PRACA METODĄ PROJEKTU Projektem edukacyjnym jako metodą nauczania nazywamy zaplanowane i koordynowane przez nauczyciela, a realizowane samodzielnie przez uczniów, zadanie albo cykl zadań powiązanych celem i treścią programu nauczania (programu szkoły). Może być powiązany z realizacją programu jednego lub wielu przedmiotów, może też wykraczać poza program. Uczniowie samodzielnie zbierają potrzebne dane do wykonania projektu, opracowują je (nie tylko w formie pisemnej), a następnie prezentują innym. Sami podejmują decyzje o wyborze źródeł informacji i sposobie prezentacji. Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom uczących się i wiązać działalność praktyczną z pracą umysłową, rozwijać samodzielność. Nauczanie projektowe wprowadzone było w szkołach amerykańskich w początkach XX w. i spopularyzowane w innych krajach zwłaszcza w Anglii i Danii, gdzie w miejsce tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego wprowadza się tzw. projekty jako metody nauki i formy pracy dzieci. W Polsce pierwsze próby z metodą projektów sięgały 1928 r. Uczniowie przystępujący do pracy powinni poznać dokładną instrukcję, opis przedsięwzięcia, zasady działania i współpracy. Mogą też oczywiście uczestniczyć w ustalaniu zasad i przyjąć na siebie zobowiązania przedstawione w postaci kontraktu. Również przed przystąpieniem do działania koniecznie należy ustalić sposoby i kryteria oceny oraz zaplanować sposób prezentacji efektów. A. Najważniejsze cechy dobrych projektów edukacyjnych: określone cele najlepiej ustalane wspólnie z uczniami; nawiązanie do realnych znanych uczniom sytuac łączenie treści edukacyjnych z różnych dziedzin; łączenie możliwości gromadzenia wiedzy i kształcenia umiejętności; określone terminy realizacji całości przedsięwzięcia oraz poszczególnych etapów; dokładne określenie odpowiedzialności za realizację i podział zadań; dobra instrukcja zawierająca: temat, cele, metody pracy, terminy, kryteria oceny; uczniowie mogą pracować indywidualnie, choć znaczna część zadania jest realizowana w grupach; znane są z góry kryteria zasady monitorowania efektów: oceny poszczególnych etapów pracy i aktywności uczniów; rezultaty pracy prezentowane są publicznie.
B. Pytania do zespołu realizatorów 1. Przed przystąpieniem do pracy w ramach projektu zespół realizatorów powinien ustalić odpowiedzi na następujące pytania: Dlaczego będziemy się zajmować właśnie takim projektem? 2. Co dobrego przyniesie jego realizacja? 3. Kto skorzysta na jego zrealizowaniu? 4. W jaki sposób będziemy pracować? 5. Jak się zorganizujemy do pracy? 6. Kto jest odpowiedzialny za realizację? 7. W jakim czasie będzie realizowany i kiedy możemy się spodziewać rezultatów? 8. Kto może nam pomóc? 9. Jakie zewnętrzne warunki muszą być spełnione? 10. Jakie są ewentualne koszty realizacji? C. Projekt a motywacja Projekt jest jednocześnie doskonałym sposobem zwiększenia motywacji uczniów. Samodzielność w podejmowaniu decyzji, świadomość szczególnej roli i wagi zadań do wykonania, możliwość decydowania o sposobie realizacji zadań powodują, że właściwie nie trzeba dodatkowo zachęcać ich do pracy. Jeśli zaakceptują projekt i poważnie potraktują zaproponowany im kontrakt realizacyjny, mają poczucie przedmiotowego traktowania i autorstwa. Jeśli dobrze zrozumieją cele i będą, choćby po części, uważać je za własne, jeśli przewidziane rezultaty i kryteria są jasne i realistyczne, czują się odpowiedzialni za efekt, a po udanej prezentacji mają prawdziwą satysfakcję. Najlepsze rezultaty osiąga się wówczas, gdy zarówno nauczyciel, jak i uczniowie są przekonani o wartości i użyteczności gromadzonej wiedzy i nabywanych umiejętności. D. Kształcenie umiejętności Praca metodą projektów dobrze służy zwłaszcza nabywania umiejętności w zakresie: przyjmowania odpowiedzialności; czytania, pisania, słuchania, mówienia, twórczego myślenia,
uczenia się; samodzielności i samodzielnego uczenia się; planowania i organizacji pracy; zbierania i selekcjonowania informacji; współpracy w grupie; rozwiązywania problemów; podejmowania decyzji; komunikowania się; oceniania własnej pracy prezentacji własnej pracy. E. Rola nauczyciela Metoda ta wymaga od nauczyciela zaangażowania, wcześniejszego przygotowania zadań, organizacji pracy zespołów zadaniowych, czuwania nad ich pracą i udzielania pomocy przy opracowywaniu projektu i jego prezentacji. Uwalnia jednak nauczyciela od wielu codziennych nużących obowiązków i zarówno uczniom, jak i nauczycielowi daje dużą satysfakcję. F. Etapy realizacji projektu Praca zgodnie z metodą projektu dzieli się na etapy. I. Przygotowanie projektu. Ciężar realizacji tego etapu spoczywa zwykle na barkach nauczyciela, może on jednak liczyć na pomoc uczniów. Wprowadzenie do projektu powinno zawierać opis sytuacji problemowej, która ma zaciekawić uczniów, a może nawet sprowokować do samodzielnego zainicjowania działań. II. Planowanie działań. W realizację tego etapu zaangażowany jest zarówno nauczyciel jak i uczniowie. Ten etap uważany jest przez nauczycieli za najtrudniejszy. Tu dokonuje się wyboru obszaru działania, tematyki, oszacowania zasobów, pozyskania sojuszników. Powstaje też scenariusz działań (opis projektu), instrukcja dla uczniów, projekt oceny i prezentacji rezultatów. III. Działanie. I nauczyciel, i uczniowie wypełniają zaplanowane role. Nauczyciel zwykle dyskretnie wspiera i kieruje pracami uczniów. Doradza i obserwuje. wówczas najlepiej poznaje młodzież, może łatwiej zdiagnozować jej potrzeby, poznać zainteresowania, mocne i słabe strony, możliwości i talenty. Może też spełniać rolę eksperta, chociaż ekspertami mogą być też specjaliści z zewnątrz lub uczniowie zainteresowani którąś z dziedzin związanych z projektem. IV. Prezentacja i ocena projektu. Odpowiedzialność za prezentację biorą na siebie uczniowie. Dokonują oni również samooceny własnej pracy i oceny skuteczności współpracy w zespole. Nauczyciel wspomaga ich w wyborze sposobu prezentacji projektu, organizuje od strony technicznej prezentację, oraz ocenia projekt na podstawie wcześniej przyjętych kryteriów.
G. Projekt a społeczne otoczenie szkoły Dobrze zaprojektowane działania uczniów powinny dawać realizatorom pewność, że rodzice, lokalna społeczność, społeczeństwo jako całość uważają je za ważne i wartościowe. Projekt jest szansą na wykorzystanie zasobów lokalnych, aktywizację otoczenia szkoły, włączenia do współpracy rodziców. H. Wybór tematu Decydując o temacie można wykorzystać różne możliwości: 1. Nauczyciel opracowuje sam listę tematów, przedstawia ją uczniom, a oni wybiorą temat, nad którym chcieliby pracować, np. z przedmiotu historia, dział średniowiecze nauczyciel przedstawia uczniom tematy: "W najbliższych miesiącach będziemy się uczyć o życiu ludzi w średniowieczu. Przedstawię wam listę tematów, z których jeden wybierzecie dla siebie i opracujecie w sposób bardziej szczegółowy z wykorzystaniem dodatkowych źródeł informacji. Swoje prace zaprezentujecie innym pierwszym klasom gimnazjalnym. A oto lista zagadnień: "Życie na zamku rycerskim", "Módl się i pracuj - czyli jak żyli mnisi w średniowiecznych klasztorach", "Średniowieczna wieś - wiadomości z życia 90% Europejczyków", "Co się działo za murami średniowiecznych miast", "Zdrowie, higiena i wiedza medyczna w średniowieczu", "Cuda średniowiecza, czyli o tym, jak i z czego wznoszono budowle". 2, W klasie odbywa się dyskusja lub formułowanie różnych możliwych tematów projektów i uczniowie wybierają z utworzonej listy temat dla siebie np. z przedmiotu wiedza o społeczeństwie, dział Aktywność obywatelska i opinia publiczna. "Wiemy już, że podstawą społeczeństwa obywatelskiego jest umiejętność skupiania się ludzi, stowarzyszania wokół jakiejś idei, wspólnego celu. Daje im ona siłę, dzięki której mogą wiele osiągnąć. Spróbujmy wspólnie wymyślić wokół jakich celów moglibyśmy się zjednoczyć i podjąć konkretne działania. Jakie stowarzyszenia moglibyśmy założyć?" Uczniowie podają konkretne pomysły: Stowarzyszenie na rzecz krzewienia wyższej kultury w naszej szkole "Czyli od savoir - vivre u do opery", "Stowarzyszenie ochrony praw ucznia", "Stowarzyszenie ratowania drzew w mieście", "Stowarzyszenie miłośników zdrowego szkolnego śniadania", "Stowarzyszenie pomocy zwierzętom przebywającym w schroniskach", "Stowarzyszenie "Porozumienie ponad biurkami - wspólne działania artystyczne uczniów i nauczycieli", "Stowarzyszenie miłośników komiksów". 3. Nauczyciel sam określa jeden temat projektu, który będzie realizowany przez wszystkich uczniów np. z fizyki, dział astronomia "Na najbliższych lekcjach będziemy się uczyli o wszechświecie. Chciałbym, abyście wszyscy w oparciu o dodatkowa literaturę, filmy, artykuły z czasopism udowodnili bądź obalili
następującą tezę "Gdybyśmy byli sami we wszechświecie, to byłoby to wielkie marnotrawstwo przestrzeni". Dowody, które zdobędziecie, zaprezentujecie innym klasom. I. Praca w zespołach Aby praca w zespole przebiegała sprawnie i bez zakłóceń członkowie zespołu muszą się wykazać wieloma umiejętnościami. Omawiając z uczniami zasady współpracy w grupie należy zwróć uczniom uwagę na jedną lub dwie przykładowe umiejętności, np.: uważne słuchanie każdej osoby; pilnowanie kolejności zabierania głosu; powracanie do zadania, kiedy tylko ktoś spostrzeże, że grupa odbiega od tematu; uprzejme wyrażanie niezgody; proszenie o pomoc; udzielanie wsparcia dbanie, by wszyscy byli zaangażowani w pracę; parafrazowanie, czyli powtarzanie myśli przedmówcy własnymi słowami, zanim wygłosi się własne zdanie; wyrażanie szczerego wzajemnego podziwu słuchania z empatią; hamowanie mało twórczych zachowań członków grupy; dbanie, by każdy w grupie czuł się ważny; utrzymywanie kontaktu wzrokowego. MATERIAŁ PRZYGOTOWANY PRZEZ ZESPÓŁ PROGRAMU "NAUCZYCIEL Z KLASĄ"