania bulw na wybrane cechy jakościowe badanych odmian ziemniaka An impact of tuber storage time on the selected quality characteristics of the examined potato cultivars Tabela 1; Table 1 Badane cechy Examined characteristics Czas przechowywania Storage time po zbiorze after harvest po 7 miesiącach after 7 months Zawartość skrobi (% św.m.) Starch content (% FM) 13,0 17,7 12,3 17,1 0,3 Zawartość suchej masy (%) Dry matter content (%) 21,3 26,8 20,8 25,9 0,1 Zawartość witaminy C (mg%) Vitamin C content (mg%) 11,8 12,4 7,9 7,2 0,3 Badane cechy jakościowe bulw w trakcie ich przechowywania istotnie modyfikowały równieŝ sezony wegetacyjne (tab. 2). NajwyŜszą zawartością skrobi i suchej masy, zarówno dla odmiany i, charakteryzowały się bulwy zebrane w sezonie wegetacyjnym 2001, a najniŝszą w 2000 roku. Zawartość witaminy C w bulwach odmiany istotnie róŝniła się w badanych sezonach wegetacyjnych. NajwyŜszą jej wartość średnią uzyskano w 1999 roku, a najniŝszą w 2000 roku (róŝnica 2,2 mg%). Zawartość witaminy C w bulwach odmiany była istotnie wyŝsza w sezonie 1999, w porównaniu z latami 2000 i 2001 (wyŝsza średnio o około 2,0 mg%). Tabela 2; Table 2 Wpływ sezonów wegetacyjnych na wybrane cechy jakościowe przechowywanych bulw badanych odmian ziemniaka An impact of growing season on the selected tuber quality characteristics of the examined potato cultivars during their storage Badane cechy Examined characteristics Sezony wegetacyjne Growing seasons

4 274 A. Bombik i inni Zawartość skrobi (% św.m.) Starch content (% FM) 12,7 17,4 11,2 16,4 14,2 18,5 0,5 Zawartość suchej masy (%) Dry matter content (%) 2 26,4 18,9 24,6 23,8 27,8 Zawartość witaminy C (mg%) Vitamin C content (mg%) 11,1 11,2 8,9 9,1 9,4 9,2 Zawartość witaminy C, zarówno dla odmiany jak i, nie róŝniła się istotnie po 7 miesiącach przechowywania (tab. 3). Bezpośrednio po zbiorze dla obydwu odmian istotnie wyŝszą zawartość witaminy C uzyskano w sezonie wegetacyjnym 1999 niŝ w pozostałych latach. MoŜna tym równieŝ wytłumaczyć wyŝszą średnią zawartość witaminy C przechowywanych bulw obydwu odmian ziemniaka, zebranych w 1999 roku. Tabela 3; Table 3 Zmiany zawartości witaminy C (mg%) u badanych odmian ziemniaka w zaleŝności od czasu przechowywania bulw i sezonów wegetacyjnych Changes in vitamin C content (mg%) of potato cultivars examined according to tuber storage time and growing seasons Sezony wegetacyjne Growing seasons Czas przechowywania Storage time po zbiorze after harvest 14,4 10,5 1 15,2 11,2 10,8 po 7 miesiącach after 7 months 7,8 7,7 8,4 7,2 7,0 7,5 0,8 0,7 Istotnym czynnikiem modyfikującym jakość przechowywanych bulw ziemniaka było nawoŝenie azotowe (tab. 4). Zwiększenie nawoŝenia azotowego z 60 na 90 kg N ha -1 powodowało obniŝenie zawartości badanych składników bulw ziemniaka. Większe spadki zawartości skrobi stwierdzono w bulwach odmiany (spadek o 1,5% św.m.) w porównaniu z odmianą (spadek o 0,6% św.m.). Zmniejszenie zawartości suchej masy w bulwach uzyskanych przy wyŝszym poziomie nawoŝenia azotem u obydwu badanych odmian było podobne (spadek o 1,1%). Zawartość witaminy C podlegała natomiast większym zmianom w bulwach odmiany (spadek o 1,7 mg%) niŝ w bulwach odmiany (spadek o 1,0 mg%). Tabela 4; Table 4 Wpływ nawoŝenia azotowego na wybrane cechy jakościowe przechowywanych bulw badanych odmian ziemniaka An impact of nitrogen fertilization on selected tuber quality characteristics of potato cultivars examined during their storage Badane cechy Examined characteristics NawoŜenie azotowe Nitrogen fertilization (kg N ha -1 )

5 WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH Zawartość skrobi (% św.m.) Starch content (% FM) 13,4 17,7 11,9 17,1 0,3 Zawartość suchej masy (%) Dry matter content (%) 21,6 26,9 20,5 25,8 0,1 Zawartość witaminy C (mg%) Vitamin C content (mg%) 10,3 10,7 9,3 9,0 Na niektóre cechy jakościowe bulw ziemniaka, a takŝe na ich zmiany w trakcie przechowywania miała równieŝ istotny wpływ rozstawa rzędów (tab. 5). Rozstawa rzędów determinowała zawartość skrobi i witaminy C w bulwach odmiany oraz zawartość suchej masy u obydwu odmian. WyŜszą zawartością skrobi (średnio o około 0,6% św.m.) charakteryzowały się przechowywane bulwy ziemniaka, które zostały zebrane z rozstawy 82 cm, w porównaniu z rozstawą 62 i 102 cm. Zawartość suchej masy, zarówno w przechowywanych bulwach odmiany jadalnej, jak i przemysłowej wzrastała wraz ze wzrostem rozstawy rzędów (z 19,6 do 22,6% u Irgi oraz z 25,4 do 27,3% u Ekry). Zawartość witaminy C w bulwach odmiany malała wraz ze zwiększeniem rozstawy rzędów (z 10,1 mg% przy rozstawie 62 cm do 9,6 mg% przy rozstawie 102 cm). Tabela 5; Table 5 Wpływ rozstawy rzędów na wybrane cechy jakościowe przechowywanych bulw badanych odmian ziemniaka An impact of row spacing on selected tuber quality characteristics of potato cultivars examined during their storage Badane cechy Examined characteristics Rozstawa rzędów; Row spacing (cm) Zawartość skrobi (% św.m.) Starch content (% FM) 12,4 17,3 12,8 17,8 12,8 17,2 r.n.; n.s.. Zawartość suchej masy (%) Dry matter content (%) 19,6 25,4 21,0 26,3 22,6 27,3 Zawartość witaminy C (mg%) Vitamin C content (mg%) 10,0 10,1 9,8 9,8 9,7 9,6 r.n.; n.s.. 0,3 Dyskusja Przydatność bulw do długotrwałego przechowywania jest związana z cechami genetycznymi odmian, a takŝe z wieloma współdziałającymi ze sobą czynnikami w okresie wegetacji oraz w trakcie przechowywania. Na przebieg przechowywania bulw ziemniaka wywiera znaczący wpływ ich skład chemiczny, zmieniający się w znacznym stopniu pod wpływem nawoŝenia. Zakres składu chemicznego, a takŝe innych cech uŝytkowych ziemniaka, zachodzących pod wpływem nawoŝenia mineralnego, szczególnie azotowego, w trakcie przechowywania jest przy tym uzaleŝniony zarówno od indywidualnej reakcji danej odmiany, jak i metod przechowywania [ROGOZIŃSKA 1989, 1991]. W pracy udowodniono istotny wpływ okresu przechowywania na poziom skrobi

6 276 A. Bombik i inni u badanych odmian. Zarówno u odmiany jadalnej, jak i przemysłowej zaznaczył się istotny spadek zawartości tego wielocukru. Potwierdzają to dane uzyskane przez ZGÓRSKĄ i FRYDECKĄ-MAZURCZYK [1985, 1996] oraz ROGOZIŃSKĄ [1989] w których wykazano, Ŝe wysokość ubytków skrobi po kilku miesiącach przechowywania waha się od 1,3 do 3,5%. Poziom skrobi w przechowywanych bulwach ziemniaka był równieŝ modyfikowany przez warunki meteorologiczne w trakcie wegetacji. NajwyŜszą zawartość tego składnika stwierdzono w 2001 roku, roku posusznym o znacznych niedoborach wody. Podobne wyniki prezentują SAWICKA i SKALSKI [1993], którzy uzyskali najwyŝszą zawartość skrobi przy suchej i słonecznej pogodzie w sierpniu, czyli miesiącu, w którym gromadzi się najwięcej tego wielocukru. Analizując zawartość skrobi wykazano, Ŝe wzrastające nawoŝenie azotowe w sposób istotny obniŝało zawartość tego składnika w bulwach obydwu odmian ziemniaka. Analogiczną zaleŝność wykazali m.in.: ROZTROPOWICZ [1989], SAWICKA i SKALSKI [1993], GUSEV i in. [1999], LESZCZYŃSKI [2002] oraz RYMUZA i BOMBIK [2004]. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, Ŝe zawartość suchej masy w bulwach zaleŝała od czasu przechowywania, sezonów wegetacyjnych, nawoŝenia azotem i rozstawy rzędów. Przechowywanie istotnie obniŝyło zawartość suchej masy w bulwach. Podobne wyniki uzyskały w swych badaniach ZGÓRSKA i FRYDECKA- MAZURCZYK [1985] oraz ROGOZIŃSKA [1989]. Najkorzystniejszy układ warunków pogodowych do akumulacji tego składnika, podobnie jak skrobi, wystąpił w trzecim roku badań (w ciepłym roku, o licznych niedoborach wody). WyŜsze dawki azotu obniŝały zawartość suchej masy u obydwu odmian. Podobne wyniki uzyskali PROŚBA- BIAŁCZYK [1992, 1993] i TRAWCZYŃSKI [2006]. W pracy udowodniono, Ŝe najkorzystniejszą rozstawą, sprzyjającą gromadzeniu skrobi w bulwach odmiany była średnia rozstawa rzędów (tj. 82 cm), a zarówno jej zwiększenie, jak i zmniejszenie powodowało ubytek tego wielocukru. Do czynników, które w sposób istotny modyfikowały zawartość witaminy C w bulwach ziemniaka naleŝały: przechowywanie, lata, nawoŝenie azotem oraz rozstawa rzędów w przypadku odmiany. Istotna okazała się interakcja czasu przechowywania i sezonów wegetacyjnych. Przechowywanie bulw spowodowało znaczne obniŝenie w nich zawartości witaminy C. Spadek witaminy C po kilku miesiącach przechowywania bulw według ROGOZIŃSKIEJ [1983] moŝe dochodzić nawet do 70%, a według ZGÓRSKIEJ i FRYDECKIEJ-MAZURCZYK [1985, 1996] spadek ten sięga 40% w stosunku do jej wartości początkowej i proces ten jest uwarunkowany genetycznie. Istotnie więcej witaminy C badane odmiany zgromadziły w swych bulwach w roku 1999 (roku wilgotnym i ciepłym), zarówno po zbiorze, jak i po przechowywaniu, niŝ w pozostałych latach. Stwierdzono ujemny wpływ wzrastających dawek azotu na akumulację witaminy C. Wyniki te potwierdzają badania WYSZKOWSKIEGO [1996], nie pokrywają się natomiast ze spostrzeŝeniami ROGOZIŃSKIEJ [1983], według której azot mineralny pozytywnie działa na gromadzenie witaminy C. U odmiany wraz ze zwiększeniem rozstawy rzędów ilość syntetyzowanej witaminy C malała. Odmienne wyniki uzyskał JABŁOŃSKI [1996], według którego szersze międzyrzędzia nie wpływały na zmianę tego składnika. Wnioski 1. O jakości przechowywanych bulw ziemniaka, ocenianych na podstawie zawartości skrobi, suchej masy i witaminy C, decydowały poza czynnikiem odmianowym i czasem przechowywania, warunki meteorologiczne w trakcie

7 WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH wegetacji oraz badane czynniki agrotechniczne, tj. nawoŝenie azotowe oraz rozstawa rzędów. 2. Przechowywanie bulw spowodowało istotny spadek skrobi, suchej masy oraz witaminy C. Bardziej wraŝliwą na przechowywanie bulw okazała się skrobiowa odmiana w porównaniu z jadalną Irgą. 3. ZróŜnicowane nawoŝenie azotem silniej modyfikowało jakość przechowywanych bulw ziemniaka w porównaniu z rozstawą rzędów, czy warunkami meteorologicznymi w okresie wegetacji. WyŜsze nawoŝenie azotem powodowało obniŝenie jakości przechowywanych bulw ziemniaka, zwłaszcza znaczące obniŝenie skrobi u odmiany i witaminy C u odmiany oraz porównywalne suchej masy u obydwu odmian. Literatura BOMBIK A., BOLIGŁOWA E Zmienność cech jakości ziemniaka jadalnego spowodowana nawoŝeniem dolistnym. Fragm. Agron. 2(42): BOMBIK A., STANKIEWICZ CZ., STARCZEWSKI J Interakcja genotypowo-środowiskowa w ocenie wybranych cech jakości ziemniaka. Biuletyn IHAR 226/227/2: COLEMAN W.K., LE BLANC J., MARISHITA T A pit test for chemical maturity monitoring of tubers. Am. Potato J. 73: DANILCZENKO H., TRECIOKKOITE E., ZABALICENIENIE D., DANILCZENKO W The effect of fertilisers on qualitative changes in potato tubers. Zesz. Nauk. AR Wrocław, Rol. 319: GUSEV G.S., SABIROVA R.A., RUCHKIN A.A Effectiveness of manure and mineral fertilizer of potato growing depending on the seed quality. Agrochimija 36(11): JABŁOŃSKI K Szerokość międzyrzędzi w uprawie ziemniaka. Ziem. Pol. 4: KOMOROWSKA-JĘDRYS J Cechy kulinarne ziemniaka jadalnego. Ziem. Pol. 1: LESZCZYŃSKI W ZaleŜność jakości ziemniaka od stosowania w uprawie nawozów i pestycydów. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 489: LISIŃSKA G Ziemniak jako surowiec dla przemysłu spoŝywczego. Post. Nauk. Rol. 1: MAZURCZYK W Skład chemiczny dojrzałych bulw 43 odmian ziemniaka. Biuletyn Inst. Ziem. 37: PROŚBA-BIAŁCZYK U Wpływ terminu sadzenia i nawoŝenia azotem na jakość plonu ziemniaka. Rocz. Nauk Rol. A, 109(3): PROŚBA-BIAŁCZYK U Wpływ terminu sadzenia i poziomu nawoŝenia azotem na gromadzenie i strukturę plonu ziemniaka. Biuletyn Inst. Ziem. 43: ROGOZIŃSKA I Wpływ nawoŝenia azotem i warunków przechowywania na kształtowanie się zawartości witaminy C w ziemniakach jadalnych. Biuletyn Inst. Ziem. 30: ROGOZIŃSKA I Problemy przechowalnictwa i przetwórstwa ziemniaków. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 380: ROGOZIŃSKA I Wpływ nawoŝenia azotem i nawadniania na skład chemiczny oraz straty powstałe w trakcie przechowywania bulw ziemniaka. Zesz. Nauk. AR Kraków,

8 278 A. Bombik i inni Rol. 262: ROGOZIŃSKA I., RZEKANOWSKI CZ Zmiany jakości i wartości przechowalniczej bulw ziemniaka jadalnego pod wpływem deszczowania i nawoŝenia azotem uprawianego na glebie bardzo lekkiej. Post. Nauk Rol. 1: ROZTROPOWICZ S Środowiskowe, odmianowe i nawozowe źródła zmienności składu chemicznego bulw ziemniaka. Fragm. Agron. 1(21): RYMUZA K., BOMBIK A Wpływ przedplonu oraz nawoŝenia mineralnego na cechy jakościowe wybranych odmian ziemniaka. Fragm. Agron. 1(81): SAWICKA B Próba ustalenia wpływu czynników środowiska i nawoŝenia azotem na plony bulw ziemniaka w rejonie bialskopodlaskim. Rocz. Nauk. Rol. A, 106(4): SAWICKA B., SKALSKI J Zmienność skrobiowości ziemniaka w warunkach ochrony przed zarazą i nawoŝenia azotem. Rocz. Nauk Rol. A, 109(4): SOBOL Z Określenie strat ilościowych bulw ziemniaka. InŜ. Rol. 10(70): SOWA-NIEDZIAŁKOWSKA G Wpływ naturalnych sposobów ograniczających intensywność przemian ilościowych w bulwach ziemniaka w czasie przechowywania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 489: TRAWCZYŃSKI C Ocena skrobiowości nowych odmian ziemniaka pod wpływem nawoŝenia azotem. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511: TRĘTOWSKI J., WÓJCIK A.R Metodyka doświadczeń rolniczych. WSRP Siedlce: 540 ss. WYSZKOWSKI M Zawartość związków azotowych i witaminy C w bulwach ziemniaka w zaleŝności od zastosowanego nawoŝenia azotem i fungicydów. Fragm. Agron. 1(49): ZGÓRSKA K., FRYDECKA-MAZURCZYK A Warunki agrotechniczne i przechowalnicze a cechy uŝytkowe bulw ziemniaka. Biuletyn Inst. Ziem. 33: ZGÓRSKA K., FRYDECKA-MAZURCZYK A Zmiany cech jakości ziemniaków jadalnych w czasie przechowywania. Ziemn. Pol. 1: Słowa kluczowe: ziemniak, cechy jakości, nawoŝenie azotem, rozstawa rzędów, przechowywanie bulw Streszczenie W pracy oceniono wpływ poziomu nawoŝenia azotem oraz rozstawy rzędów na cechy jakościowe, tj.: zawartość suchej masy, skrobi i witaminy C przechowywanych bulw dwóch odmian ziemniaka: jadalnej Irgi i wysokoskrobiowej Ekry. Materiał do badań stanowiły bulwy ziemniaka, pochodzące z 3-letniego doświadczenia polowego, w którym badano dwa poziomy nawoŝenia azotem (60 i 90 kg N ha -1 ) oraz rozstawę rzędów (62, 82 i 102 cm). Analizę chemiczną, która obejmowała oznaczenie badanych cech jakościowych, wykonano bezpośrednio po zbiorze bulw oraz po 7-miesięcznym okresie przechowywania bulw. Wpływ badanych czynników na cechy jakościowe bulw oceniono na podstawowe analizy wariancji, a oceny istotności róŝnic między średnimi dokonano korzystając z testu Tukey a. Wykazano, Ŝe o jakości przechowywanych bulw ziemniaka, ocenianych na podstawie zawartości skrobi, suchej masy i witaminy C, decydowały poza czynnikiem odmianowym i czasem przechowywania, warunki meteorologiczne w trakcie wegetacji oraz badane czynniki agrotechniczne, tj. nawoŝenie azotowe oraz rozstawa rzędów. Przechowywanie bulw spowodowało istotny spadek skrobi, suchej masy oraz witaminy

9 WPŁYW WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH C. Bardziej wraŝliwą na przechowywanie bulw okazała się skrobiowa odmiana w porównaniu z jadalną Irgą. ZróŜnicowane nawoŝenie azotem silniej modyfikowało jakość przechowywanych bulw ziemniaka w porównaniu z rozstawą rzędów, czy warunkami meteorologicznymi w okresie wegetacji. WyŜsze nawoŝenie azotem powodowało obniŝenie jakości przechowywanych bulw ziemniaka, zwłaszcza znaczące obniŝenie skrobi u odmiany i witaminy C u odmiany oraz porównywalne suchej masy u obydwu odmian. AN IMPACT OF SELECTED AGROTECHNOLOGICAL OPERATIONS ON QUALITY CHARACTERISTICS OF STORED POTATO TUBERS OF IRGA AND EKRA CULTIVARS Antoni Bombik, Katarzyna Rymuza, Czesław Stankiewicz, Józef Starczewski Agronomy Institute, University of Podlasie, Siedlce Key words: potato, quality characteristics, nitrogen fertilization, row spacing, storage of tubers Summary The level of nitrogen fertilization in the work was assessed as well as row spacing effect on quality characteristics, i.e.: dry matter content, starch content, and vitamin C content, of stored potato tubers of two cultivars, namely an edible cultivar and a high starch cultivar. The material for examination consisted of potato tubers from a 3-year field experiment which investigated two nitrogen fertilization levels (60 and 90 kg N ha -1 ) and row spacing (62, 82 and 102 cm). Chemical analysis, which included the determination of the quality characteristics examined, was performed directly after tuber harvest and repeated after 7 months of tuber storage. An impact of investigated factors on tuber quality characteristics was evaluated on the basis of variance analysis, significance of differences between means being assessed using Tukey s test. It was found that the quality of stored potato tubers assessed on the basis of starch, dry matter and vitamin C contents was determined by, apart from the cultivar factor and storage time, weather conditions during the growing period and agrotechnological factors examined, that is nitrogen fertilization and row spacing. Tuber storage significantly reduced starch, dry matter and vitamin C contents. High starch turned out to be more susceptible to tuber storage as compared with edible. Differentiated nitrogen fertilization more strongly modified the quality of stored potato tubers than row spacing or weather conditions during the growing period. Higher nitrogen fertilization decreased the quality of stored potato tubers. It markedly reduced starch content of, and vitamin C content of whereas the reduction in the dry matter content of both cultivars was comparable. Prof. dr hab. Antoni Bombik Katedra Doświadczalnictwa Rolniczego Akademia Podlaska ul. Prusa SIEDLCE kdr.ap@op.pl