PREZES URZĘDU KOMUNKACJI Warszawa, dnia 6 sierpnia 2008 r. ELEKTRONICZNEJ Anna Streżyńska

PREZES URZĘDU KOMUNKACJI Warszawa, dnia 6 sierpnia 2008 r. ELEKTRONICZNEJ Anna Streżyńska DART-SMP-6043-12/07 (38) PTK Centertel Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a 01-230 Warszawa Polkomtel S.A. ul. Postępu 3 02-676 Warszawa Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 181 02-222 Warszawa P4 Sp. z o.o. ul. Taśmowa 7 02-677 Warszawa POSTANOWIENIE Na podstawie art. 23 ust. 3 oraz ust. 4 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.) zwanej dalej również ustawą Prawo telekomunikacyjne bądź PT i 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) - zwanego dalej również rozporządzeniem Ministra Infrastruktury: zamykam postępowanie w sprawie ustalenia, czy na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja.

UZASADNIENIE 1. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA 1. W dniu 21 września 2007 r. pismem nr DART-SMP-6043-12/07(1) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwany dalej również Prezesem UKE lub Regulatorem) wszczął postępowanie w sprawie ustalenia, czy na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 2. Pismem z dnia 26 lutego 2008 r. Prezes UKE zawiadomił Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. (zwaną dalej również PTC), Polską Telefonię Komórkową Centertel Sp. z o.o. (zwaną dalej również PTK Centertel bądź Centertel), Polkomtel S.A. (zwaną dalej również Polkomtel) oraz P4 Sp. z o.o. (zwaną dalej również P4) o włączeniu do akt postępowania dokumentów stanowiących podstawę ustalenia, że na rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 3. W dniu 26 lutego 2008 r. Prezes UKE rozpoczął postępowanie konsultacyjne dotyczące ww. projektu postanowienia. 4. Pismem z dnia 26 lutego 2008 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej również Prezesem UOKiK) o rozpoczęciu ww. postępowania konsultacyjnego 5. W dniu 26 lutego 2008 r. Prezes UKE przekazał Komisji Europejskiej (zwanej dalej również KE bądź Komisją) projekt postanowienia Prezesa UKE w sprawie ustalenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 6. W dniach 26 lutego 27 marca 2008 r. Prezes UKE przeprowadził postępowanie konsultacyjne w sprawie ustalenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 7. W ramach ww. postępowania konsultacyjnego do Prezesa UKE wpłynęło 5 niezastrzeżonych opinii złożonych przez: Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji, Polskiej Telefonii Komórkowej Centertel Sp. z o.o., Telekomunikację Polską S.A., Polkomtel S.A. oraz zastrzeżone stanowisko Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. Niezastrzeżone stanowiska zostały opublikowane na stronach Urzędu Komunikacji Elektronicznej w dniu 23 czerwca 2008 r. a komentarz Prezesa UKE do ww. opinii został opublikowany w dniu 23 czerwca 2008 r. 8. Dnia 24 czerwca 2008 r. projekt rozstrzygnięcia został przekazany Prezesowi UOKiK, z prośbą o zajęcie przez Prezesa UOKiK stanowiska. O fakcie przekazania projektu Prezesowi UOKIK strony zostały poinformowane. 2

9 Dnia 9 lipca 2008 r. Prezes UOKiK przekazał Prezesowi UKE pismo, w którym stwierdził, iż podziela przedłożone rozstrzygnięcie. 10. Dnia 11 lipca 2008 r. Prezes UKE powiadomił strony o zakończeniu postępowania dowodowego oraz o możliwości zapoznania się w dniach 15 21 lipca 2008 r. z materiałem dowodowym zebranym w aktach postępowania i złożenia ostatecznego stanowiska w sprawie do dnia 28 lipca 2008 r. Strony skorzystały z tej możliwości oraz wniosły ostateczne stanowiska w sprawie. 11. Niezastrzeżone stanowiska stron wraz z komentarzem Prezesa UKE zostały opublikowane w dniu 5 sierpnia 2008 r. 2. DEFINICJA RYNKU WŁASCIWEGO 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy, zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn zm.), zwanej dalej również ustawą o okik, do której odsyła art. 21 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, rozumie się rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Rynki właściwe podlegające analizie i regulacji przez Prezesa UKE, określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw łączności. W dniu 25 października 2004 r. Minister Infrastruktury, działając na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, wydał stosowne rozporządzenie, w którym wymienił rynki, podlegające analizie. Jednym z nich jest odnoszący się do wyrobów i usług telekomunikacyjnych koniecznych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych krajowy rynek świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych ( 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Infrastruktury). Wytyczne Komisji Europejskiej 2002/C165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Dz. U. C165/6 z 2002 r.), zwane dalej Wytycznymi, którymi zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków właściwych i ustalania pozycji znaczącej przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję w Zaleceniu dotyczącym właściwych rynków produktów i usług. 1 W dniu 17 grudnia 2007 r. Komisja Europejska wydała kolejne Zalecenie 2007/879/WE w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (Dz. U. L344/65 z 2007 r.) zwane dalej Zaleceniem. Pierwsze zalecenie Komisji nr 2003/311/WE z dnia 11 lutego 2003 r. w tej sprawie (zwane 1 Wytyczne Komisji (pkt 1.1.4) 3

dalej również Zaleceniem z lutego 2003 r.) obejmowało rynek dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomej publicznej sieci telefonicznej. W Zaleceniu z 17 grudnia 2008 r. rynek ten nie został już wymieniony, co jednak nie oznacza, że nie może on nadal być regulowany przez krajowe organy regulacyjne (ang. NRA National Regulatory Authority), bowiem mogą one regulować rynki inne niż te wymienione w zaleceniu, jeśli jest to uzasadnione warunkami panującymi w danym kraju. Jakkolwiek rynek właściwy został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury, to w akcie tym brak jest wskazania szczegółowego zakresu produktowego tego rynku. Mając na względzie powyższe, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład rynku właściwego, jak również odniesienie się do wskazanego w rozporządzeniu rynku geograficznego. 2.2. Rynek produktowy na szczeblu detalicznym Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wyrażonym w Nocie wyjaśniającej do Zalecenia Komisji Europejskiej (z dnia 11 lutego 2003 r.) w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z Dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej 2, zwaną dalej Notą wyjaśniającą punktem wyjścia dla definicji i określenia rynków jest scharakteryzowanie rynków detalicznych w perspektywie czasowej z uwzględnieniem substytucji po stronie popytu i po stronie podaży. Po scharakteryzowaniu i określeniu rynków detalicznych, czyli rynków, na których odbywa się gra podaży i popytu użytkowników końcowych, należy określić właściwe rynki hurtowe, czyli rynki, na których odbywa się gra popytu i podaży produktów dla osób trzecich zaopatrujących użytkowników końcowych. 3 Należy zauważyć, iż takie samo stanowisko zawiera projekt nowej noty wyjaśniającej do Zalecenia Komisji z dnia 17 grudnia 2007 r. 4 Mając na uwadze powyższe, Prezes UKE przed określeniem zakresu produktowego rynku hurtowego, przeanalizował odpowiadający mu rynek na szczeblu detalicznym. Dla celów niniejszej analizy Prezes UKE zidentyfikował podstawowe składniki rynku detalicznego, które są powiązane z rynkiem hurtowym. Działanie to pozwoliło określić, w jakim stopniu poziom konkurencyjności rynku detalicznego może być powiązany z występowaniem (lub brakiem) skutecznej konkurencji na rynku hurtowym. W tym celu przeprowadzono ocenę dwóch głównych ograniczeń, które zgodnie z Wytycznymi należy uwzględnić przy ocenie zachowań przedsiębiorstw na rynku: substytucji po stronie popytu i substytucji po stronie podaży 5. Analizie zostały poddane następujące elementy: 2.2.1. Dostęp i wykonywanie połączeń Poprzez dostęp na rynku detalicznym rozumie się możliwość wykonywania i odbierania połączeń głosowych a także korzystania z innych usług telekomunikacyjnych świadczonych w danej sieci telekomunikacyjnej. Użytkownicy końcowi kupują dostęp w ramach 2 http://europa.eu.int/information_society/policy/ecomm/doc/info_centre/recomm_guidelines/relevant_markets /en1_2003_497.pdf. 3 Nota wyjaśniająca do Zalecenia Komisji (ust. 3.1.) 4 http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/library/proposals /index_en.htm 5 Wytyczne, punkt 38 4

abonamentu lub przedpłaty (pre-paid) celem wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych, jak również celem wysyłania i odbierania krótkich wiadomości tekstowych SMS (ang. Short Message System) lub korzystania z innych usług transmisji danych, sprzedawanych przez dostawców usług łącznie z dostępem. Z punktu widzenia użytkownika dostęp do sieci ruchomej i usługi świadczone w tej sieci przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych nie są dobrami substytucyjnymi, zamiennikami czyli usługami zaspakajającymi te same potrzeby użytkowników końcowych. Usługi te postrzegane są jako wzajemnie się uzupełniające czyli dobra komplementarne. Wzrost ceny jednego z dóbr komplementarnych powoduje spadek popytu na inne dobra komplementarne (np. wzrost cen połączeń spowoduje spadek popytu na dostęp w danej sieci). Dlatego też operatorzy ruchomych sieci telefonicznych oferują obie te usługi łącznie. Powoduje to, iż usługi te podlegają takim samym ograniczeniom cenowym, a co za tym idzie warunki konkurencyjne na rynku dostępu i rynku wykonywania połączeń w sieciach ruchomych są takie same. Opłata za dostęp do sieci ponoszona jest przez użytkowników końcowych w dwojaki sposób. W przypadku użytkowników usług opłacanych w ramach miesięcznego abonamentu (zwanych też post-paid) opłata za korzystanie z usług składa się zazwyczaj z dwóch części - stałej (abonament) oraz zmiennej, której wysokość jest uzależniona od liczby wykonanych połączeń. Część stała, w niektórych planach taryfowych, zawiera tzw. wolne ( bezpłatne ) minuty. Operatorzy stosują ponadto tzw. opłatę aktywacyjną, przy podpisywaniu pierwszej umowy, która stanowi jednorazowy wydatek każdego abonenta. W przypadku użytkowników usług przedpłaconych (zwanych też pre-paid) opłata stała za dostęp do sieci nie jest wyróżniona w cennikach, lecz zawiera się w podwyższonej cenie opłat za połączenia. Odpowiednik opłaty aktywacyjnej jest też zawarty w cenie tzw. pakietu startowego, który oprócz wolnych minut zawiera dodatkową opłatę za udostępnienie usług telekomunikacyjnych w sieci danego operatora. Wobec powyższego, Prezes UKE stoi na stanowisku, iż na rynku detalicznym usługa dostępu nie jest w sposób wystarczający oddzielona od usługi wykonywania połączeń. W konsekwencji, uznaje się, iż rynek właściwy zawiera zarówno usługę dostępu, jak i wykonywania połączeń. 2.2.2. Usługi transmisji danych Analiza ofert operatorów ruchomych sieci telefonicznych - MNO (ang. Mobile Network Operator) wykazała, że usługi transmisji danych są zawsze sprzedawane w pakiecie z dostępem i wykonywaniem połączeń. Dotyczy to zwłaszcza krótkich wiadomości tekstowych SMS. Pomimo, iż SMS-y mogą nie być przez wszystkich użytkowników końcowych uznawane za dostateczny substytut połączenia głosowego to jednak fakt, iż sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami oznacza, że podlegają takim samym warunkom konkurencyjnym oraz ograniczeniom cenowym. Powyższe pozwala stwierdzić, iż wraz z usługami dostępu i wykonywania połączeń, SMS-y należą do tego samego rynku właściwego na poziomie detalicznym. Co do pozostałych usług transmisji danych, Prezes UKE stwierdził, iż podobnie jak w przypadku SMS-ów, gdy sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami podlegają 5

takim samym warunkom konkurencyjnym oraz ograniczeniom cenowym. A zatem ich włączenie do rynku produktowego, w przypadku gdy sprzedawane są one łącznie z dostępem i połączeniami głosowymi, jest zasadne. Należy jednak zauważyć, iż o ile przesyłanie SMS jest usługą niezwykle popularną w Polsce, o tyle korzystanie z wiadomości multimedialnych (MMS - ang. Multimedia Messaging Service) nie cieszy się zbyt wielką popularnością. Liczba wysłanych w kraju w 2007 r. wiadomości multimedialnych stanowiła zaledwie 0,51% liczby wysłanych w kraju SMS, a przychody z nich stanowiły odpowiednio ok. 2,45%. Podobnie jest w przypadku innych usług transmisji danych i usług towarzyszących, łącznie z dostępem do sieci Internet - ich popularność dopiero zaczyna rosnąć, niemniej jednak usługi te zostały włączone do zakresu produktowego rynku. Podsumowując, Prezes UKE uznaje za zasadne włączenie do rynku produktowego na poziomie detalicznym w publicznych ruchomych sieciach telefonicznych wszystkich usług transmisji danych, które sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami. 2.2.3. Sieć trzeciej generacji (3G) W przypadku usług dostępu i wykonywania połączeń świadczonych w oparciu o tzw. sieci trzeciej generacji (3G), tj. sieci UMTS (ang. Universal Mobile Telecommunications System), to pomimo, iż pokrycie powierzchni kraju infrastrukturą 3G poszczególnych operatorów na koniec 2007 r. wahało się od do (dane zastrzeżone) Prezes UKE - mając dodatkowo na uwadze wymóg neutralności technologicznej - jest zdania, iż należy usługi te uznać za element rynku właściwego na poziomie detalicznym, zarówno przy ocenie potencjalnej konkurencji na rynku, jak i analizy rozwoju rynku telefonii ruchomej w przyszłości. Ponadto, sieci GSM jak i UMTS mogą być postrzegane z punktu widzenia popytu jako substytuty, bowiem to samo połączenie głosowe może zostać zrealizowane zarówno w sieci standardu GSM, jak i UMTS, a użytkownik końcowy nie jest w stanie odróżnić sposobu w jaki realizowana jest usługa. Podobna sytuacja dotyczy SMS-ów przesyłanych w ramach obu sieci. Różnica może polegać jedynie na szerszej ofercie w zakresie bardziej zaawansowanych usług transmisji danych, którą oferuje sieć UMTS. W związku z powyższym, zdaniem Prezesa UKE, zasadnym jest włączenie do rynku produktowego jedynie tych usług transmisji danych, które mogą być świadczone zarówno w sieciach GSM jak i UMTS. 2.2.4. Roaming międzynarodowy Roaming międzynarodowy dla użytkowników końcowych oznacza zdolność (gotowość sieci) do wykonywania i odbierania połączeń głosowych oraz korzystania z usług transmisji danych podczas pobytu za granicą. Na poziomie detalicznym usługa ta najczęściej sprzedawana jest łącznie z usługą dostępu do sieci, połączeniami głosowymi i usługami transmisji danych, dlatego też podlega takim samym ograniczeniom cenowym jak ww. usługi. Na poziomie hurtowym popyt na międzynarodowy roaming będzie jednak występował po stronie operatorów spoza granic RP. Substytucja podażowa jest ograniczona jedynie do MNO, z uwagi na fakt, iż operatorzy wirtualnych ruchomych sieci telefonicznych - MVNO 6

(ang. Mobile Virtual Network Operators), dostawcy usług - SP (ang. Service Providers) lub zaawansowani dostawcy usług ESP (ang. Enhanced Service Providers) obecnie nie zawierają umów w zakresie roamingu międzynarodowego z powodu zbyt dużych kosztów własnych (m.in. zakup odpowiednich systemów bilingowych) oraz dlatego, że nie posiadając własnej sieci nie mogą zaoferować usługi roamingu międzynarodowego innym dostawcom. Powyższe sugeruje, iż usługi roamingu międzynarodowego tworzą oddzielny rynek produktowy na poziomie hurtowym. Takie stanowisko wyraziła również KE stwierdzając, że usługi roamingu międzynarodowego na poziomie hurtowym stanowią odrębny rynek właściwy 6. 2.2.5. System NMT 450i Ostatnim zagadnieniem, które rozpatrzono w ramach analizy rynku detalicznego są usługi oferowane w systemie NMT 450i ( i w tym przypadku oznacza odstępstwo od oryginalnego standardu NMT 450, polegające na przesunięciu zakresów częstotliwości o 0,5 MHz w stosunku do standardu NMT 450). Jedynym przedsiębiorcą telekomunikacyjnym oferującym usługi w tej technologii jest Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. (zwana dalej również PTK lub PTK Centertel). Sieć NMT stworzona przez tę spółkę pokrywa swoim zasięgiem terytorium całego kraju. Niemniej jednak sama sieć nie może być postrzegana jako substytut sieci GSM, ani z punktu widzenia użytkowników końcowych, ani też z punktu widzenia przedsiębiorców zainteresowanych dostępem do sieci. Wynika to z jej ograniczeń funkcjonalnych takich jak: ograniczony zakres usług (np. brak usługi faksu), wyłączenie SMS-ów oraz niska przepływność transmisji danych. Zainteresowanie usługami świadczonymi w tej sieci spada, świadczy o tym malejąca od 2002 roku liczba użytkowników korzystających z jej usług. Wg danych posiadanych przez Prezesa UKE, spadek liczby abonentów tej sieci w latach 2005-2006 wyniósł ponad 45% (z użytkowników do - dane zastrzeżone). Natomiast wg stanu na koniec 2007 r. z usług w tej sieci korzystało ok. abonentów (dane zastrzeżone) czyli jedynie około (dane zastrzeżone) ludności Polski. PTK Centertel Sp. z o.o. posiada wyłączne prawo do dysponowania przedmiotowymi częstotliwościami od dnia 16.12.1991 r. (decyzja Ministra Łączności w sprawie przydziału częstotliwości). W dniu 4 listopada 2005 r. Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (zwany dalej również Prezesem URTiP) wydał decyzje zmieniającą ww. decyzję Ministra Łączności z dnia 16 grudnia 1991 r. i zezwolił na wykorzystywanie przez PTK Centertel zarezerwowanych częstotliwości do świadczenia usług w służbie stałej z wykorzystaniem technologii CDMA (ang. Code Division Multiple Access) 7 i NMT 450i oraz w służbie ruchomej z wykorzystaniem technologii NMT 450i. W dniu 27 września 2007 r. Prezes UKE zmienił po raz drugi decyzję Ministra Łączności z grudnia 1991 r. wprowadzając do jej treści obligatoryjny harmonogram wykorzystania przez PTK Centertel technologii CDMA na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Decyzja ta została podyktowana wynikami przeprowadzonej kontroli oraz postępowania wyjaśniającego, które wykazały, iż mimo posiadania od 2005 r. możliwości świadczenia usług głosowych i dostępu do Internetu w nowoczesnej technologii CDMA, PTK Centertel wykorzystywał posiadane częstotliwości jedynie dla potrzeb starego analogowego systemu NMT. Ponadto wykorzystywana była tylko 6 Nota objaśniająca do Zalecenia Komisji, punkt. 4.3.1. 7 Metoda dostępu do medium transmisyjnego polegająca na przypisaniu poszczególnym użytkownikom korzystającym z tego samego kanału do przesyłania danych, sekwencji rozpraszających, dzięki którym, odbiornik jednoznacznie zidentyfikuje przeznaczoną dla niego transmisję (źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/cdma) CDMA okazała się szczególnie przydatna w telefonii komórkowej, niektóre standardy drugiej i trzeciej generacji wykorzystują ją jako metodę dostępu do sieci. 7

niewielka liczba kanałów, którymi dysponował ten operator. W trakcie postępowania operator przedstawił Prezesowi UKE poparte stosownymi dokumentami deklaracje planu zbudowania ogólnopolskiej sieci CDMA. Z harmonogramu wynika, że rozpoczęcie oferowania usług szerokopasmowego dostępu do Internetu dla klientów zamieszkujących obszary wiejskie nastąpi do końca roku 2008. Mając na uwadze powyższe argumenty, a w szczególności spadek liczby abonentów korzystających z sieci analogowej, jej ograniczoną funkcjonalność, brak substytucji po stronie podaży, Prezes UKE uznał, iż zarówno system NMT 450i jak i CDMA nie zostaną włączone do definicji niniejszego rynku właściwego. 2.2.6. Dostęp i wykonywanie połączeń w sieciach stacjonarnych Prezes UKE stoi na stanowisku, iż funkcje użytkowe sieci ruchomych decydują o tym, iż dostęp i rozpoczynanie połączeń w publicznych ruchomych sieciach telefonicznych nie może być uznany za zastępowalny przez dostęp i rozpoczynanie połączeń w sieciach stacjonarnych. Również zdaniem Komisji istnieją trzy cechy istotne dla rozważań odnośnie potencjalnych substytutów po stronie popytu i podaży a są nimi: zasięg (sygnał), dostępność (możliwość dostępu poprzez konkretny numer na danej karcie SIM) oraz mobilność (możliwość dostępu w ruchu). Cechy te sprawiają, że użytkownik końcowy postrzega usługi świadczone za pomocą sieci stacjonarnych i ruchomych odmiennie. Można oczywiście wyobrazić sobie sytuację, że abonent (użytkownik końcowy) sieci ruchomej posiada także stałą lokalizację w publicznej sieci stacjonarnej i przydzielony numer geograficzny. Nie można jednak uznać za wystarczające z punktu widzenia użytkownika końcowego zastąpienia połączenia z wykorzystaniem numeru niegeograficznego abonenta (rozpoczęcie połączenia w sieci ruchomej) połączeniem realizowanym z jego stałej lokalizacji w sieci stacjonarnej. Również uzyskanie dostępu do usług świadczonych przez operatorów ruchomych publicznych sieci telefonicznych jest dużo łatwiejsze (sprowadza się do podpisania umowy i zakupu aparatu telefonicznego) niż uzyskanie dostępu do usług świadczonych przez operatorów stacjonarnych publicznych sieci telefonicznych, które jest związane z doprowadzeniem zakończenia sieci stacjonarnej bezpośrednio do budynku, wskazanego przez użytkownika końcowego. Należy również zauważyć, iż mamy już do czynienia z konwergencją usług oferowanych w sieci ruchomej i stacjonarnej. Przykładem jest oferowanie przez Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. (zwana dalej również PTC Sp. z o.o. bądź PTC) usług wprowadzonych pod koniec 2006 r. pod komercyjną nazwą Era domowa (dla konsumentów) oraz Era firmowa (dla klientów biznesowych). Usługi te świadczone są na bazie sieci ruchomej tego operatora w promieniu co najmniej 500 m od miejsca aktywacji, tak więc w obszarze działania jednej stacji bazowej. W ramach tej oferty abonentom PTC Sp. z o.o. świadczone są usługi głosowe. Nie są świadczone natomiast inne usługi dostępne w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej tj. usługi faksu czy transmisji danych jak również niektóre rodzaje połączeń. Struktura cenowa tej usługi jest analogiczna do ofert świadczonych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej. Znajdują się tu bowiem m.in. opłaty za przyłączenie do sieci, opłata abonamentowa, opłaty za połączenia. Należy również zauważyć, iż skorzystanie z przedmiotowej usługi jest związane z podpisaniem przez użytkownika końcowego umowy o świadczenie telekomunikacyjnych usług konwergentnych w sieci PTC Sp. z o.o. Zawarcie 8

umowy o świadczenie telekomunikacyjnych usług konwergentnych w ramach oferty Ery domowej lub Ery firmowej następuje poprzez podpisanie odpowiedniego załącznika. Z informacji znajdujących się w posiadaniu Prezesa UKE wynika, iż do stycznia 2008 r. z ww. usług skorzystało prawie osób (dane zastrzeżone) z czego prawie (dane zastrzeżone) skorzystało z Ery domowej a prawie (dane zastrzeżone) z Ery firmowej. Mając na uwadze powyższe Prezes UKE przyjmuje pogląd o rozdzieleniu rynków telefonii stacjonarnej i telefonii ruchomej, co odpowiada podziałowi zaproponowanemu przez Komisję w jej Zaleceniu. Prezes UKE pragnie jednocześnie zaznaczyć, iż przedsiębiorcy świadczący usługi typu Era domowa/firmowa podlegają analizie na rynkach detalicznych i hurtowych związanych ze świadczeniem usług w oparciu o stacjonarną publiczną sieć telefoniczną, a także na rynkach powiązanych z rynkiem rozpoczynania połączeń w sieci ruchomej. Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że dostęp i rozpoczynanie połączeń w stacjonarnych sieciach telefonicznych nie stanowi elementu przedmiotowego rynku właściwego na poziomie detalicznym. Reasumując powyższe, w opinii Prezesa UKE w skład rynku produktowego na poziomie detalicznym wchodzą następujące usługi: 1) dostęp do sieci w celu wykonywania i odbierania połączeń w publicznych sieciach GSM/UMTS za pomocą kart pre-paid oraz w ramach miesięcznego abonamentu (post paid), zarówno dla klientów indywidualnych, jak i instytucjonalnych; 2) wykonywanie połączeń głosowych w sieci GSM/UMTS; 3) usługi SMS oraz inne usługi transmisji danych świadczone łącznie z dostępem oraz wykonywaniem połączeń, które mogą być świadczone zarówno w sieciach GSM, jak i UMTS. Zdaniem Prezesa UKE w skład rynku produktowego na poziomie detalicznym nie wchodzą: 1) dostęp i wykonywanie połączeń w sieciach stacjonarnych; 2) dostęp i wykonywanie połączeń w sieci NMT 450i; 3) usługi międzynarodowego roamingu; 4) usługi transmisji danych, które mogą być świadczone wyłącznie w sieci UMTS albo wyłącznie w sieci GSM; 5) usługi transmisji danych świadczone niezależnie od usługi dostępu i wykonywania połączeń. 2.3. Rynek produktowy na poziomie hurtowym Zalecenie Komisji Europejskiej z lutego 2003 r. wyodrębniło na poziomie hurtowym rynek świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Nota wyjaśniająca do ww. zalecenia przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób: Kluczowe elementy niezbędne do świadczenia usługi detalicznej to dostęp do sieci, rozpoczęcie połączenia i przekazanie połączenia (różnego typu) oraz w odpowiednich przypadkach zakończenie połączenia w innych sieciach. Usługi dostępu do sieci i rozpoczęcia połączenia są zazwyczaj świadczone łącznie przez operatora sieci, a zatem obie można uznać za część tego samego rynku na szczeblu hurtowym. (...) Właściwym rynkiem 9

hurtowym wydaje się być ogólnie rynek dostępu i rozpoczęcia połączeń w sieciach komórkowych. 2.3.1. Przedsiębiorcy działający na przedmiotowym rynku Na rynku świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych mogą występować trzy typy przedsiębiorców telekomunikacyjnych: 1) operatorzy ruchomych sieci telefonicznych (MNO), czyli przedsiębiorcy telekomunikacyjni posiadający własną infrastrukturę tworzącą publiczną ruchomą sieć telefoniczną, 2) operatorzy wirtualnych ruchomych sieci telefonicznych (powszechnie zwani MVNO), prowadzący działalność w oparciu o jeden z trzech poniższych modeli: a) dostawca usług (SP), przedsiębiorca telekomunikacyjny, nie posiadający własnej infrastruktury sieciowej, a z powodu braku własnego zakresu numeracyjnego nie posiadający także własnych kart SIM. Taki model współpracy z MNO dopuszcza możliwość posiadania przez SP własnego systemu bilingowego, co wiąże się z jego utrzymaniem i implementacją własnych taryf detalicznych. Jego działalność sprowadza się do dostarczania usług telekomunikacyjnych pod własną marką oraz realizacji procesów związanych z marketingiem, sprzedażą i obsługą własnych użytkowników końcowych, b) zaawansowany dostawca usług (ESP) czyli operator wirtualny, posiadający własną infrastrukturę umożliwiającą taryfikację i biling użytkowników końcowych, świadczenie usług dodatkowych oraz zarządzanie dostępem do usług. Ponadto ESP posiada własny zakres numeracyjny (indywidualny kod sieci NDC); operator ten dysponuje także własnymi kartami SIM. Zaawansowany model współpracy ESP jest rozszerzeniem modelu SP. c) pełny MVNO czyli przedsiębiorca posiadający operatorską infrastrukturę telekomunikacyjną, za wyjątkiem podsystemu radiowego BSS (brak BTS, BSC i transmisji) w sieci dostępowej. Dzięki temu może on realizować wszystkie funkcje wymienione w poprzednio wskazanych modelach współpracy, jak również ma możliwość realizowania komutacji w telefonii ruchomej. 3) operatorzy MNO korzystający z usługi roamingu krajowego (ang. national roaming - NR) są w pełni samodzielnymi MNO w zakresie świadczonych usług, jednakże zasięg ich infrastruktury dostępowej czasowo lub trwale nie pokrywa obszaru całego kraju, a jedynie niektóre obszary (tzw. wyspowa sieć dostępowa). Wobec powyższego, w celu świadczenia usług w skali krajowej, operatorzy ci muszą skorzystać z sieci innego MNO, posiadającego ruchomą sieć telekomunikacyjną uzupełniającą zasięg sieci operatora korzystającego z roamingu krajowego, podpisując z nim umowę o roamingu krajowym. 2.3.2. Usługi Na hurtowym rynku dostępu i rozpoczynania połączeń możliwe są następujące usługi, które zapewniają podmiotom trzecim dostęp do publicznej ruchomej sieci telefonicznej: rozpoczynanie połączeń: umożliwia innym operatorom pośredni dostęp do publicznej ruchomej sieci telefonicznej danego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Usługa ta pozwala operatorom na oferowanie, przy wykorzystaniu numeru 10

dostępowego lub preselekcji, usług połączeń telefonicznych w technologii ruchomej użytkownikom końcowym, będącym abonentami publicznej ruchomej sieci telefonicznej; rozpoczynanie połączeń powiązane z dostępem: umożliwia innym operatorom dostęp do publicznej ruchomej sieci telefonicznej danego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Pozwala ona MVNO na oferowanie użytkownikom końcowym kompletnego zestawu usług w technologii ruchomej; czas połączeń (airtime) powiązany z dostępem: sprzedaż, przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego posiadającego ruchomą publiczną sieć telefoniczną, pakietów minut lub pojemności we własnej sieci innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. Usługa ta pozwala dostawcom usług na oferowanie użytkownikom końcowym usług telefonicznych w technologii ruchomej poprzez odsprzedaż na rynku detalicznym zakupionego hurtowo czasu np. w formie usług przedpłaconych (pre-paid); krajowy roaming (NR ang. National Roaming): hurtowa sprzedaż usług przez operatora sieci ruchomej posiadającego pełne pokrycie siecią dostępową na terytorium kraju na rzecz innego operatora sieci telefonii ruchomej, który w celu obsługi własnych abonentów kupuje dostęp do sieci pierwszego operatora na obszarach, które nie zostały przez niego operatora pokryte własną siecią dostępową. 8 Różnorodność modeli biznesowych wymaga, by usługi hurtowe świadczone przez operatorów zawierały wszystkie wyżej wymienione możliwości. Na przykład model pełnego MVNO dla prowadzenia swojej działalności potrzebuje dostępu do infrastruktury oraz częstotliwości, dostawcy usług (SP) z kolei z reguły ograniczają się do wnioskowania o hurtowy czas połączeń (minuty lub pojemność). Operatorzy publicznych wirtualnych ruchomych sieci telefonicznych kupują więc hurtowo minuty u operatorów MNO, którzy dysponują własna infrastrukturą telekomunikacyjną, mają sieć nadajników i stacji przekaźnikowych, a sieć wirtualna odsprzedaje kupione impulsy i usługi przygotowane na ich bazie już pod własną marką. Dlatego zdaniem Prezesa UKE wszystkie wymienione wyżej formy dostępu publicznej ruchomej sieci telefonicznej, z punktu widzenia substytucyjności popytu, wchodzą w skład tego samego rynku właściwego poziomie hurtowym. 2.3.3. Stan rynku Do połowy roku 2006 w Polsce nie były oferowane żadne z usług dostępu i rozpoczynania połączeń na poziomie hurtowym z wymienionych w p. 3.2.2. Dopiero w grudniu 2006 r. pojawił się na rynku pierwszy dostawca usług (SP korzystający z usługi zakupionego hurtowo czasu) spółka emfinanse Sp. z o.o. działająca pod marką mbank mobile i kierująca swoją ofertę typu pre-paid głównie do klientów mbanku. Również w 2006 r. spółka P4 Sp. z o.o. (po 15 miesięcznych negocjacjach) podpisała umowę na roaming krajowy na warunkach komercyjnych z Polkomtel S.A. i dzięki temu rozpoczęła działalność w marcu 2007 r. pod marką Play. 8 W obowiązującej ustawie Prawo telekomunikacyjne usługi roamingu są formą dostępu telekomunikacyjnego, który oznacza korzystanie z urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub usług świadczonych przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, na określonych warunkach, celem świadczenia usług telekomunikacyjnych (art. 34 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 pkt 6 PT) 11

Oprócz dwóch ww. umów do czerwca 2008 r. zostały podpisane następujące umowy, w większości (oprócz Cyfrowego Polsatu i MNI Telecom) na zakup hurtowego czasu połączeń: Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. z PTK Centertel Sp. z o.o. Cyfrowy Polsat z PTC Sp. z o.o. (umowa na rozpoczynanie połączeń powiązane z dostępem ) MNI Telecom z PTK Centertel Sp. z o.o. (umowa MVNE) Wirtualna Polska S.A. z PTK Centertel Sp. z o.o Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o. Gadu-Gadu z Polkomtel S.A. Telefonia Dialog z Polkomtel S.A. Aster z PTK Centertel Sp. z o.o. Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o. Careffour Sp.z o.o. z Polkomtel SA Natomiast działalność rozpoczęli następujący przedsiębiorcy: w roku 2007: Avon Mobile Sp. z o.o. w dniu 24 maja 2007 r. (tylko pre-paid) pod marką myavon, na dzień 30.08.2007 r. spółka posiadała 8 461 użytkowników Wirtualna Polska S.A 10 września 2007 r. uruchomiła sieć WPmobi. MNI S.A 19 grudnia 2007 r. uruchomił świadczenie usług pod markami Simfonia i Ezo Mobile w roku 2008: Mobile Entertainment Company pod koniec lutego pod marką Mobilking Carrefour w dniu 9 kwietnia 2008 r. rozpoczął działalność pod marką Carrefour Mova. Snickers Mobile (marka MNI S.A.), działalność rozpoczął 21 kwietnia 2008 "Snickers Mobile" jest ofertą telefonii mobilnej w systemie prepaid, będącą częścią programu marketingowego globalnej marki Snickers. Program jest adresowany do grupy 100 tys. wybranych uczestników projektów promocyjnych związanych z marką Snickers, co przy założonym modelu oznacza, że staną się oni pełnoprawnymi abonentami tej sieci MVNO. Na polskim rynku model dostawcy usług - SP jest zdecydowanie najczęściej wybieranym modelem działalności przez podmioty wchodzące na analizowany rynek właściwy. Model ten wybrali również operatorzy telefonii stacjonarnej planujący rozpocząć działalność na rynku telefonii ruchomej. Do podmiotów takich należą m.in. Dialog i Netia oraz operator sieci kablowej Aster 9. Obecnie działające jako MVNO i SP podmioty kierują swoją ofertę do określonej grupy klientów związanych z podstawową działalnością tychże podmiotów, czego najlepszym przykładem jest marka mbank mobile - nastawiona na klientów banku mbank oraz marka MyAvon, której oferta skierowana jest do klientów firmy kosmetycznej Avon. Także inne podmioty kierują swoją ofertę do konkretnej grupy społecznej (marka Mobilking do mężczyzn czy marka Carrefour Mova do klientów sieci sklepów Carrefour). Oprócz spółki P4 działającej w oparciu o roaming krajowy (NR) żaden z obecnie działających podmiotów nie 9 http://www.telepolis.pl/news.php?id=11698 12

skierował swojej oferty do szerszego kręgu, skupiając się na określonych, często niszowych grupach społecznych. Szacuje się, iż wszystkie działające obecnie na rynku podmioty typu MVNO i SP mają około 100 tys. klientów. Pozyskanie klienta staje się coraz bardziej kosztowne a liczba klientów przekłada się na wydatki związane z reklamą danej marki. 10 Analizowany rynek hurtowy jest dopiero na etapie kształtowania się pomimo istnienia dojrzałego rynku usług detalicznych w sieciach ruchomych. Proces podpisywania umów pomiędzy przedsiębiorcami chcącymi rozpocząć działalność na tym rynku nie jest łatwy, negocjacje trwają zazwyczaj bardzo długo. Niewielka liczba zawartych do tej pory umów na rynku hurtowym powoduje, że brak jest jeszcze dobrych praktyk ułatwiających potencjalnym MVNO czy SP rozpoczęcie działalności. Wśród podmiotów posiadających status MVNO i SP znajdują się również doświadczeni operatorzy działający już w innych segmentach polskiego rynku telekomunikacyjnego: - Tele2 Sp. z o.o., - GTS Energis Sp. z o.o. - Telefonia Dialog S.A., - Niezależny Operator Międzystrefowy Sp. z o.o., - Mediatel S.A. - MNI Telecom S.A. Pierwsze dwie firmy planują rozpocząć działalność jako operatorzy wirtualni działający w oparciu o model pełnego MVNO. Wszyscy wymienieni powyżej operatorzy, mimo iż działają od dłuższego czasu na rynku telekomunikacyjnym napotkali na znaczne trudności w wejściu na przedmiotowy rynek. Obecni na rynku MNO w pierwszej kolejności umożliwili działanie niszowym operatorom typu SP, którzy nie mieli doświadczenia i nie działali wcześniej na rynku telekomunikacyjnym a co za tym idzie, nie posiadali własnej bazy klientów telekomunikacyjnych i nie stanowili zbyt groźnej konkurencji dla istniejących MNO. Pojawienie się na rynku operatorów, którzy posiadają już określoną pozycję i rozpoznawalną na rynku telekomunikacyjnym markę (a co za tym idzie bazę klientów) mogłoby istotnie zwiększyć churn operatorów MNO, natomiast SP nie jest w stanie stworzyć konwergentnej usługi mogącej w sposób znaczący zwiększyć ten wskaźnik. Konieczne jest zatem uważne monitorowanie procesów zachodzących na analizowanym rynku właściwym w celu uniknięcia groźby pojawienia się na nim niekonkurencyjnych praktyk. Obecny stan tego rynku nie wskazuje wprost na istnienie na nim tego typu zachowań jednak pewne sygnały zauważone podczas analizy poszczególnych kryteriów przeprowadzonej w dalszej części dokumentu wydają się być niepokojące i zasługują na szczególną uwagę Regulatora. 2.4. Rynek geograficzny Zgodnie Wytycznymi Komisji Europejskiej właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych 10 http://www.rp.pl/artykul/143013.html 13

produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 9 ustawy o okik, do której odsyła art. 21 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego, o czym była już mowa w pkt 2.1. niniejszego postanowienia. Rynek podlegający analizie przez Prezesa UKE został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury jako rynek krajowy, czyli jego zasięg geograficzny obejmuje terytorium całego kraju. Oznacza to, że rozporządzeniem ustalono, że na obszarze kraju brak jest takich barier dostępu do świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych, które stanowiłyby podstawę do segmentacji tego rynku. Brak jest też różnic w zależności od obszaru geograficznego w preferencjach odbiorców usług. Nie występują również zależne od obszaru - różnice cen, czy kosztów transportu. Powyższe wymaga włączenia do zakresu rynku właściwego wszystkich sieci istniejących na terytorium kraju. 3. STRUKTURA PODMIOTOWA RYNKU WŁAŚCIWEGO 3.1. Operatorzy MNO Polkomtel S.A. (działająca pod markami PLUS GSM, Simplus Team, Sami Swoi, 36.6) zwany dalej również Polkomtel. Spółka rozpoczęła działalność w 1996 r. na podstawie Koncesji nr 3/96/GSM1. Obecnie działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Struktura właścicielska tego podmiotu przedstawia się następująco: Tabela 1. Struktura własnościowa Polkomtel S.A. Lp. Firma Udział w % 1. KGHM S.A. 19,61 2. PKN Orlen S.A. 19,61 3. TDC Mobile International A/S 19,61 4. Vodafone Americas, Inc. 19,61 5. PSE S.A. 17,56 6. Węglokoks S.A. 4,00 RAZEM 100,00 Źródło: Polish Telecommunications Market, Weekly Bulletin 23/2007 (4-10.06.2007). KGHM Polska Miedź S.A. działa pośrednio (przez Telefonię Dialog S.A.) także na rynku telefonii stacjonarnej, transmisji danych oraz dzierżawy łączy, jednak działalność telekomunikacyjna nie jest bezpośrednią działalnością przedsiębiorstwa, które koncentruje się na działalności w zakresie wydobycia rud miedzi. PKN Orlen S.A. oraz PSE S.A. są to spółki z udziałem Skarbu Państwa, przy czym PSE S.A (obecnie PGE S.A.) oprócz działalności polegającej na krajowym i zagranicznym obrocie energią elektryczną, działa również w zakresie telekomunikacji poprzez spółkę zależną EXATEL S.A. Vodafone Americas Inc, podobnie jak TDC Mobile International A/S, jest przedsiębiorstwem telekomunikacyjnym mającym doświadczenie na europejskim rynku telefonii ruchomej. Ponadto przedsiębiorstwo TDC Mobile International A/S w całości stanowi własność 14

duńskiego operatora zasiedziałego. Vodafone Americas Inc jest własnością Vodafone Group plc. Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (działająca pod markami Era, Era TAK TAK oraz Heyah), która rozpoczęła działalność w 1996 r. na podstawie Koncesji nr 2/96/GSM2. Obecnie podmiot działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Zgodnie z informacjami znajdującymi się na stornie internetowej PTC, udziałowcami wg stanu na dzień 2 maja 2008 r. byli: Tabela 2. Struktura własnościowa Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. Lp. Firma Udział w % 1. T-Mobile Deutschland GmbH 70,50 2. T-Mobile Poland Holding No. 1 B.V. 22,50 3. Polpager Sp. z o.o. 4,00 4. CARCOM Warszawa Sp. z o.o. 1,90 5. Elektrim Autoinvest S.A. 1,10 Źródło: www.era.pl. RAZEM 100,00 Głównym udziałowcem PTC Sp. z o.o. jest Deutsche Telekom niemiecki operator zasiedziały, który przez swoje spółki zależne (T-Moblie Deutschland GmbH oraz T-Mobile Poland Holding No. 1 B.V.) kontroluje łącznie 93% udziałów Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. Operator ten bezpośrednio lub poprzez spółki zależne prowadzi działalność na niemieckim i europejskim rynku telekomunikacyjnym. Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. (działająca pod markami Orange, Orange Go, przy czym analiza rynku obejmowała w większości czas, w którym spółka sprzedawała swoje produkty pod następującymi markami: Idea POP, Jedna Idea oraz Nowa Idea dla Firm), rozpoczęła działalność w 1991r. na podstawie Zezwolenia Ministra Łączności Nr 011/91 z dnia 18 grudnia 1991r. Obecnie spółka działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Według stanu na czerwiec 2008 r. 100% wszystkich udziałów PTK Centertel posiada TP S.A. W okresie 2002-2004 France Telekom posiadało 34% udziałów, które w roku 2005 zostały odsprzedane TP S.A. Jedynym udziałowcem, mającym 100% udziałów oraz kapitału, jest więc obecnie Telekomunikacja Polska S.A. - największy polski operator telekomunikacyjny działający na rynku stacjonarnym. Każdy z wymienionych wyżej operatorów dysponuje zestawem pasm w częstotliwościach GSM 900, GSM 1800 i UMTS 2000. W przypadku koncesji GSM 900 data ważności koncesji dla wszystkich trzech operatorów tj. Polkomtel S.A., PTC Sp. z o.o. praz PTK Centertel wygasa w 2011 r., z kolei ważność koncesji dla GSM 1800 dla ww. operatorów (z wyjątkiem PTK Centertel, gdzie w koncesji brak jest wskazania daty rozpoczęcia świadczenia usługi) kończy się w 2015 r. Koncesja na pasmo częstotliwości UMTS 2000 dla wszystkich trzech operatorów wygasa 1 stycznia 2023 r. 3.2. Operatorzy MNO korzystający czasowo lub trwale z usługi roamingu krajowego 15

P4 Sp. z o.o. W dniu 9 maja 2005 r. zakończono postępowanie przetargowe na rezerwację częstotliwości w systemie UMTS. Zwycięzcą przetargu została spółka Netia Mobile Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (działająca od października 2005 r. pod nazwą P4 Sp. z o.o.). W dniu 23 sierpnia 2005 r., Prezes URTiP dokonał na rzecz tej spółki rezerwacji częstotliwości, co pozwoliło P4 Sp. z o.o. (zwanej dalej również P4) na prowadzenie działalności opartej na ruchomej publicznej sieci telefonicznej, działającej w standardzie UMTS. Termin rozpoczęcia wykorzystywania częstotliwości określony został na dzień 1 lipca 2006 r. Częstotliwości objęte rezerwacją będą mogły być wykorzystywane przez spółkę do dnia 31 grudnia 2022 r. W dniu 8 czerwca 2006 r. Polkomtel oraz P4 podpisały umowę o dostępie telekomunikacyjnym w zakresie roamingu krajowego. W lutym 2007 r. P4 ogłosiła markę, pod którą świadczy swoje usługi - Play. Telefony i usługi sieci Play sprzedaje największa w Polsce sieć sklepów Empik. W marcu 2007 r. P4 rozpoczęła komercyjne świadczenie usług. Zgodnie z informacjami ze strony P4 na dzień 18 czerwca 2008 r. udziałowcami P4 po zbyciu udziałów przez Netię S.A. są Novator 75 %, Tollerton 25%. 11 CenterNet S.A. Operator wyłoniony w drodze przetargu (ogłoszonego 21 maja 2007 r.) na nowe częstotliwości w paśmie GSM 1800. 2 października 2007 r., którego zostaje zwycięzcą, a w dniu 27 listopada 2007 roku UKE rezerwuje częstotliwości dla CenterNet S.A. Jedynym udziałowcem CenterNet od 13 lutego 2007 r. jest NFI Midas. CenterNet S.A. oraz PTK Centertel pracują nad nawiązaniem współpracy międzyoperatorskiej tj. nad wypracowaniem ostatecznego kształtu umowy oraz szczegółowych warunków planowanego porozumienia. Obie firmy nadal łączy list intencyjny, podpisany dnia 20 grudnia 2007r. 12 Elementem tej współpracy ma być wymiana częstotliwości między operatorami, tak by klienci Orange mogli korzystać z częstotliwości, które jesienią 2007 roku przyznał CenterNetowi. Wymiana częstotliwości powinna znacząco obniżyć koszty inwestycji CenterNetu. 13 TOLPIS Sp. z o.o. Spółka w 2007 r. zmieniła nazwę na Mobyland. Jest to operator wyłoniony również w drodze przetargu ogłoszonego 21 maja 2007 r. na nowe częstotliwości w paśmie GSM 1800. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej decyzją z dnia 30 listopada 2007 r. dokonał rezerwacji częstotliwości na rzecz Mobyland w paśmie 1720,1-1729,9 MHz i 1815,1-1824,9 MHz. Głównym partnerem spółki w realizacji budowy sieci GSM 1800, jest Eutelia - firma z branży telekomunikacyjnej notowana na giełdzie w Mediolanie i działająca w kilkunastu krajach Europy, Azji i Afryki oraz AV Inwestor, firma typu venture capital, działająca z inwestorami instytucjonalnymi i branżowymi w Europie Centralnej od 2000 roku. 11 http://p4.playmobile.pl/pl/o-firmie/udzialowcy/index.html 12 http://www.centernet.com.pl/index.php?strona=6&m=3&wiecej=33 (odczyt z dnia 10 czerwca 2008 r.) 13 http://www.computerworld.pl/news/145842/centernet.przygotowuje.sie.do.startu.html 16

Centernet i Tolpis nie rozpoczęły jeszcze działalności komercyjnej. 3.3. Operatorzy MVNO i SP Pomimo, że na dzień 18 czerwca 2008 r. w rejestrze przedsiębiorców telekomunikacyjnych prowadzonym przez Prezesa UKE zarejestrowanych było 191 MVNO i SP to nie rozpoczęli oni działalności jako strona popytowa hurtowego rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych w latach 2002-2006. Dopiero pod koniec 2006 r. a przede wszystkim w 2007 r. sytuacja uległa zmianie. Tak zwani operatorzy wirtualni czyli część popytowa rynku to głównie podmioty, które co prawda, według wpisu do rejestru przedsiębiorców posiadają status wirtualnych operatorów sieci ruchomej (MVNO) jednak ich faktyczna działalność to dostawca usług działalność prowadzona w oparciu o model SP. Do grona wirtualnych operatorów sieci ruchomej i dostawców usług w sieci ruchomej, którzy zaczęli już oferować swoje usługi lub planują w najbliższym czasie rozpoczęcie takiej działalności należy zaliczyć: 3.3.1. Operatorzy działający w oparciu o model pełny MVNO Cyfrowy Polsat W dniu 8 czerwca 2006 r. Cyfrowy Polsat S.A. (zwany dalej również Cyfrowym Polsatem) podpisał umowę z PTC Sp. z o.o. 14 Obie spółki planowały rozpoczęcie współpracy już w IV kwartale 2006 r. W styczniu 2007 r. Cyfrowy Polsat S.A. rozstrzygnął kontrakt na dostarczenie i integrację informatycznego rdzenia systemu dla MVNO, którego wartość określono na blisko 4 mln zł. Jego dostawcą będzie Nokia. Głównym założeniem Cyfrowego Polsatu - we wszystkich obszarach działalności, począwszy od budowy centrali, projektowania ofert, taryf, sprzedaży kart SIM, telefonów i usług, poprzez rozliczenia billingowe, marketing i obsługę klienta - jest samodzielność w świadczeniu usług. Operator ma być nie tylko programem lojalnościowym dla abonentów telewizji cyfrowej, ale też platformą do dystrybucji multimediów. Oferta (pod marką Halo) ma trafić na początku do ponad miliona abonentów cyfrowej telewizji. Spółka zamierza rozpocząć działalność w 2008 r. W raporcie finansowym dotyczącym 1Q 2008 r. spółka poinformowała o zakończeniu testów usługi 15. Sieć oferować będzie zarówno usługi abonamentowe jak i w systemie pre-paid. 16 3.3.2. Operatorzy działający w oparciu o model SP mbank W dniu 13 grudnia 2006 r. emfinanse Sp. z o.o. uruchomiła mbank mobile - pierwszego w Polsce, wirtualnego operatora sieci ruchomej będącego dostawcą usługi telekomunikacyjnej i bankowej. Spółka zaproponowała integrację usług telekomunikacyjnych i bankowych, oferując dodatkowo swoim klientom usługi telefonii mobilnej. mbank deklaruje, iż obecny wachlarz usług świadczonych przez spółkę zostanie poszerzony o bezprzewodowy dostęp do Internetu. 14 portal internetowy gsm.online.pl 15 http://www.cyfrowypolsat.pl/dla-inwestorow/relacje-inwestorskie/prezentacje.jsp 16 http://pl.wikipedia.org/wiki/halo_polsat 17

Partnerem mbank mobile w tym przedsięwzięciu i dostawcą infrastruktury GSM jest Polkomtel S.A. Usługa skierowana jest przede wszystkim do liczącej ponad 1,2 mln osób grupy klientów mbanku. Klienci mbanku mają możliwość korzystania z następujących bonusów: za każde 100 zł wydane dowolną kartą płatniczą mbanku to 3 minuty rozmowy gratis, zakup kredytu hipotecznego w mbanku premiowany jest 500 minutami gratis, wnioskujący o kartę kredytową, wraz z kartą otrzyma dodatkowe 100 minut. Umowa zawarta pomiędzy Polkomtel S.A. i emfinanse Sp. z o.o. umożliwia klientom mbank mobile dostęp do usług oferowanych przez sieć Polkomtel S.A. połączeń głosowych, SMS, MMS, przekazu danych, a także roamingu międzynarodowego. Umowa z Polkomtel S.A. zawarta została na okres pięciu lat z możliwością przedłużenia. Polkomtel zapewnia mbank mobile także dodatkowe usługi związane z dostarczaniem kart SIM, obsługą klienta, bilingiem. Na koniec 2007 r. operator posiadał użytkowników (dane zastrzeżone). Avon W dniu 22 grudnia 2006 r. Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. (dalej również Avon). podpisał umowę o MVNO z PTK Centertel Sp. z o.o. Umowa podpisana z Avon to pierwsza umowa tego typu zawarta przez PTK Centertel. Dnia 24 maja 2007 r. Avon oficjalnie rozpoczął działalność pod nazwą myavon. Jego właścicielem jest Avon Mobile należący do Avon Cosmetics Polska. Polska jest pierwszym państwem, w którym ten międzynarodowy koncern kosmetyczny zdecydował się na wprowadzenie usług telefonii komórkowej, przede wszystkim ze względu na bardzo mocną pozycję na polskim rynku (800 mln zł przychodów rocznie). Swój sukces zawdzięcza modelowi sprzedaży bezpośredniej - produkty rozprowadzają konsultantki i konsultanci. Zarząd liczy, że w pierwszej kolejności to właśnie oni nabędą pakiety startowe i będą korzystać z usług myavon. Liczba klientów w tym roku może sięgnąć nawet 400-500 tys., zaś potencjalnych abonentów nowej sieci wirtualnej jest nawet 2,2 mln (przy założeniu, że każda z konsultantek ma średnio 10 klientów na kosmetyki. Zarząd producenta kosmetyków jest przekonany, że połowa tej liczby będzie docelowo stanowić bazę klientów myavon. Na koniec 2007 r. operator posiadał użytkowników (dane zastrzeżone). Wirtualna Polska W dniu 4 lipca 2007 r. Wirtualną Polska zawarła porozumienie z PTK Centertel na mocy którego portal w dniu 10 września 2007 r. uruchomił usługi pod marką WPmobi. Spółka planuje zdobycie 250 tys. użytkowników do 2010 r. Operator poza tradycyjnymi usługami jak rozmowy, SMS, MMS chce zaoferować klientom dostęp do mobilnej telewizji, muzykę, gry, blogi. Na koniec 2007 r. operator posiadał użytkowników (dane zastrzeżone). MNI Mobile W dniu 31 maja 2007 r. MNI Mobile podpisał umowę z PTK Centertel Sp. z o.o., a w dniu 19 grudnia 2007 r. uruchomił świadczenie usług pod markami Simfonia i Ezo Mobile. Pierwsza oferta skierowana jest do klientów telefonii stacjonarnej obsługiwanych przez MNI Telecom, głownie w dawnych województwach białostockim, radomskim, łódzkim, piotrkowskim i tarnobrzeskim. Jedna z atrakcji ma być dostępność aparatów obsługujących zarówno telefonię komórkową jak i telefonię stacjonarną. Marka Ezo to niszowa propozycja dla osób 18