Europejski Trybunał Sprawiedliwości Historia powstania organy i rola EWWiS Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich utworzono na mocy Traktatu EWWiS w 1952 r. EWWiS, czyli Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWWiS, z języka francuskiego Communauté Européenne du Charbon et de l'acier (CECA), to organizacja europejska posiadająca osobowość prawną z siedzibą w Luksemburgu, powołana na okres 50 lat, na mocy układu międzyrządowego podpisanego w Paryżu, tzw. traktat paryski, 18 kwietnia 1951 przez przedstawicieli sześciu państw europejskich - Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN, Włoch, który wszedł następnie w życie 23 lipca 1952. Traktat o EWWiS wygasł z dniem 23 lipca 2002. Inicjatywa powstania była związana z planem Schumana. Celem powstania EWWiS było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali między Francją i RFN bardzo istotnych gałęzi przemysłu w okresie powojennym. Francja zyskiwała w ten sposób możliwość kontroli nad ważną częścią przemysłu RFN, ta z kolei poprzez włączenie do organizacji ingerującej powojenną Europę stała się partnerem w procesie jednoczenie się kontynentu. Wkrótce przyłączyły się do tego pomysłu inne kraje Europy Zachodniej i od początku działalności organizacja składała się z 6 członków: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Najważniejsze zadania Wspólnoty to: pomoc w rozwoju gospodarczym państw członkowskich i poprawa stopy życiowej ich mieszkańców; zapewnienie regularnych dostaw węgla i stali i stworzenie równych szans dostępu do nich; polepszenie warunków pracy i życia robotników; rozwój wymiany międzynarodowej przy jednoczesnej likwidacji ceł, opłat, subwencji i ograniczeń ilościowych, które mogłyby naruszać wolność konkurencji. Organy EWWiS to Wysoka Władza - organ najwyższy EWWiS, który składał się z 9 członków mianowanych na 6 lat (funkcjonariusze tego organu posiadali status funkcjonariuszy międzynarodowych) została następnie zastąpiona na mocy konwencji z 8 kwietnia 1965 od 1 lipca 1967 Komisją Europejską jako jednym wspólnym organem zarządzającym trzema Wspólnotami Europejskimi. Rada Ministrów składająca się z przedstawicieli państw członkowskich na szczeblu ministerstw połączona następnie w 1967 z Radami EWG i Euratomu. Trybunał Sprawiedliwości i Parlament Europejski - wspólne organy EWG, EWWiS i Euratomu. Komitet Doradczy był organem pomocniczym Komisji. Obecnie organy EWWiS stanowią I filar Unii Europejskiej. Podstawowe informacje na temat siedziby i składu Trybunału w Luksemburgu Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Zadaniem Trybunału jest zapewnienie jednolitej interpretacji i stosowania prawa europejskiego we wszystkich krajach Unii, tak by prawo było jednakowe dla wszystkich państw członkowskich. Trybunał zapewnia m. in. następującą prawidłowość spraw karno prawnych, która polega na tym, że sądy krajowe nie wydają rozbieżnych wyroków w podobnych sprawach karnych. Trybunał czuwa również nad tym, by wszystkie państwa członkowskie i instytucje unijne wypełniały nałożone na nie zobowiązania prawne. Organ ten jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, osobami prawnymi i fizycznymi. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich Unii Europejskiej na okres sześciu lat, a ich mandat jest odnawialny. Są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej
reputacji i kwalifikacjach wymaganych w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o uznanych kompetencjach. Sędziowie Trybunału wybierają spośród siebie prezesa Trybunału na okres trzech lat. Jego mandat jest również odnawialny. Prezes Trybunału kieruje pracami i administracją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, a także przewodniczy posiedzeniom i obradom w największych składach orzekających. Rzecznicy generalni wspomagają działanie Trybunału. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej, określanej jako opinia rzecznika generalnego w sprawach, które zostaną im przydzielone. Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału. Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby, którą tworzy trzynastu sędziów albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału, m. in. wtedy, gdy ma za zadanie zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich czy orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów. Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok. Aby Trybunał mógł właściwie wywiązywać się ze swoich zadań, przyznano mu ściśle określone uprawnienia do orzekania, które wykonuje w ramach procedury odesłania prejudycjalnego i postępowań w przedmiocie różnego rodzaju skarg. Rodzaje postępowań przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości W gestii Trybunału Sprawiedliwości są następujące rodzaje postępowań: 1. Odesłanie prejudycjalne (prejudycjalny określenie prawnicze, czyli stanowiący podstawę do podobnego orzekania w analogicznych przypadkach) Trybunał Sprawiedliwości współpracuje ze wszystkimi sądami państw członkowskich UE, które w zakresie prawa wspólnotowego pełnią rolę sądów powszechnych. Aby zapewnić skuteczne i jednolite stosowanie prawa wspólnotowego, a także uniknąć jakichkolwiek rozbieżności w jego wykładni, sądy krajowe mogą, a czasami muszą, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni danego zagadnienia prawa wspólnotowego, aby w ten sposób umożliwić na przykład zweryfikowanie zgodności ich ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym może mieć również na celu kontrolę ważności aktu prawa wspólnotowego. Trybunał Sprawiedliwości nie ogranicza się do zwykłego udzielenia opinii, lecz jego odpowiedź ma postać wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Sąd krajowy będący adresatem orzeczenia jest związany dokonaną wykładnią przy rozstrzyganiu rozpatrywanej przez siebie sprawy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które zetkną się z identycznym problemem. To właśnie również w ramach odesłań prejudycjalnych każdy obywatel europejski może uzyskać sprecyzowanie dotyczących go przepisów prawa wspólnotowego. Bowiem chociaż jedynie sąd krajowy może skierować odesłanie, to każdy z występujących przed tym sądem uczestników, państwa członkowskie, a także instytucje europejskie mogą brać udział we wszczętym przed Trybunałem Sprawiedliwości postępowaniu. W ten oto sposób, na podstawie pytań prejudycjalnych, przedkładanych niejednokrotnie przez sądy krajowe pierwszej instancji, sformułowanych zostało wiele spośród najważniejszych zasad prawa wspólnotowego.
2. Skargi na uchybienie zobowiązaniom Komisja może wszcząć takie postępowanie, jeśli ma podstawy, by sądzić, że państwo członkowskie nie wypełnia zobowiązań, które nakłada na nie prawo europejskie. Postępowanie takie może również wszcząć inne państwo członkowskie UE. W obu przypadkach Trybunał rozpatruje domniemane uchybienie i wydaje wyrok. Jeśli Trybunał uzna oskarżone państwo członkowskie za winne uchybienia, jest ono zobowiązane do natychmiastowego naprawienia sytuacji. Jeśli w dalszej kolejności Trybunał stwierdzi, że państwo członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może nałożyć na to państwo karę grzywny. 3. Skargi o unieważnienie Jeśli którekolwiek z państw członkowskich, Rada, Komisja lub Parlament uważają, że dany akt prawny jest niezgodny z prawem, mogą zwrócić się do Trybunału o jego unieważnienie. Skargę o unieważnienie może również wnieść osoba fizyczna, która wnioskuje o unieważnienie przez Trybunał konkretnego aktu prawnego, ponieważ ma on bezpośredni negatywny wpływ na nią osobiście. Jeśli Trybunał stwierdzi, że dany akt prawny został przyjęty w niewłaściwy sposób lub nie posiada odpowiedniej podstawy w traktatach, może orzec o jego nieważności. 4. Skargi na zaniechanie działania Traktat zobowiązuje Parlament Europejski, Radę oraz Komisję do podejmowania określonych decyzji w określonych warunkach. Jeśli tego nie czynią, państwa członkowskie lub pozostałe instytucje Wspólnoty, jak również osoby fizyczne lub firmy mogą wnieść do Trybunału skargę w celu oficjalnego odnotowania faktu tego zaniechania. Skargi wnoszone są do Trybunału przez jego sekretariat. Do każdej sprawy przydzielany jest konkretny sędzia i konkretny rzecznik generalny. Postępowanie Trybunału składa się z dwóch etapów: - Procedury pisemnej; - Procedury ustnej. W ramach pisemnej procedury wszystkie strony sprawy przedkładają pisemne oświadczenia. Sędzia przydzielony do sprawy opracowuje sprawozdanie podsumowując te oświadczenia i przedstawia prawne aspekty sprawy. Procedurę ustną stanowi jawna rozprawa. W zależności od wagi i stopnia złożoności sprawy, rozprawa może odbywać się przed izbą składającą się z trzech, pięciu lub trzynastu sędziów, ewentualnie przed pełnym składem Trybunału. Podczas rozprawy adwokaci stron wykładają swoje argumenty przed sędziami i rzecznikiem generalnym, którzy z kolei mają prawo zadawać im pytania. Następnie rzecznik generalny wydaje swoją opinię, po czym sędziowie odbywają naradę i ogłaszają wyrok. Od 2003 roku rzecznicy generalni muszą wydać opinię w sprawie jedynie wówczas, gdy Trybunał uzna, że dana skarga dotyczy nowego zagadnienia prawnego. Trybunał nie ma również obowiązku zastosowania się do opinii rzecznika generalnego. Wyroki Trybunału przyjmuje się zwykłą większością głosów i ogłasza na rozprawach jawnych. Zdania odrębne nie są publikowane. Decyzje publikuje się w dniu ich ogłoszenia. Trybunał sprawiedliwości zajmuje się również rozstrzygnięciem kwestii, czy prawa podstawowe jednostki są w prawie wspólnotowym chronione w wystarczającym stopniu. Jerzy Menkes w publikacji zatytułowanej Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy pisze: Powszechnie uznawany jest, bowiem obowiązek władz do respektowania praw jednostki, (co potwierdziła Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i oparty na niej Pakt Praw Jednostki i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych), których katalog dopełniają w konstytucjach prawa gospodarczo - społeczne oraz cywilne i polityczne. Jest to konsekwencja pierwszeństwa prawa wspólnotowego, przy jednoczesnym braku w traktatach wspólnotowych katalogu praw podstawowych. Nie podlegało, bowiem wątpliwości, co potwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości, że Wspólnoty, ich organy i państwa członkowskie są związane prawami podstawowymi stosując prawo wspólnotowe. Prawa podstawowe są, bowiem częścią składową ogólnych zasad prawa, wspólnych dla porządków prawnych państw członkowskich. Państwa te potwierdziły to w Traktacie UE, deklarując w art. 6 i 11, ustęp 2, związanie UE prawami podstawowymi, wyrażonymi w EKPCz, Europejskiej Karcie Socjalnej i Wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników. --- J. Menkes, Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, op., cit., s. 29. EKPCz to Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jest to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3
września 1953 r. Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka. Prawa człowieka w Unii Europejskiej Prawa człowieka, podstawowe wolności oraz zasady demokracji i sprawiedliwości są objęte w UE szczególną ochroną prawną, zaś państwo członkowskie poważnie i uporczywie je naruszające może zostać zawieszone w korzystaniu ze swoich praw członkowskich. Jednym z podstawowych postulatów politycznych formułowanych w dyskusjach o przyszłości Europy i przyszłości Unii był do 29 października 2004roku postulat przyjęcia konstytucji Europy. Dyskusja toczyła się w obrębie struktur Trybunału Sprawiedliwości, a więc nie tylko na forum generalnych gremiów Unii Europejskiej. Postulat ten łączył reprezentantów różnych koncepcji Europy. Europejska kultura prawna wymaga, bowiem jednej ustawy potwierdzającej uznanie praw jednostki oraz obowiązek władz ich poszanowania, a także będącej podstawą ustroju politycznego państwa. Wysoka ranga konstytucji w tradycji europejskiej była jednak również źródłem oporu w instytucjach Unii Europejskiej przed jej przedwczesnym przyjęciem, jako konstytucji istniejącej niejako obok konstytucji narodowych, oraz przed decyzją o uznaniu suwerenności UE. Wspólny standard przygotowań do konstytucji UE obejmował konieczność konstytucyjnego uregulowania ograniczeń w korzystaniu z praw i wolności, gdyż w korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. Konstytucja Europejska, którą przywódcy państw członkowskich UE podpisali 29 X 2004 roku w Rzymie, systematyzuje i kodyfikuje model podziału kompetencji wykształcony przez Wspólnoty Europejskie w trakcie trwających przez ostatnie półwieku procesów integracyjnych. Europejska Sieć Sądowa EJN, czyli European Judical Networks została powołana w oparciu o wspólne działanie państw UE wyrażone wolą ustanowienia powyższej instytucji z dnia 29 czerwca 1998 roku, a przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej. Ustanowienie Europejskiej Sieci Sądowej uwzględniało wspólne działanie państw członkowskich UE sygnowane jako 96/277/WSiSW z dnia 22 kwietnia 1996 roku a przyjęte przez Radę na podstawie wspomnianego już art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej tworzył podstawy dla wymiany sędziów łącznikowych w celu poprawy współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej. Twórcy Dokumentu O Europejskiej Sieci Sądowej mieli na uwadze następujące kwestie: - Potrzebę dalszej poprawy współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej, szczególnie w zwalczaniu poważnych przestępstw, często dokonywanych przez obecne, w większości przypadków transnarodowe, organizacje; - Skuteczną poprawę współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi, której wymogiem jest przyjęcie środków strukturalnych na poziomie Unii Europejskiej w celu umożliwienia właściwych bezpośrednich kontaktów między organami sądowymi i innymi władzami odpowiedzialnymi za współpracę sądową i działalność sądową, wymierzoną przeciwko poważnej przestępczości w obrębie Państw Członkowskich. Zasady funkcjonowania Europejskiej Sieci Sądowej wyznaczają następujące artykuły porozumienia: - Artykuł 1 traktuje o powstaniu Europejskiej Sieci Sądowej Między Państwami Członkowskimi jest utworzona sieć sądowych punktów kontaktowych, zwana dalej <Europejską Siecią Sądową> ; - Artykuł 2 przedstawia skład Europejskiej Sieci Sądowej. a) Europejska Sieć Sądowa jest utworzona z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, tradycji prawnej oraz struktury wewnętrznej każdego Państwa Członkowskiego, władz centralnych odpowiedzialnych za międzynarodową współpracę sądową, lub z innych sądowych lub właściwych władz, odpowiedzialnych w kontekście współpracy międzynarodowej, zarówno ogólnie, jak i za niektóre formy poważnej przestępczości, takie jak przestępczość zorganizowana, korupcja, handel narkotykami lub terroryzm; b) Tworzy się jeden lub więcej punktów kontaktowych w każdym Państwie Członkowskim, zgodnie z jego zasadami wewnętrznymi i wewnętrznym podziałem odpowiedzialności, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia skutecznego oddziaływania na całym jego terytorium i w odniesieniu do wszelkich form poważnej przestępczości; c) Każde Państwo Członkowskie zapewnia, że personel jego punktu lub punktów kontaktowych posiada
wystarczającą znajomość języka Unii Europejskiej innego niż jego język narodowy, mając na uwadze potrzebę komunikacji z punktami kontaktowymi w pozostałych Państwach Członkowskich; d) W przypadku, gdy sędziowie łącznikowi określeni we wspólnym działaniu 96/277/WSiSW mają zakres obowiązków analogiczny do przewidzianych art. 4 dla punktów kontaktowych, mogą zostać przyłączeni do Europejskiej Sieci Sądowej przez Państwo Członkowskie mianujące sędziego łącznikowego w każdym przypadku w zgodzie z procedurami ustanowionymi przez to państwo; e) Komisja wyznacza punkt kontaktowy dla tych obszarów, które podlegają jej zakresowi kompetencji. - Artykuł 3 określa sposób działania sieci: Europejska Sieć Sądowa działa w szczególności w następujących trzech kierunkach: a) Ułatwiania tworzenia właściwych kontaktów między punktami kontaktowymi w różnych Państwach Członkowskich w celu wykonywania zadań ustalonych w art. 4; b) Organizowania okresowych spotkań przedstawicieli Państw Członkowskich zgodnie z procedurami ustalonymi w art. 5, 6 i 7; c) Stałego dostarczania pewnej ilości aktualnych informacji ogólnych, szczególnie przez właściwe sieci telekomunikacyjne, w ramach procedur ustalonych w art. 8, 9 i 10.